5 J. Kachel, Rynek pracy w Bielsku-Białej, „Magazyn Samorządowy w Bielsku-Białej” 2015, nr 3(301), s. 1 i 9. Statystyka:
292 miejsca pracy dla osób z wykształceniem podstawowym (m.in. monter wiązek elektrycznych, pracownik hali produkcyjnej, magazynier, robotnik gospodarczy, pracownik sortowni odpadów, sprzątaczka).
200 miejsc pracy dla osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (m.in. w zawodach: operator obrabiarek CNC, tokarz, frezer, pracownik produkcji, operator wózka widłowego wysokiego składowania, operator maszyn, monter rozdzielni, elektryk, pracownik magazynu, kucharz, płytkarz, kierowca kat. C+E, elektromechanik).
84 miejsca pracy dla osób z wykształceniem średnim (m.in. doradca techniczno-handlowy, pracownik ds. kontroli jakości, pracownik marketingu i sprzedaży, osoba do pracy przy albumach cyfrowych, pracownik serwisu komputerowego, sprzedawca).
27 miejsc pracy dla osób z wykształceniem wyższym (m.in. menedżer sprzedaży, programista PLC/automatyk, pneumatyk przemysłowy, inżynier instalacji elektrycznych).
RYNEK PRACY
Absolwenci z lat ubiegłych Pracownicy innych zakładów pracy
Bezrobotni ABSOLWENCI różnych poziomów kształcenia
ZAPOTRZEBOWANIE PRZEMYSŁU Zapotrzebowanie danych zakładów pracy
BRAK
RÓWNOWAGI
kierowano do osób z wykształceniem średnim i wyższym. Z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu w bielskim Powiatowym Urzędzie Pracy w ubiegłym roku skorzystało łącznie 1761 bezrobotnych, w tym 418 skierowano na staże, 319 osób – na szkolenia, 181 osób – do pracy w ramach robót publicznych, 49 osób – do prac w ramach umów interwencyjnych, 210 osób – do prac społecznie użytecznych, a 162 osoby – do pracy w ramach refundacji kosztów wyposażenia miejsca pracy. Udzielono również 422 dotacji na rozpoczęcie własnej działal-ności gospodarczej6.
Region Bielska-Białej, podobnie jak inne uprzemysłowione ośrodki, zaczyna odczuwać brak wykwalifikowanych młodych kadr po szkołach zawo-dowych i technikach. Taki stan zaczyna zagrażać dalszemu rozwojowi gospo-darczemu miasta i hamuje przypływ kapitału. Zachodzi potrzeba podjęcia ogólnokrajowej reformy tego typu szkół.
Reforma szkolnictwa i zasady finansowania oświaty publicznej
Po wprowadzeniu reformy w 2012 roku7 krajowe szkolnictwo zawodowe wkroczyło w nowy etap swojego funkcjonowania. Obniżająca się w ostatnich latach liczba rekrutowanych uczniów i związana z tym narastająca konkurencja między szkołami, ostrzejsza dyscyplina finansowa, ogromne potrzeby inwe-stycyjne oraz zwiększające się wymagania gospodarki co do jakości i umiejętności absolwentów wymuszają zmiany w zarządzaniu szkołami zawodowymi. Kiero-wanie szkołą, niezależnie od wykonywanych przez nią funkcji społecznych, coraz bardziej przypomina zarządzanie przedsiębiorstwem. Zmienia się system finansowania szkół, które często wykorzystują środki z funduszy europejskich lub innych źródeł.
W zarządzaniu oświatą decyzje podejmowane są z uwzględnieniem kilku czynników. Wymienić tu należy: konieczność dostosowania kształcenia do zmieniającego się rynku pracy, umiejętność wyboru sposobów finansowania szkolnictwa i określania budżetów jednostek organizacyjnych, znajomość norma-tywnych przychodów i rzeczywistych kosztów funkcjonowania placówek, prowadzenie odpowiedniej polityki kadrowej oraz trafność prognozowania trendów na rynku pracy i w dziedzinie konkurencyjnych form kształcenia.
6 Ibidem, s. 9.
7 Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 205, poz. 1206.
Kompetencje poszczególnych szczebli zarządzania oświatą w zakresie finansowania działań oświatowych
W Polsce, tak jak w większości krajów, finansowanie publicznej oświaty jest zadaniem rządu i samorządów terytorialnych. Samorządy decydują nie tylko o faktycznym podziale subwencji oświatowej między szkoły, ale również o tym, czy wszystkie środki z subwencji zostaną rzeczywiście przeznaczone na cele oświatowe (rys. 3)8.
Rys. 3. Najważniejsze kompetencje poszczególnych podmiotów w zakresie finansowania zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego (JST)9
8 M. Herbst, Mechanizmy finansowania oświaty w Polsce: algorytm oświatowy a dopłaty samorządów do otrzymanej subwencji, „Studia Regionalne i Lokalne” 2000, nr 3(3), s. 141.
9 Finansowanie zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2012, s. 2.
PARLAMENT
Ustawa budżetowa, ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawa „Karta
Nauczyciela”, ustawa o systemie oświaty
Rozporządzenie MEN w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego
Rozporządzenie MEN w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy
Rozporządzenie MENiS w sprawie terminów przekazywania dotacji celowej gminom na dofinansowanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym oraz sposobu ustalania wysokości tej dotacji
Rozporządzenie MEN w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych
Plan sieci publicznych przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, szkół, regulamin wynagradzania, regulamin udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym, tryb udzielania i rozliczania dotacji dla szkół i placówek publicznych oraz niepublicznych, tryb i zakres kontroli prawidłowości ich wykorzystywania
Arkusz organizacyjny szkoły, wewnętrzne regulaminy wynagradzania
Reforma decentralizacyjna spowodowała, że prowadzenie szkół i poza-szkolnych instytucji oświatowych stało się zadaniem własnym samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich. Obecnie finansowanie oświaty publi-cznej to proces dwuetapowy. Ministerstwo Edukacji Narodowej, biorąc pod uwagę liczbę uczniów i rodzaj placówek, do których uczęszczają, oblicza kwotę, którą w danym roku otrzymuje z budżetu państwa każda jednostka samorządu terytorialnego (JST) na realizację zadań oświatowych. Wyliczona kwota jest przekazywana samorządom w ramach subwencji oświatowej, będącej częścią subwencji ogólnej. Uzyskane środki władze samorządowe dzielą według własnego uznania. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego stanowi, że w gminach i powiatach o przeznaczeniu środków z subwencji ogólnej decyduje rada gminy lub powiatu (art. 19.2, 28.2)10.
W 2013 roku subwencja oświatowa dla Bielska-Białej wyniosła 184 827 946 zł, z czego gmina otrzymała 80 518 967 zł, a powiat – 104 308 979 zł11. Tabela 1 zawiera zestawienie ukazujące wysokość tej subwencji w latach 2011–2013.
Tabela 1. Wysokość subwencji oświatowej dla Bielska-Białej w latach 2011–201312
2011 2012 2013
Subwencja
oświatowa (w zł) 170 269 556,00 181 840 645,00 184 827 946, 00
W większości JST subwencja oświatowa nie pokrywa kosztów prowadze-nia szkół. Z tego powodu samorządy zmuszone są dofinansowywać szkolnictwo z własnych środków. Na rys. 4 przedstawiono źródła finansowania wydatków oświatowych w Bielsku-Białej w latach 2005–2013. Subwencja odgrywa tu dużą rolę. Od decyzji władz samorządowych dotyczących jej podziału uzależniona jest strategia rozwoju oświaty i w konsekwencji rozwój gospodarczy regionu.
10 M. Herbst, op. cit., s. 141.
11 Sprawozdanie z wykonania budżetu za 2013 r., http://bip.mzo.bielsko.pl/8359/info/5466, dostęp 16.03.2015.
12 Ibidem.
Rys. 4. Źródła finansowania wydatków oświatowych13
Proces budżetowania publicznych szkół i pozaszkolnych placówek oświatowych w jednostkach samorządu terytorialnego
Proces budżetowy w oświacie należy do najważniejszych procesów z obszaru zarządzania w JST. W trakcie tego procesu przetwarzanych jest wiele kluczo-wych informacji dotyczących14:
planowania organizacji pracy placówek,
planowania finansów placówek i wydziału lub jednostki odpowiedzialnej za tę dziedzinę,
wykonania zatwierdzonego planu.
Tabela 2 przedstawia w sposób chronologiczny działania podejmowane w trakcie procesu budżetowego w oświacie. Podane zostały terminy ich wyko-nania oraz podmioty odpowiedzialne.
13 Ibidem.
14 J. Filas, Proces budżetowy w oświacie, Warszawa 2012, s. 16–17.
65,36% 63,90% 63,58% 65,82% 66,65% 66,92% 66,68%
70,61% 72,75%
34,65% 36,10% 36,42%
34,18% 33,35% 33,08% 33,32%
29,39%
27,25%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
90,00%
100,00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Subwencja + pozostałe dochody Dopłata miasta
Tabela 2. Etapy procesu budżetowego w oświacie15 JST Weryfikacja i zatwierdzanie arkuszy
organizacyjnych
Do 31 maja Szkoła Uaktualnianie stanu organizacji pracy
szkoły na dzień 1 września Przełom
sierpnia i września JST Weryfikacja i zatwierdzanie aneksów do
arkuszy organizacyjnych
PLANOWANIE FINANSÓW
JST Opracowanie wytycznych do projektu
budżetu*
Początek września*
Szkoła Opracowanie wstępnych projektów
planów finansowych*
Wrzesień / październik*
JST Opracowanie projektu uchwały
budżetowej (z uwzględnieniem
zweryfikowanych wstępnych projektów planów finansowych szkół) – przedłożenie organowi stanowiącemu oraz RIO do zaopiniowania
Do 15 listopada
JST Przekazanie dyrektorom szkół informacji o kwotach dochodów i wydatków budżetowych przyjętych w projekcie Szkoła Opracowanie projektu planu finansowego
w sposób zapewniający zgodność kwot dochodów i wydatków z projektem uchwały budżetowej
JST Weryfikacja projektów planów
finansowych szkół z punktu widzenia ich zgodności z projektem uchwały
budżetowej i wprowadzenie ewentualnych zmian oraz poinformowanie o ich
wprowadzeniu dyrektorów szkół
Maks. do 27 grudnia
15 J. Filas, op. cit., s. 18.
Tabela 2. c.d.
stanowiący Podjęcie uchwały budżetowej przez organ
stanowiący Wskazane o kwotach dochodów i wydatków budżetowych przyjętych w uchwale Szkoła Sporządzenie planu finansowego poprzez
dostosowanie projektu planu finansowego do kwot dochodów i wydatków przyjętych w uchwale budżetowej
Szkoła / JST Sporządzanie aneksów do arkuszy organizacyjnych, ich weryfikacja i zatwierdzanie
Według potrzeb*
Szkoła / JST Wprowadzanie zmian w planie finansowym – zgodnie z przyjętą
procedurą i udzielonymi upoważnieniami
Według potrzeb*
Terminy i działania oznaczone symbolem „*” nie wynikają dosłownie z przepisów prawa, ale są propozycją, którą najczęściej się praktykuje.
W Bielsku-Białej szkoły co roku określają zapotrzebowanie na środki pieniężne i przekazują je do Miejskiego Zarządu Oświaty za pomocą inter-netowego systemu PABS. Zapotrzebowanie szacowane jest na podstawie wydatków z dwóch poprzednich lat szkolnych (dotyczy mediów – energii elektrycznej, wody). Dodatkowo bierze się pod uwagę koszty wynikające z umów podpisanych z firmami świadczącymi usługi dla szkoły, na przykład ochrony mienia. Kompleksowa kontrola finansowa w szkole odbywa się co 4 lata i jest przeprowadzana przez Wydział Kontroli Urzędu Miasta.
Jednostki oświatowe mogą uzyskiwać dodatkowe przychody, na przykład z darowizn, wynajmu powierzchni, dobrowolnych wpłat na rzecz Rady Rodziców, organizowania kursów szkoleniowych (dotyczy centrów kształcenia ustawi-cznego i praktyustawi-cznego). W Bielsku-Białej wypracowane środki finansowe szkoły