związanej z krajobrazem suburbiów
Od lat 80. ubiegłego wieku na-stępują ciągłe zmiany w krajobrazie terenów podmiejskich. Zjawisko to wynika zarówno z uwarunkowań legislacyjnych dotyczących planowa-nia przestrzennego [Jędraszko 2008], jak i z niezwykłej intensyfikacji zabu-dowy suburbiów, która nie sprzyja kontroli nad żywiołowo rozrastającą się zabudową [Solarek 2013, Mantey 2011]. Klasyczne suburbia to tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, na ogół o niskiej intensywności za-budowy i wysokim udziale otwartej przestrzeni [Mayhew 1997, za: Wię-cław-Michniewska 2006], położone w peryferyjnej strefie miejskiej lub podmiejskiej (ryc. 1). Są one zależne od miasta centralnego pod względem transportowym oraz kulturowym.
Geneza suburbiów jest różna.
Mogą to być układy osadnicze, które wyewoluowały z wcześniej istnie-jących samodzielnych osiedli bądź
przedmieść. Mogą też być efektem działalności deweloperskiej czy rozwoju budownictwa indywidual-nego aktywującego się na nowych [Puentes 2004, Grochowski 2004], niezagospodarowanych dotąd ob-szarach, często odseparowanych przestrzennie od innych jednostek osadniczych [Grochowski 2004].
Swoistość suburbiów podkreślają ich mieszkańcy wywodzący się z czę-sto z dwóch środowisk: miejskiego i wiejskiego. Mieszkańcy napływowi dążą do poprawy standardu tkanki materialnej składającej się na za-mieszkiwaną przez nich przestrzeń i kładą nacisk na ochronę ciszy i spo-koju oraz walorów przyrodniczych, które były jednym z ważniejszych kryteriów wyboru aktualnego miejsca zamieszkania [Mantey 2011] i nie
chcą poddawać się „umiastowieniu”
[Bagiński 2006]. Z drugiej strony, ludność „tutejsza” często pragnie, by ubogie i o niskim standardzie wypo-sażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną tereny podmiejskie zo-stały wchłonięte przez aglomerację miejską i przez nią technicznie, kul-turalnie i społecznie awansowane.
Ryc. 1. Przykład typowego krajobrazu suburbialnego z okolic Warszawy, gdzie osiedlom grodzonym o cechach miejskich towarzyszą łąki, tereny rolne bądź nieużytki (Józefosław, fot. D. Mantey, 2014)
Problematyka krajobrazu sub-urbiów obejmuje różnorodne zagad-nienia. Jednym z nich jest wskazanie na krajobraz większości polskich
przedmieść, jako na wypadkową działań interesów gospodarczych, ekonomicznych i politycznych inte-resariuszy, którzy w wyniku niedo-mogów prawodawstwa dotyczącego planowania przestrzennego, rzadko mają na względzie jego walory este-tyczne [Kępkowicz 2013].
Oldenburg [1999] wyróżnia trzy obecne w krajobrazie miast kategorie funkcjonalno-przestrzen-ne miejsc: dom, praca i miejsca
„trzecie”, czyli przestrzeń rekreacji i integracji. Solarek [2013] przenosi tę koncepcję na krajobraz strefy suburbialnej zdominowany przez funkcję mieszkaniową. Wskazuje na specyfikę zabudowy, którą tworzą niskie budynki jedno- i wielorodzin-ne, ośrodki usługowe oraz skupiska miejsc pracy. Oprócz tego wyróżnia przestrzeń rekreacji, należącą do substruktury funkcjonalnej, przestrze-nie publiczne, prywatne i niczyje, tworzące substrukturę społeczną oraz system terenów otwartych (tereny rolnicze, leśne, nieużytki), zaliczane do substruktury przyrodniczej.
Kolejnym aspektem związa-nym z krajobrazem suburbiów jest spojrzenie na niego w kontekście tożsamości miejsc [Kępkowicz i in.
2013]. Z racji szczególnego cha-rakteru zjawisk przestrzennych tu zachodzących i ich dynamiki, wraz ze specyficznym podejściem ich mieszkańców, krajobraz suburbiów staje się rodzajem palimpsestu.
Z mieszaniny starych form i kolej-nych naleciałości przestrzenkolej-nych ro-dzi się problem zanikania kontekstu
znaczeniowego krajobrazu lub jego budowania na istniejących formach bez ich poszanowania.
Wielu autorów, szczególnie urbanistów, podkreśla problem obserwowanego na co dzień rozro-stu przestrzennego polskich miast określanego mianem urban spraw [por. Mantey, 2011]. Wskazują oni na brzydotę krajobrazu suburbiów [Zuziak 2005], utratę jego walorów krajobrazowych [Solarek 2005], de-wastację krajobrazu przyrodniczego [Pankau i in. 2005].
Innym zjawiskiem zaznacza-jącym się w krajobrazie suburbiów jest jego „wyspowy” charakter. Owe wyspy tworzą powstające często w oderwaniu od istniejącej zabudo-wy i niepowiązane ze sobą tereny nowego osadnictwa, pozbawione przestrzeni publicznych, zdomino-wane przez mikroinwestycje dewe-loperskie bądź zabudowę realizo-waną indywidualnie, tworzące wraz z polami uprawnymi, nieużytkami i lasami swoisty patchwork [Mantey 2012]. Zgeometryzowane kształty osiedli, jednolita zabudowa zwykle o charakterze wagonowym, sąsiadu-jące ze sobą różnorodne formy archi-tektoniczne to dominujący przejaw
„estetyki” polskiej strefy suburbialnej.
Krajobraz suburbiów rozważa-ny jest także w publikacjach nawią-zujących do idei Nowego Urbani-zmu. Jego tezy [Charter of the New Urbanism 1996] przekładają się na nawiązywanie w nowo powstających suburbiach (np. Szwecja) do tradycyj-nego krajobrazu niewielkich miast.
Autorzy wskazują także na popularny już dziś widok osiedli gro-dzonych, powstających w kontraście do zastanego wiejskiego krajobrazu, w których dominującym elementem ich wyposażenia są wysokie płoty bądź mury. W rezultacie mamy do czynienia z konglomeratem za-mkniętych, niedostępnych dla osób postronnych kompleksów mieszka-niowych czy pilnie nadzorowanych galerii handlowych [Lorens 2005].
Można tu również mówić o „urba-nizmie od miedzy do miedzy”, kiedy to grodzone osiedla zajmują sukce-sywnie każdą połać terenu, nie po-zostawiając rezerwy dla przestrzeni publicznych [Böhm 2013].
Zuziak [2005] uznaje, że cechą współczesnej suburbanizacji są istot-ne zmiany w krajobrazie, prowadzą-ce do zacierania się granic pomiędzy miastem a krajobrazem wiejskim.
Inni autorzy zadają pytanie, czy krajobraz suburbiów będzie ewolu-ować w kierunku form o charakterze miejskim, czy też będą pozostawać one w sferze form obszarów wiej-skich [Kępkowicz 2013].
Solarek [2013] z kolei wskazuje na cechę charakterystyczną polskiej wersji „urban sprawl”, jaką jest spe-cyfika krajobrazowa związana z za-niechaniem uprawiania ziemi rolnej i pozostawianiem jej sukcesji leśnej.
Z powyższych rozważań wynika, że w literaturze znaleźć można szereg zjawisk powiązanych z tym, co cha-rakterystyczne dla suburbiów.
Jedne z nich wynikają z czyn-nika społecznego i kulturowego,
inne ze specyfiki narastania form architektonicznych strukturyzujących przestrzeń. Jeszcze inne wskazują na charakterystyczną bazę krajobrazu suburbiów, jaką są obszary wiejskie z ich użytkami rolniczymi i leśnymi.