ROZDZIAŁ 2. ZARZĄDZANIE INSTYTUCJĄ PUBLICZNĄ W ŚWIETLE LITERATURY
2.3. Zarządzanie wybranymi obszarami w instytucji publicznej
2.3.3. Zarządzanie pracą
Praca jest pojęciem związanym z działalnością człowieka, której towarzyszy od zarania dziejów jego działalności wytwórczej. Praca wiąże się z wysiłkiem fizycznym i z zaangażowaniem umysłowym. Człowiek dążył do minimalizacji nakładów na pracę i tworzenia odpowiednich warunków pracy. W miarę rozwoju mechanizacji i automatyzacji
113 Matla J., Jak przeprowadzić samoocenę w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego nr 135, Poznań 2010, s. 38– 56
114 Kaplan R. S., Norton D. P., Strategiczna karta wyników. Jak przełożyć strategię na działanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 365
48
wraz z postępującym podziałem pracy i czynienia jej procesem bardziej złożonym pojawiła się potrzeba organizowania, planowania, motywowania i kontroli pracy, czyli zarządzania nią.
Zarządzanie pracą jest działalnością kierowniczą odnoszoną do procesów pracy. Ma ono stworzyć warunki do realizacji zadań (zachowań) na oczekiwanym poziomie i w określonym czasie 115.
Zarządzanie pracą ma na celu przygotować właściwe proporcje w procesie pracy dla ludzi. Ponadto ma tak planować ich działania, aby realizacja tego procesu była możliwa przy najmniejszych nakładach środków rzeczowych i pracy a jednocześnie by zaspokoić oczekiwania pracowników.
2.3.5.1. Praca twórcza
Umiejętności przyciągają i tworzą stanowiska pracy zarówno przez rozwój nowych przedsiębiorstw w oparciu o szczególne, nowe kompetencje, jak i przez przyciąganie kapitału116.
Twórczość jest pojęciem wieloznacznym, które doczekało się wielu definicji.
W literaturze przedmiotu brak jest powszechnie przyjętej jego definicji.
Wg W. Okonia twórczość jest procesem działania ludzkiego dającym nowe i oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe. Może ona przejawiać się w każdej dziedzinie działalności człowieka117.
Dla B. Suchodolskiego118 twórczość jest pewną postawą wobec życia mającą swój wyraz w umiejętności samodzielnego myślenia i rozwiązywania nieznanych problemów oraz zadań. Występuje tam, gdzie powstają nowe jakości i wartości będące wynikiem osobistych działań i poszukiwań.
Twórczość należy do najważniejszych dziedzin aktywności człowieka. Nadaje ona życiu sens, czyni je wartościowym, przyjemnym, pomaga w sposób pozytywny spożytkować ludzką energię, która nieraz może być skierowana w stronę agresji, destrukcji i autodestrukcji.
Wyróżnia się dwa rodzaje twórczości: twórczość elitarną i twórczość egalitarną119. Twórczość elitarna dotyczy około 5 % ludzi. Są to: wybitni twórcy, artyści, odkrywcy, naukowcy i genialni myśliciele. Twórczością egalitarną charakteryzuje się każdy człowiek. Ma
115 Jasiński Z., Zarządzanie pracą, Wydawnictwo „Placet” , Warszawa 2007.
116 Górniak J., (red.), Polski rynek pracy – wyzwania i kierunki działań, Wyd. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa – Kraków 2015, s. 9
117 Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992, s. 218
118 Suchodolski B., Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, Warszawa 1980, s. 535
119 przypis
49
on w sobie zasoby twórczości, które dzięki pewnym warunkom wewnętrznym i zewnętrznym może uruchomić.
W przeglądzie definicji twórczości większość z nich należy do kategorii traktującej twórczość jako proces. Określenia tego procesu są różne, ale wszyscy autorzy są zgodni, że odnosi się do aktywności ludzkiej, prowadzi do nowych wartości materialnych lub niematerialnych, o wymiarze indywidualnym i społecznym.
W literaturze przedmiotu często utożsamia się twórczość z procesem twórczym120, albo stosuje zamiennie z kreatywnością. Według E. Nęcka kreatywność (twórczość) to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie121.
Postawa twórcza jest dyspozycją właściwą każdemu człowiekowi, uruchomienie zaś tej dyspozycji jedną z podstawowych spraw nauczania i wychowania122.
Aby praca twórcza mogła być realizowana istotnym zagadnieniem są warunki twórczości, takie jak123:
˗ otwartość na doświadczenia,
˗ wrażliwość na problemy,
˗ sprawność myślenia,
˗ mobilność reakcji,
˗ luz czasowy.
Warunki niezbędne do uruchamiania pracy twórczej obejmują: poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu, poczucie akceptacji i pozytywnego wsparcia z zewnątrz. Ponadto dostęp do prac, w których człowiek może działać, aby sprawdzić się i móc uruchomić myślenie twórcze. Możliwość nabywania pozytywnych informacji o sobie na podstawie doświadczenia, własnego działania powoduje wzmacnianie poczucia własnej wartości i wzrost motywacji poznawczej oraz chęci w działaniu. Blokady rozwoju twórczego stanowią: krytyka, zbytnie narzucanie norm społecznych i wzorców. Ponadto brak zaufania do aktywności człowieka, brak akceptacji i negatywne oceny.
Osoby twórcze są wobec siebie bardziej krytyczne niż osoby mało twórcze, co znajduje potwierdzenie w publikacjach naukowych124.
120 Szymański M.S., 1987, s. 45
121 Nęcka E., Psychologia twórczości, GWP, Gdańsk 2003, s.17
122 Brudnicka A., 1987/88 nr 1, s. 11
123 Zborowski J., Rozwijanie aktywności twórczej uczniów, WSiP, Warszawa 1986, s. 27
124 Żuk, 1987
50
W nauce zarządzania sformułowano również definicją pojęcia „twórczy niepokój”. Jest to rozbieżność pomiędzy realizacją teraźniejszości a wizją przyszłości w środowisku pracy, a także jako czynnik inspirujący pracowników do podejmowania odpowiednich starań, by wizję tę ziścić125.
Rolą menedżerów i liderów jest zapewnienie wysokiej kultury pracy, czyli zapewnienie odpowiednich warunków pracy ale i ściśle określonych zasad postępowania obu stron.
Obecnie w praktyce bardzo często wykorzystuje się tzw. dobre praktyki będące efektem wypracowanym na niższych szczeblach. Dzielenie się wiedzą w zakresie nowych, możliwych do zastosowania rozwiązań pozwala na zastosowanie w innych organizacjach.
W instytucjach publicznych duża część pracowników powinna posiadać wysokie kompetencje dlatego, że reprezentuje instytucję w bezpośrednim kontakcie z klientem a sprawy, które rozstrzygają są często złożone i wymagają dużej wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności.
To zarządzanie różni się generalnie od zarządzania pracą. Praca w tym przypadku jest bezpośrednio oceniana przez klienta i dlatego wymaga się od pracownika wysokich standardów, w tym wysokiej jakości wykonania usługi oraz dużej odpowiedzialności. Każdy pracownik utożsamiany jest z firmą którą reprezentuje i może narazić wizerunek firmy.
Pracownik, który nie reprezentuje instytucji w bezpośrednim kontakcie z klientem, nie ponosi takiego ryzyka, bo będzie oceniany tylko przez kierownika.
Metodyka czyli zbiór metod niezbędnych do takiego zarządzania musi uwzględniać wiedzę, umiejętności i odpowiedzialność pracowników, którym delegowane są odpowiednie uprawnienia.