3.18. W system ie rachunków narodowych gospodarka kraju je s t definiow ana w kategoriach je d n o stek instytucjonalnych będących rezydentam i, to je st je d no stek prow adzących działalność na terytorium ekonom icznym kraju przez okres przynajm niej 1 roku. W rachunkach regionalnych pojęcie rezydenta odnoszone je s t także do je d n o stki lokalnej rodzaju działalności. Przyjęto g en e ra ln ą zasadę, że kategorie dotyczące działalności produkcyjnej s ą przypisywane do regionu, w którym rezydentem je s t jednostka, której te transakcje dotyczą. M iejsce rezydow ania lokalnej je d no stki rodzaju działalności stanowi kryterium alokacji odpow iednich kategorii do danego regionu.
3.19. Z godnie z obow iązującym i zasadam i, po d staw o w ą je d n o s tk ą klasyfikacyjn ą w rachunkach regionalnych je s t jed n o stka lokalna rodzaju d ziałaln o ści (zdefiniow ana w pkt 1.29.). Lokalną je d n o s tk ą rodzaju działalności m oże być jed no stka instytucjonalna w ytw arzająca dobra i usługi lub jej część, usytuow ana w geograficznie zidentyfikow anym miejscu.
S tosow anie lokalnej jednostki rodzaju działalności ja ko podstaw ow ej jednostki obserw acji pozw ala na praw idłow e um iejscow ienie regionalne części działalności produkcyjnej jednostki instytucjonalnej.
3.20. G o sp o d arstw o dom ow e jest rezydentem w m iejscu zam ieszkania, a nie w m iejscu pracy.
3.21. O znacza to m iędzy innymi, że produkcja i dochody pochodzące z działalności gospodarczej prow adzonej na rachunek w łasny przez poszczególnych członków gospodarstw a dom ow ego pow inny być przypisane regionow i zam ieszkania tego gospodarstw a dom ow ego.
W prow adzonych w Polsce rachunkach regionalnych produkcja i dochody użytkow ników indyw idualnych gospodarstw rolnych s ą zaliczane zgodnie z z a s a d ą rezydencji, to je s t do w ojew ództw a, gdzie użytkow nik m ieszka, niezależnie od m iejsca położenia gruntów.
W przypadku działalności produkcyjnej prow adzonej przez m ałe podm ioty gospodarcze zaliczane do sektora gospodarstw dom ow ych (porównaj pkt 1.12.) sytuacja nie je s t tak klarow na. W obliczeniach transakcje tych je d no stek s ą zaliczane do regionu, gdzie ta działalność je s t prow adzona (wynika to z dotychczas stosow anych zasad rejestrow ania zakładów osób fizycznych w rejestrze podm iotów gospodarki narodow ej REG O N ). Z praktyki wynika, że w przew ażającej ilości przypadków prow adzona działalność produkcyjna przez tego rodzaju małe podm ioty gospodarcze ma m iejsce w tym sam ym regionie (najczęściej w tej sam ej gm inie), gdzie m ieszka w łaściciel.
M ożna zatem przypuszczać, że brak m ożliw ości ścisłego zastosow ania zasady rezydencji do tej grupy osób nie je st przyczyną znacznych zniekształceń. W drożenie w niedalekiej przyszłości now ych zasad rejestrow ania działalności osób fizycznych w krajow ym rejestrze urzędowym podm iotów gospodarki narodow ej pozw oli na przypisanie w yników tej działalności zgodnie z m iejscem zam ieszkania w łaściciela.
3.22. W odniesieniu do transakcji dotyczących działalności produkcyjnej konieczne je s t rejestrow anie przepływ ów pom iędzy lokalnym i jednostkam i produkcyjnym i, które n a le żą do tej sam ej jed no stki instytucjonalnej, a s ą um iejscow ione w różnych regionach. Z godnie z zaleceniam i ESA'95 transakcje pom iędzy lokalnym i je d no stkam i rodzaju działalności s ą w łączone do definicji produkcji, co je s t szczególnie w ażne w rachunkach regionalnych.
3.23. Jak w spom niano w pkt 1.37. działalność pom ocnicza je s t traktow ana ja ko integralna część działalności podstaw ow ej i drugorzędnej. W system ie ankiet strukturalnych o je d no stkach pom ocniczych zbierane s ą jedynie inform acje o zatrudnieniu oraz w ynagrodzeniach, głów nie dla potrzeb rachunku tw orzenia dochodów . W rachunku produkcji stosow ane je s t następujące rozwiązanie: zużycie pośrednie całej jednostki instytucjonalnej (zaw ierające oczyw iście zużycie pośrednie działalności pom ocniczej) je s t regionalizow ane przy zastosow aniu struktury zużycia pośredniego w przekroju je d n o ste k lokalnych produkcyjnych. R ozw iązanie to pozw ala na w m iarę proporcjonalny rozdział kosztów działalności pom ocniczej pom iędzy je d n o stki lokalne produkcyjne.
3.24. Ze w zględu na zasadniczo odm ienne w rachunkach regionalnych sposoby prow adzenia obliczeń rozróżniane s ą dwa typy je d no stek instytucjonalnych.
P ierw sza grupa je d no stek to jednostki, które prow adzą działalność na terenie je d n e g o regionu (jednostki jednolicie regionalne - pkt 1.40.). N a le żą do nich m iędzy innym i przedsiębiorstw a, których zakłady s ą zlokalizow ane w jednym regionie, organy adm inistracji lokalnej i regionalnej, jednostki niekom ercyjne działające na rzecz gospodarstw dom owych.
3.25. D ruga grupa je d no stek to jed no stki m ultiregionalne (pkt 1.42.), które p ro w a d zą działalność w w ięcej niż w jednym regionie. Z tej zbiorow ości je d n o ste k m ożna w yd zie lić n ie lic z n ą ale sp ra w ia ją cą szczególne trudności w rachunkach regionalnych podgrupę jednostek, które zasięgiem swojej działalności o b e jm u ją cały kraj. Należy do nich m iędzy innym i adm inistracja centralna, a także kilka przedsiębiorstw o charakterze m onopolistycznych korporacji, np. koleje państw ow e, energetyka, poczta, transport lotniczy.
3-26. Nie ma problem u z przypisaniem terytorialnym działalności je d no stek je d no licie regionalnych. Ich działalność je st przypisana do tego regionu, gdzie s ą rezydentam i.
3-27. Znacznie w ięcej trudności przysparza regionalizacja działalności je d n o s te k m ultiregionalnych. Nawet w przypadku, gdy nie ma problem ów z fiz y c z n ą lo ka liza cją takich transakcji ja k produkcja, kłopotliw a m oże okazać się w ycena faktycznych przepływ ów w ram ach przedsiębiorstw a pom iędzy je g o zakładam i zlokalizow anym i w różnych regionach (zgodnie z zaleceniem w łączania obrotów w ew nętrznych do produkcji jednostki instytucjonalnej).
3-28. N astępnym problem em s ą te transakcje je d no stek m ultiregionalnych, które z zasady nie m o g ą być przypisane do określonych regionów. P rzykładow o dotyczy to dochodów z w łasności czy transakcji dokonyw anych w form ie różnorodnych instrum entów finansow ych. Z tego w zględu pozycje bilansujące je d no stek m ultiregionalnych nie m o g ą być w sposób zadow alający zdefiniow ane i w yprow adzone na szczeblu regionalnym z w yjątkiem w artości dodanej brutto i nadw yżki operacyjnej.
3.29. Najw ięcej trudności spraw ia dystrybucja terytorialna działalności je d n o s te k o zasięgu ogólnokrajow ym w spom nianych w pkt 3.25. W iele transakcji prow adzonych przez te podm ioty daje się zlokalizow ać w konkretnych regionach, np. sprzedaż energii elektrycznej, czy sprzedaż usług transportu kolejow ego lub w ynagrodzenia pracujących w centralnej adm inistracji rządowej. Jednakże nie je s t m ożliw a regionalizacja takich transakcji ja k odsetki od długu publicznego płacone przez rząd czy też odsetki od kredytów płacone przez narodowe korporacje. W ym ienione trudności pojęciow e po części tłum aczą, dlaczego żaden z krajów nie prow adzi pełnego system u rachunków dla regionów. W w iększości przypadków rachunki regionalne s ą ograniczone do zapisu działalności produkcyjnej (z problem am i koncepcyjnym i
dotyczącym i lokow ania niektórych z nich ja k transport i kom unikacja) w edług rodzajów działalności i bardziej kom pletnych rachunków dla sektorów instytucjonalnych złożonych z podm iotów jednolicie regionalnych ja k gospodarstw a dom ow e lub adm inistracja lokalna.
3.30. R achunki regionalne, m im o w szystkich wyżej w spom nianych ograniczeń, s ą bardzo użytecznym narzędziem dla polityki regionalnej. Rachunki regionalne m o g ą być w łączone w ze staw w skaźników statystyki regionalnej dotyczącej rynku pracy, bezrobocia, ubóstw a itp. Im w iększe s ą kontrasty m iędzy regionam i, tym bardziej użyteczny je s t tego rodzaju system m ierników regionalnych, do którego n a le żą m iędzy innym i PKB per capita, dochody do dyspozycji brutto gospodarstw dom ow ych czy spożycie na 1 m ieszkańca.