Godzina czytań nie jest tylko samym czytaniem odpowiednich tekstów, ale dzięki psalmom, hymnom, modlitwom i pozostałym elementom, jest także prawdziwą Godziną modlitewną5.
Przyglądnijmy się więc schematowi Godziny czytań, a następnie omówimy jej poszczególne elementy, wskazując na szczególnie znaczenie niektórych z nich w liturgii okresu wielkanocnego.
Godzinę czytań można odmawiać o każdej porze dnia6. Rozpoczyna się ją wezwaniem „Panie otwórz wargi moje, a usta moje będą głosić Twoją chwałę” (Ps 51,17), wtedy gdy odmawia się ją przed Jutrznią. W innym przypadku Godzinę czytań rozpoczyna się od wersetu „Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie pośpiesz ku ratunkowi memu” (Ps 71,12) łącznie z „Chwała Ojcu”, dodając „alleluja” z wyjątkiem okresu Wielkiego Postu7. Następnie odmawia się hymn, a po hymnie trzy psalmy lub ich części8. Po psalmach, a przed czytaniami, odmawia się zazwyczaj werset. Stanowi on w modlitwie przejście od psalmodii do słuchania czytań9. W Godzinie czytań mamy dwa czytania, pierwsze jest wyjęte z Pisma św., a drugie zaczerpnięte z Ojców Kościoła lub innych autorów kościelnych, albo hagiografii10, a także z dokumentów soborowych, papieży. Generalnie drugie czytania będziemy w pracy określać jako czytania Tradycji.
Po każdym czytaniu odmawia się responsorium11. W niedzielę podczas oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego oraz uroczystości i świąt po drugim czytaniu i responsorium odmawia się hymn „Ciebie Boże chwalimy”12. Zawsze Godzinę czytań kończy się modlitwą przypadającą na dany dzień, oraz - przynajmniej przy wspólnym odmawianiu - aklamacją „Błogosławmy Panu - Bogu niech będą dzięki” 13.
5 OWLG 56, zob., W. Głowa, Historia i teologiczna myśl poszczególnych godzin, w: Misterium
Christi. Liturgia uświęcenia czasu, red., W. Świerzawski, s. 104. Zob., K. Borowczyk, Godzina czytań, w: EK, t. 5, Lublin 1989, s. 1234-1235.
6 OWLG 59. 7 OWLG 60. 8 OWLG 62. 9 OWLG 63. 10OWLG 64. 11OWLG 65, 169-172. 12OWLG 68. 13OWLG 69.
Tak wygląda ogólny schemat Godziny czytań, która swoje podstawy ma w wezwaniu Chrystusa do nieustannego czuwania (zob. Mk 13, 35-35). Kościół wierny temu nakazowi trwa w modlitwie nieustannej - tak możemy określić Liturgię godzin, ponieważ obejmuje godziny dnia i nocy. Przewodnikiem w modlitwie Godziny czytań, w poszczególnych okresach liturgicznych są: wezwania, hymny, antyfony, responsoria. Stanowią one światło w rozważaniu czytań i psalmów, a także podkreślają specyficzny charakter konkretnych okresów liturgicznych.
Spróbujemy teraz wskazać na znaczenie poszczególnych elementów w Godzinie czytań. Okazuje się, że bardzo często w omawianiu elementów Godziny czytań zwraca się dużą uwagę na czytania, psalmy, hymny, a pomija się, wydawać by się mogło, mniej ważne elementy czyli wezwania, wersety, responsoria, antyfony. Jednak każdy z elementów Godziny czytań posiada istotne znaczenie. Warto więc przypomnieć ich funkcje, ponieważ znajomość znaczenia poszczególnych elementów Godziny czytań stanie się dla modlących kolejnym światłem, wskazówką. Należy przypomnieć, że pośród wielu wymiarów liturgii istnieje również wymiar pedagogiczny. Jeżeli rozumiemy znaczenie poszczególnych elementów Godziny czytań, nasza świadomość modlitwy staje się większa, a sama modlitwa może być głębsza i pełniejsza.
Teraz przejdziemy do omówienia elementów składowych Godziny czytań. Na początku omówimy wezwania, potem hymny, antyfony, psalmy, wersety, czytania, responsoria.
a. Wezwania
Istotną rolę odgrywają w Liturgii godzin wezwania. Zazwyczaj Liturgię
godzin rozpoczyna wezwanie. Składa się ono z wersetu z Ps 51,17: „Panie otwórz
wargi moje, a usta moje będą głosić twoja chwałę” oraz Psalmu 95, który codziennie wzywa wiernych do głoszenia chwały Bożej, do słuchania głosu Pana i zachęca ich do wyczekiwania krainy spoczynku (zob. Hbr 3, 7-4,11)14. Wezwanie odmawia się na początku całego cyklu codziennej modlitwy, poprzedza ono jutrznię albo Godzinę czytań, w zależności od tego, która godzina rozpoczyna dzień15. To wezwanie pozwala nam zatrzymać się i stanąć w Bożej obecności. Przygotowuje nasz umysł, serce i ciało na przyjęcie Boga w Jego słowie, które z kolei prowadzi do uwielbienia
14 OWLG 34.
„Panie otwórz wargi moje, a usta moje będą głosić twoją chwałę”. Dzięki temu wezwaniu uświadamiamy sobie, jaki jest cel naszej modlitwy i całego naszego życia - uwielbienie Boga, głoszenie Jego chwały.
b. Hymny
Po wezwaniu następuje hymn. Hymn jest pochwalną pieśnią, stanowi odpowiedź na objawienie. Samo słowo hymn wywodzi się z greckiego hymnos - hymn, pieśń16. Hymny zamieszczone w Liturgii Godzin mają bardzo starą tradycję. Hymniczne dziedzictwo pierwotny Kościół przejął ze Starego Testamentu. Św. Paweł kierował napomnienia do wiernych w Efezie, by posługiwali się hymnami, pieśniami pełnymi ducha (zob. Ef 5, 19-20; Kol 3,16)17.
Chrześcijanie od pierwszych wieków śpiewali hymny religijne. W ciągu wieków rozwinęła się chrześcijańska twórczość hymniczna18. Hymn nadaje już na początku bardzo szczególny charakter określonemu okresowi liturgicznemu i konkretnej godzinie dnia, w tym przypadku Godzinie czytań okresu wielkanocnego. O wiele bardziej bezpośrednio i wprost niż to ma miejsce w psalmach, oraz uroczyściej i obszerniej niż w modlitwach, zostaje wyrażone w hymnach to, co specyficzne i charakterystyczne dla konkretnego okresu liturgicznego, w formie poetyckiej19. Księga Liturgii godzin przewiduje kilka hymnów do wyboru, wprowadza w ten sposób pewną rozmaitość umożliwiając modlącym się odpowiedni wybór20. Hymny z racji charakteru liturgicznego,
16 B. Nadolski, Liturgika, t. 2, dz. cyt., s. 226. Zob., J. Janicki, Sens i rola hymnów, w: AK 1(1983), s. 33-46.
17 J. Janicki, Sens i rola hymnów, art. cyt., s. 33n.
18 Od IV w. rozwijała się twórczość hymniczna zwłaszcza na Wschodzie. Twórcami hymnów byli tam św. Efrem ( +373), Romanos Melodos-Pieśniarz (+560), św. Jan Damasceński (+750). Na Zachodzie twórcą i krzewicielem hymnów był - pozostający pod wpływem św. Efrema – św. Hilary z Poitiers (+367). Wielkim twórcom hymnów był biskup Mediolanu - św. Ambroży (+397). W aktualnej Liturgii godzin są hymny: 7 hymnów św. Ambrożego, 6 hymnów Prudencjusza Aureliusza (+405), 2 hymny poety Seduliusza (+450), a także hymny Wenancjusza Fortunatusa (+600), przewidziene na Wielki Tydzień. Od Bedy Czcigodnego (+735), Liturgia Godzin przejęła 2 hymny, od Pawła Diakona (+798) 3 hymny. Rabanusowi Maurusowi przypisuje się hymn Veni Cerator Spiritus. W Liturgii
godzin odnajdujemy również 7 hymnów św. Piotra Damiani (1072),
1 hymn Fulberta z Chartres (+1029), 1 hymn Piotra Abelarda (+1142), 1 hymn św. Tomasza z Akwinu (+1274), 1 hymn Papieża Urbana VIII, 1 hymn kard. Hieronima Casante (+1700), 1 hymn Filippo Bruni (+1771), 2 hymny Papieża Leona XIII (+1903), 1 hymn Franciszka Reuss (+1924), 1 hymn Wiktora Genovessi (+1967) i 41 hymnów Anselmo Lentini (+1990), zob. S. Cichy, Treści
teologiczne hymnów w odnowionej Liturgii Godzin, art. cyt., s. 105n. Zob., J. Janicki, Sens i rola hymnów, art. cyt., s. 33-46.
19 I. H. Siekiera, Muzyka a liturgia zagadnienia wybrane, Wrocław 2005, s. 158-161.
20 J. Janicki, Elementy składowe Liturgii Godzin, w: Liturgia uświęcenia czasu. Misterium Christi, red., W. Świerzawski, Kraków 1984, s. 121.
przeznaczone są wyraźnie dla uczczenia Boga21, skłaniają i zachęcają umysł do pobożnego odprawiania Liturgii Godzin22. Hymn pozwala modlącemu się w duchu chrześcijańskim właściwie interpretować, odczytywać teksty Starego i Nowego Testamentu (psalmy, czytania) 23.
Zgodnie z tradycją, hymn kończy się doksologią, która jest skierowana z zasady do tej osoby boskiej, do której adresowany był sam hymn24. Określenie „doksologia” pochodzi z języka greckiego - doxa - chwała i logos słowo - pojęcie, oznaczające formuły liturgiczne, które głoszą chwałę Boga, Jego wielkość i moc, ujawniającą się w tym, czego dokonał i czego nadal dokonuje dla człowieka.
W okresie wielkanocnym w Godzinie czytań mamy do wyboru trzy hymny. Również na uroczystość Wniebowstąpienia jest dodatkowy hymn, który obowiązuje do uroczystości Zesłania Ducha Świętego. Natomiast w uroczystość Zesłania Ducha Świętego pojawia kolejny hymn. Jak wspomniano wcześniej, hymn kończy się doksologią, która nie zawsze posiada charakter uwielbiający. Niekiedy w doksologii pojawia się prośba, błaganie25. I tak jest w przypadku hymnów okresu wielkanocnego w Godzinie czytań. W pierwszym proponowanych hymnów pojawia się następująca prośba:
„O stań się, Jezu, dla duszy Radością Paschy wieczystej I nas, wskrzeszonych Twą mocą, Do swego przyłącz orszaku.
Niech Ciebie, Panie promienny, Powstały z martwych po męce, I Twego Ojca i Ducha
Wysławia rzesza zbawionych. Amen”26.
Prośba skierowana jest do Jezusa Zmartwychwstałego - „Promiennego Pana”, aby przyłączył do siebie wskrzeszonych Jego mocą. W tym momencie jawią nam się obrazy z Apokalipsy św. Jana:
21 J. Janicki E., Elementy składowe Liturgii Godzin, dz. cyt., s. 121.
22 OWLG 173.
23 S. Cichy, Treści teologiczne hymnów w odnowionej Liturgii Godzin, art. cyt., s. 106.
24 OWLG 174.
25 B. Nadolski, Liturgika, t. 2, dz. cyt., s. 224.
26 LG, t. 2, s. 423. Zob., S. Ropiak, Teologia hymnów w polskojęzycznej Liturgii Godzin, t. 2, Okres
„A wszyscy aniołowie stanęli wokół tronu i starszych, i czterech istot żywych, upadli przed tronem, i oddali Bogu, mówiąc: Amen. Błogosławieństwo i chwała, i mądrość, i dziękczynienie, i cześć, i moc, i potęga naszemu Bogu na wieki wieków! Amen. Wtedy odezwał się jeden ze Starszych i zapytał mnie: Kim są ci ubrani w białe szaty i skąd przyszli? Odpowiedziałem mu: Panie mój, ty wiesz!. Odrzekł do mi: To ci, którzy przychodzą z wielkiego ucisku. Wyprali swoje szaty, i wybielili je we krwi Baranka. Dlatego są przed tronem Boga i służą mu dniem i nocą w Jego świątyni” (Ap 7, 11-15).
Warto przywołać jeszcze jeden obraz z Apokalipsy Jana:
„Następnie miałem widzenie: Oto Baranek stał na górze Syjon, a z Nim sto czterdzieści cztery tysiące osób. Miały wypisane na czole Jego imię i imię Jego Ojca. Śpiewali oni jakby nową pieśń, przed tronem i przed czterema istotami żywymi, i przed starszymi. Pieśni nie potrafił się nauczyć z wyjątkiem stu czterdziestu czterech tysięcy - odkupionych z ziemi”
(Ap 14,1.3).
Prośbę do Chrystusa zawartą w hymnie kieruje poszczególny wierny, ale zawsze w łączności z całym Kościołem. Możemy powiedzieć inaczej, to Kościół woła do Chrystusa, aby mógł zostać do Niego przyłączony.
Liturgia godzin jest przede wszystkim modlitwą Kościoła, za cały Kościół
i za zbawienie świata27, dlatego też widzimy, że prośba skierowana do Chrystusa w hymnie Godziny czytań okresu wielkanocnego ma głęboką wymowę, ponieważ w niej zawiera się pragnienie uczestnictwa w pełni eschatologicznej, w komunii z Bogiem, w wiecznej szczęśliwości całego Kościoła.
Tę rzeczywistość ukazują powyższe fragmenty z Księgi Apokalipsy św. Jana. W drugim hymnie pojawia się również prośba:
„Bądź dla nas, Jezu, radością I światłem Paschy wieczystej, Przyłącz do swego orszaku Na nowo łaską zrodzonych. Panie, co chwałą jaśniejesz
Po swym zwycięstwie nad śmiercią, Tobie z Twym Ojcem i Duchem Niech będzie sława na wieki. Amen”28.
27 OWLG 187.
W tym hymnie pojawia się ta sama prośba, żeby Chrystus przyłączył do swojego orszaku tych, którzy zostali na „nowo zrodzeni łaską”. Warto przytoczyć w tym miejscu słowa św. Piotra: „On w swoim wielkim miłosierdziu przez powstanie z martwych Jezusa Chrystusa na nowo zrodził nas do żywej nadziei: do dziedzictwa niezniszczalnego i niepokalanego, i niewiędnącego, które jest zachowane dla was w niebie” (1 P 1,4). Dziedzictwo to zapewne aluzja do ziemi. W Starym Testamencie dziedzictwem była ziemia, a konkretnie jej dział dla poszczególnych pokoleń. Dziedzictwem Lewiego były ofiary świątynne, gdyż nie miał działu na ziemi, dziedzictwem chrześcijan jest dział w niebie. Wspólnota Kościoła pragnie uczestniczyć w pełni w tym dziedzictwie, dlatego woła: „Przyłącz do swego orszaku Na nowo łaską zrodzonych”. W liturgii, w tak wielkim dziele, przez które Bóg otrzymuje doskonałą chwałę a ludzie uświęcenie, Chrystus zawsze przyłącza do siebie Kościół, swoją umiłowaną Oblubienicę, która wzywa swego Pana przez Niego oddaje cześć Ojcu wiecznemu29. Jednak w czasie paruzji, powtórnego przyjścia Kościół zostanie przyłączony do Chrystusa raz na zawsze. Teraz jedynie możemy doświadczać przedsmaku tej jedności. Również w hymnie przeznaczonym na uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, w doksologii pojawia się prośba:
„Przeto prosimy Cię, Panie, Byś wszystkim grzechy przebaczył, Serca pociągnął ku Tobie
Przez łaskę z nieba wylaną. Kiedy zaś przyjdziesz nas sądzić Wśród chmur płonących czerwienią, Daruj nam karę należną
I przywróć godność straconą. Jezu, co w niebo wstępujesz, Niech Ciebie z Ojcem i Duchem Śpiew odkupionych wysławia
Przez całą wieczność bez końca. Amen”30.
Warto zwrócić uwagę, że doksologie hymnów okresu wielkanocnego i zapewne innych okresów liturgicznych, posiadają głęboką wymowę teologiczną. W tym hymnie prośba skierowana jest do Chrystusa, który przyjdzie sądzić świat. Kościół prosi więc, aby w tym dniu Pan, Sędzia darował należną karę i przywrócił utraconą godność, przebaczył grzechy, aby wszystkich pociągnął ku sobie. Chrystus jest
29 KL 7.
Głową Kościoła, a my jesteśmy członkami Jego ciała (zob. Ef 5,23.30). Dlatego też Kościół wierzy niewzruszenie, że będzie miał udział z Chrystusem w chwale. Chrystus nie zostawił nas samych w cierpieniu i nie chciał sam być w chwale31. Również w doksologii hymnu, w Godzinie czytań okresu Wielkanocnego, na uroczystość Zesłania Ducha Świętego pojawia prośba, która tym razem skierowana jest do Ducha Świętego:
„My, synowie niegdyś grzechu, Teraz zaś dziedzice łaski, Będąc nowym już stworzeniem Dzisiaj, Duchu, Cię prosimy, Abyś miłość w nas rozpalił. Tyś jest Ojcem miłosierdzia, Więc uwolnij nas od grzechu; Odrodzonym przez Chrystusa Udziel szczęścia i wesela
W doskonałej pełni życia. Amen”32.
Kościół w tej doksologii hymnu prosi, aby Duch Święty w wiernych, którzy stali się dziedzicami łaski, nowym stworzeniem, rozpalił miłość.
Podsumowując, widzimy, że prośby w hymnach Godziny czytań okresu wielkanocnego kierowane są do Chrystusa, tylko w uroczystość Zesłania Ducha Świętego prośba skierowana jest do Ducha Świętego choć prośby kierowane są zgodnie z tradycją do konkretnej osoby Trójcy Świętej33, to po nich zawsze następuje uwielbienie całej Trójcy Świętej.
W hymnach Godziny czytań dominują tematy związane z Misterium Paschalnym Chrystusa i jego znaczeniem dla całego Kościoła. Chrystus swoją krwią przywraca wiarę zbłąkanym, oświeca niewidomych, winnych napełnia otuchą, uwalnia wszystkich od winy, dźwiga świat z upodlenia, zwycięża grzech34. W taki sposób ukazuje tą rzeczywistość pierwszy z proponowanych hymnów na okres wielkanocny Godzinie czytań. Drugi hymn podkreśla, że Chrystus Zmartwychwstały przyniósł życie śmiertelnym, wyzwolił świat z ciemności. Natomiast w trzecim zostaje wyrażona bardzo dobitnie rzeczywistość, w której Kościół żyje:
31 A. Tronina, Psałterz - modlitwa Chrystusa i Kościoła, w: „Anamnesis” 2(1999/2000), s. 90.
32 LG, t. 2, s. 797. Zob., S. Ropiak, Teologia hymnów, dz. cyt., s. 260-263.
33 OWLG 174.
„Dnia trzeciego zmartwychwstał Zwycięzca zła i śmierci, odtąd żyje na wieki I trwa w Kościele swoim.
Duchem prawdy i łaski Napełnia swoich wiernych, Których z zdroju paschalnym uwolnił z mocy grzechu.
Własnym ciałem ich karmi, By nie ustali w drodze. W sercach jemu posłusznych Roznieca żar miłości”35.
Słowa tego hymnu oddają rzeczywistość sakramentalną Kościoła, do której również nawiązują drugie czytania z godziny czytań, a o których będzie mowa w końcowym rozdziale pracy. Treść hymnów nawiązuje również do pierwszych czytań z Godziny czytań. Hymny niejako wprowadzają nas w treści tekstów, które nam Kościół podaje w tej duchowej godzinie. Hymny z reguły, bardziej niż inne części Liturgii godzin, od razu ukazują charakter poszczególnych godzin obchodów i okresów liturgicznych oraz pobudzają wiernych do pobożnego uczestnictwa w liturgii36
Godny podkreślenia jest również związek hymnów z czasem. Jest to najpierw powiązanie z czasem w znaczeniu kosmologicznym, gdy śpiewany hymn współgra z porą dnia czy nocy37. Przede wszystkim jest to związek z soteriologicznym wymiarem czasu. Liturgia godzin nie jest zwykłą miarą czasu, lecz czasem Bożym (kairos), czasem, który nie jest pusty, ale posiada swoją pełnię (zob. Ga 4,4). Jest on napełniony obecnością Boga, który w czasie realizuje swoje odwieczne plany zbawienia, który „gdy nadeszła pełnia czasu” sam stał się podmiotem historii upływającej w czasie, aby czas mógł dla człowieka otworzyć się ku wieczności. Każda pora jest czasem zbawienia, jest czasem historii zbawienia od początku stworzenia świata aż po paruzję38.
Warto podkreślić, że Biblia mówiąc o czasie posługuje się dwoma terminami:
kairos i chronos. Chronos to ilościowy wymiar czasu, a kairos to wewnętrzny
wymiar czasu. Wewnętrzny wymiar owego chronos, to właśnie kairos, czyli jakby
35 LG, t. 2, s. 424n. Zob., S. Ropiak, Teologia hymnów, dz. cyt, s. 203-204.
36 OWLG 173. Zob., Liturgia delle ore, w: Nuovo dizionario di liturgia, dz. cyt., s. 716.
37 B. Nadolski, Liturgika, t. 2, dz. cyt., s. 224.
czas w czasie. Kairos to objawienia Boże sprawiedliwości, czyli Bożej łaski, miłości i miłosierdzia dla każdego, kto wierzy39.
W hymnach na to określenie czasu Bożego (karios) pojawiają się zwroty: „niebiańskim blaskiem pogodny ten dzień prawdziwie jest Boży”, „czas zmiłowania powrócił, zabłysnął dzień wybawienia”40.
W tych hymnach nie ma odniesień do konkretnych godzin dnia czy nocy. Być może wynika to z tego, że Godzina czytań jest godziną czuwania, a czuwać powinno się nieustannie: „Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny” (Mt 25,13).
Kościół poprzez Misterium Paschalne Chrystusa wszedł w nowy czas. Można powiedzieć, że nie idziemy ku przyszłości, ale że to ona przychodzi do nas. To nie człowiek przybliża się do królestwa Bożego, ale królestwo Boże przybliża się do człowieka. W modlitwie Pańskiej wołamy: „Niech przyjdzie królestwo Twoje; niech Twoja wola spełnia się na ziemi, tak jak i w niebie” (Mt 6,10). To królestwo to święte miasto Jeruzalem „zstępujące z nieba od Boga” (Ap 21,10)41.
Hymn nadaje każdej godzinie czy świętu właściwy ton, a równocześnie wprowadza w atmosferę radosnej modlitwy42. Pięćdziesiątnicę paschalną, czyli dni od Niedzieli Zmartwychwstania do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego, Kościół obchodzi z wielką radością jako jeden dzień świąteczny, co więcej, jako „wielką niedzielę”. W okresie wielkanocnym hymny podkreślają prawdę o Chrystusowym zmartwychwstaniu i Jego zwycięstwie nad grzechem, śmiercią i szatanem. Hymny te wskazują, że Chrystus jest naszą Paschą i zachęcają do wytrwałego sławienia Najświętszej Paschy Chrystusa43, niektóre z nich zawierają również prośbę o to, aby Jezus stał się radością Paschy wieczystej, i żeby przyłączył wskrzeszonych Jego mocą do swego orszaku44. Mówiąc językiem św. Jana jest to prośba o życie wieczne45, wspólne zamieszkiwanie z Bogiem w Niebieskim Jeruzalem46, natomiast w języku św. Piotra odziedziczenie obiecanego błogosławieństwa47. Wszystkie te określenia odnoszą się do dziedziczenia ziemi w ojczyźnie niebiańskiej.
39 B. Ferdek, Teologiczna futurologia, dz. cyt., s. 185. Zob. S. Bielecki, Karios chrześcijaństwa w
ujęciu listów św. Pawła, Lublin 1996, s. 221- 309.
40 LG, t. 2, s. 423-424.
41 W. Stininssen, Wieczność pośrodku czasu, Poznań 1997, s. 44.
42 OWLG 42.
43 S. Cichy, Treści teologiczne hymnów w odnowionej Liturgii godzin, art. cyt., s. 113n.
44 LG, t. 2, s. 421.
45 Zob., Listy świętego Jana
46 Zob., Apokalipsa św. Jana .
Bogata historia hymnów i umieszczanie ich na początku godziny modlitewnej, w naszym przypadku Godziny czytań, po wersecie wprowadzającym, ukierunkowuje naszą modlitwę w zależności od okresu liturgicznego, czy obchodzonego święta48. Hymn „łączy ze sobą całą społeczność ludzką, aby wspólnie śpiewać tę boską pieśń chwały”49. Hymny zatem są pieśniami pochwalnymi, które pobudzają naszego ducha do uwielbienia Boga, dodają nam odwagi i wewnętrznej radości.
c. Antyfony
Antyfony, które stanowią podobnie jak hymny pomoc w modlitwie, odgrywają w Liturgii godzin ważną rolę,. Zwracają one uwagę na jakieś zdanie, którego łatwo by się nie zauważyło, nadają psalmowi szczególny charakter, a zwłaszcza pomagają w interpretacji typologicznej lub odnoszącej się do danego święta50 lub okresu liturgicznego.
Antyfony wprowadzają i zamykają muzyczny ton psalmu czy kantyku i dają mu naświetlenie tematyczne. Antyfona51 z greckiego oznacza „naprzemienna odpowiedź” lub „refren”. Werset często zaczerpnięty z Psalmów albo innych ksiąg Pisma Świętego, śpiewany przez chór na przemian z wiernymi lub przez jeden chór na przemian z drugim. Wspólne dla wszystkich liturgii chrześcijańskich, antyfony zwykle podkreślają obchodzone właśnie święto liturgiczne lub bieżące czytania biblijne52.
Antyfona, którą stanowi zdanie wyjęte z psalmu, spełnia ważną rolę, a mianowicie podkreśla myśl przewodnią, na którą Kościół chce zwrócić uwagę, a ponadto nadaje Psalmom w zależności od okoliczności szczególny wyraz; wykluczając dowolną interpretację. Wszystkie niedziele okresu wielkanocnego posiadają własne antyfony. Z punktu widzenia liturgicznego forma ta jest niejako kluczem psalmu czy też myślą dominującą53. W okresie wielkanocnym do antyfon dodaje się wezwanie Alleluja54- „Chwalcie Pana”.
48 J. Janicki, Sens i rola hymnów, art. cyt., s. 46.
49 KL 83.
50 OWLG 113 n.
51 Etym. - gr. anti '(na)przeciw' fon(a), dźwięk, głos.
52 G. O'Collins, Edward G. Farrugia J., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, Kraków 2002, w: [http://www.opoka.org.pl/slownik/ltk/antyfona.html (04. 11. 2006)].
53 I. H. Siekiera, Muzyka a liturgia. Zagadnienia wybrane, Wrocław 2005, s. 151.
Oto przykłady antyfon Godziny czytań okresu wielkanocnego: „Alleluja. Kamień został odsunięty od wejścia do grobu. Alleluja”; „Alleluja. Kogo szukasz niewiasto? Żywego wśród umarłych? Alleluja” 55; „Alleluja. Nie płacz Mario Pan zmartwychwstał. Alleluja”56.
Antyfony podkreślają myśl przewodnią okresu wielkanocnego, którą jest Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, Jego przejście ze śmierci do życia. To