Reklama i inne formy komunikacji marketingowej są powszechnie stosowane w obszarze żywności i żywienia. Obok reklamy w środkach masowego przekazu i ogłoszeń służb publicznych (public service announcements – PSAs) komunika-ty umieszczane są na ekomunika-tykietach produktów, a także w programach tele wizyjnych i mediach społecznościowych. Odbiór tych komunikatów związanych ze zdrowiem może mieć istotne i wymierne efekty, gdyż wpływa na myśli, emocje i zachowa nia konsumentów. Ich przekaz sprawia, że adresat zostaje zniechęcony do niezdrowej bądź ryzykownej konsumpcji, a co za tym idzie – nie przyjmie substancji mają-cej negatywny wpływ na jego zdrowie; inne oddziałują w przeciwnym kierunku. Mimo że wiele komunikatów realizuje założone cele, niektóre ich rezultaty są nie-zauważane lub nawet mają przeciwny skutek do zamierzonego. Efekty te zależą od treści i formy komunikatu oraz cech konsumenta. Dlatego istotne jest dosto-sowanie komunikatu do grupy docelowej i sprawdzenie jego spodziewanych i nie-oczekiwanych konsekwencji74.
Przeprowadzono liczne badania dotyczące reakcji konsumentów na oświadcze-nia o właściwościach żywności funkcjonalnej, np. efektach fizjologicznych bądź podobnych do leków. W jednym z nich konsumentom pokazano artykuł me-dyczny podający w wątpliwość oświadczenie dotyczące żywności funkcjonalnej. Osoby z niższą świadomością zdrowotną (tj. postrzegające składniki żywności jako mniej istotne dla nich) rzadziej dokonywały wyboru tego produktu. Nato-miast respondenci o wysokiej świadomości zdrowotnej nadal byli nim zaintere-sowani75. W innym badaniu okazało się, że oświadczenia dotyczące funkcjonal-nych właś ciwości zdrowotfunkcjonal-nych stosowane w odniesieniu do niezdrowej kategorii produktowej (np. „wysoki poziom antyoksydantów” w czekoladzie) nie promują skutecznie spożycia tego typu żywności. Posiadając silne konotacje ze zdrowiem i uwy puklając znaczenie celów zdrowotnych, powodują ograniczenie spożycia produktu należącego do kategorii uznawanej za niekorzystną dla zdrowia. Tego rodzaju oświadczenia, wskazując na pozytywny efekt zdrowotny, kierują uwagę konsumenta na aspekt zdrowotności danego produktu. Konsument zaczyna wów-czas zastanawiać się, czy dana kategoria produktowa jest zdrowa. Może to mieć efekt odwrotny do zamierzonego, gdyż konsument może zrezygnować ze spożycia 74 C. Pechmann, J. Catlin, The effects of advertising and other marketing communications on health-related consumer behaviors, „Current Opinion in Psychology” 2016, vol. 10, s. 44–49. 75 R. Naylor, C. Droms, K. Haw, Eating with a purpose: consumer response to functional food
health claims in conflicting versus complementary information environments, „Journal of Pub‑ lic Policy Marketing” 2009, vol. 28, no. 2, s. 221–233.
takiego produktu, jeśli uzna, że produkt należy do kategorii niekorzystnej dla zdro-wia. Gdyby produkt nie był opatrzony oświadczeniem zdrowotnym, konsument by go wybrał, nie zastanawiając się nad jego wpływem na zdrowie. Natomiast oświad-czenia zdrowotne mające silne konotacje ze smakiem (np. „czekolada o niskiej za-wartości tłuszczu”) miały pozytywny wpływ na konsumpcję76.
Sposób podawania informacji o właściwościach zdrowotnych może mieć klu-czowe znaczenie dla zachowań konsumentów. W jadłospisach restauracji infor-macja o niekorzystnych właściwościach zdrowotnych nie odstraszała konsumen-tów, chyba że wybór takiej opcji wiązał się z podwyżką ceny77. Korzystne było natomiast podanie punktów odniesienia, np. podkreślenie, iż produkt zawiera 10 g tłuszczu w porównaniu z 30 g standardowo, a nie tylko podanie pierwszej liczby78. Jednakże w przypadku produktów postrzeganych jako niezdrowe (np. niektórych rodzajów przekąsek) podanie informacji o liczbie kalorii w przeliczeniu na por-cję może wywoływać efekt odwrotny do zamierzonego, tzn. prowadzić do wzrostu konsumpcji, zgodnie z teorią niepotwierdzenia oczekiwań (expectancy‑discon‑
firmation theory)79. Ponadto nawet pozornie niezwiązana pozytywna informacja na temat społecznej odpowiedzialności biznesu80 wdrażanej przez producen-ta może wywołać efekt wspomnianej wcześniej aureoli zdrowotnej, który obniża ocenę szacunkowej zawartości kalorii w produkcie i może zwiększyć jego kon-sumpcję81. Symbole graficzne również mogą wpływać na skłonność do zakupu. W porównaniu dwóch systemów znakowania (Smart Choices i MTL) bardziej po-zytywne oceny żywieniowe zaobserwowano w odniesieniu do pierwszego z nich, który jest mniej skomplikowany graficznie82.
Interpretacja informacji zdrowotnych i żywieniowych i reakcja na reklamy zawierające tego typu informacje zależą w dużym stopniu od cech konsumenta. 76 N. Belei, K. Geyskens, C. Goukens, S. Ramanathan, J. Lemmink, The best of both worlds? Effects of attribute-induced goal conflict on consumption of healthful indulgences, „Journal of Marketing Research” 2012, vol. 49, no. 6, s. 900–909.
77 A. Shah, J. Bettman, P. Ubel, P. Keller, J. Edell, Surcharges plus unhealthy labels reduce demand for unhealthy menu items, „Journal of Marketing Research” 2014, vol. 51, no. 6, s. 773–789. 78 H. Paek, H. Yoon, T. Hove, Not all nutrition claims are perceived equal: anchoring effects and
moderating mechanisms in food advertising, „Health Communication” 2011, vol. 26, no. 2, s. 159–170.
79 A. Heintz Tangari, M. Bui, K. Haws, P. Liu, That’s not so bad, I’ll eat more! Backfire effects of calories-per-serving information on snack consumption, „Journal of Marketing” 2019, vol. 83, no. 1, s. 133–150.
80 Społeczna odpowiedzialność biznesu, nazywana też społeczną odpowiedzialnością przed‑ siębiorstw (corporate social responsibility – CSR), oznacza koncepcję, według której przedsię‑ biorstwa nie tylko dążą do maksymalizacji zysku, ale również uwzględniają interesy społecz‑ ne i ochronę środowiska, a także relacje z różnymi grupami interesariuszy (partnerów). 81 J. Peloza, C. Ye, W. Montford, When companies do good, are their products good for you? How
corporate social responsibility creates a health halo, „Journal of Public Policy Marketing” 2015, vol. 34, no. 1, s. 19–31.
82 J. Andrews, S. Burton, J. Kees, Is simpler always better? Consumer evaluations of front-of -package nutrition symbols, „Journal of Public Policy Marketing” 2011, vol. 30, no. 2, s. 175–190.
Osoby koncentrujące się na czerpaniu radości z jedzenia (food enjoyment), któ-re określa się w literaturze przedmiotu jako posiadające francuską mentalność kul-turową (French cultural mindset), oceniają produkty z informacjami żywie niowymi mniej korzystnie niż konsumenci z amerykańską mentalnością kulturową83. Wy-niki cytowanego badania uzasadniają konieczność prowadzenia badań na te-mat reakcji konsumentów na oświadczenia zdrowotne i żywieniowe w różnych kontekstach kulturowych. Reakcje konsumentów zależą także od ich orientacji czasowej (temporal orientation). Niektóre osoby koncentrują się na zapobieganiu nie korzystnym konsekwencjom, inne – na promocji właściwych zachowań, co po-winno być odzwierciedlone w przekazach reklamowych84. Niespodziewanie osoby starsze i słabiej wykształcone lepiej zapamiętują reklamy na temat zwiększenia aktywności fizycznej85. Dla reakcji konsumentów na komunikaty marketingowe kluczowa jest ich motywacja.
Duże znaczenie ma także sposób sformułowania przekazu reklamowego. Re-klamy społeczne adresowane do dzieci w celu promocji spożywania owoców były bardziej efektywne, gdy akcentowały korzyści płynące ze zwiększenia konsumpcji, niż gdy przedstawiały negatywne konsekwencje jej ograniczenia. Istotne jest także stosowanie języka afirmacji (np. „zdrowsze”), a nie negacji (np. „bardziej niezdro-we”)86. Jednakże odwrotną zależność zaobserwowano w odniesieniu do komuni-katów zniechęcających do konsumpcji niezdrowych produktów (lizaków). Ponad-to konkursy i zachęty były bardziej efektywne w sPonad-tosunku do młodszych dzieci, a zróżnicowanie języka silniej wpływało na starsze dzieci87. Regulacje prawne mogą mieć duży wpływ na konstrukcję przekazu reklamowego, np. zakaz reklamy adre-sowanej do dzieci w Kanadzie wpłynął na ograniczenie konsumpcji fast foodów88.
W Wielkiej Brytanii 27% osób robiących zakupy zwracało uwagę na informa-cje żywieniowe na etykiecie. Najczęściej sprawdzano wskazane dzienne spożycie (Guideline Daily Amount – GDA) i tabele żywieniowe. Respondenci charakteryzo-wali się wysokim poziomem rozumienia przednich etykiet żywieniowych (front‑
of‑pack nutrition labels), gdyż 87,5% badanych potrafiło określić najzdrowszy
83 P. Gomez, C. Torelli, It’s not just numbers: cultural identities influence how nutrition informa-tion influences the valuainforma-tion of foods, „Journal of Consumer Psychology” 2015, vol. 25, no. 3, s. 404–415.
84 J. Kees, S. Burton, A. Tangari, The impact of regulatory focus, temporal orientation, and fit on consumer responses to health-related advertising, „Journal of Advertising” 2010, vol. 39, no. 1, s. 19–34.
85 T. Berry, J. Spence, R. Plotnikoff, A. Bauman, Physical activity information seeking and adver-tising recall, „Health Communication” 2011, vol. 26, no. 3, s. 246–254.
86 J. Wyllie, S. Baxter, A. Kulczynski, Healthy kids: examining the effect of message framing and polarity on children’s attitudes and behavioral intentions, „Journal of Advertising” 2015, vol. 44, no. 2, s. 140–150.
87 S. Raju, P. Rajagopal, T. Gilbride, Marketing healthful eating to children: the effectiveness of incentives, pledges, and competitions, „Journal of Marketing” 2010, vol. 74, no. 3, s. 93–106. 88 T. Dhar, K. Baylis, Fast-food consumption and the ban on advertising targeting children; the
produkt z zestawu trzech. Rozumienie i wykorzystywanie tych informacji ma od-mienne mechanizmy. Wykorzystywanie jest związane głównie z zainteresowaniem zdrowym jedzeniem, podczas gdy rozumienie informacji żywieniowych na ety-kietach zależy przede wszystkim od poziomu wiedzy żywieniowej. Obydwa te ele-menty uwarunkowane są zmiennymi demograficznymi, lecz w różny sposób89.
Rysunek 2.3. Czynniki wpływające na postrzeganie oświadczeń zdrowotnych przez konsumentów Źródło: opr. wł. na podst.: L. Lähteenmäki, Claiming health in food products, „Food Quality and Preference” 2013, vol. 27, no. 2, s. 196–201
Według Liisy Lähteenmäki czynniki wpływające na postrzeganie oświadczeń zdro-wotnych i żywieniowych można podzielić na trzy kategorie: 1) związane z oświad-czeniem, 2) związane z produktem, 3) dotyczące konsumentów (rys. 2.3)90. W odnie-sieniu do pierwszej grupy czynników warto zwrócić uwagę na następujące elementy. Oświadczenia mogą zawierać zróżnicowaną ilość informacji. Do typowych elemen-tów, z których zbudowane są oświadczenia, należą: związek lub składnik powodu-jący dany efekt i rola bądź korzyść wynikająca z fizjologicznej lub psychologicznej funkcji. Atrakcyjność oświadczeń i reakcje na nie były zróżnicowane: w niektórych badaniach konsumenci preferowali krótkie oświadczenia stwierdzające skład lub 89 K. Grunert, J. Wills, L. Fernández‑Calemín, Nutrition…
90 L. Lähteenmäki, Claiming health…
Czynniki wpływające Produkty z oświadczeniami Zmienne wynikowe
Ilość informacji Korzyść Zmniejsze-nie ryzyka Znajomość Metoda produkcji Obecny wizerunek zdrowotny Cechy społeczno-demograf. Postawy Postrzegana potrzeba Oświadczenie Produkt Konsument Wiarygodność, Zaufanie Zdrowotność, Korzyść Apel Gotowość do wykorzystania
korzyść91, w innych reakcja zależała od typu korzyści92 lub od kraju respondenta93. Duże, międzynarodowe badanie konsumentów w krajach nordyckich (obejmują-ce 4612 respondentów) ukazało, iż można podzielić konsumentów na dwie grupy o podobnej wielkości – preferujących bardziej rozbudowane oświadczenia lub krót-sze informacje na temat korzyści94. Oświadczenia zdrowotne można także podzielić na zawie rające pozytywne efekty (korzyści) i obiecujące zmniejszenie ryzyka choro-by. W odniesieniu do chorób układu krążenia drugi typ był preferowany w porów-naniu z akcentowaniem korzyści dla serca, natomiast w odniesieniu do zmęczenia wynik był odwrotny – oświadczenie zawierające korzyść było postrzegane jako bar-dziej atrakcyjne95. Zgodnie z teorią perspektywy (prospect theory) ludzie są bardziej wrażliwi na możliwe straty niż zyski96. Dlatego negatywnie sformułowane oświad-czenia powinny być postrzegane jako bardziej efektywne. Jednakże w niektórych przypadkach nie można podać tej samej treści na dwa sposoby, gdyż brak jest bezpo-średniego odpowiednika chorobowego danej korzyści zdrowotnej, np. efekt energe-tyzujący trudno uznać za ekwiwalent zmniejszenia ryzyka zmęczenia, a stwier-dzenie „dobre dla serca” niekoniecznie odnosi się do konkretnej choroby. Zatem znajomość czynników ryzyka choroby i powiązań między korzyściami a tymi czyn-nikami ryzyka ma znaczenie. Oświadczenia dotyczące zmniejszenia ryzyka są lepiej od bierane w kontekście typowego powiązania korzyści z chorobami i ich czynni-kami ryzyka97. Jednakże wspomnienie o ryzyku choroby w oświadczeniu może nega-tywnie wpłynąć na postrzeganie produktu z oświadczeniem o ograniczeniu ryzyka98. Wyni ka to głównie z przypominania konsumentom o ryzyku powiązanym ze spo-życiem produktu. Takie przypomnienie zmniejsza hedonistyczną wartość produktu. Stopień pewności w sformułowaniu oświadczenia ma niewielki wpływ na ocenę jego wiarygodności i zdolności do przekonywania99. Oświadczenia dotyczące efektów fizjologicznych są bardziej atrakcyjne od tych, które koncentrują się na aspektach psychologicznych100.
91 A. Lynam, A. McKevitt, M. Gibney, Irish consumers’ use and perception of nutrition and health claims, „Public Health Nutrition” 2011, vol. 14, no. 12, s. 2213–2219.
92 E. van Kleef, H. van Trijp, P. Luning, Functional foods…; W. Verbeke, J. Scholderer, L. Lähteenmäki, Consumer appeal…
93 A. Saba, M. Vassallo, R. Shepherd, P. Lampila, A. Arvola, M. Dean, M. Winkelmann, E. Claupein, L. Lähteenmäki, Country-wise…; H. van Trijp, I. van der Lans, Consumer perceptions… 94 K. Grunert, L. Lähteenmäki, Y. Boztug, E. Martinsdottir, Ø. Ueland, A. Åström, P. Lampila,
Per-ception…
95 E. van Kleef, H. van Trijp, P. Luning, Functional foods… 96 D. Kahneman, A. Tversky, Prospect theory…
97 L. Lähteenmäki, Claiming health…
98 W. Verbeke, J. Scholderer, L. Lähteenmäki, Consumer appeal…
99 K. Grunert, L. Lähteenmäki, Y. Boztug, E. Martinsdottir, Ø. Ueland, A. Åström, P. Lampila, Perception…; N. Hooker, R. Teratanavat, Dissecting qualified health claims: Evidence from experimental studies, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition” 2008, vol. 48, no. 2, s. 160–176.
100 E. van Kleef, H. van Trijp, P. Luning, Functional foods…; M. Siegrist, N. Stampfli, H. Kasten‑ holz, Consumers’ willingness…
Biorąc pod uwagę czynniki związane z produktem, należy wyróżnić następujące elementy. Oświadczenia zdrowotne są częściej akceptowane na produktach posia-dających zdrowotny wizerunek101. Ponadto są lepiej przyjmowane na produktach, które uprzednio były oznaczone tego typu oświadczeniami102. Jednakże doda-nie oświadczeń zdrowotnych do produktów już uważanych za zdrowe może być kwestionowane przez konsumentów, np. informacja o zwiększeniu zawartości flawonoidów w owocach i warzywach, gdyż otwiera dyskusję nt. innych aspek-tów jakości tych produkaspek-tów, w tym walorów smakowych103. Konsumenci preferują produkty postrzegane jako naturalne i jakiekolwiek nowe cechy charakterystycz-ne produktu mogą oznaczać spadek jego naturalności104. Wykorzystanie techno-logii genetycznej, aby osiągnąć korzyści zdrowotne, jest rzadziej akceptowane niż inne metody produkcji105.
Wśród czynników dotyczących konsumentów można wymienić następujące. Mimo że w niektórych badaniach kobiety wykazują wyższy poziom preferen-cji produktów z oświadczeniami zdrowotnymi106, w innych nie znaleziono ja-kichkolwiek różnic w tym zakresie między płciami107. Ten związek może zależeć od rodzaju korzyści zdrowotnej. Korzyści zależne od płci są bardziej pozytywnie postrzegane przez jej przedstawicieli, np. oświadczenia dotyczące zdrowia kości i wapnia przez kobiety, a oświadczenia o obniżeniu poziomu cholesterolu przez mężczyzn108. Kobiety częściej od mężczyzn przestrzegają zaleceń dotyczących die-ty i podczas zakupów wybierają produkdie-ty żywnościowe, które są zgodne z die-tymi zaleceniami109. Ponadto w porównaniu z mężczyznami kobiety postrzegają wła-ściwości odżywcze jako bardziej istotny czynnik podczas dokonywania zakupów żywnościowych, częściej korzystają z etykiet produktów żywnościowych i pozwa-lają im wpływać na swoje decyzje konsumenckie110. Jednakże, gdy informację 101 M. Siegrist, N. Stampfli, H. Kastenholz, Consumers’ willingness…
102 L. Lähteenmäki, P. Lampila, K. Grunert, Y. Boztug, Ø. Ueland, A. Åström, E. Martinsdóttir, Im-pact of health-related claims…
103 P. Lampila, M. van Lieshout, B. Gremmen, L. Lähteenmäki, Consumer attitudes towards en-hanced flavonoid content in fruit, „Food Research International” 2009, vol. 42, no. 1, s. 122–129. 104 G. Evans, B. de Challemaison, D. Cox, Consumers’ ratings of the natural and unnatural
qualities of foods, „Appetite” 2010, vol. 54, no. 3, s. 557–563.
105 D. Cox, A. Koster, C. Russell, Predicting intentions to consume functional foods and supple-ments to offset memory loss using an adaptation of protection motivation theory, „Appetite” 2004, vol. 43, no. 1, s. 55–64.
106 N. de Jong, M. Ocké, H. Branderhorst, R. Friele, Demographic…
107 N. Urala, L. Lähteenmäki, Consumers’ changing attitudes towards functional foods, „Food Quality and Preference” 2007, vol. 15, no. 7–8, s. 793–803.
108 G. Ares, A. Gámbaro, Influence of gender, age and motives underlying food choice on perceived healthiness and willingness to try functional foods, „Appetite” 2007, vol. 49, no. 1, s. 148–158. 109 K. Bates, S. Burton, E. Howlett, K. Huggins, The roles of gender and motivation as moderators of the effects of calorie and nutrient information provision on away-from-home foods, „Jour‑ nal of Consumer Affairs” 2009, vol. 43, no. 2, s. 249–273.
110 S. Campos, J. Doxey, D. Hammond, Nutrition labels on pre-packaged foods: A systematic review, „Public Health Nutrition” 2011, vol. 14, no. 8, s. 1496–1506; B. Mandal, Use of
żywieniową podano ze zmiennymi punktami odniesienia (w przeliczeniu na por-cję, a nie na stałą wagę czy objętość), nie odnotowano różnic między płciami111. Wraz z wiekiem wzrasta troska o zdrowie, a co za tym idzie – zainteresowanie pro-duktami z oświadczeniami zdrowotnymi112. Jednakże młodsze grupy konsumen-tów postrzegają zdrowotność produkkonsumen-tów z oświadczeniami w podobny sposób jak starsze grupy wiekowe113. Najważniejszym czynnikiem demograficznym warun-kującym reakcje konsumentów na oświadczenia zdrowotne wydają się być róż-nice międzynarodowe. Włosi preferują produkty bez jakichkolwiek oświadczeń, Finowie lubią oświadczenia o redukcji ryzyka, zaś Brytyjczycy wolą oświadczenia informujące o korzyściach114. Nawet w grupie krajów nordyckich występują istotne różnice, np. Duńczycy wykazują najbardziej negatywne reakcje, gdyż w tym kraju stosowanie oświadczeń zdrowotnych nie było dozwolone przed wejściem w życie rozporządzenia UE z 2006 r.115 Czynniki społeczno-demograficzne poza kwestią narodowości nie należą do silnych uwarunkowań reakcji konsumentów na oświad-czenia zdrowotne. Związki te są słabe i zależne od typu korzyści, produktu i gru-py docelowej116. Postawy konsumentów względem produktów z oświadczeniami zdrowotnymi wiążą się z ich skłonnością do korzystania z takich produktów. Jest to wynik troski o samych siebie, która poprawia samopoczucie. Jednakże postawy konsumentów względem żywności funkcjonalnej jako stosunkowo nowej katego-rii produktów żywnościowych nie są jeszcze w pełni ukształtowane i zakorze-nione117. Innym ważnym aspektem atrakcyjności oświadczeń zdrowotnych jest ich postrzegana stosowność. Konsumenci, których członkowie rodzin cierpią na daną chorobę, są bardziej skłonni zaakceptować koncepcję żywności funkcjonalnej118. Jeszcze większe znaczenie może mieć osobista potrzeba119.
Wiarygodność oświadczenia zdrowotnego nie jest związana z siłą obietnicy w nim zawartej, lecz zależy od źródła przekazu i medium. Konsumenci podążają food labels as a weight loss behavior, „Journal of Consumer Affairs” 2010, vol. 44, no. 3, s. 516–527; A. Drichoutis, P. Lazaridis, R. Nayga, Consumers’ use of nutritional labels: A review of research studies and issues, „Academy of Marketing Science Review” 2006, vol. 9, no. 9, s. 1–22; R. Nayga, Impact of sociodemographic factors on perceived importance of nutrition in food shopping, „Journal of Consumer Affairs” 1997, vol. 31, no. 1, s. 1–9.
111 S. Hieke, C. Newman, The effects…
112 M. Siegrist, N. Stampfli, H. Kastenholz, Consumers’ willingness… 113 G. Ares, A. Giménez, A. Gámbaro, Consumer…
114 A. Saba, M. Vassallo, R. Shepherd, P. Lampila, A. Arvola, M. Dean, M. Winkelmann, E. Claupein, L. Lähteenmäki, Country-wise…
115 L. Lähteenmäki, P. Lampila, K. Grunert, Y. Boztug, Ø. Ueland, A. Åström, E. Martinsdóttir, Im-pact of health-related claims…
116 L. Lähteenmäki, Claiming health… 117 Ibidem.
118 W. Verbeke, Consumer acceptance of functional foods: Socio-demographic, cognitive and atti-tudinal determinants, „Food Quality and Preference” 2005, vol. 16, no. 1, s. 45–57.
119 M. Dean, P. Lampila, R. Shepherd, A. Arvola, A. Saba, M. Vassallo, E. Claupein, M. Winkel‑ mann, L. Lähteenmäki, Perceived relevance…
za oświadczeniami pochodzącymi z zaufanych (najlepiej wielu różnych) źródeł120. Jednakże nie jest jasne, które źródła są postrzegane jako godne zaufania. Wiele koncepcji produktów funkcjonalnych opartych na podstawach naukowych spotka-ło się ze słabą akceptacją rynku. Opracowanie efektywnych oświadczeń zdrowot-nych wydaje się trudne121. Za najbardziej wiarygodne źródło informacji spośród czterech opcji odpowiedzi uznano stowarzyszenie medyczne (55,6% odpowie-dzi), na drugim miejscu uplasował się profesor (24,8%), a na trzecim uniwersy-tet (13,3%). Najmniej godny zaufania jest celebryta (3,1%). Respondenci mogli uzupełnić tę listę swoimi propozycjami. Prawie połowa badanych skorzystała z tej możliwości. Do najbardziej wiarygodnych źródeł informacji spoza listy zaliczo-no rząd (32%) i ekspertów zdrowotnych (26%). Ponadto poproszozaliczo-no uczestników badania o ocenę wiarygodności wybranych mediów. W katalogu odpowiedzi zna-lazły się cztery opcje. Najwyżej oceniono czasopisma dotyczące zdrowia (66,4%), które zdeklasowały telewizję (18,4%) i gazety (11,9%). Media społecznościowe uplasowały się na ostatnim miejscu z zaledwie 3,3% odpowiedzi. Respondenci mieli możliwość zaproponowania dodatkowo własnych rodzajów mediów, któ-re uważają za najbardziej godne zaufania. Ponad 2/5 badanych skorzystało z tej możliwości, wymieniając przede wszystkim media papierowe (28%), radio (20%) i Internet (18%)122.
Interesującym kierunkiem badawczym zajmującym się informacjami doty-czącymi zdrowia umieszczonymi na opakowaniach produktów żywnościowych jest ocena ich skuteczności, gdy jednocześnie stosowane jest więcej niż jed-no oświad czenie bądź etykieta. Informacje na temat składników odżywczych mogą być wyrażone w postaci słownej (np. „wysoki”, „niski”) lub liczbowej (np. w procen tach). Informacja słowna ma większy wpływ na postawy konsumen-tów, postrzeganie zdrowotności i chęć zakupu produktu w porównaniu z dany-mi liczbowyz dany-mi123, co wspierałoby tezę o większym wpływie oświadczeń zdrowot-nych (które są zaz wyczaj wyrażone słownie) od redukcyjzdrowot-nych etykiet przednich (które głównie posługują się liczbami). Jednakże kolory124 i symbole125 są wysoce 120 N. Urala, A. Arvola, L. Lähteenmäki, Strength…
121 E. van Kleef, H. van Trijp, P. Luning, Functional food…
122 C. Strijbos, M. Schluck, J. Bisschop, T. Bui, I. de Jong, M. van Leeuwen, M. von Tottleben, S. van Breda, Consumer awareness and credibility factors of health claims on innovative meat products in a cross-sectional population study in the Netherlands, „Food Quality and Prefe‑ rence” 2016, vol. 54, s. 13–22.
123 M. Viswanathan, A comparison of the usage of numerical versus verbal nutrition information by consumers, „Advances in Consumer Research” 1996, vol. 23, no. 1, s. 277–281.
124 L. Antúnez, A. Giménez, A. Maiche, G. Ares, Influence of interpretation aids on attentional capture, visual processing, and understanding of front-of-package nutrition labels, „Journal of Nutrition Education and Behavior” 2015, vol. 47, no. 4, s. 292–299.
125 C. Oh, Measuring the relative prominence of graphic symbols vs. text for nutrition labels using eye tracking, Michigan State University, http://gradworks.umi.com/14/87/1487171.html (dostęp: 14.01.2017); N. Maubach, J. Hoek, D. Mather, Interpretive front-of-pack nutrition la-bels. Comparing competing recommendations, „Appetite” 2014, vol. 82, s. 62–77.