Zespół pieczenie jamy ustnej (ang. bourning mouth syndrome – BMS) jest zespołem objawów polegających na długotrwałym uczuciu pieczenia oraz palenia błony śluzowej jamy ustnej. Ból może być zlokalizowany w języku, wargach, policzkach, podniebieniu, dziąsłach. Objawom pieczenia towarzyszyć mogą także zaburzenia czucia (parastezje, drętwienia), zaburzenia odczuwania smaku oraz subiektywne uczucie suchości jamy ustnej [73].
Pierwotnej formie BMS nie towarzyszą żadne zmiany kliniczne na błonie śluzowej, nie stwierdza się też infekcji grzybiczej ani bakteryjnej.
Rozpoznanie stawia się po wykluczeniu innych schorzeń. Przy współwystępowaniu czynników ogólnych (m.in. zaburzeń niedoborowych, hematologicznych, cukrzycy) oraz miejscowych (m.in. prądów galwanicznych) rozpoznaje się postać wtórną BMS-u [20].
Frekwencja BMS w populacji w zależności od badań wynosi od 0,7%
do 14,8%. Zdecydowanie częściej, bo aż siedmiokrotnie chorują kobiety, niż mężczyźni. Średnia wieku chorych wynosi 60 lat, a zespół ten nie towarzyszy osobom poniżej 20 roku życia [38,171].
43 1.2.8. Pozostałe wcześniej niesklasyfikowane schorzenia błony
śluzowej jamy ustnej
Afty nawracające
Etiologia aft nawrotowych jest bardzo złożona, przez co klinicznie nierzadko napotyka się trudności diagnostyczne w określaniu przyczyn ich powstawania. Problem jest o tyle ważny, że na zmiany o typie aft nawracających skarży się od 17 do 50% populacji (dane dla Polski wynosiły od 11% do 30%). [12,22]
Z uwagi na złożony patomechanizm powstawania tego typu zmian, bierze się pod uwagę zarówno czynniki miejscowe ( np. czynnik urazowy) jak i ogólne (zaburzenia immunologiczne, niedoborowe, hormonalne i inne) [19].
Do najczęściej występujących aft należą zmiany nawracające. Pacjenci, którzy mają doświadczenie z tego typu zmianami na 1 – 2 doby przed pojawieniem się afty czują objawy prodromalne w postaci pieczenia lub mrowienia w miejscu wystąpienia późniejszej zmiany [36].
Wykwitem pierwotnym w przypadku aft mogą być zarówno plamki, jak i grudki, albo pęcherzyki, a także wykwity plamkowo – grudkowe. Wtórnie zmiany te przekształcają się w pojedyncze lub mnogie nadżerki pokryte włóknikowatym nalotem z zapalnych rąbkiem na obwodzie. Afty występują głównie na powierzchni nierogowaciejącej błony śluzowej. Badania niektórych autorów wskazują, iż palenie tytoniu zwykle zmniejsza częstotliwość występowania aft [73,101,144].
Istnieje kilka typów zmian o charakterze aft. Afty małe Mikulicza charakteryzują pojawieniem się nadżerek o średnicy od 0,5 do 1 cm, goją się bez pozostawienia blizn. Afty duże Suttona występują mniej więcej w 10%
wszystkich przypadków aftoz. Średnica nadżerek i owrzodzeń przekracza
44 1 cm, objawy bólowe i zapalne są znacznie bardziej nasilone niż w przypadku poprzedniego typu zmian, a wykwity goją się często z pozostawieniem blizn, przy czym częstym miejscem ich występowania jest tylna ściana gardła, języczek i podniebienie, co jest bardzo bolesne i znacznie utrudnia przyjmowanie pokarmów [19]. Równie rzadko jak afty Suttona mogą pojawiać się zmiany o charakterze aft opryszczkopodobnych, gdzie obserwuje się mnogą ilość drobnych 1-2 mm wykwitów na dużym obszarze błony śluzowej jamy ustnej. Wiąże się to z bolesnością, a zmiany mogą obejmować nabłonek rogowaciejący [22,82,88,172].
Nikotynowe zapalenie jamy ustnej
Nikotynowe zapalenie jamy ustnej jest typem odczynowej reakcji zapalnej na czynniki termiczne i chemiczne oddziałujące na błonę śluzową podczas palenia tytoniu (w postaci fajki, papierosów i cygar) [128,138].
Charakterystycznym typem zmian w przypadku tej jednostki chorobowej jest białawo – szare zmętnienie błony śluzowej podniebienia, mogące świadczyć o zaburzonym procesie rogowacenia tkanek w tym obszarze [129]. Do tego obrazu dołączają się czerwone punkty będące ujściami przewodów wyprowadzających drobnych gruczołów ślinowych na podniebieniu. Częstość występowania zmian o charakterze nikotynowego zapalenia jamy ustnej w zależności od badanej populacji wynosi od 0,1% do 3% palących pacjentów [73]. Chociaż zapalenie to nie jest obecnie traktowane jako zmiana przednowotworowa i po zaprzestaniu palenia tytoniu zmiany te ulegają remisji to ryzyko transformacji nowotworowej w przypadku wieloletnich palaczy z błoną śluzową o cechach nikotynowego zapalenia jest wyższe [72,154,171,203].
45 Tatuaż amalgamatowy
Tatuaż amalgamatowy jest formą szarego przebarwienia na błonie śluzowej jamy ustnej. Wiąże się on z przenikaniem jonów srebra z amalgamatu rtęci do otaczających wypełnienie tkanek (policzka, dziąsła, wargi). Jest to zmiana trwała i wymiana wypełnienia na nieamalgamatowe nie powoduje remisji zmiany [73]. Zmiana ta, chociaż budzi niepokój wśród pacjentów jest nieszkodliwa aczkolwiek wymaga kontroli lekarza stomatologa w celu wykluczenia innych, czasem groźnych zmian barwnikowych. Zdarza się, że związki srebra zdeponowane w tkankach miękkich potrafią pochłaniać promienie rentgenowskie, co może być widoczne na zdjęciach rentgenowskich [86,171].
Przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej
Ten typ schorzenia (stomatitis ulcerosa chronica – CUS) jest stosunkowo rzadki. Objawia się jako nawracający, przewlekły stan zapalny błony śluzowej, z odczynowym występowaniem zmian o charakterze owrzodzeń oraz nadżerek [86,171]. Zmiany te lokalizują się najczęściej na błonie śluzowej policzków, czasami języka oraz wyjątkowo na dziąśle. Jest to choroba autoimmunologiczna, gdyż w trakcie diagnostyki podczas badania immunofluorescencyjnego stwierdza się obecność antagonistycznie nastawionych względem wielowarstwowego nabłonka płaskiego przeciwciał przeciwjądrowych [73,104].
Makrochelia
Makrochelia może być objawem ziarniniakowego zapalenia warg.
Objawia się to powiększeniem czerwieni wargowej, wrażeniem wystąpienia obrzęku warg. Jest to jeden z objawów występowania zespołu Melkerssona – Rosenthala [73,86,171].
46 Hemofilia
Hemofilia jest typem wrodzonej skazy osoczowej. Zgłaszający się pacjenci zwykle są prowadzeni przez lekarza hematologa oraz mają świadomość poinformowania innych lekarzy o swojej chorobie ogólnoustrojowej [72].
Obraz hemofilii w jamie ustnej to częste rozległe wylewy podśluzówkowe krwi (np. w obrębie języka czy policzka) na skutek niewspółmiernie nieznacznego urazu. W przypadku naruszenia ciągłości tkanek trwałe zatamowanie krwawienia jest trudne i wymaga często współpracy z lekarzem hematologiem [86,171].
Zespół Melkerssona – Rosenthala
Zespół Melkerssona – Rosenthala jest niezwykle rzadko występującym zespołem, a jego etiologia nie jest dobrze znana chociaż niektórzy badacze przypisują mu tło alergiczne [104,171]. Podłoże tego zespołu stanowi łagodne ale nawracające ziarniniakowi zapalenie naczyń. Do cech zespołu Melkerssona – Rosenthala należą: obrzęk warg i pofałdowanie języka, nawracające porażenie nerwu twarzowego, a niekiedy także innych nerwów czaszkowych. Do objawów dołączyć mogą się także polineuropatie lub inne objawy ośrodkowe [73,86].
Nadziąślak olbrzymiokomórkowy
Nadziąślak olbrzymiokomórkowy powstaje na skutek drażnienia mechanicznego, a cechą różnicującą z innymi podobnymi zmianami jest obecność komórek olbrzymich. Punktem wyjścia tego typu zmiany jest brzeg dziąsła [72,127,188]. Może także wychodzić z ozębnej lub okostnej wyrostka
47 zębodołowego. Zwykle łatwo krwawi, mając kolor czerwono siny lub sino brunatny przyjmuje kształt kulistego lub płaskiego guzka. Ze względu na dużą skłonność do wznowy wymaga radykalnego usunięcia wraz z podłożem (czasami także ze znajdującymi się obok zębami) [86,171].
1.3. Czynniki ryzyka mogące mieć wpływ na rozwój chorób