Zmianą warunkującą funkcjonowanie handlu detalicznego w Polsce w ciągu ostat-nich kilku lat jest postępująca konsolidacja, co uwidacznia się w przyroście punktów detalicznych największych dystrybutorów. To proces polegający na przejmowaniu konkurencji i wzroście sprzedaży sieci szybszym niż wartość rynku. W 2016 roku ob-serwowano dwie duże transakcje zmiany właściciela w branży retail – Allegro oraz przygotowaniu do sprzedaży Żabki.
W 2016 roku nastąpiły zmiany w funkcjonowaniu poszczególnych formatów handlu detalicznego w Polsce. Formaty popularne przed wiele lat, takie jak wielkie sieci hiper- i supermarketów zostały wyparte przez dyskonty (Lidl, Biedronka) oraz delikatesy, co znalazło potwierdzenie w wynikach raportu How Brands Can Prepare
for European Retailing’s Tectonic Shifts, opracowanego przez firmę doradczą
Bain&-Company. Dane dowodzą, że w przeciwieństwie do hiper i supermarketów, skle-py dyskontowe zyskały popularność ze względu na ich bliskość (zlokalizowane są w centrum miast) oraz na oferowaniu własnych marek w najlepszej jakości za roz-sądną cenę. Prognozuje się, że w najbliższych latach udział hiper- i supermarketów zmniejszy się nawet o 20% (Wielkie zmiany…, 2016). Nowe sklepy są najczęściej po-zyskiwane na drodze przejęć. Modernizacje już istniejących placówek handlowych są mniej kosztowne niż budowa nowych.
Segment sklepów małoformatowych wciąż pozostaje głównym kanałem dystry-bucji żywności w Polsce, a przez to wywiera istotną presję konkurencyjną na sieci dyskontów i hipermarketów, powstrzymując je od podnoszenia cen. Jednakże sklepy
małoformatowe, działając samodzielnie na rynku, skazane są w zdecydowanej więk-szości na dalszą marginalizację i powolną likwidację. Na obecnym etapie rozwoju ryn-ku detalicznego, systemy franczyzowe lub grupy zaryn-kupowe stanowią główną szansą na przetrwanie sklepów małoformatowych i ich konkurowanie z wielkimi sieciami handlowymi. Od kilku lat obserwuje się, że kanał tradycyjny traci udziały w rynku, co wpływa na likwidację około kilku tysięcy niezależnych placówek handlowych rocznie.
Gdy zwrócimy uwagę na zmiany w zachowaniach konsumentów, zauważalna jest rosnąca świadomość konsumentów przy wyborze produktów oraz tzw. lokalny patriotyzm. Coraz częściej cena nie jest najważniejszym czynnikiem, warunkującym podejmowanie decyzji o zakupie produktów, lecz staje się nim jakość i miejsce po-chodzenia danego produktu i jego sprzedawca.
Ponadto watro wspomnieć o szybko rosnącym wpływie nowoczesnych tech-nologii na zmiany przyzwyczajeń konsumentów i styl dokonywania zakupów. Od kilkunastu lat systematycznie wzrasta udział sprzedaży internetowej [Piszcz 2016]. W opracowaniu Barometr e-commerce 2016, przygotowanym przez Sociomantic Labs, eksperci przewidywali, że rynek e-commerce w Polsce w 2016 roku osiągnie wartość 35,8 mld złotych, a w 2020 roku przekroczy poziom 63 mld zł (Barometr…, 2016). Według raportu interaktywnie.com wartość rynku elektronicznego w 2017 roku przekroczyła już 40 mld zł i w kolejnym roku wyniesie około 45 mld zł. Wyniki te pokazują wyraźny wzrost zainteresowania konsumentów zakupami online i dodat-nią dynamikę wzrostu wartości rynku e-commerce. Współcześnie, skanując smart-fonem kod kreskowy produktu można zobaczyć, jaki jest w nim procent „polskości” oraz czy producent i dystrybutor odprowadzają podatek w Polsce.
Handel żywnością przez Internet znajduje się w Polsce we wczesnej fazie roz-woju. Przewiduje się, że w najbliższych 3 latach rynek ten utrzyma dynamikę wzrostu na poziomach 20% rocznie, a w 2020 roku będzie wart ponad 1,2 mld zł [Rynek detaliczny w Polsce… 2016].
W najbliższych latach istotny wpływ na zmiany zachodzące w handlu detalicz-nym będą miały modyfikacje w zakresie podatku handlowego oraz zakaz handlu w niedzielę. Podatek handlowy został oficjalnie zawieszony do 1.01.2018, po tym jak Komisja Europejska zakwestionowała obecną formę ustawy, która jej zdaniem faworyzuje małe sklepy, a zatem może być uznana za pomoc publiczną. Jak pokazu-ją wyniki badania ogólnopolskiego, przeprowadzonego przez Kantar TNS, 76% Po-laków opowiada się za zagwarantowaniem co najmniej dwóch niedziel w miesiącu dla pracowników bez konieczności wprowadzania zakazu handlu w niedziele. Zakaz handlu we wszystkie niedziele poparło 36% badanych [3/4 Polaków chce… 2017]. Przewiduje się, że konsekwencją wprowadzenia zakazu handlu w niedziele będzie
zmiana zachowań konsumentów na wzór niemiecki, gdzie blisko 44% całego handlu odbywa się w piątek i sobotę oraz wzrost sprzedaży w kanale online [Rynek detalicz-ny w Polsce… 2016]. Eksperci Business Centre Club prognozują, że wprowadzenie zakazu handlu w niedzielę spowoduje 5% spadek sprzedaży, spadek zatrudnienia o 36 tys. osób oraz spadek dochodów budżetu o 1,8 mld zł rocznie [BCC: Zakaz han-dlu w niedzielę… 2017].
Wnioski
Należy spodziewać się, że polski rynek dystrybucji detalicznej będzie ewoluował w kierunku rynku zdominowanego przez sklepy średniego formatu, tzn. dyskonty i supermarkety. Jest to determinowane zmieniającymi się oczekiwaniami konsu-mentów, realizowanymi przez przedsiębiorstwa handlowe strategiami rozwoju oraz obserwowanymi trendami rynkowymi. Jednocześnie obserwuje się dywersyfikację rynku handlu detalicznego, uwzględniającą strategie konkurowania, nastawioną z jednej strony na bycie liderem kosztowym, z drugiej zaś odnoszące się do zróżnico-wania i funkcjonozróżnico-wania w różnych segmentach jakościowo-cenowych.
Elementami determinującymi rozwój polskiego handlu detalicznego są innowa-cyjne rozwiązania w zakresie organizacji przedsiębiorstw handlowych i obsługi kon-sumentów, zmierzające do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej.
Obserwowane zmiany skłaniają do postawienia tezy o polskim modelu handlu detalicznego, wskazującym na współistnienie wielu formatów przedsiębiorstw han-dlowych i wielu strategii rynkowej konkurencji.
Bibliografia
Barometr e-commerce 2016 (2016) [online], http://nowymarketing.pl/a/8106,
barometr-e--commerce-2016, dostęp: 19.01.2016.
BCC (2017), Zakaz handlu w niedzielę to spadek dochodów budżetu o 1,8 mld zł [online], www. portalspozywczy.pl/handel/wiadomosci/ bcc-zakaz-handlu-w-niedziele-to-spadek- docho-dow-budzetu-o-1-8-mld-zl, 150630_1.html, dostęp: 23.10.2017.
Handel detaliczny w Polsce mocno zróżnicowany (2017) [online], www.egospodarka.
pl/138230,Handel-detaliczny-w-Polsce-mocno-zroznicowany,1,39,1.html, dostęp: 13.01.2017. Górska-Warsewicz H., Czeczotko M., Kulykovets O. (2017), Percepcja marek własnych
przed-siębiorstw handlowych w Polsce, Raporty. Handel Wewnętrzny w Polsce 2012–2017.
Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa [online], dostęp: 25.03.2018]. Kosicka-Gębska M., Tul-Krzyszczuk A., Gębski J. (2011), Handel detaliczny żywnością w
Pol-sce, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Piszcz A. (2016), Rozwój handlu internetowego w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersyte-tu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach”, Seria: Administracja i Zarządzanie, 38, ss. 297–305.
Raport e-commerce 2018 [online], www.interaktywnie.com, dostęp: 25.04.2018.
Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeń-stwa żywności [Dziennik Urzędowy L 031, 01/02/2002 P. 0001–0024].
Rutkowski K. (red.) (2005), Logistyka dystrybucji. Specyfika. Tendencje rozwojowe. Dobre
prak-tyki, SGH – Oficyna Ekonomiczna, Warszawa.
Rynek detaliczny w Polsce: Podsumowanie 2016 roku i prognoza na 2017 (2016) [online]. www.
Wielkie zmiany w handlu detalicznym (2016) [online], https://mediarun.com/pl/business/
wielkie-zmiany-na-polskim-rynku.html, dostęp: 21.04.2016.
3/4 Polaków chce wolnych niedziel dla pracowników, ale bez wprowadzania zakazu handlu
Mirosława Tereszczuk
|m.tereszczuk@ierigz.waw.plNR ORCID: 0000-0002-5891-9306
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej-PIB Warszawa