Z dniem 1 października 2009 r. zaczną obowiązywać istotne zmiany dotyczące zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz ustalania wymiaru składek na to ubezpieczenie, wynikające z ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2009 r. Nr 79, poz. 667).
Zasadniczym celem obecnej nowelizacji ustawy o ubezpieczeniu spo-łecznym rolników jest zwiększenie udziału niektórych ubezpieczonych w finansowaniu wydatków na świadczenia emerytalno-rentowe. Świad-czenia te w znacznym stopniu są dotowane z budżetu państwa. Dotych-czas, niezależnie od dochodu osiąganego z gospodarstwa rolnego, wszyscy rolnicy opłacali składkę w jednakowej wysokości (wyjątek stanowiły osoby prowadzące równocześnie rolniczą i pozarolniczą działalność gospodar-czą). Oznaczało to, że składka emerytalno-rentowa – pomimo jej kwar-talnego wymiaru – była bardzo dużym obciążeniem dla gospodarstw osiągających niskie dochody z produkcji rolniczej, bądź produkujących wyłącznie na własne potrzeby, natomiast dla gospodarstw o znacznych dochodach stanowiła niewielki tylko ich odsetek. Rozwiązania w tym zakresie, funkcjonujące od wejścia w życie ustawy o ubezpieczeniu spo-łecznym rolników, tj. od 1991 r., przyczyniały się do tego, że system w jed-nakowym stopniu dotował zarówno rolników osiągających niskie dochody, których często nie stać na opłacanie składek na ubezpieczenie, jak i tych, dla których opłacanie składek – nawet w zwiększonej wysokości – nie powin-no być problemem. Dotychczasowe rozwiązania spotykały się ponadto z coraz powszechniejszą ich krytyką społeczną, zarówno w środowisku wiejskim, jak i poza nim.
Po wielu dyskusjach i konsultacjach społecznych uznano, że – bez uszczerbku dla prowadzonej działalności – wyższą składkę mogą opłacać za siebie i małżonka rolnicy prowadzący gospodarstwa rolne o obszarze użytków rolnych przekraczającym 50 ha przeliczeniowych.
Zgodnie z zapisami ustawy, od 1 października 2009 r., podstawowa składka miesięczna na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za każdego ubezpieczonego będzie wynosiła 10% emerytury podstawowej obowią-zującej w ostatnim miesiącu poprzedniego kwartału (aktualnie, tj. od 1 marca 2009 r. emerytura podstawowa wynosi 675,10 zł).
W związku z tym, że dotychczas składka emerytalno-rentowa miała wy-miar kwartalny i wynosiła 30% emerytury podstawowej, a w przypadku rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą była naliczana w podwójnej wysokości, do czasu zmiany wysokości najniższej emerytury jej nominalna wysokość nie ulegnie zmianie.
Rolnik, którego gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 50 ha przeliczeniowych, poza składką podstawową, będzie opłacał za siebie i małżonka dodatkową składkę miesięczną, uzależnioną od wielkości gospodarstwa, tj. w wysokości:
– 12% emerytury podstawowej – w przypadku, gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 50 ha przeliczeniowych do 100 ha przeliczeniowych,
– 24% emerytury podstawowej – w przypadku, gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 100 ha przeliczeniowych do 150 ha przeliczeniowych,
– 36% emerytury podstawowej – w przypadku, gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 150 ha przeliczeniowych do 300 ha przeliczeniowych,
– 48% emerytury podstawowej – w przypadku, gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 300 ha przeliczeniowych.
W podwójnej wysokości będzie natomiast opłacana miesięczna, podsta-wowa składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za ubezpieczonych, którzy prowadzą dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą (tj. 2 x 10% emerytury podstawowej).
W podstawowej wysokości, czyli na poziomie porównywalnym z obec-nym, będzie opłacana składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za domowników, bez względu na wielkość gospodarstwa.
Oznacza to, że przy obecnej wysokości emerytury podstawowej (675,10 zł) miesięczna składka na rolnicze ubezpieczenie emerytalno-rentowe będzie wynosiła, jak w tabeli:
Miesięczna składka w związku z działalnością rolniczą
w gospodarstwie rolnym
do 300 ha przel.do 50 ha przel.
Powyższe zmiany nie mają wpływu na sposób i wymiar składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie.
Wyjątek stanowią rolnicy prowadzący dodatkowo pozarolniczą dzia-łalność gospodarczą, którzy przestaną opłacać na ubezpieczenie wypad-kowe, chorobowe i macierzyńskie składki w podwójnej wysokości. Tym samym wyeliminowane zostaną podstawy do występowania przez nich z roszczeniami o odszkodowania z ubezpieczenia rolniczego z tytułu wypad-ków przy pracy mającej związek z prowadzoną pozarolniczą działalnością gospodarczą, a nie z pracą w gospodarstwie rolnym.
Jak już wspomniano, składka w miejsce dotychczasowego, powszech-nie krytykowanego, powszech-niepodzielnego wymiaru kwartalnego będzie miała wymiar miesięczny, a w przypadku gdy okres podlegania ubezpieczeniu będzie krótszy niż miesiąc, składka będzie wymierzana za faktyczne dni podlegania ubezpieczeniu. W ustawie pozostały natomiast bez zmian zapisy dotyczące opłacania składek w układzie kwartalnym, tj. tak jak dotychczas – do końca pierwszego miesiąca danego kwartału, czyli z góry za trzy mie-siące.
W związku z odejściem od kwartalnego naliczania okresów ubezpie-czenia i niepodzielnej składki kwartalnej, redakcyjnych zmian wymagały przepisy określające moment ustania ubezpieczenia (od dnia następu-jącego po dniu, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu, zamiast z końcem kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpieczeniu) oraz przepisy dotyczące wymiaru i ustalania okresu ubezpieczenia niezbędnego do uzyskania prawa do świadczeń (kwartały podlegania ubezpieczeniu zmieniono na lata, np.
warunkiem uzyskania prawa do emerytury jest m.in. podleganie ubezpie-czeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat, w miejsce dotychczasowych 100 kwartałów).
Po wejściu w życie ustawy zmieniającej, w czwartym kwartale 2009 r.
składka miesięczna na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyń-skie będzie wynosić jedną trzecią wysokości składki kwartalnej obowią-zującej w trzecim kwartale 2009 r., tj. 30 zł (1/3 z 90 zł). Kasa doręczy zo-bowiązanym rolnikom informacje o wysokości należnej miesięcznej skład-ki w terminie do 30 listopada 2009 r. Do tej daty Kasa wyda też decyzje stwierdzające obowiązek opłacania dodatkowej składki miesięcznej i okre-ślające jej wymiar.
Termin zapłaty składki za czwarty kwartał 2009 r. został przesunięty na 31 grudnia 2009 r.
Wanda Roguszewska jest Głównym Specjalistą w Biurze Ubezpieczeń Centrali KRUS.
Ewa Jaworska- Spičak