Znaczna część lekarzy kieruje się obecnie tern, że jeżeli dostrzega zbo

czenia w sferze nerwowej w postaci więcej rozlanej, jak przeczulicy skóry przy dotyku lub przy zastosowaniu prądu galwanicznego, ból lub zawrót głowy, nadczułość wzroku lub słuchu, depresyą lub podrażnienie psychiczne i t. p., to przyjmuje że równocześnie istniejące przypadłości żołądkowe są przyrody nerwowej i to w następstwie cierpienia nerwowego. Nic nie jest wygodniej- szem ale zarazem złudniejsze, jak stawianie tego rodzaju rozpoznania. O tern miałem sposobność przekonania się codziennie, gdy skontrolowałem takie wnio­

skowanie przez badanie wewnętrzne żołądka. W tych dniach miałem właśnie w leczeniu 28-letniego miernie odżywionego mężczyznę, pracującego umysłowo.

Od pół roku począł nadmiernie nauce się oddawać i jak twierdzi od tego cza­

su pojawiły się przypadłości żołądkowe: gniecenie, wydymanie w okolicy żołąd­

ka, bicie serca, dławienie w przełyku, zawrót głowy i niemożność pracowania umysłowo. Przypadłości te pojawiały się szczególnie rano naczczo i kończyły się przed obiadem odbijaniami czczemi i odchodzeniem wiatrów. Łaknienie i stolce prawidłowe. Przy badaniu w 5 godzin po obiedzie pluskanie w żołąd­

ku sięgające do pępka, mierna tkliwość dotykowa kręgów piersiowych, zresztą stosunki prawidłowe. Rozpoznałem nerwicę czuciowo-ruchową na tle rozpoczy­

nającej się niemocy nerwowej (neurastenii). Lecz gdy nazajutrz rano na życzenie chorego przedsięwziąłem badanie wewnętrzne żołądka czczego, znalazłem ku me­

mu zdziwieniu przeszło pół litra miazgi pokarmowej cuchnącej. Rozpoznanie przeto nerwicy poprawiłem na ectasia stabilis grauis subs. dyspepsia flatulenta in indioiduo debili. Ośiniorazowe przepłukanie żołądka rozczynem boraksu, dyeta sucha mięsna, a ostatecznie użycie tinctura nucis vomieae a. aa. hydroohlorioo eona.

usunęły dolegliwości żołądkowe i nerwowe. Dość często dostrzegalnym jest fakt, że na tle organicznych zmian w żołądku wytwarzają się zboczenia w sferze nerwowej, zmysłowej i psychicznej. Lecz lekarz zwykle zbyt łatwo załatwia się z cierpieniem żołądka: jeżeli u pacyenta przypuszcza na podstawie objawów neurastenią lub hysteryą, odnosi je w każdym przypadku jako objaw częścio­

wy tych chorób, nieuwzględniając okoliczności, że istnieją przypadki, w któ­

rych te ogólne nerwice zjawiają się obok cierpienia żołądka, które przyczy­

nia się niemało do icli rozwoju. Są jednak okoliczności i szczegóły, z których doświadczony lekarz może z wielkiem prawdopodobieństwem rozpoznać czystą nerwicę żołądka. I tak np. poucza nas doświadczenie, że izraelitki szcze­

gólniej z Tarnowa przychodzą do Krakowa z przypadłościami żołądkowemi, do których najczęściej dołącza się czkawka. Po wielostronnych badaniach uskutecznionych w klinice prof. K o r c z y ń s k i e g o przekonałem się, że chemizm trawienia żołądkowego jest u nich prawie zawsze prawidłowy.

Określając cierpienie jako nerwicę żołądka, musimy przeto równocześnie ocenić, czyli mamy: a) nerwicę czystą, b) czy zmianę organiczną w żołądku a następowe zboczenie w sferze nerwowej: c) czyli też chorobę żołądka orga­

niczną, i zboczenie nerwowe niezależnie od siebie przebiegające.

8

stawie . w e w n ę t r z n e g o b a d a n i a ż o ł ą d k a możliwem, i lekarz nigdy, jeżeli chce się ustrzedz pomyłki, zaniechać go niepowinien. Żywo stoi mnie w pamięci szereg w tym kierunku popełnionych pomyłek. Miałem np. w pra­

ktyce karlsbadzkiej 49-letnią izraelitkę z Tarnowa miernie odżywioną w okre­

sie ustawania regularności. Odbijanie, czkawka napadowa, zły smak w li­

stach, brak łaknienia, uczucie dławienia w połyku, nudności, przechodne bóle w kończynach, grzbiecie niepokoiły w wysokim stopniu chorą, a ujemny wynik badania fizykalnego nie dawał podstawy do przyjęcia zmian organicz­

nych w żołądku. Zrobiłem tak pewne rozpoznanie climacterium subs. dyspepsia liy- sterica, że chorej, która się domagała, aby jej z żołądka „wyciągnąć, to co nu­

dzi" powiedziałem że tego nicpotrzeba, gdyż po krótkim pobycie w Karl­

sbadzie pojedzie do Franzensbadu i tam dozna polepszenia, tutaj niech pije tylko małe ilości wody mineralnej. Gdy jednak objawy, według mego roz­

poznania maciennicze, nie ustępowały, uległem żądaniu chorej: naczczo przed­

sięwzięte badanie żołądka, wykazało przeszło pół litra płynu zielonkowato żół­

tego, mętnawego z małą ilością strzępów mięsa; przesącz niebieskawy o kwa- socie 70,0, a oddziaływanie silne na wolny kw. solny. Tak więc miałem przed sobą wybitny nieżyt kwaśny z rozstrzenią trwałą lżejszego stopnia. Innego ro­

dzaju pomyłka zdarzyła się mnie również w Karlsbadzie u 50-letnicgo miernie odżywionego mężczyzny stanu duchownego. Uskarżał on się na odbijania, wobec wzmożonego łaknienia na rozdymanie w okolicy żołądka, zaparcie stolca, sen- zacye w rozmaitych częściach ciała. Żołądek czczy wykazał mierne pluskanie a płuca niewielką rozedmę. Rozpoznałem co do żołądka: catarrhus acid. subs.

ectasia et statu nenoso i zaleciłem pilne picie wody mineralnej ze stopniowaniem dawek i dyetę mięsną, oprócz tego codzienne mięsienie brzucha. W pierwszym tygodniu przypadłości były mniejsze, lecz w drugim pojawiły się znów, a gdy z dnia na dzień się wzmagały, nakłoniłem pacyenta do poddania się sondowa­

niu. Ku memu zdumieniu zdołałem z żołądka czczego wyciągnąć około 150 cm

.3

miazgi mięsnej zupełnie niestrawioncj i cuchnącej oddziaływania alkalicznego.

Rozpoznanie musiało być zmienione na nieżyt śluzowy, a leczenie karlsbadz- kie zaprzestane. Badanie wewnętrzne żołądka jest, jak to się i z doświadcze­

nia lekarskiego okazuje, najpewniejszym środkiem do odróżnienia, czy pod objawami, tak zwanemi nerwowymi, nie kryje się zmiana organiczna żołądka,

nadto może posłużyć do odróżnienia niektórych nerwic między sobą, jak np.

czuciowych od wydzielniczych. Dla tego ja prawie nigdy stanowczo nie rozpoznaję nerwicy żołądka, jeżeli niebytem w możności wykonać sondo­

wania żołądka. Badanie wewnętrzne służy wprawdzie do wykluczenia zmian organicznych żołądka, nie pozwala jednak w każdym przypadku na w y­

kluczenie ich stanowcze a przyjęcie tylko obecności nerwicy, jak to np. ma miejsce, jeżeli w przebiegu błędnicy okazują się obok siebie wymioty i bóle, które tak dobrze mogą się odnosić do nerWicy jak i wrzodu żołądka. Stąd i pomimo sondowania pominąć nie należy wszystkich innych okoliczności roz­

poznawczych jako to: szczegółów anamnestycznych, badania układu nerwowe­

go, przebiegu choroby, skutków dotychczasowego leczenia, czyli zwrócić uwagę na szczegóły wyliczone w poprzedzających punktach, aby sobie wyrobić pew­

ne przekonanie o obecności nerwicy w danym przypadku.

XXVIII. Etyologia, częstość, przebieg i leczenie nerwic żołądka w ogólności.

W ustępie X X V zaznaczono pochodzenie nerwic żołądka. Szczegółowe przyczyny będą podane jeszcze przy pojedynczych nerwicach. Tu należy tylko ogólnikowo podnieść, że do wystąpienia nerwic potrzebne jest pewne usposo­

bienie neuropatyczne, które może być wrodzone przez pochodzenie od rodzi­

ców, dotkniętych chorobami układu nerwowego, albo nabyte przez czynniki obniżające energią narządu nerwowego, jakoto przez przygnębienie psychiczne, nadmierną pracę umysłową, nadużycia płciowe, choroby ustrojowe połączone z upośledzeniem w odżywieniu (niedokrwistość, błędnica). Największą ilość przy­

padków nerwic żołądka dostarczają kobiety, a to w okresie lat trwania regularności.

Najliczniej między niemi są reprezentowane izraelitki, które tak często podle­

gają nerwicom żołądka, jak ich mężowie nadmiernemu wydzielaniu soku żo­

łądkowego. Również i indywidualność zdaje się odgrywać ważną rolę, jak to się objawia w i d i o s y n k r a z y a c h żołądkowych, że np. istnieją osoby, które za każdym razem doznają przypadłości żołądkowych (bólu, wymiotów albo biegunki), skoro spożyją pewne zupełnie niewinne pokarmy jak np. ostry­

gi, jagody, groch zielony i t. p.

Nerwice żołądka są c z ę s t e m i z b o c z e n i a m i , jednak częstość ich bywa przecenianą, jeżeli przez niektórych autorów na 70% (P-) a nawet na 90% (Rth.) wszystkich przypadków żołądkowych podawaną. Żołądek byłby to więc narząd najwięcej ze wszystkich ulegający zboczeniom nerwowym, nie- mającym wcale analogii z innymi narządami, co tem więcej zadziwia, że jelita rozmiarami o wiele większe, pokrewną funkcyą spełniające i prawie z tych samych źródeł swoje unerwienie czerpiące, tak wysokiej chorobliwości nerwo­

wej nie posiadają. Ani względy anatomiczne, ani tizyologiczne nie przemawiają zatem, aby tak nerwice samoistne jak i odruchowe miały występować częściej w żołądku niż w innych trzewiach brzusznych lub piersiowych. Natomiast z uwagi, że żaden narząd ustroju nie doznaje be^ przerwy tyle najróżnorod­

niejszych szkodliwości jak żołądek, należy przymuście, że zmiana chorobowa tkwi w przeważnej części przypadków w samych ścianach narządu, a przy usposobieniu neuropatycznem może być momentem przyczynowym do wywoła­

nia rozlanych zboczeń w sferze nerwowej, jak to w obec zmian istniejących w innych narządach również bywa. W ysoki odsetek chorobliwości na nerwice żołądka w statystyce chorób żołądka pochodzi jedynie z zaniedbania lub nie­

dokładności badania wewnętrznego żołądka, jeżeli podejrzywa się nerwicę żo­

łądka. Ja Da podstawie przeszło 400 przypadków wewnętrznie badanych zna­

lazłem około 30% zboczeń w czynności żołądka polegających na tle ner- wowem.

P r z e b i e g nerwic zależy od przyczyn wywołujących je. Niekiedy zni­

kają one same przez się, aby po niejakim czasie znów się pojawić. W innych razach trwają uporczywie całymi latami. Dlatego r o k o w a n i e co do w y ­ zdrowienia bywa niepewne, a co do życia, t,o tylko w rzadkich przypadkach w których pokarmów do żołądka wprowadzić nie można, albo żołądek ich nie- przyjmuje, okazuje się niekorzystnem.

L e c z e n i e polega na usunięciu przyczyn wywołujących, co jednak w małej części przypadków da się uskutecznić. Czasem wystarczy wpływ psy.

chiczny, aby nerwica, jakoby pod działaniem różczki czarodziejskiej ustąpiła.

Najczęściej musi chory przechodzić przez cały szereg tak racyonalnych jak i empirycznych środków, nim dozna polepszenia. Najracyonalniejszem postępo­

waniem w leczeniu nerwic żołądka okazuje się to, aby działać skrzepiająco na układ nerwowy i odżywienie, a równocześnie symptomatycznie i miejscowo na narząd sam, jak to szczegółowo omówionem będzie przy pojedyńczych nerwi­

cach. Co się dotyczy ż y w i e n i a d y e t e t y c z n e g o , to najlepiej jest wy­

brać te pokarmy, o których chory sam wie, że nie wywołują u niego przypa­

dłości żołądkowych, a z tych polecić najpożywniejsze.