Znaki specjalne i symbole

Instrukcja Przykład Opis

\today 15 stycznia 2007 Bieżąca data

\TeX TEX Twój ulubiony system składu

\LaTeX L^ATEX Nazwa tej gry

\LaTeXe L^ATEX 2ε Obecne jej wcielenie

2.4. Znaki specjalne i symbole

2.4.1. Cudzysłowy

Znaku cudzysłowu " używa się inaczej niż na maszynie do pisania. W pu-blikacjach drukowanych różnie oznacza się początek i koniec cudzysłowu.

Występują także różnice w sposobach oznaczania cudzysłowów w różnych językach. Dwa apostrofy ‘ otwierają, a dwa apostrofy ’ zamykają L^ATEXowy cudzysłów według reguł języka angielskiego:

‘‘Please press the ‘x’ key.’’

“Please press the ‘x’ key.”

W języku polskim cudzysłów otwierający oznacza się dwoma przecin-kami ,, , natomiast zamykający – dwoma apostrofami ’’³. Gdy zachodzi konieczność użycia cudzysłowu w tekście już objętym cudzysłowem, to sto-suje się „cudzysłowy «francuskie»”, oznaczane w pliku źródłowym znakami, odpowiednio, mniejszości << i większości >>.

,,Przechodź tylko po <<zebrach>>’’!

„Przechodź tylko po «zebrach»”!

2.4.2. Pauzy i myślniki

Zwyczajne maszyny do pisania posiadają tylko jeden znak w kształcie pozio-mej kreski „-”. W składzie drukarskim występują aż cztery rodzaje kresek poziomych. Są to: łącznik, myślnik, półpauza i minus, używany we wzorach matematycznych.

Łącznik (dywiz) jest najkrótszą z kresek. Stosuje się go do dziele-nia i przenoszedziele-nia wyrazów oraz do łączedziele-nia wyrazów wieloczłonowych (np. „niebiesko-czarny”). Zgodnie z polskimi regułami wyraz wieloczłonowy można podzielić i przenieść albo w obrębie wyrazów składowych, albo na łączniku. W drugim z tych przypadków łącznik należy powtórzyć, to znaczy powinien się on znaleźć zarówno na końcu pierwszego wiersza, jak też na początku drugiego. Oto możliwe miejsca podziału wyrazu niebiesko-czarny:

3Porównaj uwagi o tym sposobie oznaczania cudzysłowów z punktu 2.5 w części dotyczącej fontów i ich kodowania (str.27). Dotyczy to również cudzysłowów francuskich.

nie- niebie- niebiesko- niebiesko-czar-biesko-czarny sko-czarny -czarny ny

Standardowy L^ATEX nie zna polskich norm i dlatego dzieli wyrazy wielo-członowe w miejscu połączenia, bez powielania łącznika. Jeżeli do składu w języku polskim korzystamy z zestawu platex, to w pliku źródłowym w miej-sce łącznika w wyrazach wieloczłonowych powinniśmy zastosować instrukcję

\dywiz (np. niebiesko{\dywiz}czarny).

W pewnych sytuacjach lepiej nie dzielić wyrazów połączonych łączni-kiem. Jeżeli na przykład mówimy o wydziale K-2, kodzie pocztowym czy numerze telefonu, to w takich wypadkach łącznik zapisujemy w pliku źró-dłowym jako pojedynczą kreskę - .

Znaku łącznika używa się również do przenoszenia wyrazów. Jednak w L^ATEXu odbywa się to automatycznie i nie wymaga ręcznych ingerencji użytkownika.

Półpauza to kreska o połowę krótsza od myślnika. Stosuje się ją przede wszystkim w zapisie zakresów liczbowych, np. „str. 11–13”, czy „w latach 1960–1963”. Przed i po półpauzie nie dodaje się odstępów. Odstępy takie muszą się pojawić w sytuacjach takich jak: „11 października – 13 listopada”.

Półpauzę zapisuje się za pomocą dwóch następujących po sobie minusów --.

Myślnik „—” to dłuższa kreska, używana jako znak przestankowy. Za-pisujemy go za pomocą trzech następujących po sobie znaków -, czyli --- . W języku polskim należy przed i po myślniku umieścić odstęp, inaczej niż w krajach anglosaskich, gdzie nie otacza się myślnika odstępami. Wiele osób uważa konstrukcję złożoną z odstępu, myślnika i kolejnego odstępu za zbyt wybijającą się w składzie. Z tychże estetycznych powodów często w roli myślnika używa się „dwukreskowej” półpauzy, i takie właśnie podejście za-stosowano w niniejszym tłumaczeniu.

We wzorach matematycznych, czyli wewnątrz trybu matematycznego, znak minusa uzyskujemy, pisząc zwyczajnie - . Przykładowo, zapis $-2$

daje w składzie −2, podczas gdy -2 daje -2.

2.4.3. Odstępy niełamliwe

Polskie zasady typograficzne nie pozwalają łamać akapitów z pozostawia-niem na końcu wierszy jednoliterowych spójników bądź przyimków. Przy-kładowo, w zdaniu „Jan Kochanowski urodził się w Czernolesie” nieładnie na końcu wiersza wyglądałby przyimek „w”.

Odstępy, na których nie wolno złamać wiersza, zaznacza się w pliku źródłowym znakiem tyldy „~” zamiast zwykłym odstępem. Na przykład, aby w powyższej sytuacji zapobiec przeniesieniu składu do nowego wiersza, powinniśmy zapisać w pliku źródłowym: w~Czarnolesie.

Jest wiele sytuacji, w których związek fragmentów zdania jest tak silny, że wewnątrz nich nie należy łamać na wiersze. Nie zawsze decyzja jest tak prosta jak w wypadku wspomnianych spójników. Oto garść przykładów:

2.4. Znaki specjalne i symbole 23

godz.~17.00; od~15 do 40~osób; na str.~2 napisano; rozdz.~2;

2~rozdziały; p.~Jan Nowak; p.~J.~Nowak; I~część IX~Symfonii.

Ze względu na zależność od kontekstu obowiązek decydowania o użyciu tyldy spada na użytkownika L^ATEXa.

2.4.4. Tylda (∼)

W adresach internetowych często występuje znak tyldy. W L^ATEXu można by do jego uzyskania użyć instrukcji \~, ale wynik: ˜ nie jest chyba tym, czego oczekujemy. Lepiej zrobić tak:

http://www.rich.edu/\~{}bush \\

http://www.clever.edu/$\sim$demo http://www.rich.edu/˜bush http://www.clever.edu/∼demo A jeszcze lepiej dołączyć do preambuły dokumentu pakiet url i korzystać z polecenia \url{...}.

2.4.5. Oznaczenie stopni (◦)

Poniższy przykład ilustruje, jak w L^ATEXu uzyskuje się symbol stopni:

Jest $-30\,^{\circ}\mathrm{C}$.

Niedługo zacznę nadprzewodzić. Jest −30^◦C. Niedługo zacznę nadprzewodzić.

Pakiet textcomp udostępnia symbol stopni także jako \textcelsius.

2.4.6. Symbol waluty euro (e)

Pisząc dziś o pieniądzach, nie można się obejść bez symbolu euro. Znak ten występuje w wielu współczesnych fontach. Po załadowaniu pakietu textcomp w preambule:

\usepackage{textcomp}

można do uzyskania symbolu euro użyć oznaczenia:

\texteuro

Jeśli używany font nie zawiera własnego symbolu euro albo nam się on nie podoba, to mamy dwie dodatkowe możliwości: Pierwszą jest pakiet eurosym.

Udostępnia on oficjalny znak euro:

\usepackage[official ]{eurosym}

Jeśli wolimy znak euro zgodny optycznie z fontem, to zastąpmy opcję official opcją gen.

Pakiet marvosym dostarcza wielu różnych symboli, w tym euro pod nazwą

\EURtm. Jego wadą jest to, że nie udostępnia wersji pochylonej i wytłusz-czonej euro.

Tabela 2.1: Torba pełna symboli euro

lm+textcomp \texteuro

€ € €

eurosym \euro

e e e

[gen]eurosym \euro

A C A C A C

marvosym \EURtm

e e e

2.4.7. Wielokropek (. . . )

W typowym piśmie maszynowym przecinek oraz kropka zajmują tyle samo miejsca co każdy inny znak. W piśmie drukarskim szerokość tych znaków jest z reguły bardzo mała i dlatego, jeżeli umieścimy je obok siebie, to odstępy między nimi będą zbyt małe. Do uzyskiwania wielokropka (trzech kropek) używamy instrukcji \ldots. Przykład:

\ldots

Nie tak ..., lecz raczej tak:\\

Nowy Jork, Tokio, Budapeszt, \ldots Nie tak ..., lecz raczej tak:

Nowy Jork, Tokio, Budapeszt, . . .

2.4.8. Ligatury

Ligatury (spójki) to znaki graficzne, w których połączono dwie lub trzy litery. W niektórych językach ligatury występują jako właściwe danej orto-grafii znaki pisma, np. œ w języku francuskim. Większość ligatur tworzy się ze względów estetycznych lub zwyczajowych. L^ATEX zna pięć następujących ligatur:

ff fi fl ffi ffl zamiast ff fi fl ffi ffl

TEX używa ligatur automatycznie. Można temu zapobiec, między znakami tworzącymi ligaturę wstawiając instrukcję \mbox{}:

Jak lepiej: geografii czy

geograf\mbox{}ii? Jak lepiej: geografii czy geografii?