Wstęp
Pa ra zy to zy na le żą do naj czę ściej wy stę pu ją cych cho rób prze żu wa czy, są one przy czy ną du żych strat wy ni ka ją cych głów nie z ob ni że nia kon dy cji, pro duk cyj no ści i od por no ści zwie rząt. In wa zje pa so żyt ni cze u owiec prze bie ga ją naj czę ściej w spo sób bez -ob ja wo wy, a więc nie do strze ga ne przez ho dow ców. Stąd wy wo łu ją znacz ne stra ty eko no micz ne.
Kok cy dio za jest prze wle kłą, pa so żyt ni czą cho ro -bą, któ ra wy stę pu je u ró żnych ga tun ków zwie rząt [1–3]. Wy wo ły wa na jest przez pier wot nia ki z ro -dza ju Eime ria, któ rych miej scem by to wa nia jest głów nie na bło nek je li ta cien kie go.
Z wie lu ga tun ków pa so ży tów wy stę pu ją cych u owiec kok cy dia zaj mu ją szcze gól ne miej sce
z uwa gi na ich sze ro kie roz prze strze nie nie nie za le żnie od wa run ków kli ma tycz nych. Skład ga tun ko -wy kok cy diów za le ży przede wszyst kim od źró deł in fek cji oraz lo kal nych wa run ków śro do wi sko wych i ho dow la nych.
Ce lem ba dań by ło okre śle nie skła du ga tun ko we go kok cy diów u ja gniąt po cho dzą cych z te re nu Po -mo rza Za chod nie go i wo je wódz twa lu bu skie go.
Ma te riał i me to dy
Ba da nia ko pro sko po we prze pro wa dzo no u 250 ja gniąt ra sy me ry nos z cho wu wiel ko stad ne go z wo -je wódz twa lu bu skie go oraz 83 ja gniąt ra sy Suf folk z go spo dar stwa tra dy cyj ne go z wo je wódz twa za -chod nio po mor skie go.
Wy stę po wa nie pier wot nia ków z ro dza ju Eime ria u ja gniąt
na Po mo rzu Za chod nim
Oc cur ren ce of Eime ria pro to zoa in lambs in We stern Po me
-ra nia, Po land
Jo lan ta An to sze k
1, Alek san dra Ba lic ka -Ra mi sz
21Za kład Che mii Fi zjo lo gicz nej, Za chod nio po mor ski Uni wer sy tet Tech no lo gicz ny, ul. Dr Ju dy ma 2, 71−460 Szcze cin
2Ka te dra Hi gie ny Zwie rząt i Pro fi lak ty ki, Za chod nio po mor ski Uni wer sy tet Tech no lo gicz ny, ul. Dr Ju dy ma 6, 71−460 Szcze cin
Ad res do ko re spon den cji: Jo lan ta An to szek, Za kład Che mii Fi zjo lo gicz nej, Za chod nio po mor ski Uni wer sy tet Tech no -lo gicz ny, ul. Dr Ju dy ma 2, 71−460 Szcze cin; E -ma il: jo lan ta.an to szek@biot.ar.szcze cin.pl
ABS TRACT. A to tal of 250 Me ri no lambs from the Lu bu skie pro vin ce and 83 Suf folk lambs from the Za chod nio po
mor skie pro vin ce we re exa mi ned. The le vel of in fec tion with Eime ria pro to zoa was de ter mi ned on co pro sco pic exa mi na tions using the Wil lis Schla af flo ta tion me thod. The spe cies com po si tion of the coc ci dia was de ter mi ned using Pel -ler di’s sys tem. The pre va len ce of lamb in fec tion with coc ci dia ave ra ged 85.18% in the Za chod nio po mor skie pro vin ce and 55.32% in the Lu bu skie pro vin ce. Co pro sco pic exa mi na tions sho wed that the ani mals we re in fec ted with dif fe rent spe cies. Eight spe cies we re iso la ted from fa ecal sam ples: E. fau rei, E. ovi no ida lis, E. pal li da, E. in tri ca ta, E. pa rva,
E. ar lo in gi, E. ni na koh ly aki mo vae and E. gra nu lo sa. E. pa rva (53%) and E. ni na koh ly aki mo vae (47.8%) we re the do
mi nant in the Za chod nio po mor skie pro vin ce, and E. ni na koh ly aki mo vae (65%) and E. in tri ca ta (43.3%) in the Lu bu -skie pro vin ce.
Key words: coc ci dia, lambs, West Po me ra nia, Po land
Eks ten syw ność za ra że nia pier wot nia ka mi z ro dza ju Eime ria usta lo no na pod sta wie ba dań ko pro sko po wych uży wa jąc me to dy flo ta cyj nej Wil lis–Schla afa [4]. Ga tun ko wy skład kok cy diów usta lo no po słu gu jąc się klu czem Pel ler die go [5]. Ba da -nia uzu peł nio no o ho dow lę oocyst pro wa dzo ną w wil got nej ko mo rze w tem pe ra tu rze 24–26oC. Ja ko śro dek za po bie ga ją cy roz wo jo wi ple śni uży wa -no 2,5% wod ne go roz two ru dwu chro mia nu po ta su (K2Cr2O7).
Wy ni ki i ich omó wie nie
Śred nia eks ten syw ność za ra że nia ja gniąt kok cy -dia mi w woj. za chod nio po mor skim wy nio -sła 85,18%, na to miast w woj. lu bu skim – 55,32% (Ta be la 1).
W Pol sce eks ten syw ność za ra że nia pier wot nia -ka mi z ro dza ju Eime ria wa ha się od 28,8% do 87,3% [6–8]. Naj czę ściej wy stę pu ją: E. ar lo in gi,
E. fau rei, E. in tri ca ta, E. pal li da i E. pa rva [6, 7]. Głów nym miej scem za ra że nia są przede wszyst kim pa stwi ska, źle utrzy ma ne owczar nie, wo dy sto ją ce wy ko rzy sty wa ne do po je nia. Źró dłem in wa zji dla ja gniąt mo gą być star sze zwie rzę ta, bę dą ce bez ob ja -wo wy mi no si cie la mi kok cy diów i siew ca mi oocyst. Ba da nia ko pro sko po we wy ka za ły, że zwie rzę ta by ły za ra żo ne wie lo ma ga tun ka mi kok cy diów. Z prób ka łu zwie rząt zarówno cho wu wiel ko stad ne go jak i kału zwierząt z gospodarstw tradycyjnych wy izo lo wa no osiem ga tun ków kok cy diów: E. fau rei, E. ar lo -in gi, E. pal li da, E. -in tri ca ta, E. pa rva, E. ovi no ida lis, E. ni na koh ly aki mo vae i E. gra nu lo sa (Ta be la 2).
Do mi nu ją cy mi ga tun ka mi w woj. za chod nio po mor skim by ły E. pa rva (53%) oraz E. ni na koh ly aki mo vae (47,8%), na to miast w woj. lu bu skim E. ni na -koh ly aki mo vae (65%) oraz E. in tri ca ta (43,3%). Uzy ska ne wy ni ki po twier dza ją ba da nia pro wa dzo ne na Po mo rzu Za chod nim oraz w in nych re jo nach Pol ski.
36
J. Antoszek, A. Balicka-Ramisz
Tabela 1. Ekstensywność zarażenia jagniąt pierwotniakami z rodzaju Eimeria Table 1. Prevalence of lamb infection with protozoans of the genus Eimeria
Miesiące/months Ekstensywność zarażenia/prevalence (%)
woj./province woj./province zachodniopomorskie lubuskie I/Jan 92,4 39,2 II/Feb 90,3 38,0 III/Mar 93,9 29,2 IV/Apr 93,0 32,1 V/May 91,2 40,0 VI/Jun 90,0 47,2 VII/Jul 80,1 84,0 VIII/Aug 80,6 94,4 IX/Sep 80,4 90,6 X/Oct 80,0 72,0 XI/Nov 70,1 53,1 XII/Dec 80,2 44,0
Ta be la 2. Ga tun ko wy skład kok cy diów u ba da nych ja gniąt Ta ble 2. Spe cies com po si tion of coc ci dian in the lambs stu died
Ga tun ki kok cy diów Ekstensywność zarażenia/prevalence (%)
woj./province woj./province zachodniopomorskie lubuskie E. pa rva 53 19,5 E. ni na ko hy aki mo vae 47,8 65 E. fau rei 29,7 16,7 E. in tri ca ta 24 43,3 E. ar lo in gi 22,7 15 E. pal li da 09,4 09,8
E. ovi no ida lis 04,7 02,3
W ba da niach prze pro wa dzo nych przez Ba lic ką --Ra misz [6] w re jo nie cie szyń skim stwier dzo no 6 ga tun ków kok cy diów, a na te re nie Po mo rza Za chod nie go 8 ga tun ków. By ły to: E. pa rva, E. ni na -koh ly aki mo vae, E. fau rei, E. ar lo in gi, E. pal li da, E. in tri ca ta oraz stwier dzo ne do dat ko wo tyl ko na te re nie Po mo rza Za chod nie go E. ovi no ida lis i E. gra nu lo sa. Jak po da je au tor ka do mi nu ją cym ga tun kiem u ba da nych owiec by ła E. pa rva, któ rą wy -ka za no w 26,5% w re jo nie cie szyń skim oraz 53% u ra sy Suf folk na Po mo rzu Za chod nim.
Na te re nie Wiel ko pol ski ba da nia nad kok cy dio zą owiec pro wa dził Ko za kie wicz [9], któ ry stwier dził u ba da nych owiec 5 ga tun ków kok cy diów. Do -mi nu ją cy -mi ga tun ka -mi w tym re jo nie Pol ski by ły E. fau rei (20,7%) oraz E. pa rva (19,7%).
W ba da niach prze pro wa dzo nych na Po mo rzu Za chod nim śred nia eks ten syw ność za ra że nia pier wot nia ka mi z ro dza ju Eime ria u owiec po cho dzą -cych z go spo darstw eko lo gicz nych wy no si ła 67,74%, na to miast w go spo dar stwach tra dy cyj -nych 35,29%. Z prób ka łu zwie rząt z go spo darstw eko lo gicz nych wy izo lo wa no pięć ga tun ków kok cy -diów: E. fau rei, E. ar lo in gi, E. pal li da, E. in tri ca ta i E. pa rva. Na to miast z prób ka łu zwie rząt z go spo -darstw tra dy cyj nych wy izo lo wa no sześć ga tun ków kok cy diów: E. fau rei, E. ar lo in gi, E. pal li da, E. in -tri ca ta, E. pa rva i E. gra nu lo sa [10].
Od mien ne wy ni ki uzy ska ła na te re nie by łe go woj. olsz tyń skie go Ga ca -Ła go dziń ska [7], któ ra stwier dzi ła u owiec 8 ga tun ków kok cy diów, przy czym do mi nu ją cy mi ga tun ka mi by ły Eime ria cran da lis, Eime ria bo vi no ida lis i Eime ria ba ku en sis.
Ba da nia nad kok cy dio zą owiec pro wa dzo no w Eu ro pie oraz wie lu kra jach na świe cie. Usta lo no skład ga tun ko wy kok cy diów by tu ją cych u owiec oraz prze bieg in wa zji w ró żnych re jo nach świa ta o od mien nych wa run kach geo kli ma tycz nych [11–13].
Na te re nie Sło wa cji Va sil ko va• i wsp. [11] stwier dzi li u owiec wy stę po wa nie pię ciu ga tun ków pier wot nia ków z ro dza ju Eime ria: E. pa rva (u ja -gniąt 42%, u do ro słych owiec 37%), E. ovi no ida lis (u ja gniąt 33%, u do ro słych owiec 29%), E. cran -dal lis (u ja gniąt 14%, u do ro słych owiec 19%), E. ba ku en sis (u ja gniąt 6%, u do ro słych owiec 6%), E. fau rei (u ja gniąt 3%, u do ro słych owiec 4%).
Kaya [12] stwier dził u ja gniąt na te re nie Turcji wy stę po wa nie ta kich ga tun ków jak: E. ah sa ta (11,29%), E. ba ku en sis (38,70%), E. cran dal lis (64,91%), E. fau rei (11,29%), E. in tri ca ta (9,27%), E. mar si ca (16,93%), E. ovi no ida lis (55,24%), E. pal li da (3,62%), E. pa rva (13,30%) i E. wey brid -gen sis (30,24%).
Na te re nie Bra zy lii u ja gniąt stwier dzo no wy stę po wa nie je de na stu ga tun ków pier wot nia ków z ro dza ju Eime ria: E. pa rva, E. ovi no ida lis, E. cran dal -lis, E. ca pro vi na, E. ovi na, E. ah sa ta, E. pal li da, E. fau rei, E. in trin ca ta, E. gra nu lo sa, E. pun ca ta. Naj czę ściej u ba da nych ja gniąt stwier dza no E. cran -dal lis – 47,2% [13].
Ba da nia nad dy na mi ką eks ten syw no ści za ra że nia w cy klu rocz nym prze pro wa dzo no we wszyst -kich ob ję tych ba da niem go spo dar stwach. W wy ni ku prze pro wa dzo nych ba dań stwier dzo no naj więk szą eks ten syw ność za ra że nia owiec na Po mo rzu Za chod nim w mie sią cach od stycz nia do czerw ca, na -to miast w woj. lu bu skim od lip ca do wrze śnia (Tabela 1). Wy ni ki uzy ska ne w woj. lu bu skim znaj -du ją po twier dze nie w ob ser wa cjach in nych au to rów [6, 7, 14, 15].
W wy ni ku prze pro wa dzo nych ba dań stwier dzo no wy stę po wa nie in wa zji jed no i wie lo ga tun ko wych (Tabela 3). Naj czę ściej w obu go spo dar stwach stwier dza no in wa zje dwu ga tun ko we pier -wot nia ków z ro dza ju Eime ria. W woj. lu bu skim nie stwier dza no in wa zji pię cio- i sied mio ga tun ko wych.
Eimeria u jagni¹t
37
Ta be la 3. Wy stę po wa nie in wa zji jed no - i wie lo ga tun ko wych (%) Ta ble 3. Oc cur ren ce of an in va sion one - and mul ti spe cies (%)
woj./province woj./province
zachodniopomorskie lubuskie
Jed no ga tun ko we (One spe cies) 28,71 18,18
Dwu ga tun ko we (Two spe cies) 29,2 40,9
Trzy ga tun ko we (Thre espe cies) 17,82 18,18
Czte ro ga tun ko we (Fo ur spe cies) 09,9 04,55
Pię cio ga tun ko we (Fi ve spe cies) 02,97 00
Li te ra tu ra
[1] Fo ron da P., Val la da res B., Ri ve ra Me di na J. A., Fi gu -eru elo E., Abreu N., Ca sa no va J. C. 2004. Pa ra si tes of
Co lum ba li via (Aves: Co lum bi for mes) in Te ne ri fe
(Ca na ry Is lands) and the ir ro le in the con se rva tion bio lo gy of the Lau rel pi ge ons. Pa ra si te 11: 311–316. [2] Pi lar czyk B., Ba lic ka Ra misz A., Prost M. 1999. Dy na mi ka prze bie gu in wa zji Eime ria spp. u cie ląt nie le czo nych i le czo nych Bay co xem. Me dy cy na We te ry
-na ryj -na 55: 523–526.
[3] Pi lar czyk B., Ba lic ka Ra misz A., Ra misz A., Cie cha -no wicz J. 2008. Wstęp ne ba da nia nad pa ra zy to fau ną za ję cy in tro du ko wa nych na te ren wy spy Chrząsz czew skiej, Po mo rze Za chod nie. Wia do mo ści Pa ra zy
-to lo gicz ne 54: 159–161.
[4] Ziom ko I., Cen cek T. 1995. Za rys la bo ra to ryj nej dia -gno sty ki pa ra zy to lo gicz nej zwie rząt go spo dar skich. In sty tut We te ry na rii, Pu ła wy.
[5] Pel ler dy L. P. 1974. Coc ci dia and Coc ci dio sis. Akadémiai Kia dó, Bu da pest.
[6] Ba lic ka Ra misz A. 1996. Wpływ se le nu i kok cy dio sta ty ków na prze bieg in wa zji pier wot nia ków z ro dza -ju Eime ria u owiec. Roz pra wa nr 173, AR, Szcze cin. [7] Ga ca -Ła go dziń ska K. 1991. Prze bieg in wa zji Eime ria spp. w cy klu rocz nym u owiec -ma tek i ich ja gniąt. Pra ca dok tor ska, ART, Olsz tyn.
[8] Gór ski P., Ni żni kow ski R., Strze lec E., Po pie lar czyk D., Ga jew ska A., Wę dry cho wicz H. 2004. Pre -va len ce of pro to zo an and hel minth in ter nal pa ra si te in fec tions in go at and she ep flocks in Po land. Ar chiv
für Tie rzucht, Dum mer storf 47: Spe cial Is sue, 43–49.
[9] Ko za kie wicz B. 1981. Ba da nia eks ten syw no ści in wa -zji kok cy dii owiec oraz efek tów le cze nia kok cy dio zy ja gniąt. Me dy cy na We te ry na ryj na 37: 595–598. [10] Pi lar czyk B., Ba lic ka Ra misz A., Ra misz A., Bi ne
row ska B. 2008. Com pa ri son if in in ter nal pa ra si te in -va sions in she ep on eco lo gi cal and co nven tio nal farms. An nals of Ani mals Scien ce 8: 89–93.
[11] Vasilkova Z., Krupicer I., Legath J., Ko val ko vi co va N., Pet’ko B. 2004. Coc ci dio sis of small ru mi nants in va rio us re gions of Slo va kia. Ac ta Pa ra si to lo gi ca 49: 272–275.
[12] Kaya G. 2004. Pre va len ce of Eime ria species in lambs in An ta kya pro vin ce Tur kish. Jo ur nal of Ve te
-ri na ry and Ani mal Scien ces 28: 687–692.
[13] Si lva T. P., Fa cu ry Fil ho E. J., Nu nes A. B. V., Al -bu qu erque F. H. M. A. R., Fer re ira P. M., Ca rval ho A. U. 2007. Dinamica da infeceao natural por Eimeria spp. em cordeiros da raea Santa Ines cria dos em si ste -ma se mi -in ten si vo no Nor te de Mi nas Ge ra is. Arqu ivo
Bra si le iro de Me di ci na Ve te ri na ria e Zo otec nia 59:
1468–1472.
[14] Pa tyk S. 1965. Z ob ser wa cji nad wy stę po wa niem kok cy diów, ni cie ni żo łąd ko wo je li to wych oraz ta -siem ców u ja gniąt na Zie miach Za chod nich. Ze szy ty
Na uko we Aka de mii Rol ni czej Wro cław 13, 59: 17–35.
[15] Ra misz A. 1988. Pro fi lak ty ka i zwal cza nie kok cy -dio zy u zwie rząt. Wia do mo ści Pa ra zy to lo gicz ne 4–6: 551–555.
Wpły nę ło 24 wrze śnia 2008 Za ak cep to wa no 31 stycz nia 2009
