boniferous sequences of southern Poland. N. Jb. Geol. PaHiont. Abh. 1979, 158, 2.
11.
S
1 i win ski S. - Dolomity kruszconosne. Pr. Inst. Geol. 1978 t. 83.SUMMARY
Epigenetic (ankerite) dolomites were found in borehole columns and outcrops of limestone and marly Callovian and Oxfordian rocks in the Silesian-Cracow Monocline (Figs. 1- 2). Distribution of dolomites is determined by lithological features of rocks forming a given lithostrati-graphic unit on the one hand and tectonics on the other. All the studied dolomites occur in tlose proximity ·of faults. Dolomite bodies, generally small in size, are dis-tributed along fractures, slickensides and small pores in rock. Selective replacement of' limestone rock by dolo-mite and partial dolomitization of calcite organic remains are also characteristic here.
Ankerite dolomite is accompanied by pyrite, fine crystals of which are scattered among dolomite rhom-bohedrons.
The origin of authigenic quartz grains was related to epigenetic (hydrothermal) changes, responsible for dolo-mitization and pyritization of Upper Jurassic limestones. Small accumulations of such quartz are sometimes found within dolomitized zones or their close neighbourhood. Various siliceous deposits occurring in the Jurassic or even Upper Cretaceous acted as a source for silica.
The dolomite and ore-bearing deposits presumably originated in the time interval from the latest Jurassic to the latest Cretaceous.
PE31-0ME
H a Tepp~1T0plit l-1 Clit11e3CKO-KpaKOBCK0~ MOHOK111itHa111it 6b1111it 06Hapy>KeH bl (s6ypOBbiX CKBa>KiitHaX lit 06Ha>KeHiit.RX)
~nlitreHeTiit4eCKiite (aHKeplitTOBble) ,IJ,0110MiitTbl B lit3BeCTK0-Bbl x 1-1 Mepr111itCTbiX nopo.a.ax Ke1111ose.R lit oKccpop.a.a (plitc. 1, 2). Pacno11o>KeHHe ,D,0110MHTOB o6yc11oa11eHo c
O,D,HO~ CTOpOH bl 11HT0110rH4eCKHM lit CBO~CTBaM lit nopo,D, C11arO.OUJ,Iit X 0T,IJ,e11bH bl e 11 HTOCTpaTHrpacpH4eCKiit e e,D,Iit-Hl-1l-'bl, a C ,D,pyro~ CTOpOHbl - TeKTOHHKO~. Bee HCC11e,D,O-BaHHble ,IJ,0110MHTbl HaXO,IJ,.RTCJI B6111it31it c6pOCOB. 0Hiit pacnpoCTpaHeHbl B,IJ,O~TpeW,IitH, CTH11011HT0Bb1X WBOB lit Me11KiitX nop. XapaKTe HCTiit4eCKiitM RB111!eTc.R ce11eKTiitB-Hoe 3aMeUJ,aHHe H3BeCT OBbiX .nopO,D, ,IJ,0110MHTaMiit, a TaK>Ke YaCTiit4HQ.R ,IJ,0110MHTiit3al-'lit.R Ka11bl-'litT0BbiX opra-Hiit4eCKiitX OCTOTKOB.
BMecTe c aHKepHTOBbiM ,D,0110MiitTOM scTpeYaeTCR nlit-plitT; ero Me11Kiite KplitcTa1111bl pacce.RHbl Me>t<.a.y poM6o-~.a.paMiit ,IJ,0110MHTa.
C ~nlitreHeTH4eCKHMH (r1it,D,pOTepMa11bHbiMH) l-13MeHe-HiitJIMiit, KOTOpble nplitBe11H K ,IJ,0110MiitTH30l-'litH lit nlitpl-1Tiit-3al-'Hi11 sepXHeiOpCKiitX lit3BeCTH.RK0B; CB.R30HO o6pa30BGH!I1e asT?reHH4eCKiitX 3epH KBOpl-'a. Me11KHe arperaTbl noro KBOpl-'a Ha61110,D,aiOTCR B npe.a.e11ax H11H s6111it3H ,D,0110MH-TH30saHHbiX 30H. V1CT04HHKOM KpeMHe3eMa 6bi11H pa3Hble KpeMeHiitCTble 0T110>KeHiit.R HOXO,IJ,.RUJ,HeCJI B 10pCKl-1X l-1111-1 .a.a>Ke sepxHeMe110BbiX nopo.a.ax.
06pa30BOHHe A0110MHTOBbiX H py.a.oHOCHbiX OT110->KeH!I1H np01itCXO,D,Iit110 sepO.RTHO B neplitO,IJ,e speMeHiit COMa.R sepXHJIJI 10pa - COMbiH sepXHiit~ Me11.
STEFAN SLIWINSKI
Akademia G6rniczo- H utnicza
DOLOMITYCZNOSC FORMACJI
W~GLANOWYCH
REGIONU SLJ\SKO-KRAKOWSKIEGO
Pod poj~ciem ,region sl(!sko-krakowski" pojmuje si~ obszar wyst~powania specyficznie wyksztalconych utwo-r6w triasu epikontynentalnego, niezgodnie zalegaj(!cych na zr6znicowanym litostratygraficznie i strukturalnie podlo-zu paleozoicznym (w tym lokalnie na skalach w~glanowych dewonskich i karbonskich w strefie d~bnicko-siewierskiej). W nadkladzie miejscami wyst~puj(! strz~py utwor6w ju-rajskich, wybiegaj(!cych w formie plat6w lub j~zyk6w ku W na dalekie przedpole malowniczej kuesty jurajskiej na linii Olkusz- Ogrodzieniec, wzdluz kt6rej prowadzi szlak Orlich Gniazd *.
Ramy geograficzne tego obszaru mozna przyj(!c wedlug miejscowosci brzeznych: G6rniki kolo Stolarzowic - Rep-ty Sl. za Tarnowskimi G6rami na W, Krzeszowice-
01-*
Orle Gniazda, to zamki sredniowieczne z XIII i XIV w., . posadowione osobliwie na wysokich skalistych ostancachju-rajskich (Rabsztyn, Podzamcze i in.), rozbudowane w XV i XVI w., po c;zym zrujnowane w czasie wojen szwedzkich. Projekt szlaku ,Orlich Gniazd" oglosil Kazimierz Sosnowski w czasopismie ,Ziemia" w 1948 r. ·
532
UKD 553.551.4:551.263 :551.734].762.3/.003( 438 -13)
kusz na E, Libi'l,z- Plaza naSi Wozniki- Myszk6w naN. Jednym z element6w jego swoistej odr~bnosci ( obok wielu innych), mniej eksponuj(!cych si~, jest wyst~powanie do-1 o m i t 6 w k r u s z c o n o s n y c h. S(! one najpelniej
rozwini~te przy znacznym zasi~gu wszerz i w gl'l,b w kom-pleksie utwor6w triasowych oraz na mniejsz(! skal~ w de-wonskim systemie w~glanowym i podrz~dnie karbonskim, a w g6rze -· w jurajskim. Oczywiscie, chodzi tu o specy-ficzny strukturalnie i teksturalnie oraz co do skladu che-micznego takze typ dolomitu epigenetycznego, charakte-ryzuj(!cego si~ obecnosci(! siarczk6w Fe- Zn- Pb, jak-kolwiek w bardzo zmiennym nat~zeniu.
W kazdej z wymienionych formacji geologicznych moz-na zidentyfikowac w danym obszarze, chocby tylko ze wzgl~du na cechy litologiczno-sedymentologiczne i prawi-dlowosci facjalne, 3 odr~bne typy genetyczne:
1) dolomity afanitowe bez szcz(!tk6w fauny i flory, wsp6lwyst~puj(!ce z ewaporatami, w przerostach z gipsami i anhydrytami;
2) dolomity oolitowe i pelityczne z w miar~ liczn(!, lecz drobn(! malo istotn(! faun(!, nierzadko z glonami;
3) dolomity organodetrytyczne z obfit~ faun~ i flor~,
o zlozeniu biostromalnym, niekiedy bitumiczne.
L~cznie z kruszconosnymi mozna dopatrzec si~ zatem w kompleksie uwarstwionym 4 typ6w dolomitu. A uwzgl~d
niaj~c obecnosc w dolomitycznym g6rotworze w~glanowym
(szczeg6lnie dewonskim) dolomitu zylowego wypada przy-j~c istnienie w tym obszarze co najmniej 5 do 6 typ6w
dolo-mitu.
Przyjmuj~c za kryterium klasyfikacji genetycznej sto-sunek dolomitu do srodowiska, w kt6rym powstal jako osad, lub do stadium formowania si~ jego w lonie jednostki nosnej (sedymentacyjne, diagenetyczne, lityfikacyjne, epi-genetyczne, tektonizacyjne), to utwory dolomitowe mozna zestawic schematycznie nast~puj~co (tab. I):
Tabela I
Grupa Nazwa rodzaju Grupa ze wzgl.
gene- Nazwa grupy na pochodzenie
tyczna genetycznego Mg
1 dolomhy pierwotne a) syngenetyczne
(p) b) diagenetyczne
I/w, t* dolomity wt6rne (s), a) katageniczne
2
metasomatyczne (m) b) epigenetyczne
dolomity hydroter- a) epitermalne II/i, a
3 maine,
hydatogeniczne (h) b) teletermalne
*
Objasnienia liter znajduj~ si~ w tekscie.Podzial dolomit6w ze wzgl~du na zr6dlo magnezu przebiega w powyzszym schemacie wedlug linii pomi~dzy utworami katagenetycznymi (p6znodiagenetycznymi) a epi-genetycznymi z wyodr~bnieniem 2 grup, gdzie po jednej stronie znajduj'}. si~ utwory dolomityczne wyr6znione i oznaczone jako p/a, b i s/a, a po drugiej - s/b i h/a, b (nieco wyzej- i nizejtemperaturowe dolomity
hydroter-malne). Pierwsza grupa w tym uj~ciu przedstawi: utwory powstale w wyniku precypitacji i ewentualnie dolomity-zacji osad6w w pocz~tkowym stadium diagenezy, w sro-dowisku macierzystych w6d slonych morskich (typ w); druga natomiast stanowi produkt przemian skaly na og6l zlityfikowanej i stektonizowanej poprzez metasomatoz~
z udzialem ewentualnej precypitacji dolomitu w pr6z-niach roztwor6w inwazyjnych (typ i). Magnez dla pierw-szej grupy mozna okreslic jako rodzimy, autochtoniczny, niejako tutejszy (t - topical), zas dla grupy drugiej jest.
on srodowiskowo obey, alochtoniczny (a)**. Oczywiscie, jego obcosc moze~ lecz nie musi, bye daleka, w kazdym razie polega na doplywie roztwor6w spoza srodowiska wlasciwego sedymentologicznie danemu zespolowi lito-stratygraficznem u.
Najwi~kszym rezerwuarem magnezu w egzosferze (skaly i srodowisko osadowe) jest - i w przeszlosci zdecydowa-nie byla - woda morska. Przepuszcza si~. ze w morzach paleozoicznych (l~cznie z triasowym) st~zenie magnezu w wodzie morskiej bylo wi~ksze niz obecnie, dlatego w odpowi:dnich osadach w~glanowych dominuj~ dolomity,
**
Przyj~ta symbolika literowa rna umozliwicprecyzyjniej-sze formulowanie odnosnik6w do konkretnych dolomit6w b~dz
poj~c z nimi zwi~zanych. Litery dobrano pod k~tem mozliwego
ich wyrazu znaczeniowego w j~zykach obcych.
gdy w innych ich brak (Tichomirow, Strachow i in. vide 6 i 7). Obecnie powstaj'}. one na mal~ skal~ i tylko w wyj~tko wych warunkach, mianowicie w wodach nagrzanych, sil-nie zasolonych, w jeziorach reliktowych i zbiornikach przybrzezno-morskich; przyklady precypitacji dolomitu lub protodolomitu podawane s~ przez r6znych autor6w z takich miejsc, jak: jezioro Balchasz, Deep Spring Lake i Salt Lake w St. Zj., wybrzeza wok6l p6lwysp6w Katar i Floryda, wysp Bonaire i Bahama oraz laguny u wybrzezy w poludniowej Australii (6, 7, 1). W minionych epokach geologicznych w warunkach zmieniaj~cego si~ zasolenia (i zapewne zmiennych klimatycznie) tworzyly si~ osady zr6znicowane w profilu wapienno-dolomityczne, kt6re z czasem w trakcie diagenezy ulegly ,shomogenizowaniu" poprzez dolomityzacj~; moglo to zachodzic pod wplywem kopalnych w6d magnezowych, wi~zionych w osadach w postaci lug6w posedymentacyjnych.
Inne zr6dlo magnezu przedstawia strefa skal maficz-nych, zalegaj'}.cych w gl~bszych poziomach skorupy ziem-skiej. Krzemianowe skaly zasadowe normalnie ulegaj~
pod wplywem w6d gor~cych (zakwaszonych) serpentyni-zacji ze zwolnieniem cz~sci magnezu; W ten spos6b powsta-j(! roztwory wt6rnie hydrotermalne, kt6re wzti'osz(!c si~
ascenzyjnie poprzez systemy szczelin i penetruj(!c napotka-ny g6rotw6r w~glanowy, mog(! inicjowac w nim
dolo-mityzacj~ (Nieczajew, 6, 7).
Jak zwykle w tego typu procesach w~dr6wce roztwo-r6w i efektywnosci wywolanej nimi reakcji sprzyja poro-watosc oniz szeroki kontakt ze skal(! przyjmuj(!c(!. Dla-tego przede wszystkim tektonika okresla mozliwosc in-wazji roztwor6w, a pot~guj(!j'! kras; wejscie ich w efektyw-ny kontakt ze skal(! wedlug powierzchni maksymalnie
rozwini~tej warunkuje struktura i tekstura skaly, okresla-j(!ce istotn(! dla tego procesu porowatosc interstycjaln(!.
Te wlasnie czynniki rysuj~ si~ ewidentnie w rozleglym obra-zie dolomityzacji w g6rotworze w~glanowym omawianego regionu.
R6znorodnosc genetyczna dolomit6w znajduje odbi-cie w ich strukturze i teksturze (niejako pochodnych) oraz skladzie mineralnym i chemicznym, a wi~c w jakosci technologicznej. W tych to aspektach mozna je klasyfiko-wac, co si~ tez robi, dla cel6w praktycznych, na uzytek przemyslu.
Jesli chodzi o struktur~, to notuje si~ duz(! rozpi~tosc w rodzaju i wielkosci ziarna. Ze wzgl~du na rodzaj rozr6z-nia si~ dolomity detrytyczno-ziarniste, mniej lub bardziej drobno- czy gruboziarniste (dolarenit, dolorudyt), gdzie tworzywem petrograficznym jest ziarno klastyczne, w wi~kszosci intraklastyczne, skalne i muszelkowe, pseudo-oolitowe, ooidowe, waleczkowe, paciorkowe, gronkowe itp. Srednica okruszk6w bywa na og6l mala (od 0,5 do 1 mm), przy czym w drobnoziarnistym tworzywie znajduj~ si~ w domieszce okruchy wi~ksze - najcz~sciej czlony liliowc.6w, skorupy slimak6w i malzy oraz charakterystycz-ne dla pewnych poziom6w onkoidy, b~d~ce wytworem glon6w z grupy sinic (2). W calosci skala jest porowata, podobna do piaskowca (tak tez jest nazywana przez lud-nosc), gdzie spoiwem jest dolomit krystaliczny, nier6wno-miernie przejmuj(!cy i wtapiaj(!cy w tlo material klastycz-ny; lokalnie stopien rekrystalizacji jest wybitniejszy, tak iz skala upodabnia si~ do dolomitu kruszconosnego, gdy w istocie chodzi o dolomit katagenetyczny, przykla-dowo diploporowy.
Struktura dolomitu kruszconosnego jest krystaliczna, znamienna tym, ze w plytce cienkiej wykazuje pod mikro-skopem obraz mozaikowy. Elementy krystaliczne ze wzgl~-533
du na wielkosc 0,01-0,2 mm (rzadko 0,5) maj(! postac romboedryczn(!, kseno- do idiomorficznej. Ziarno krysta-liczne wykazuje na og6l budow~ wewn~trzn(! zonaln(!, chociaz nie zawsze, gdyz w paleozoicznym konipleksie litologicznym ziarno dolomitu epigenetycznego jest z re-guly ksenomorficzne, wewn~trznie jednorodne, gdy w triasie i rzadko w jurze jest ono najcz~sciej idiomorficzne. Wedlug przedzial6w uziarnienia jest to w nomenklaturze petrograficznej skala drobno- i srednioziarnista. (D3, D
4
wedlug Folka, 3***).
Co do porowatosci, to jest bardzo r6zna; w dolomitach afanitowych jest ona znikoma, jezeli nie S(! te utwory ka-werniste, natomiast dolomity krystaliczne maj(! porowatosc wi~ksz(!, wynosz(!c(! od kilku do kilkunastu procent. Po-rowatosc stanowi wazn(!. cech~ dolomitu obecnie szeroko wykorzystywanego, w pewnym zakresie nawet limituj(!c(!, a w przeszlosci geologicznej miala ona istotny wplyw na przebieg mineralizacji kruszcowej.
Dolomity mozna i nalezy klasyfikowac wedlug stop-nia dolomitycznosci, zwlaszcza . w przypadku ich kwali;
fikacji jako surowca ogniotrwalego. Praktyka w tym wzgl~dzie jest w r6znych krajach r6zna, a i u nas brak co do tego jednolitego stanowiskq (vide Sliwinski, 5, 7). Au-tor kieruj(!c si~ naturalnym rozkladem zjawiska dolomi-tycznosci i posluguj(!c si~ jej wskaznikiem dzieli utwory wapienno-dolomityczne na 5 grup (5-7), jak w tabeli II. Powyzszy podzial opiera si~ na bardzo uproszczonym wskazniku, daj(!cym wszakZe wystarczaj(!ce informacje o istocie skaly w~glanowej, co do rodzaju w relacji wa-pien- dolomit. Przy scislejszym traktowaniu przedmiotu, zwlaszcza w przypadku dolomit6w metasomatycznych (szczeg6lnie okolorudnych), niezb~dne jest uwzgl~dnienie we wskazniku zawartosci procentowej FeO i MnO.
W ostatnich latach dolomity znalazly szerokie zasto-sowani.e w hutnictwie, budownictwie i drogownictwie.
W hutnictwie stosowane s(! w stanie surowym jako topnik i na progi w piecach stalowniczych oraz po wypa-le - w charakterze materialu ogniotrwawypa-lego. 0 przydat-nosci do tego celu decyduje sklad chemiczny, kt6ry w pa-rametrach granicznych charakterystyczny jest dla dolo-mit6w g6rnosl(!skich (tab. III).
Zakres stosowalnosci dolomitu wedlug gatunk6w: DM - po wypaleniu do budowy oraz konserwacji martenowskich i elektrycznych piec6w stalowniczych, a w stanie surowym jako topnik w procesie konwertoro-wym****,
DK - po wypaleniu do budowy i konserwacji kon-wertor6w,
DP - w stanie surowym do wykonywania prog6w w martenowskich i elektrycznych piecach stalowniczych,
DW - w stanie surowym jako topnik w procesie
wiel-kopiecowym. '
Co do kwalifikacji dolomitu do uzytku w budownic-twie i drogownicbudownic-twie, to o jakosci jego decyduje przede
***
W obawie o dwuznacznosc autor nie stosuje uzywanego przez niekt6rych autor6w w j~zyku polskim terminu angielskie-go - ,pseudospar" (1) lub ,dolospar" (4) uwazaj'!c, iz ,spar" nalezaloby tlumaczyc jako spat, a co do terminu dO'lospar, to moz-na go pojmowac jako opiewaj'!CY agregat dolomitowo-kalcytowy (gdy w istocie nie o to chodzi, bo o dolomit).****·
Dawniej . w przepisach stosowano dla tego gatunku dolomitu, zwanego stalownianym, symbol DN (dolomit napraw-czy), z czym mozna si~ spotkac w starszych dokumentacjach geo-logicznych.534
Tabela II
Rodzaj skaly (klasy) MgO/CaO (%%wag.)
wapienie 0,00-0,04 wapienie magnezowe 0,04-0,11 wapienie dolomityczne 0,11 -0,25 dolomity wapniste 0,25-0,60 doiomity 0,60-0,72 Tabela III · KRYTERIA KWALIFIKACYJNE DLA DOLOMITOW HUTNICZYCH
(WG NORMY BN-75/6761/16:
MATERIALY OGNIOTRW ALE - DOLOMIT SUROWY) Wymagania odnos- Gatunek wedlug zawartosci Lp. nie do skladu che-micznego 1-min., skladnik6w w % ~;,; wag.
2-5 maks. DMI DM2 DK DP DW1 DW2 1 MgO 17,5 16 19 16 16 16 2 Si02 2 2,8 1 3 3 3 3 AIP3+Fe203 3,5 7,5 2,5 4 - -4 w tym Fe203 3 6,5 1,5 3,2 - -5 Zn - - - - 0,2 0,4 (-) nieistotne.
wszystkim struktura i tekstura, w tym porowatosc ( calko-wita i efektywna), a takze charakter ulawicenia oraz sto-pien sp~kania skaly; w mniejszym zakresie istotny jest tu sklad chemiczny. Funkcj(! powyzszych cech s(! para-metry wytrzymalosciowe dolomitu na sciskanie, scieranie, wielokrotnie powtarzaj(!ce si~ zamrazanie oraz takie wlasci-wosci, jak przyczepnosc do bitumu i odpornosc na emul-gacj~. Dla tej grupy surowcowej mozna r6wniez przyj(!c symbolik~ literOW(!, np. :
. DB - dolomit jako material budowlany (bloki kamien-ne na konstrukcje i okladziny, kamien lamany uzywany w stanie surowym, jako tzw. formak i murak, oraz po przerobieniu w postaci kruszywa do betonu i lastrika); DD - dolomit jako kamien drogowy (bloki kamienne na kraw~zniki, znaki drogowe i slupki oraz na plyty chodni-kowe, kamien lamany uzywany jako kliniec na podklad drogowy, gryz na dywanik pod asfalt i jako jego wypel-niacz - material szczeg6lnie korzystny na warstw~ wierzch-ni(!, scieraln(!, oraz jako kliniec do obsypywania tor6w kolejowych).
Kryteria w kazdym przypadku, zaleznie od przezna-czenia kopaliny, s(! szeroko obwarowane, oparte na wielu wlasnosciach fizycznych (ci~zar obj., przewodniosc cieplna,
-porowatosc, nasi(!kliwosc, wytrzymalosc na sciskanie, twar-dosc, zwi~zlosc, scieralnosc, mrozoodpornosc, wlasciwosc polerowania si~ - wedlug normy PN-62/B-01080)*****. Wazne jest to, ze wiele z tych wlasnosci znajduje uwarun-kowanie w genezie dolomitu.
Zaleznie od walor6w skaly wyr6znia si~ w tej grupie surowcowej (DB) 3 klasy dla kruszywa znakowane wedl'tlg marki betonu (110, 250, 400 - BN-68/6723-03) i 4 (1, II, III, IV) dla dolomitu kwalifikowanego jako material' kamienny i kamien lamany (BN-76/6716-03 oraz BN-70/ /6716-02).
Ostatnio zarysowuje si~ nowy kierunek zuzycia dolo-mitu, mianowicie na m(!czk~ nawozow'! dla rolnictwa
*****
W danej normie okresla si~ struktur~ dolomit6w odskryto- do gruboziarnistej, z wyl<!czeniem krystalicznej ( nieslusz-nie!).
(DR). Chodzi o mikroelement Mg, niezb~dny skladnik gleby i wyroslych na niej plod6w - skladnik6w z kolei pozywienia. Surowcem do tego moze bye dolomit o naj-nizszych wymienionych wyzej parametrach, byleby byl czysty, kruchy i podatny na przemial. Pomyslne w tym jest to, ze nadaj(! si~ do tego po przeplukaniu odpady za-legaj(!ce w olbrzymich ilosciach na haldach.
Jak z powyzszego, pobieznego przegl(!du 'wynika jest wielka rozmaitosc dolomit6w ze wzgl~du na jakosc techno-logiczn(!, uwarunkowana charakterem genetycznym ska-ly. Pozytywne, jak i negatywne cechy danej skaly, zostaly uksztaltowane czynnikami niejako wt6rnymi, takimi jak dolomityzacja, rekrystalizacja, dedolomityzacja, rozlugo-wanie, sp~kartie, zwietrzenie i in. Uwarunkowania gene-tyczne s(! wszakZe podstawowe. Og6lnie wiadomo, ze:
- dolomit o charakterze utworu pierwotnego, przy-kladowo: retu lub warstw tarnowickich (p/a, wt) jest ma-terialem surowcowo bezwartokiowym:
- dolomit epigenetyczny, kruszconosny (s/b, ia), ze
wzgl~du na domieszk~ zelaza, w przypadku niklej zawar-tosci Zn, Pb i krzemionki jest warzawar-tosciowym surowcem hutniczym (DW, DM - dol omit w zlozach Z(!bkowice, Zelatowa, Bobrowniki- Blach6wka);
- dolomit katagenetyczny, diploporowy (s/a, wt) dzi~
ki grubohtwicowemu zlozeniu i wzgl~dnej jednorodnosci, odpowiedniej strukturze i teksturze, przy wysokiej zawar-tosci Mg jest uznanym materialem budowlanym oraz dro-gowym (DB, DD, partiaini DW i DM - dolomit w zlo-zach Libi(!z, Brudzowice);
- dolomit katagenetyczny, rafowy dewonski (w ty-pie genetycznym jw.) przy wysokiej zawartosci Mg, a nie-wielkiej Si02, Al203 i Fe203, jest cennym surowcem kon-wertorowym (DK, a takze DB i DD - dolomit ze zl6z Gliny, Podlesna, Nowa Wioska).
Jezeli chodzi o surowiec dolomitowy istniej(! jeszcze male szanse na ustalenie nowych zl6z w regionie sl(!sko--krakowskim, jakkolwiek (trzeba stwierdzic) w zakresie ograniczonym. Dolomityzacja, mimo znacznego zasi~gu
w gl(!b i wszerz miala zakres terytorialnie ograniczony zar6wno ta wczesniejsza - diagenetyczna, jak i p6zniej-sza - epigenetyczna. Przy tym znaczna redukcja utwo-r6w spowodowana rozlegl(! _erozj(! oraz wyl(!czenie znacz-nej cz~sci obszaru przez zabudow~ przyczyniaj(! si~ tu do ograniczenia naturalnego arealu dolomit6w. Dlatego na dolomit nalezy patrzec z trosk(! jak na material ogromnie cenny, b~d(!cy do dyspozycji wprawdzie w powaznej ilosci, lecz nie w obfitosci. Podejscie genetyczne ulatwia jego po-szukiwania i rozpoznanie oraz kwalifikacj~ uzytkow(!.
LITERATURA
1. Bathurst R.G.C. - Carbonate sediments and their diagenesis. Developments in Sedimentology 1971 vol. 12. 2. B i 1 an W., Go 1 on k a J. - Poziom onkolitowy w srodkowym wapieniu muszlowym wschodniego obrze-zenia Zagl~bia G6rnosl(!skiego. Kwart. Geol. 1~72 nr 2.
3. F o 1 k R.L. - Practical petrographic classification of limestones. Biul. AAPG 1959 nr 1.
4. Larsen G., Chi 1 in gar G.V. - Diagenesis in sediments and sedimentary rocks. Elsevier Publ. Co, Amsterdam, Oxford, New York 1979.
5.
S
1 i wins k i S . .:... Nowsze badania nad dolomitami kruszconosnymi. Prz. GeoL 1962 nr 3.6.8
-
1
i win:~---_ -Dolomityzacja morskich utwor6wtriasu krakowsko-sl(!skiego. Rudy Metale 1966 nr 1, 2, 3.
7.
S
I i wins k i S. - Rozw6j dolomit6w kruszconosnych w obszarze krakowsko-sl(!skim. Pr. Geol. Kom. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie 1969.SUMMARY
Several structural-textural types of dolomite were re-cognized on the basis of lithostratigraphic sections of a few carbonate formations which directly contact one another in the Silesian-Cracow region (D$vonian, Car-boniferous, Triassic, and Jurassic). The types were diffe-rentiated taking into account chemical composition of rocks and their genetic predisposition was found. In the classification scheme (Table I), there are differentiated 3 genetic types of dolomites - primary, secondary and hydrothermal - further subdivided into 2 subtypes (a and b). Subsequently, t'he whole pleiad of dolomites is subdivided into two groups (I and II) with reference to source of magnesium. In the first group, magnesium is oflocal origin, related to marine water, and in the second -allochtoneous, related to inflow of solutions. There are also discussed various approaches to classification of dolomites, made with the use of dolomite content index MgO/CaO (Table 2) when chemical composition is known. In further part of the paper, advantageous features of dolomites as raw materials are discussed. Dolomites are being used for local purposes as well as in industry (metallurgy -types DM, DK, DP, and DW -Table 3, building industry - 7 class assortments of type DB, road building - a wide range of assortments of artificial aggregates of type DD). In the future, they may be used for production of powdered dolomite fertilizer for agri-culture (DR), a source of microelement Mg, indispensable in the biosphere and missing in soil under conditions of intense landuse.
The resources of dolomites in the Silesian-Cracow region are shown to be large but, nevertheless, limited because of intense exploitation.
PE310ME
Ha ocHOBOHIH1 mtTOCTpOTHrpaqntYecKHX pa3pe30B AflJI HeCKOflbKHX KOp60HOTHbiX <J>opMO'-'HH C AOflOMHTOMH H3 CHne3CK0KpOK0BCKOrO ~QHOHO (AeBOH, KOp6oH, TpHOC, .opa); 6blnH BbiAeneHbl pa3Hble CTPYKTypHo-TeKcTypHble THnbl AOflOMIIITO C yYeTOM XIIIMIII"'eCKOrO COCTOBO. B Knacc1!1cp111KO'-'Io1oHHOi1 cxeMe (Ta6. I) BbiAeneH bl Tp11 reHeTIII"'eCKIIIX TlllnO AOflOMIIITOB: nepB11"1Hble, BT0p11"1Hble Ill r11Ap0TepMOflbHble, Q B KO>KAOM Tiline BbiAeneHbl e1.14e no ABO BHAO (a, 6). npoaeAeHO TO>Ke p03AeneHI1e AOflO-MIIITOB HO ABe rpynnbl (I, II), np11HIIIMOJI 80 BHIIIMOHIIIe lo1CTO"'HIIIK MOrHIIIJI. AnJI nepaoH rpynnbl MOrHIIIH .RBn.ReTc.R MeCTHbiM, CBJI30HHbiM C MOpCKOH BOAOH, AflJI BTOpOH - QflflOXTOHHbiM, CBJI30HHbiM C np11TOKOM pOCTBOpOB. 06p01.14eHO BHIIIMOHIIIe HQ p03Hble OCHOBbl Kfl0CC11cp11K0'-'1111 AOflOMIIITOB; "'OI..l4e BCero yYeTbiBOeTCJI XIIIMIII"'eCKIIIH CO· CTOB C 11CnOflb30BOHI1eM 11HAIIIKOT0p0 AOflOMJ:1TI14HOCTI1 MgOjCaO (Ta6. II). PaccMoTpeHbl-CblpbeBble AOCTOI1CTBO AOflOMIIITO Ill B03MO>KH0CTI1 ero npHMeHeHIIIJI B MeCTHOM X03JIHCTBe Ill 8 npOMbiWfleHHOCTIII (MeTannypr114eCKOH -copTbl AM, AK. a n . AB - T06. Ill, CTp011TeflbHOH -A6 - KnaccoB copTaMeHTO, AOPO>KHOH - w11pOKIIIH OCC0pT11MeHT Kp0WK11). 06p01.14eHO BHIIIMOHIIIe HQ 30·
