Roman Jurkowski
IV Międzynarodowa Konferencja
Naukowo-Teoretyczna "znakomici
Mińszczanie XIX-XX wieku", Mińsk 17
listopada 2007 roku
Echa Przeszłości 9, 414-417
Roman Jurkowski
In sty tu t H istorii i Stosunków Międzynarodowych U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie
IV MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA
NAUKOWO-TEORETYCZNA „ZNAKOMICI MIŃSZCZANIE
XIX-XX WIEKU”. MIŃSK 17 LISTOPADA 2007 ROKU
T a k j a k w l a ta c h p o p rz e d n ic h , o r g a n iz a to r a m i c z w a rte j ju ż k o n fe re n c ji n a u k o w e j p o św ię co n ej s y lw e tk o m s ły n n y c h m iń s z c z a n b y ły tr z y in s ty tu c je : I n s t y t u t P o ls k i w M iń s k u , U n iw e r s y te t W ro c ła w sk i i T o w a rz y stw o „W sp ó ln o t a P o ls k a ”- O d d z ia ł D o ln o ś lą s k i. Ze s tr o n y p o lsk ie j u c z e s tn ic z y ło w n ie j d w ó ch p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h I n s t y t u t u S tu d ió w M ię d z y n a ro d o w y c h U n i w e r s y te tu W ro c ła w sk ie g o : d r h a b . Z d z is ła w J u l i a n W in n ic k i, p rof. U . Wr. i d r h a b . M aciej M róz. U n iw e r s y te t W a rm iń s k o - M a z u r s k i r e p r e z e n to w a ł d r R o m a n J u r k o w s k i. C z w a rty m p rz e d s ta w ic ie le m s tr o n y p o lsk ie j b y ł c z ło n e k w ła d z O d d z ia łu D o ln o ślą sk ie g o T o w a rz y s tw a „ W sp ó ln o ta P o ls k a ”, m e c e n a s J a c e k B ra c h o c k i. P ią ty m , p o ls k im u c z e s tn ik ie m k o n fe re n c ji b y ł d r Z b ig n ie w J ę d ry c h o w s k i, h is to r y k t e a t r u , p r a c o w n ik Z a k ła d u N a u k o w e g o im . O s s o liń s k ic h w e W ro cław iu . T rz y w c z e śn ie jsz e k o n fe re n c je , n a k tó r y c h n a s z ą u c z e ln ię ta k ż e r e p r e z e n to w a ł d r R. J u r k o w s k i, d o ty czy ły s y lw e te k s ły n n y c h m iń s z c z a n z d z ie d z i n y ż y c ia g o sp o d a rc z e g o (2 0 0 4 r.), re lig ijn e g o (2 0 0 6 r.) i w o jsk o w eg o (m a rz e c 2 0 0 7 r.). M a te r ia ły z ty c h k o n fe re n c ji z o s ta ły ju ż o p u b lik o w a n e .
K o n fe re n c ja , k t ó r a o d b y ła się 17 lis to p a d a 2 0 0 7 r. d o ty c z y ła p o s ta c i s ły n n y c h m iń s z c z a n z w ią z a n y c h z G im n a z ju m M iń s k im w X V III, X IX i XX w.
O b ra d y o tw o rz y ł je d e n z o rg a n iz a to ró w , d y r e k to r I n s t y t u t u P o lsk ie g o w M iń s k u r a d c a P io tr K o z a k ie w ic z, k tó r y w sw o im w y s tą p ie n iu zw ró cił u w a gę n a f a k t z a u w a ż a ln e j ju ż cy k lic z n o śc i k o n fe re n c ji, p o św ię c o n y c h s ły n n y m m iń s z c z a n o m i je d n o c z e ś n ie n a „n ie m o ż n o ść z a m k n ię c ia p ro b le m u ” g d y ż k a ż d a k o le jn a k o n fe re n c ja p o k a z u je n o w e, n ie z b a d a n e d o tą d p ro b le m y h is to r ii M iń sz c z y z n y i s a m e g o m ia s ta . Ż y cząc o w o cn y ch o b ra d , z a p e w n ił z e b ra n y c h o w y d r u k o w a n iu w s z y s tk ic h m a te r ia łó w p o k o n fe re n c y jn y c h . P ro w a d z ą c y o b r a d y d r A n a to l W ielik ij z P a ń s tw o w e g o U n iw e r s y te tu P e d a g o g ic z n e g o im . M a k s im a T a n k a w M iń s k u , a k ty w n y u c z e s tn ik w s z y s tk ic h p o p rz e d n ic h k o n fe re n c ji, p rz y p o m n ia ł, że p o m y sł p o k a z a n ia w y b itn y c h P o lak ó w , R o s ja n , Ż y dów i B ia ło ru s in ó w z w ią z a n y c h z M iń s k ie m , z g ło szo n y w 2 0 0 4 r. p rz e z prof. Z. J . W in n ic k ie g o , zao w o co w ał ju ż tr z e m a to m a m i re fe ra tó w , fu n k c jo n u ją c y c h w h is to r io g r a f ii p o lsk ie j i b ia ło ru s k ie j.
P ie rw s z y m m ó w c ą b y ł n e s to r m iń s k ic h h isto ry k ó w , p ro fe s o r A d a m M a l d is, r e p r e z e n tu ją c y M ię d z y n a ro d o w e S to w a rz y s z e n ie B ia ło ru te n is tó w , k tó r y w z a g a je n iu k o n fe re n c ji p o d k re ś lił z n a c z e n ie G im n a z ju m M iń sk ie g o po z a
m k n ię c iu U n iw e r s y te tu W ile ń sk ie g o . J e g o z d a n ie m s z k o ła t a , w r a z z L ic e u m K rz e m ie n ie c k im , z s u k c e s e m w y p e łn iła lu k ę w s z k o ln ic tw ie W ile ń sk ie g o O k rę g u N a u k o w e g o po lik w id a c ji u n iw e r s y te tu w W iln ie. P o w o łu ją c się n a d a n e o lic z e b n o śc i u c z n ió w w g im n a z ju m p rz e d i po p o w s ta n iu s ty c z n io w y m (1 8 6 1 r. - 6 2 4 u czniów , po 1863 r. - 325 ) z a p ro p o n o w a ł o n z o rg a n iz o w a n ie sp e c ja ln e j k o n fe re n c ji, z a ty tu ło w a n e j „U czn io w ie i a b so lw e n c i G im n a z ju m M iń sk ie g o w p o w s ta n iu sty c z n io w y m ”.
P ro f. Z .J. W in n ic k i w y g ło sił r e f e r a t z a ty tu ło w a n y
Gim nazjum Mińskie na
tle oświaty na ziem iach północno-wschodnich 1-szej Rzeczypospolitej,
w k tó ry m p o k a z a ł, j a k w p r a k ty c e ta k ie sz k o ły j a k G im n a z ju m M iń s k ie p ro m ie n io w a ły n a n a jb liż s z e g u b e rn ie , z a k ła d a ją c i s p r a w u ją c o p ie k ę n a d c a ły m s y s te m e m s z k ó łe k w ie js k ic h i p o w ia to w y c h . Z w ró cił o n u w a g ę n a b a r d z o s p ra w n e , n o w o c z e sn e i s k u te c z n e - j a k n a t a m t e c z a s y - fu n k c jo n o w a n ie całeg o s y s te m u o św ia to w e g o w e w s c h o d n ic h c z ę ś c ia c h R z e c z y p o sp o lite j, s tw o rz o n e g o p rz e z K o m isję E d u k a c ji N a ro d o w e j. P o d k r e ś la ł ro lę n ie ty lk o M iń s k a i K rz e m ie ń ca, ale ta k ż e S łu ck a, M ohylow a i D zw iń sk a , gdzie ta k ż e is tn ia ły g im n azja.D o k to r a n tk a Z in a jd a A n to n o w ic z w in te r e s u ją c y m r e fe ra c ie
Historyczne
losy i stan dzisiejszy dokumentacyjnej spuścizny źródłowej Gim nazjum M iń
skiego
z a p r e z e n to w a ła z a só b a rc h iw a ln y P a ń s tw o w e g o H is to ry c z n e g o A rc h i w u m B ia ło r u s i d o ty c z ą c y g im n a z ju m . N a jw ię k s z e s t r a t y w m a te r ia le a r c h i w a ln y m p rz y n ió s ł g im n a z ju m p o ż a r b u d y n k u w 1830 r., p o d c z a s k tó re g o sp ło n ę ło n ie m a l c a łe a r c h iw u m i z n a c z n a część b ib lio te k i. O b e c n ie zb io ry N G A B z a w ie r a ją ok. 30% m a t e r i a ł u z l a t 1 8 4 6 -1 9 2 0 . T y lk o sz c z ą tk o w o z a c h o w a ły się z r ó d ła d o ty c z ą c e s p r a w e k o n o m ic z n y c h (8% z a s o b u ), a d m in i s t r a c y j n y c h (6% ), s t y p e n d i a l n y c h (4% ). Z d a n ie m r e f e r e n t k i , c e n n e d la w s p ó łc z e s n e j d y d a k ty k i, i to n ie ty lk o w s e n s ie p o ró w n a w c z y m a le i i n s p i r u ją c y m , s ą z a c h o w a n e n ie m a l w c a ło śc i p r o g r a m y n a u c z a n i a w G im n a z ju m M iń s k im .W ło d z im ie rz D en iso w , c z ło n e k M iń s k ie j A k a d e m ii A rc h ite k tu ry , p ra c o w n ik P a ń s tw o w e g o A rc h iw u m H is to ry c z n e g o p r z e d s ta w ił d z ie je b u d y n k ó w G im n a z ju m M iń sk ie g o . N a w s tę p ie p o d n ió s ł o n w a g ę k o n fe re n c ji w s y tu a c ji, g d y t a k z a s łu ż o n a d la o ś w ia ty w g u b e r n ia c h z a c h o d n ic h in s ty tu c ja p o s ia d a ty lk o j e d n ą , o g ó ln ą , p e łn ą b łę d ó w i p r z e in a c z e ń m o n o g ra fię h is to r y c z n ą p ió r a W . K a r s n ia ń s k ie g o z 1901 r. D a le j, w c ie k a w y m w y k ła d z ie , o p is a ł o n lo sy b u d y n k ó w g im n a z ju m od 16 5 4 r., g d y b is k u p S a n g u s z k o za ło ż y ł w M iń s k u K o le g iu m J e z u ic k ie . Po ró ż n y c h z m ia n a c h i p rz e b u d o w a c h b u d y n k i g im n a z ju m o trz y m a ły n o w y k s z t a ł t w 1839 r., g d y po p o ż a rz e w 1830r. i n a s tę p n ie w ie lk im p o ż a rz e M iń s k a w 1835 r. n a d a n o im n e o k la s y c y s ty c z n y k s z ta łt. W te j p o s ta c i, m im o z n is z c z e ń w o je n n y c h , p r z e tr w a ły do l a t 60. XX w, k ie d y to z o s ta ły ca łk o w ic ie ro z e b r a n e . D r Z b ig n ie w J ę d ry c h o w s k i p o k a z a ł 1 5 -le tn i o k re s fu n k c jo n o w a n ia t e a t r u w b u d y n k u G im n a z ju m M iń sk ie g o (1 8 0 1 -1 8 1 5 ). W l a ta c h 1 8 0 1 -1 8 0 5 w ra z ze s z k o łą w je j b u d y n k u m ie ś c ił się te ż t e a tr , o d w a c h m ie js k i i w in ia r n ia , co n ie by ło k o r z y s tn e z a ró w n o d la t e a t r u , j a k ty m b a r d z ie j d la szkoły. I je ś li o d w a c h
i w in ia r n ię z lik w id o w a n o ju ż w 1806 r. to t e a t r (do k tó re g o w ch o d ziło się p rz e z k la s ę le k c y jn ą ) i s tn ia ł do 1815 r., k ie d y po p rz e p r o w a d z o n y m re m o n c ie m u s ia ł o p u śc ić m u r y g im n a z ju m . R e f e r e n t p r z e d s ta w ił p o s ta c i k ilk u w y b it n y ch a n tre p re n e ró w te a tra ln y c h , j a k M. K a rz y ń sk i, A. R u tk o w sk i, A. Ż ukow ski.
D r S. R y b c z o n e k w r e fe r a c ie z a ty tu ło w a n y m
Gim nazjum mińskie i wol-
m omularstwo na początku X IX wieku
z a ją ł się i n t e r p r e t a c j ą s k ą p y c h p r z e k a zów ź ró d ło w y ch , d o ty c z ą c y ch m a s o n e r ii w M iń s k u w l a ta c h 1 8 1 6 -1 8 2 1 . W e d łu g je g o in fo rm a c ji do „P ło n ącej P o c h o d n i” filii W ielk ieg o W sc h o d u P o lsk i w M iń s k u i loży „ H e r a ta b a ” n a le ż e li m .in . D. M o n iu sz k o , E . P r u s z y ń s k i, K. S u lis tr o w s k i, J . C h o d ź k o B. O s z to rp , K. C z a p s k i. S p o ś ró d g r o n a w y k ła dow ców g im n a z ju m w b a d a n y m o k re s ie aż 8 n a le ż a ło do m a s o n e rii. R e f e r e n t w s p o m n ia ł o m ik r o s k o p ijn y m z a so b ie ź ró d e ł do h is to r ii m a s o n e r ii m iń s k ie j - je g o r e f e r a t o p ie ra ł się g łó w n ie n a w s p o m n ie n ia c h i p a m ię tn ik a c h .D o k to r a n tk a I r e n a S a d o w s k a d o k o n a ła a n a liz y p r o g ra m ó w n a u c z a n ia w G im n a z ju m M iń s k im , co p o zw oliło je j p rz e ś le d z ić p ro c e s p o le p s z a n ia p o zio m u n a u c z a n ia w te j szk o le. W y k a z a ła , że ta k i e w sp ó łc z e sn e a k s jo m a ty p e d a g o g iczn e, ja k : k s z ta łc e n ie u c z n ió w i n a u c z y c ie li, in d y w id u a liz a c ja p ro c e s u n a u c z a n ia , o r g a n iz a c ja p u b lic z n y c h w y k ła d ó w i k u rsó w , d o b rz e w y p o sa ż o n e z a p le c ze n a u k o w o -d y d a k ty c z n e - b y ły ju ż u m ie s z c z a n e w i n s tr u k c ja c h i p r o g r a m a c h n a u c z a n ia G im n a z ju m M iń sk ie g o w X IX w. D r. h a b . M aciej M ró z z a ry s o w a ł s y lw e tk ę T a d e u s z a K o rz o n a je d n e g o z n a jw y b itn ie js z y c h a b s o lw e n tó w g im n a z ju m - p o lsk ie g o h is to r y k a , tw ó rc ę tzw . w a rs z a w s k ie j sz k o ły h is to ry c z n e j. O p ie ra ją c się n a je g o w s p o m n ie n ia c h z l a t sz k o ln y c h ( 1 8 5 0 -1 8 5 5 ) n a k r e ś lił o n dość p o n u r y o b ra z ru s y f ik a c ji w g im n a z ju m w epoce M ik o ła ja I. A le je d n o c z e ś n ie w s p o m n ia ł o ta jn y c h b ib lio te c z k a c h i n ie le g a ln y c h k ó łk a c h d y s k u s y jn o -s a m o k s z ta łc e n io w y c h d z ia ła ją cy ch w ś ró d u c z n ió w g im n a z ju m .
P ro f. A d a m M a ld is m ó w ił o in n y c h w ie lk ic h a b s o lw e n ta c h g im n a z ju m - b r a c ia c h B e n e d y k c ie i W ła d y s ła w ie D y b o w sk ic h . Z a in te r e s o w a ł się o n p o s ta c ią W ła d y s ła w a , p o z o sta ją c e g o w c ie n iu sw ego sły n n e g o b r a t a , b e z k tó re g o t e n o s ta tn i n ie m ó g łb y z a is tn ie ć w n a u c e , gdyż to z a s łu g ą W ła d y s ła w a było p rz y g o to w a n ie i p o d a n ie do d r u k u o s ią g n ię ć n a u k o w y c h B e n e d y k ta .
W d ru g ie j części k o n fe re n c ji ja k o p ie rw s z y w y s tą p ił d r R o m a n J u r k o w s k i z r e f e r a te m
