R
E
C
E
N
Z
J
E
___________________________________________________________
ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH Tom XXII, numer 1 — 2012
Izabela N o w i c k a, Wykroczenia be˛d ˛
ace czynami przepođowionymi
w uje˛ciu prawnym i kryminologicznym
, Szczytno: Wydawnictwo
Wyz˙-szej Szko
đy Policji w Szczytnie 2010, ss. 456.
Prawo wykroczen´ okres´la czyny, które je stanowi ˛a, formuđuje zasady odpowie-dzialnos´ci za nie, a takz˙e okres´la kary i zasady ich orzekania. Wykroczenia stanowi ˛a naruszenia drobniejszej natury o innym wymiarze niz˙ przeste˛pstwa1. O ile zgodnie z Kodeksem karnym jako przeste˛pstwo kwalifikujemy czyn karygodny, naruszaj ˛acy konkretne dobro prawne, o tyle do kwalifikacji czynu jako wykroczenia wystarczy chociaz˙by jego znikoma szkodliwos´c´. Co za tym idzie – podstawowa róz˙nica pomie˛-dzy wykroczeniem a przeste˛pstwem dotyczy spođecznej szkodliwos´ci czynu. W prak-tyce jednak ten sam czyn zabroniony moz˙e wypeđniac´ znamiona zarówno wykrocze-nia, jak i przeste˛pstwa, a granice˛ mie˛dzy nimi be˛dzie wyznaczađo jedynie dodatkowe kryterium rzeczowe lub ocenne. Róz˙nica mie˛dzy wykroczeniem a przeste˛pstwem moz˙e miec´ charakter ilos´ciowy lub jakos´ciowy. Róz˙nica ilos´ciowa ujawnia sie˛ w wy-kroczeniu prowadzenia pojazdu w stanie po uz˙yciu alkoholu, tj. 0,2-0,5 promila w zestawieniu z przeste˛pstwem prowadzenia pojazdu w stanie nietrzez´wos´ci, tj. powyz˙ej 0,5 promila2. Moz˙na wie˛c powiedziec´ o pewnym nakđadaniu sie˛ na siebie obszarów, które dotycz ˛a prawa karnego oraz prawa wykroczen´, wskazane bowiem zarówno w kodeksie karnym, jak i w kodeksie wykroczen´ znamiona, które opisuj ˛a wykroczenia oraz przeste˛pstwa, s ˛a w niektórych przypadkach zbiez˙ne.
Przedmiotem monografii pt. Wykroczenia be˛d ˛ace czynami przepođowionymi w uje˛-ciu prawnym i kryminologicznym, jak we wste˛pie podaje Autorka, jest czyn prze-pođowiony, a wie˛c taki „typ czynu zabronionego, który inkorporuje dwie grupy czynów speđniaj ˛acych w zasadzie te same znamiona, przy czym jedna grupa be˛dzie zakwalifikowana jako przeste˛pstwo, druga zas´ jako wykroczenie, po speđnieniu pewnego dodatkowego kryterium”. W swojej pracy Autorka podejmuje sie˛ oceny mechanizmów zapobiegania i zwalczania czynów przepođowionych, analizuje stan
1Zob. T. B o j a r s k i, Polskie prawo wykroczen´. Zarys wykđadu, Warszawa 2005, s. 42. 2Zob. U. Đ a b u z, Prawo wykroczen´. Repetytorium, Warszawa 2008, s. 27.
184 RECENZJE
wiedzy funkcjonariuszy Policji w sprawach o wykroczenia be˛d ˛acymi czynami prze-pođowionymi oraz bada przepisy ksztađtuj ˛ace pozycje˛ Policji w tym zakresie.
Publikacja skđada sie˛ z os´miu rozdziađów, wprowadzenia, zakon´czenia, bogatej i szczegóđowej bibliografii przedmiotu, wykazu orzecznictwa S ˛adu Najwyz˙szego, a takz˙e aneksu zawieraj ˛acego: kwestionariusze ankiet przeznaczonych do badan´ aktowych oraz dla funkcjonariuszy Policji, a takz˙e wybrane odpowiedzi policjantów na pytania zadawane w ankiecie.
W pierwszym rozdziale (s. 17-37) Autorka wyjas´nia, co jest przedmiotem badan´, przedstawia ich podstawowy cel, a mianowicie zdiagnozowanie reakcji Policji na popeđnione wykroczenia be˛d ˛ace czynami przepođowionymi, ocena zagroz˙enia nimi, a takz˙e wpđyw, jaki maj ˛a na ksztađt materialnego i procesowego prawa wykroczen´. I. Nowicka formuđuje szereg pytan´, które w dalszej cze˛s´ci niniejszej pozycji pomagaj ˛a w zrozumieniu dziađan´ podejmowanych przez Policje˛, a polegaj ˛acych na zapobieganiu i zwalczaniu wykroczen´ jako czynów przepođowionych, zgodnie z obo-wi ˛azuj ˛acymi w tym zakresie przepisami. Autorka problematyke˛ badawcz ˛a oparđa na fenomenologii, etiologii, efektywnos´ci dziađan´ oraz zađoz˙eniach prewencyjnych i profilaktycznych. Nie bez znaczenia jest takz˙e fakt, iz˙ badania swoje prowadziđa na podstawie materiađów zaczerpnie˛tych z dokumentacji komend wojewódzkich w ca-đym kraju, co czyni prace˛ niezmiernie bogat ˛a w wiedze˛ z zakresu praktycznego stosowania przepisów prawa wykroczen´.
W rozdziale drugim (s. 39-101) Autorka zajmuje sie˛ ocen ˛a teoretyczn ˛a i empi-ryczn ˛a wykroczen´ be˛d ˛acych czynami przepođowionymi. Poruszaj ˛ac sie˛ w meandrach historii ksztađtowania sie˛ prawa wykroczen´, a takz˙e stanu aktualnego, dokđadnie definiuje termin „czyn przepođowiony”. Nie broni sie˛ przed ocen ˛a niedoci ˛agnie˛c´ systemu prawnego, czy nawet krytyk ˛a sytuacji braku czytelnos´ci niektórych prze-pisów niepozwalaj ˛acych jasno zakwalifikowac´ te˛ kategorie˛ czynów, przestrzegaj ˛ac przed takim stanem prawnym, by – jak pisze – „nie byđo koniecznos´ci ich interpre-tacji przez kolejne stanowiska SN”.
W kolejnym rozdziale (s. 103-140) Autorka porusza kwestie˛ reakcji Policji na popeđnione wykroczenia, be˛d ˛ace czynami przepođowionymi. Szczegóđowo zajmuje sie˛ funkcj ˛a Policji w tym zakresie, dziel ˛ac j ˛a na funkcje˛ wiod ˛ac ˛a oraz pochodn ˛a. Pod-kres´la, iz˙: „Policja przestađa byc´ formacj ˛a podlegđ ˛a wyđ ˛acznie Komendzie Gđównej Policji, a stađa sie˛ cze˛s´ci ˛a tzw. wojewódzkiej i powiatowej administracji zespolonej”. To oczywiste, jak zauwaz˙a I. Nowicka, z˙e zmiana taka postawiđa przed Policj ˛a nowe zadania, szczególnie dotycz ˛ace pracy prewencyjnej, dodatkowo reforma podziađu tery-torialnego pan´stwa wymusiđa na Policji przeksztađcenia w jej strukturach organi-zacyjnych. Autorka przypisuje szczególne znaczenie dziađaniom profilaktycznym, jako formie zapobiegania przeste˛pstwom i wykroczeniom. Zwraca uwage˛, jak waz˙ne jest obje˛cie profilaktyk ˛a nie tylko czynów karygodnych, ale równiez˙ tych o mniejszej spođecznej szkodliwos´ci, co istotnie moz˙e wpđyn ˛ac´ na poczucie bezpieczen´stwa oby-wateli, szczególnie tam, gdzie drobne naruszenia porz ˛adku prawnego s ˛a zjawiskiem bardzo cze˛stym. Ponadto podkres´la, z˙e poczucieđadu i porz ˛adku publicznego zwi ˛a-zane jest z prawn ˛a s´wiadomos´ci ˛a spođeczn ˛a, dlatego tak waz˙na jest wspóđpraca Poli-cji ze spođeczen´stwem w tym zakresie.
185
RECENZJE
Policja w walce ze sprawcami wykroczen´ be˛d ˛acymi czynami przepođowionymi dysponuje s´rodkami oddziađywania pozakarnego. Autorka pos´wie˛ca temu zagadnieniu rozdziađ czwarty (s. 141-157). Mys´l ˛a przewodni ˛a tego rozdziađu wydaje sie˛ zdanie: „W wypadku wykroczen´ be˛d ˛acych czynami przepođowionymi decyzja o zastosowaniu s´rodków oddziađywania pozakarnego musi byc´ dogđe˛bnie przemys´lana. S´rodki te musz ˛a bowiem sw ˛a reakcj ˛a zaspokoic´ tak spođeczn ˛a potrzebe˛, jak i wywođywac´ poz˙ ˛a-dan ˛a postawe˛ sprawcy czynu”. I. Nowicka podkres´la, z˙e stosowanie s´rodków oddzia-đywania pozakarnego, a wie˛c s´rodków oddziaoddzia-đywania spođecznego oraz wychowaw-czego w praktyce stanowi przejaw zasady celowos´ci w poste˛powaniu w sprawach o wykroczenia, zalez˙y takz˙e od oceny stopnia spođecznej szkodliwos´ci czynu prze-pođowionego przez funkcjonariusza Policji prowadz ˛acego czynnos´ci wyjas´niaj ˛ace.
W rozdziale pi ˛atym (s. 159-221) Autorka wnikliwie analizuje charakter czynnos´ci podejmowanych przed wszcze˛ciem poste˛powania w sprawach o wykroczenia. Szcze-góđowo omawia „poste˛powanie wyjas´niaj ˛ace”, podkres´laj ˛ac, z˙e tylko „podmioty takie jak Policja i prokuratura maj ˛a peđne uprawnienia do podejmowania czynnos´ci wy-jas´niaj ˛acych w sprawie o kaz˙de wykroczenie”. Przy okazji wskazuje na ograniczenia w tym zakresie instytucji pan´stwowych, samorz ˛adowych i spođecznych, które w sy-tuacji niemoz˙nos´ci ustalenia podstaw do wyst ˛apienia z wnioskiem o ukaranie, a takz˙e zebrania danych niezbe˛dnych do sporz ˛adzenia takiego wniosku, mog ˛a zwrócic´ sie˛ do Policji o przeprowadzenie czynnos´ci wyjas´niaj ˛acych w niezbe˛dnym zakresie w ra-mach pomocy prawnej. Zwraca równiez˙ uwage˛ na waz˙n ˛a zmiane˛ w Kodeksie poste˛-powania w sprawach o wykroczenia z dnia 22 maja 2003 r., która nakđada na Policje˛ obowi ˛azek przeprowadzenia czynnos´ci wyjas´niaj ˛acych w sprawach o wykroczenia, a nie, jak to byđo w poprzednim porz ˛adku prawnym, jedynie ich „dobrowolnos´c´”3.
W kolejnych dwóch rozdziađach (rozdziađ szósty, s. 223-249 i rozdziađ siódmy, s. 251-283) Nowicka podejmuje temat weryfikacji przez Policje˛ wykroczen´ be˛d ˛acych czynami przepođowionymi, omawia funkcje˛ oskarz˙yciela publicznego i posiđkowego w poste˛powaniu w sprawach o wykroczenia, a naste˛pnie zatrzymuje sie˛ nad statusem prawnym wniosku o ukaranie sprawcy wykroczenia. W rozdziale siódmym Autorka szczególnie ciekawie zestawia teorie˛ z praktyk ˛a stosowania przepisów procesowego prawa wykroczen´.
W ostatnim rozdziale, ósmym (s. 285-311), jak sie˛ wydaje, dla podkres´lenia nie tylko teoretycznej wartos´ci lektury, ale równiez˙ jej walorów praktycznych, Autorka posđuguje sie˛ wieloma przykđadami z codziennej pracy Policji. Przedstawiaj ˛ac prze-sđanki stosowania poste˛powania mandatowego, zestawia je z konkretnymi przypad-kami naruszen´ prawa wykroczen´.
Monografie˛ wien´czy zakon´czenie (s. 313-320), zawieraj ˛ace wnioski z przeprowa-dzonych badan´ w zakresie dziađan´ Policji podejmowanych w zwi ˛azku z popeđnianymi wykroczeniami, be˛d ˛acymi jednoczes´nie czynami przepođowionymi. Dodatkowo bardzo istotna jest szczegóđowa bibliografia przedmiotu, jak równiez˙ dođ ˛aczone wzory ankiet, które przyczyniđy sie˛ do przeprowadzenia wnikliwych i rzetelnych badan´.
3T. G r z e g o r c z y k, Komentarz. Kodeks poste˛powania w sprawach o wykroczenia,
186 RECENZJE
Podsumowuj ˛ac, monografia Izabeli Nowickiej wyczerpuj ˛aco i interesuj ˛aco przed-stawia zagadnienie wykroczen´ jako czynów przepođowionych, a takz˙e mechanizmy ich zapobiegania i zwalczania w z˙yciu codziennym. Niew ˛atpliwie ta interesuj ˛aca pozycja moz˙e sđuz˙yc´ jako dobry podre˛cznik studentom prawa i administracji, uzu-peđniaj ˛ac nadal dos´c´ ubog ˛a bibliografie˛ zwi ˛azan ˛a z tym tematem.
Iwona Bien´-We˛gđowska Katedra Prawa Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych KUL
Kazimierz
P i a s e c k i, Prawo ma
đz˙en´skie, Warszawa:
Wydaw-nictwo LexisNexis 2011, ss. 308.
Kazimierz Piasecki we wste˛pie do tzw. wielkiego komentarza Kodeksu rodzinnego i opiekun´czego przedkđada czytelnikowi tak ˛a informacje˛: „Wedđug prawa polskiego – prawa stanowionego przez pan´stwo – mađz˙en´stwo jest swoistym, indywidualnym, naturalnym, duchowym i cielesnym zwi ˛azkiem spođecznym, z zađoz˙enia trwađym, mie˛dzy me˛z˙czyzn ˛a i kobiet ˛a. Zwi ˛azek ten jest prawnie uprzywilejowany i sankcjo-nowany. Tworzy on okres´lony prawny stosunek, stanowi ˛ac zarazem instytucje˛ prawn ˛a obejmuj ˛ac ˛a wszelkie konsekwencje prawne wynikaj ˛ace z istnienia i funkcjonowania tego zwi ˛azku w spođeczen´stwie…”1. Moz˙na wie˛c zađoz˙yc´, z˙e ta wykđadnia prawa stađa sie˛ niejako przyczynkiem do powstania recenzowanej pozycji naukowej.
Niniejsza monografia prof. Kazimierza Piaseckiego2 skđada sie˛ z XXIV rozdzia-đów, wykazu skrótów, przedmowy, wniosków oraz bogatej i starannie wybranej lite-ratury przedmiotu. W rozdziale I (s. 11-22), pt. „Problemy antropologiczne, socjo-logiczne i prawne zwi ˛azków mie˛dzy me˛z˙czyzn ˛a i kobiet ˛a w uje˛ciu historycznym oraz prawnoporównawczym. Zarys problematyki”, Autor przedkđada czytelnikowi wiele informacji na temat skđadu osobowego grupy mađz˙en´skiej, który we wspóđczesnym s´wiecie bywa bardzo róz˙norodny. Moz˙e do niej nalez˙ec´ kilka kobiet i kilku me˛z˙-czyzn, tworz ˛ac mađz˙en´stwo grupowe. S ˛a równiez˙ takie, które skđadaj ˛a sie˛ z jednego me˛z˙czyzny i wielu kobiet (poligynia), lub tez˙ z jednej kobiety i wielu me˛z˙czyzn (poliandria). Jednak najbardziej naturaln ˛a postaci ˛a jest grupa skđadaj ˛aca sie˛ z jednego me˛z˙czyzny i jednej kobiety. Kolejno przywođuje Kodeks Hammurabiego, wskazuj ˛ac
1Kodeks rodzinny i opiekun´czy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2011, s. 17. 2Prof. dr hab. Kazimierz Piasecki to wybitny cywilista, se˛dzia S ˛adu Najwyz˙szego w stanie
spoczynku, wykđadowca prawa, autor wielu komentarzy i publikacji naukowych.
