Anatol Bodanko
Zainteresowania młodzieży
satanizmem jako skrajny przejaw
zachowań asocjalnych
Nauczyciel i Szkoła 1 (8), 136-153
Anatol Bodanko
Zainteresowania młodzieży satanizmem
jako skrajny przejaw zachowań asocjalnych
Jak w ynika z dotychczasow ych doniesień prasow ych, ruch satanistyczny nie tylko w yw iera w pływ na coraz to szersze krąg i młodzieży, ale także spełnia poten cjalną funkcję kryminogenną. Ruch ten jest ujemnym zjaw iskiem społecznym, kon centrującym się w yłącznie w kręgach m łodzieżow ych, Z jaw isko to w ostatnim okresie czasu obok narkom anii przybiera coraz groźniejszą postać.
W istniejącym system ie w ychow ania dość dobrze określono zasady i metody zw alczania uzależnień alkoholow ych dzieci i m łodzieży. O pracow ano cały szereg bardzo efektywnych programów edukacyjno-wychowawczych dla dzieci i m łodzie ży (np. „Elem entarz II — program 7 kroków ”, realizow any na terenie kraju przez Fundację ETOH, Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych), dość skutecznie prow adzi się działania zm ierzające do ograniczania narkom anii. N atom iast brak jasno sprecyzowanych zadań i metod ograniczania i zw alczania ta kich ruchów społecznych, na bazie których p o w stają różne sekty religijne (a raczej pseudoreligijne), których „programy” stwarzają silne zagrożenie dla bezpie czeństwa i porządku prawnego w państwie. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem jest ruch o bardzo krym inogennych aspektach, zwany potocznie „satanizm em ” .
Pom ijając spraw ę genezy i m echanizm ów sam ego ruchu satanistycznego, należy zastanow ić się nad szybkim w ypracow aniem zasad i m etod ograniczania i zwalczania tego ruchu, ustalić, kto jest najbardziej do tego przygotow any i kto wi nien to efektyw nie robić.
W ykorzystując w łasne w ieloletnie doświadczenia z pracy w organach ścigania oraz z młodzieżą jako pedagog szkolny, traktuję niniejszy artykuł jako przyczynek do dyskusji nad tym zagadnieniem.
Ponieważ ruch satanistyczny koncentruje się w yłącznie w kręgach m łodzieżo w ych, dlatego też moim zdaniem punkt ciężkości w przedsięw zięciach zwalczania tego zjawiska powinni przejąć pedagodzy i władze oświatowe. G dy przejawy dzia łalności tego ruchu b ędą naruszały praw o, interw eniow ać w tedy m uszą organy ścigania. Wydaje się jednak, że najbardziej efektywną powinna być ścisła w spółpra ca resortu ośw iaty z organam i ścigania.
Podstaw ow ym zadaniem organów ścigania w zakresie zw alczania satanizm u jest przede wszystkim dobre rozpoznanie wszelkich jego przejawów, osób w ystępu
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 1 3 7
jących w tym ruchu, melin, kontaktów itp. Na podstawie takiego rozpoznania orga ny ścigania albo przekazują odpow iednie inform acje w ładzom ośw iatow ym , albo same podejm ują akcje profilaktyczne i represyjne. W organizacji i podejmowaniu akcji profilaktycznych m uszą być zaangażowane władze oświatowe, przy czym w niektó rych sytuacjach rola kierownicza należeć będzie do organów ścigania.
Pierw szym zatem problem em w zakresie zw alczania ruchu satanistycznego je s t spraw a oceny nasilania się tego ruchu i jeg o przejawów . O ccna ta pozw ala określić, kto w inien podjąć się określonych działań. Słabe nasilenie ruchu p rze jaw iające się w zachowaniach nie naruszających prawa — może być przedm iotem ingerencji w ładz ośw iatowych, natom iast duże nasilenie przejaw ów ruchu satani stycznego — z reguły połączone z naruszaniem przepisów praw a — w ym aga in terw encji organów ścigania. Dla efektyw nych działań obu tych instytucji ważne je s t koord y n o w an ie prow adzonych działań. P ostulat ten, m ający także w ażne aspekty taktyczne, stanowi podstawowy punkt w yjścia w szelkich akcji i poczynań w ładz ośw iatow ych i organów ścigania w środowiskach młodzieżow ych.
K oordynacja tych działań obejm uje nie tylko organy ścigania i w ładze ośw ia towe, ale także inne instytucje działające w środow iskach dzicci i młodzieży. Jak w ykazały dotychczasow e dośw iadczenia, bezcennym sojusznikiem w działaniach zapobiegawczych są organizacje młodzieżowe. Istnieje jednak trudność polegająca na określeniu ich m iejsca w całokształcie działań profilaktycznych. Z je d n e j bo w iem strony organizacje te m uszą spełnić rolę aktyw ną i w ykonyw ać określone zadania, zaś z drugiej — działalność organizacji młodzieżowych nie może być trak towana jako szczególna forma uzyskiwania poufnych informacji oraz nic może być w ykorzystyw ana w procesie podejm ow ania ważnych decyzji.
Z aan g ażo w an ie szerokich sił społecznych do d ziałań p rzeciw ko ruchow i satan istó w w ym aga um iejętnej i dobrze zorganizow anej akcji inform acyjnej, w trakcie której należy przede w szystkim zw rócić uw agę na to, w jakiej form ie, p rz e z kogo i ja k im i śro d k am i b ęd zie in fo rm o w an e sp o łe c z e ń stw o zaró w n o o sam ym ruchu, ja k też p o d jęty ch krokach represyjnych. M a to ogrom ne z n a czen ie, gdyż w zależn o ści od zakresu, treści i ja k o ś c i inform acji u zyskuje się po parcie dla w łasnych poczynań, lub też m ożna w zbudzić sym patię dla śro d o w iska zw alczan eg o .
Z dotychczasow ych dośw iadczeń zw alczania tego ruchu w ynika, że brak jest koordynacji podejm owanych działań oraz że informacje o działalności satanistów m ętne są. D ziennikarze z reguły przedstaw iają to zjawisko w postaci doniesień sen sacyjnych lub nawet polem icznych. Niewłaściwe są też informacje przedstawiające jedynie zew nętrzne przejaw y ruchu, opisujące strój, sym bole, slogany i hasla, nie zwracając uwagi na podłoże, genezę, kierunek rozwoju i skutki działania satanistów. Rezultatem takich publikacji byw a nierzadko zainteresow anie się m łodzieży tym ruchem — bez rzeczyw istego z nim kontaktu. Do rzadkości też należą informacje
1 3 8 N a u c z y c ie l i S z k o ła 1 (8 ) 2 0 0 0
piętnujące i ośm ieszające ten ruch, o argum entacji przem aw iającej do szerokich kręgów młodzieży.
S zczeg ó ln ą uw agę należy zw rócić na to, że info rm o w an ie sp o łeczeń stw a o działaniach ruchu satanistycznego i podejm owanych przedsięw zięciach zw alcza jących ten szczególny rodzaj zachow ań asocjalnych m łodzieży w ym aga dużej roz wagi i odpowiednich przygotowań.
M etodyka p ostępow ania w zw alczan iu ruchu satan istycznego
W zw alczaniu zjaw isk krym inogennych i różnych przejaw ów przestępczości krym inalistyka i krym inologia w ypracow ały zasady, sposoby i m etody działania, które na bieżąco winny być w eryfikowane w praktycznej działalności organów ści gania. Wyniki tej w eryfikacji poddaw ane są teoretycznej analizie i w ten sposób pow staje koncepcja zwalczania określonego zjawiska krym inogennego lub określo nego typu przestępczości1.
Poza ogólnym i zasadam i działań nie w ypracow ano dotychczas szczegółow ej koncepcji walki z satanistami. Bardzo nieliczne, trudno dostępne prace teoretyczne dotyczą w zasadzie ogólnej taktyki postępowania organów ścigania. W ychowawcy m łodzieży i pedagodzy szkolni nie m ają praw ie dostępu do tego typu publikacji. D latego z m yślą o nich podejm uję się trudu zapoznania ich z tą problem atyką, p rzed staw iając pró b y u stalen ia p odstaw ow ych zasad m etodyki po stęp o w an ia w zw alczaniu przejaw ów ruchu satanistycznego w śród młodzieży.
Jak ju ż wyżej wspomniano, podstaw ą podejm owania w szelkich działań dobre rozpoznanie środowiska, przejawów tego ruchu, kontaktów, zaplecza itp. Warunkuje ono kierunki działań, ich zakres, formy, przebieg oraz skuteczność. Tak podjęte działania poprzedzające odpowiednie kroki profilaktyczne i represyjne uzasadnione są dw om a szczególnym i względami:
1 — m am y do czynienia z ruchem m łodzieży, a ja k w iadom o z dośw iad czeń pracy operacyjnej, środow iska m łodzieżow e, z uw agi na sw ą spe cyfikę w ynikającą z procesów rozw ojow ych (społecznych, b io lo g icz nych, psychologicznych) m łodzieży — są szczególnie trudnym p rze dmiotem rozpoznania. R ządzą się one w łasnym i praw am i, uznając nieco odm ienny układ w artości społecznych. O koliczności te utrudniają prze w idyw anie, uniem ożliw iają często tzw. „dotarcie operacyjne” i kom pli kują interpretację uzyskanych wyników.
Podejm ow anie jakichkolw iek kroków w takich środow iskach w ym aga szczególnie dokładnego i w nikliw ego rozpoznania. Pom yłka lub błąd 1 Patrz: B. Hołyst: K rym in a listyka , PW N. W arszaw a 1981; L.T. Tyszkiew icz: K rym in o lo g ia
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 1 3 9
w działaniu może mieć bowiem pow ażne konsekw encje pedagogiczne. 2 — istnieje potrzeba szczególnie dokładnego u stalen ia, czy i w ja k im
stopniu m am y lub m ieć m ożem y do czynienia z naruszeniem prawa. N iew łaściw a ingerencja m oże w tedy pociągnąć za sobą zarzut narusze nia praw a (praworządności).
Tak w ięc sam a w iedza o satanistach nie m oże ograniczać się tylko do ich ide ologii, haseł, podstaw ow ych założeń i form organizacyjnych, ale także o nasileniu tego ruchu, ośrodkach dyspozycyjnych i w spierających. Jest to zatem w iedza w y magająca stałej aktualizacji informacji.
Również w iedza będąca w zasięgu pedagogów je st konieczna do podejm ow a nia w szelkich działań w danym środowisku młodych ludzi. Bowiem ich funkcjono w anie zależy od wielu czynników, których układ je st znany pedagogom .
Ponadto należy jeszcze w yjaśnić znaczenie niektórych pojęć używ anych w tej m etodyce postępow ania:
„ p u n k t z a p a ln y ” — to pojęcie rozum iane jak o takie nagrom adzenie ele m entów m ających w pływ na pow staw anie określonego zjaw isk a sp o łeczn eg o typu k ry m in o g en n eg o , które w k o nkretnym teren ie i w k o n k retn y ch w arunkach stwarza wysokie prawdopodobieństwo szybkiego rozwo ju tego zjawiska.
Pojęcie to nie je st równoznaczne z pojęciem ewentualnej przyczyny przestęp stwa. Dla pojęcia „punktu zapalnego” istotne je st bow iem to, co m ożna określić jak o ogniw o leżące na „początku” drogi, która może doprowadzić do przestępstwa lub nie. Istotne są tu elem enty w ykazujące przynajm niej potencjalne pow iązanie z ujem nym zjaw iskiem społecznym.
Sam fakt stw ierdzenia istnienia „punktów zapalnych” w danym środow isku powoduje, że pow staje „sygnał zagrożenia” . Gdy ponad wszelką wątpliwość stwier dzim y istnienie „sygnału zag ro żen ia” na danym terenie lub w określonym środowi sku młodych ludzi, to jego odbiór wymusza podjęcie następujących czynności:
— wnikliwej analizy sytuacji,
— sprawdzenia i uzupełnienia informacji,
— w eryfikacji tych inform acji na podstaw ie danych krajowych, — organizacji akcji profilaktycznych (lub naw et represyjnych), — organizacji dalszego dopływu informacji.
M ając na uw adze ruch satanistyczny, za niektóre objawy „punktu zapalnego” można uznać:
— pojaw ianie się sym boli i znaków na m urach budynków i w m iejscach publicznych, charakterystycznych dla tego ruchu,
— stw ierdzenie przypadku dokonania jakiegoś obrządu satanistycznego, — z n isz c z e n ie lub sp o w o d o w an ie dużych u szk o d zeń m aterialn y ch
140 N a u c z y c ie l i S zko ta 1 (8) 2 0 0 0
przedm iotów kultu religijnego (cm entarze, krzyże, figury sakralne, kaplice, kościoły itp.),
— pojaw ienie się ulotek i innych drobnych publikacji o treści gloryfiku jącej satanizm , opisującej obrzędy, hasła lub znaki charakterystycz
ne dla tego ruchu,
— częsty pobyt na danym terenie lub w określonym m iejscu grup m ło dych ludzi ubranych w elem enty odzieży charakterystyczne dla sata nistów,
— inne nietypow e zachow ania się młodzieży.
K ażde w ym ienione wyżej zjaw isko w ym aga spraw dzenia, w eryfikacji i roz w ażenia, czy i w jak im zakresie m oże ono stanow ić sygnał, który uzasadnia dal sze czynności podyktow ane potrzebą ograniczania lub likw idacji ruchu na danym terenie.
Bardzo w ażnym elem entem m etodyki postępow ania przeciw działającego ru chom satanistycznym je st „organizacja dopływ u inform acji” . W układzie źródeł inform acyjnych w yróżnia się dwa ich rodzaje. Są to:
1) jaw ne źródła informacji, 2) poufne źródła informacji.
Pierwszy rodzaj, dostępny dla w ychowaw ców i pedagogów, w ystępuje najczę ściej w postaciach:
— codziennych kontaktów z m łodzieżą na terenie szkoły i w m iejscu za m ieszkania (rozmowy, wywiady środowiskowe, spotkania, udział w róż nych zajęciach edukacyjnych itp.),
— okresow e narady, spotkania i konferencje o charakterze roboczym , na których dokonuje się analizy różnych sytuacji wychowaw czych i zdarzeń w ystępujących na danym terenie lub w określonym środow isku, — realizacja zadań określonych organizacji młodzieżow ych,
— prasa, radio i telew izja — pod w arunkiem , że każda inform acja z tych źródeł b ędzie poddana szczególnie w nikliw ej w eryfikacji, gdyż dane te są zbierane pod innym kątem w idzenia i do innych celów.
Drugi rodzaj źródeł informacji to podstawowy element pracy operacyjnej orga nów ścigania, oparty na osobowych poufnych źródłach informacji. Form y tej pracy nic są dostępne poza organam i ścigania.
Przy podejm ow aniu jakichkolw iek działań skierow anych przeciw ko ruchowi satanistów należy mieć na uwadze następującą zasadę: działania te m uszą być sta rannie przygotowane i przem yślane oraz szczegółowo przeanalizow ane. Nie wolno w żadnym wypadku dopuścić do tego, aby ucierpiały osoby nic związane bezpośred nio z satanistam i. N ic można też dopuścić do uchybień przepisom praw nym . Ruch ten bow iem potrzebuje swych „m ęczenników ” , to znaczy osób „niew innie skrzyw dzonych” przez normalne społeczeństwo. N ieopatrznie może zafunkcjonować efek
A n o to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 1 4 1
tywna reguła, że każdemu ruchowi społecznemu popularności i zw olenników przy sparzali zaw sze jacy ś „m ęczennicy” .
Zw alczanie różnych przejaw ów zachowań asocjalnych m łodzieży to nic tylko obow iązek pedagogów , w ychow aw ców i funkcjonariuszy organów ścigania. Aby jakiekolw iek działania były efektywne, nie mogą odbywać się one bez czynnej po m ocy społeczeństw a. Jednak spraw a w łączania społeczeństw a lub naw et tylko niektórych środowisk do takich akcji nie jest wcale tak prostym zagadnieniem, jakby to na pierw szy rzut oka m ogło się wydawać,
Sporo trudności m oże w ystępow ać ju ż na sam ym początku, to znaczy gdy w ystępuje potrzeba inform ow ania społeczeństw a o takim ujem nym zjaw isku spo łecznym. K łopot praw ic zawsze polega na tym, jaki ma być zakres i form a przeka zyw anych inform acji, kto ma być ich nadaw cą i w jakich okolicznościach je prze kazyw ać.
Jeszcze w iększe trudności pojaw iają się, gdy chodzi o czynne w łączanie się różnych przedstaw icieli danej społeczności do akcji m ających na celu zw alczanie danej negatywnej formacji. Pamiętać należy o w łaściwym doborze podstawowych form działania. Żyjąc w państwie praw orządnym nie m ożem y być zainteresow ani tym, aby nawet najgroźniejsze zjawiska społeczne były likwidowane drogą sam osą dów i przestępstw skierow anych przeciw ko życiu i zdrow iu w stosunku do oby wateli negatywnie przez społeczeństwo ocenianych. Do momentu gdy dany członek grupy satanistycznej nie popełni czynu niezgodnego z prawem, jedynym i formami działań społecznych m ogąbyc rozmowy profilaktyczne, rozm owy z ich rodzicami, różnorodna pom oc dla tych rodziców, którzy sami chcą oderwać sw oje dzieci od tego ruchu, lecz z powodu braku wykształcenia, wiedzy pedagogicznej (a nawet nie kiedy i środków m aterialnych) nic potrafią sami tego przeprowadzić.
N ie w olno w łączać przedstaw icieli społeczeństw a do działań bezpośrednio prow adzonych przez policję. N ie w olno rów nież w ykorzystyw ać przedstaw icieli organizacji młodzieżowych jako poufne źródła informacji, ani jako pomocników or ganów ścigania działających w ramach tzw. „akcji bezpośrednich” . Mamy bowiem do c z y n ie n ia z ruchem d ziałający m w śród m ło d zieży i rek ru tu ją cy m się z p rzed staw icieli m łodzieży. Istn ieje zasada, że w szelkie akcje podejm ow ane w środow iskach m łodzieżow ych w ym agają dużej wiedzy i dośw iadczenia.
N ależy pam iętać także, i to je st bardzo ważne, aby zaw sze zapew nić młodym ludziom, którzy chcą zerwać z tym ruchem, szeroką możliwość powrotu do norm al nych środow isk społecznych.
M oże się zdarzyć, że istniejąca na danym terenie grupka satanistów, tak jak każda grupa stwarzająca zagrożenie kryminogenne, ma swego rodzaju „zaplecze” , rozumiane jako na przykład: posiadanie lokalu-mcliny, kilku swoich zwolenników lub sym patyków itp. W każdym przypadku zjawisk krym inogennych wśród młodzieży najgroźniejszą form ą „zaplecza” je st poparcie okazyw ane przez ludzi dorosłych.
142 N a u c z y c ie l i S zko ta 1 (8) 2 0 0 0
Autorytet dorosłych zjednuje każdemu takiemu ruchowi nowych zwolenników, a już czynnych uczestników um acnia w ich przekonaniach co do słuszności celów jakie realizują. Taktyka w alki z satanizm em nie może więc pozostaw iać na uboczu spra w y „protektorów ” ruchu, tym bardziej, że w świetle dotychczasowych doświadczeń ich rola okazała się bardziej istotna niż przypuszczano. W ażnym elem entem przy ustalaniu taktyki przeciwdziałania je st w iedza o stanie postawy rodziców członków grup satanistycznych.
Podstaw ow ym motywem swoistego poparcia przynależności dziecka do nega tyw nego społecznie ruchu je s t źle pojm owana m iłość rodzicielska. Znane są fakty, że ro d zice n a w e t licząc się z tym , iż m o g ą m ieć p rz y k ro śc i w y n ik ając e z b rak u n ad zo ru nad sw oim i dziećm i, z a c z y n a ją je b ro n ić, a co najm niej b a gatelizow ać to, co ro b ią ich dzieci. W yróżnia się trzy rodzaje postaw rodziców w stosunku do swoich dzieci czynnie uczestniczących w kręgach ruchów krym ino gennych:
postaw a pochw alająca i w spierająca (u jej źródła leżą takie m otyw y jak: lęk o dziecko, źle pojęta m iłość rodzicielska, obaw a o w łasną po zycję w rodzinie),
postaw a tolerująco-obojętna (spotykana w śród rodziców przejaw iający ch nikłe zainteresow anie życiem um ysłow ym w łasnego dziecka. W trosce o dziecko rodzice ci nie w ychodzą poza krąg zaspo kajania potrzeb biologicznych: jedzenia i ubrania. S ą to rodzice nieodpow iedzialni i nieprzygotow ani do społecznej roli w y chowania m łodego pokolenia),
postaw a negatyw no-bezsilna (bardzo często w ystępująca, je s t w łaściw a dla rodziców o słabym charakterze i ogólnym poczuciu b ezrad ności).
W śród rodzin potocznie określanych ja k o patologiczne społecznie m oże z różnym nasileniem występować jeden z trzech wyżej wymienionych rodzajów postaw.
N ajskuteczniejsza form a pom ocy rodzicom to dążenie do zm iany ich postaw poprzez rozm ow y profilaktyczne, przekazyw anie w skazów ek i rad pedagogicz nych, kontakty z odpow iednim i specjalistycznym i poradniam i i coraz częściej po wstającym i organizacjam i pozarządow ym i, które podejm ują działania w środow i skach patologicznych dzieci i młodzieży.
Dotychczas jednoznacznie nie stwierdzono silnych zależności pom iędzy narko m anią a ruchem satanistycznym . N arkom ania, jak o zagrożenie znacznie szersze, jedynie może tow arzyszyć ruchom satanistycznym . Jednakże ze w zględu na różne pow iązania i w ystępujące niekiedy zależności pom iędzy narkom anią m łodzieży a przynależnością do tego ruchu, należy zw rócić uwagę jak i je s t zakres tych zw iąz ków, czy w stępuje jak aś zależność i jak a je st jej siła.
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 143 Powtórnie powołując się na własne doświadczenia, zaprezentowałem niektóre aspekty problem atyki zw alczania ruchu satanistycznego m łodzieży. Zdając sobie sprawę, że zjaw isko to je st bardzo skom plikowane i złożone, należy stwierdzić, że dokładne poznanie go w ym aga ciągłych badań, analiz, opracow ań oraz odrębnych studiów i szkoleń. Sądzę, że przynajmniej w skromnym zakresie niniejsze opraco w anie przyczyni się do poznania złożonych m echanizmów w ykolejania się w spół czesnej młodzieży,
Celow o używ ałem określenia tego zjawiska „RUCH EM ” a nie „SEK TĄ ”, tak ja k to coraz częściej czynią dziennikarze w pogoni za sensacją. W dość obszernej literaturze przedm iotu dotyczącej sekt pojęcie to rozum iane je s t w nieco innym kontekście. P ow szechnie istn ieją dw a określenia „sekty” i nie odn o szą się one wcale do młodzieży:
1 — grupa religijna, która oderw ała się od któregoś z w ielkich kościołów panujących i przyjęła w łasne zasady organizacyjne; odłam w yznaniow y jakiejś religii.
2 — grupa społeczna izolująca się od reszty społeczeństw a, m ająca w ła sną hierarchię w artości, zespół norm zachow ania się, silnie akcentująca rolę przyw ódcy2.
O so b iście uw ażam , że ok reślan ie ruchu satanistycznego m ianem „sek ty ” w pew nym stopniu nobilituje ten ruch, który w zasadzie w inien być rozpatryw any jako krym inogenny, skrajny przejaw zachow ań asocjalnych młodzieży.
Obok rozw ażań teoretycznych podjąłem także skrom ną próbę zbadania tego zjaw iska w określonej społeczności uczniow skiej3. Badania te należy traktow ać jako sondaż w śród młodzieży, dotyczący ich kontaktów z ruchem satanistycznym .
Pom ijając w tym m iejscu problem atykę zasadności zastosow anej techniki i m etodologii przeprow adzonych badań, zaprezentuję tylko niektóre uzyskane w tym badaniu wyniki:
— mim o że w żadnym m iejscu ankiety nie sugerowano żadnej nazwy jak iej kolw iek sekty, to aż 72 uczniów (48% badanych) opisało działalność sa tan istó w i narysow ało ich sym bole (patrz załącznik: niektóre rysunki badanych uczniów i ich wypowiedzi), kw alifikując ich jako sektę, — tylko cztery osoby za sekty uznały Św iadków Jehowy, dwie osoby w pi
sały przedstaw icieli ruchu religijnego Hare Kriszna, a pojedyncze osoby w pisały ruchy nazywane: „słoneczko” , „niebo”, „zielone oczko” . Fakty te w ybitnie św iad czą o tym , że m łodzież nie zna problem atyki sekt i innych zw iązków wyznaniowych.
2 W edług: S ło w n ik J ęzyka Polskiego, red. M. Szym czak, PW N. W arszaw a 1984, s. 93. 3 Szczegółow a analiza w yników badań i uzasadnienie m etodologiczne narządzi badaw czych: w dyspozycji D yrekcji Z espołu Szkół N r 1 w Żorach, woj. śląskie.
144 N a u c z y c ie l i S z k o ła 1 (8 ) 2 0 0 0
Ponad 78% badanych uczniów stw ierdziło, że inform acje o ruchu satanistów uzyskało zc środków masowego przekazu (reportaże radiow e i telew izyjne, donie sienia prasowe).
W prow adzonych badaniach ustalono także, iż w iększą znajom ość „teoretycz ną” o satanistach posiadają dziew częta, a chłopcy w w iększym stopniu w yrażają chęć uczestniczenia czynnego w różnych obrzędach satanistycznych. Chłopcy też w większym niż dziewczęta stopniu podejm ują próby („na w łasną rękę”) realizow a nia różnych ceremoniałów satanistycznych (w załączeniu wypowiedzi przykładowe osób badanych: За — dziewczyna, 3b,c — chłopcy). Najczęściej są to takie rodzaje „zabaw ” ja k m ęczenie kotów i psów, okaleczania ich, łapanie m yszy i szczurów oraz zabijanie ich w w yrafinow any sposób. Z darzają się też (na szczęście dość rzadko) „cerem onialne” bicia i znęcania się nad m łodszym i i słabszym i kolegam i. O dnośnie procesu nam aw iania (w erbow ania) do uczestnictw a w obrzędach ruchu satanistycznego, sytuacja w edług osób badanych je s t następująca:
— m im o że więcej dziew cząt nam aw ianych je s t do brania udziału w cerem o niach satanistycznych, to więcej ich niż chłopców odm aw ia brania w nich udziału. Zaś znacznie więcej chłopców podejm uje próby udziału w tych cerem oniach, niż je st do tego nam aw ianych.
B adano uczniów w przedziale w ieku od 15 do 19 lat i okazuje się, że im ktoś je st starszy, tym chętniej uczestniczy w próbach obrzędów satanistycznych.
W sumie, na podstaw ie wypowiedzi badanych uczniów, około 24% podejm o wało próby lub brało ju ż udział w obrzędach satanistycznych. Z dalszych w ypow ie dzi i 7. analizy całości w yników badań m ożna w yw nioskow ać, że nie były to „kla syczne” obrzędy satanistyczne, lccz ja k ie ś ich fragm enty lub nam iastki. M im o stw ie rd z e n ia ta k ieg o stanu rzeczy, sy tu a c ję n ależ y uznać za dość p o w ażn ą i w y m ag ającą podjęcia odpow iednich przeciw działań ze strony policji i w ładz ośw iatow ych miasta.
Jak ju ż wspomniano, ruch satanistyczny odgrywa pow ażną rolę dem oralizującą i spełnia istotni funkcję krym inogenną. N iestety teoria krym inalistyki w naszym kraju nie je st przygotow ana do opracow ania jakiejkolw iek koncepcji w alki z tym ruchem . Organy ścigania nie w ypracow ały dotychczas żadnych form w spółpracy z adm inistracją szkolną (ośw iatow ą) i zdane są przede w szystkim na w łasne siły, podejmując niekiedy z reguły dorywcze akcje, mając na celu ograniczanie i likwida cję ruchu satanistycznego. Na podstawie nielicznych prac teoretycznych i badań — jeszcze nie zw eryfikow anych i nie usystem atyzow anych — m ożna podjąć pew ną
w stępną próbę koncepcji w alki z tym ujemnym zjaw iskiem społecznym .
Taktyka zwalczania zjawisk krym inogennych i przejawów przestępczości, jako bardzo trudna, nie je st i nic m oże być jednolita. W ypracow ano ju ż bardzo dużo m etod taktycznych przeznaczonych do zw alczania tych zjaw isk. M ożna je dzielić w edług różnych kryteriów. O dnośnie ruchów satanistycznych m ożna zastosow ać
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 145 tylko jeden podział, oparty na kryterium koncentracji sił i środków. Stosując to kry terium, możemy wyróżnić:
— taktykę „uderzenia frontalnego” , — taktykę „działań perm anentnych” . W ybór jednej z tych taktyk uzależniony jest od: — ccch zw alczanego zjawiska lub typu przestępczości,
— stopnia społecznego niebezpieczeństw a tego zjaw iska lub przestępstw a, — całokształtu okoliczności związanych z czasem, w którym pojawiło się dane zjawisko (tzw. układ okoliczności czasoworównolcgłych),
— specyfiki terenu, na którym w ystąpiło dane zjawisko,
— dynam iki narastania zagrożenia danym ujemnym zjaw iskiem lub przestęp stwem .
Zasadniczą podstawą wyboru jednej z nich jest wynik rozpoznania terenowego. W każdym razie pamiętać należy, że możliwe jest także zrezygnowanie z jakiejkol wiek taktyki zw alczania ruchu satanistycznego przez organy ścigania, gdy po do kładnym rozpoznaniu okaże się, iż do likwidacji tego ruchu w ystarczające m ogą być różne inne form y oddziaływania społecznego oraz odpow iednia akcja pedago g iczn a p rzep ro w ad zo n a na teren ie szkół. Z atem w ybór taktyki d ziałan ia bez uwzględnienia konkretnej sytuacji i rozpoznania potrzeby działania przez odpowied nie organy byłby takim sam ym błędem, jak rezygnacja z jakiejkolw iek walki w sy tuacji, w której okazałoby się konieczne działanie podejmowane przez organy ściga nia w ścisłej w spółpracy z adm inistracją oświatową.
Taktyka „uderzenia frontalnego” je s t w łaściw a dla organów ścigania i one w inny w ypracow ać zasady, metody oraz dokładny przebieg działań.
Taktyka „działań perm anentnych” — najogólniej mówiąc — zawiera system a tyczne, planow e działania „nękające” zarówno o charakterze profilaktycznym , jak i represyjnym. Zasadniczym wymogiem tej taktyki jest szeroka koordynacja działań organów ścigania z innymi instytucjami i organizacjami działającymi w danym śro dow isku. Podstaw ow ym i elem entam i tych działań są:
— ro zp o zn an ie ruchu i jeg o przejaw ów , gdyż to w arunkuje skuteczność w szelkich poczynań,
— zespół analiz, program ow ania i planow ania, koordynujący poczynania z działaniam i społecznymi i pedagogicznymi oraz organizujący konferen cje z udziałem adm inistracji ośw iatowej, kuratorów sądowych, organiza cji młodzieżowych, prasy itp.,
— zespół działań elim inujących grupy kierownicze w ruchu satanistycznym na danym terenie lub w szelkim i legalnym i środkam i izolujących ich od m łodzieży. Podejm ując tego typu działania należy zdawać sobie sprawę, iż je st to bardzo trudne; z dotychczasow ych przejaw ów działalności sa tanistów wiadomo, że „grupy kierownicze” składają się z kilku osób, które
146 N a u c z y c ie l i S z k o ła 1 (8) 2 0 0 0
celow o naruszają przepisy praw ne lub postanowienia regulam inów szkół. Jeżeli nie ma podstaw do stosowania środków przym usu praw nego, trzeba w obec nich stosow ać różne m etody prow adzące do kom prom itacji tych osób w ich środowisku i społeczeństwie, obniżając ich autorytet w oczach uczestników ruchu. D ziałania te m uszą być precyzyjne tak, aby nie zro bić z przyw ódców „m ęczenników ” ruchu. D latego m etodyka i kierunek tego typu działań dezintegrujących muszą być bardzo starannie rozważone, — zespół działań elim inujących tzw. „protektorów ruchu” i sympatyków, — prow adzenie w porozum ieniu z władzami oświatowym i rozm ów profilak
tycznych z rodzicam i i opiekunam i osób zaangażow anych w ruch satani styczny,
— nasilenie kontroli lokali i miejsc, w których gromadzi się młodzież, — prow adzenie stałej obserw acji grup satanistycznych i ich sym patyków , — um iejętne, kilkakrotne legitym owanie uczestników ruchu bez w ywołania
zbiegowiska,
— rozm ow y profilaktyczno-w ychow aw cze z niektórym i czynnym i uczest nikami ruchu satanistycznego.
Niekiedy zdarza się, że obrzędy ruchu satanistycznego odbyw ają się pod w pły w em środków odurzających, a ich uczestnicy m ają stały kontakt z alkoholem lub narkotykami. Alkoholizm i narkomania to zjawiska towarzyszące temu ruchowi i nie m ożna ujm ować problem u odwrotnie. Nie wolno narkom ani sprow adzać do ruchu satanistycznego — gdyż, jak ju ż stwierdzono, jest to zagadnienie znacznie szersze. Jednak ze względu na dość częste powiązania i zależności pom iędzy odurzaniem się a przynależnością do satanistów należy zw racać uwagę na te związki.
Przeciwdziałanie i metody zwalczania alkoholizmu i narkomani wśród młodzie ży m ają nieco inną taktykę działania, należy korzystać z niej i w łączać ludzi prowa dzących ten rodzaj działań wśród młodzieży do taktyki przedsięwzięć skierowanych przeciwko satanistom. W zależności od rozpoznania sytuacji i zw iązków w danym środowisku m ożna i należy wykorzystywać płaszczyznę zw alczania uzależnień do przcciwdziałań ruchow i satanistów.
Do zespołów opracow ujących taktykę w alki z satanistam i m uszą być także włączani prawnicy, którzy dokonają kwalifikacji danych zachow ań członków ruchu jako w ykroczenie lub przestępstwo, ze w skazaniem drogi postępow ania prawnego. Ponad w szelką w ątpliw ość stw ierdzono, że przejaw y zachow ań satanistów są nie zgodne z praw em , co w konsekw encji pow oduje działanie odpow iednich narzędzi i m echanizm ów prawnych.
Ruch satanistyczny nic je st w łaściw y tyłko dla m łodzieży polskiej. Pow stał i rozw ija się w Stanach Zjednoczonych i na zachodzie Europy. Ponadto stw ierdza się także różne lokalne jeg o związki z ruchem faszyzującej m łodzieży i innymi pod kulturam i m łodzieżow ym i o aspekcie krym inogennym . N ie posiada hierarchicz
A n a lo l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 1 4 7
nej struktury m iędzynarodow ej lub lokalnej, a mimo to istnieje w iele płaszczyzn i zw iązków wzajem nego porozum iew ania się, szczególnie w przekazyw aniu infor macji o ceremoniale urządzanych uroczystości, literatury i innych materialnych atry butów ważnych dla tego ruchu. W obliczu niebezpieczeństw a zagrażającego im ze strony organów ścigania potrafią się dość szybko zm obilizować i zorganizować do działań przeciw nych. M im o że niekiedy sym patyzują z rucham i faszyzującym i, są nastawieni bardziej internacjonalnie niż nacjonalnie. Dlatego też wszelkie informacje 0 przygotow yw anej taktyce d ziałania, a naw et sam o p ro w ad zen ie badań tego zjaw iska, w inno m ieć cechy działań poufnych i tajnych. Jaw ne przygotow yw anie taktyki i m etod przeciwdziałań może spowodować, że wśród członków tego ruchu nastąpi w iększa mobilizacja do podejm owania zachowań o zw iększonym nasileniu, pow odującym w efekcie gorsze skutki.
Nieco opacznie pojm owana przez niektórych „wolność słowa”, „dem okracja”, „sw oboda obyczajów ” doprowadza do paradoksów. Różne w ydawnictw a publikują szereg książek i reportaży o charakterze sensacyjnym . Są one ogólnodostępne 1 niekiedy tak się zdarza, iż publikacje te zamiast informować rzetelnie o zjawiskach społecznej patologii, stają się sw oistym i przew odnikam i i instrukcjam i zachow ań dewiacyjnych. N iektóre młodzieżowe zespoły muzyczne, szczególnie o charakterze hardrockowym , przedstaw iają wprost fragmenty obrzędów i ceremonii satanistycz nych. Liderzy tych zespołów ubierają się w stroje i elementy symboliczne właściwe dla satanistów. Instytucje odpow iedzialne za w ychow anie m łodych pokoleń zbyt słabo i wstydliw ie prow adzą przeciwdziałania tego typu zjawiskom. „Klasycznym" tego przykładem m oże być w ydana w roku 1995 przez w ydaw nictw o „Vocatio” książka Rogera Elw ooda pt. „SATANIŚCI” . Prezentuje ona w zasadzie fikcję lite racką, ale nieodpowiednio przygotowani młodzi czytelnicy znajdą tam dokładny opis obrzędów i uroczystości satanistycznych, powody jakim i kierują się młodzi ludzie p rzy stęp u ją cy do tego ruchu oraz przy k ład y ludzi na w ysokich stanow iskach w życiu politycznym i ze świata biznesu, którzy także są czynnymi „w yznawcam i” tego ruchu. Takie publikacje m ożna spotkać coraz częściej.
Z dając sobie spraw ę ze złożoności i trudności opisyw anego zagadnienia, sa dzę, że przynajmniej w skromnym zakresie niniejsze opracowanie przyczyni się do poznania złożonych mechanizmów skrajnych zachowań dewiacyjnych współczesnej polskiej młodzieży.
148 N a u c z y c ie l i S zko ta 1 (8) 2 0 0 0
B ibliografia (wybór)
T. B ach -O lesik : O d d zia ływ a n ie te le w izji na za c h o w a n ia a g resyw n e d zie c i
i m łodzieży. „Problem y O piekuńczo-W ychow aw cze” nr 2, 1993.
J. Bafia: P roblem y krym inologii. W arszaw a 1978.
A. B andura, R .H . W alters: A gresja w okresie dorastania. W arszaw a 1968. Cz. C zapów : M łodzież a przestęp stw o , t. 1 i 2. W arszawa 1978.
R. D yoniziak: M łodzieżow a „ p o d ku ltu ra ”. W arszaw a 1965.
Z .B. G aś: P sych o lo g iczn a an a liza agresyw ności n ieletn ich p rze stę p c ó w . „Z a gadnienia W ychow awcze a Z drow ie Psychiczne” nr 4, 1983.
B. Hołyst: K iym inalistyka. W arszaw a 1981.
B. H ołyst: Zagrożona m łodzież. „K w artalnik Pedagogiczny” nr 3, 1990. P. H oroszow ski: K rym inologia. W arszaw a 1965.
A. Jabłonow ska: Z apobieganie po w sta w a n iu m łodzieżow ych g ru p stosujących
p rzem o c. W arszawa 1976.
J. Jasiński: P rzew idyw anie p rzestęp czo ści ja k o zja w iska m asow ego. W arszawa 1980.
M. K alito w sk i: P ro b lem y p o d k u ltu r y w b a d a n ia ch k r y m in o ło g ic zn y c h , [w:] „Problem y Praw a K arnego” , t. 2. K atow ice 1977.
H. K ołakow ska: Wczesna p rzestęp czo ść nieletnich. „Problem y K rym inalistyki” nr 39, 1962 r.
J. K onopnicki: N iedostosow anie społeczne. W arszaw a 1971. M. K osew ski: A gresyw ni p rzestęp cy. W arszaw a 1977. M. K osew ski: G it-ludzie w szkole. W arszawa 1981. L. Lernell: Z a rys krym inologii ogólnej. W arszaw a 1978.
M. Lipka: Z ja w iska p a to lo g ii sp o łe c zn e j w śró rfm ło d zieży. S tu d iu m p ra w n o -
k rym in o lo g iczn e . W arszaw a 1977.
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 149 Załącznik 1
150 N a u c z y c ie l i S zko ta 1 (8) 2 0 0 0
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 151
152 N a u c z y c ie l i S zko ta 1 (8 ) 2 0 0 0
A n a to l B o d a n k o — Z a in te re s o w a n ia m ło d z ie ż y s a ta n iz m e m . 153
