LEKCJA 1
Pojęcie stresu wprowadzone zostało przez
Hansa Hugona Selve`a, który u podłoża wielu
chorób
somatycznych
upatrywał
niezdolność
człowieka do radzenia sobie ze stresem.
Skutki
stresu
nazwał
on
mianem
niewydolności lub syndromu ogólnej adaptacji.
Stres
pod
kątem
etymologicznym
jest
rozumiany jako siła, gwałtowność, nacisk, presja,
napięcie, obciążenie.
Z punktu widzenia psychologii stres określa
się jako stan napięcia psychicznego, przekraczający
normalny poziom funkcjonowania lub bodziec czy
sytuacja wywołująca taki stan (inaczej stresor).
Stresor to element bodźca lub sytuacji, który
narusza względną równowagę między podmiotem
a
środowiskiem
i
uruchamia
mechanizmy
adaptacyjne zachowania się człowieka.
Stres można też określić jako dynamiczną
relację
adaptacyjną
pomiędzy
możliwościami
jednostki
a
wymogami
sytuacji
(bodźcem
awersyjnym)
charakteryzującym
się
brakiem
równowagi. Działania, które są podejmowane
służyć mają przywróceniu równowagi.
Stres
w
terminologii
medycznej
jest
definiowany
jako
zaburzenie
homeostazy
spowodowanym
czynnikiem
fizycznym
lub
psychologicznym.
Potocznie stres jest odbierany jako wszelkie
wymagania (fizyczne, psychiczne i społeczne),
które
wywołują
w
organizmie
człowieka
mobilizację w celu sprostania im. Na ogół sytuacji
stresowej towarzyszą negatywne emocje.
Potocznie stres jest odbierany jako wszelkie
wymagania (fizyczne, psychiczne i społeczne),
które
wywołują
w
organizmie
człowieka
mobilizację w celu sprostania im. Na ogół sytuacji
stresowej towarzyszą negatywne emocje.
Przyjmuje się zazwyczaj trzy podstawowe
sposoby definiowania stresu:
Stres jako bodziec – odbierane jako takie sytuacje
występujące w naszym otoczeniu, które mające naturalną tendencje do wywoływania napięcia i emocji.
Stres jako reakcja – występująca na poziomie fizjologicznym i psychologicznym, która jest odpowiedzią na działanie stresorów.
Stres jako proces lub transakcja – relacja między
Ze względu na interdyscyplinarny charakter
badań nad zjawiskiem stresu jest wiele różnych
jego koncepcji.
Trzy
dominujące
nurty
rozważań
to
biologiczne, medyczne i psychologiczne koncepcje
stresu.
Biologiczne koncepcje stresu:
prawo stałości środowiska wewnętrznego C. Bernarda; teoria homeostazy W. Cannona;
teoria przystosowania;
Medyczne koncepcje stresu:
koncepcja stresowych zdarzeń życiowych B. S. i B. P. Dohrenwendowie;
koncepcja kryzysów życiowych G. Caplana;
teoria dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego; koncepcje psychosomatyczne stresu:
koncepcja psychoanalityczna konfliktów swoistych Alexandra; koncepcja reakcji niespecyficznych Mahla;
koncepcja indywidualnej reakcji swoistej;
Psychologiczne teorie stresu:
teoria frustracji;
teoria napięcia emocjonalnego I. Janisa; teoria percepcji zagrożenia M. H. Appley’a;
teoria oceny poznawczej zagrożenia R. S. Lazarusa; koncepcja zachowania zasobów S. E. Hobofolla;
koncepcja sytuacji trudnej T. Tomaszewskiego; regulacyjna koncepcja stresu J. Reykowskiego; ekonomiczna koncepcja stresu A. Bieli;
Wnioski dotyczące koncepcji stresu:
Trzeba założyć, że stres jest stanem organizmu wywołanym raczej ciągiem zdarzeń stresowych niż czynnikiem incydentalnym. Ilość tych zdarzeń wpływa zarówno na rodzaj objawów, zakres i siłę reakcji, jak i na rodzaj skutków ponoszonych przez obiekt poddany sytuacji stresowej.
Stan stresu może być wywołany dużą zmiennością informacyjną środowiska, zwłaszcza deprywacją sensoryczną i przeciążeniem stymulacyjnym w porównaniu do warunków optymalnych. Na ten stan rzeczy składa się zarówno ilość i rodzaj napływających informacji, jak i możliwości oraz stan psychofizyczny odbiorcy (np. sprawność intelektualna czy poziom wrażliwości na bodźce).
Należy również założyć, iż występują znaczne różnice międzyludzkie w reagowaniu na takie same czynniki stresowe. Coś co dla jednej osoby wydaje się bodźcem banalnym i nieinwazyjnym, dla innej staje się poważną przeszkodą w optymalnym czy też naturalnym funkcjonowaniu.
Wielkość stresu psychologicznego nie zależy wyłącznie od obiektywnych cech samego stresora, lecz od jego oceny poznawczej w relacji do oceny własnych możliwości radzenia sobie z trudnościami życia. Przy tym wszystkim występują również różnice intraindywidualne w reagowaniu na różne czynniki stresowe w zależności od stanu zdrowia, samopoczucia itp.
Stres psychologiczny może mieć charakter realny bądź wirtualny i niezależnie od tego człowiek zawsze reaguje nadmiarowo atawistyczną reakcją zwierzęcą (nieświadoma mobilizacja organizmu do ataku lub ucieczki). To nieświadomy i automatyczny rodzaj reakcji, który można odbierać jako swoisty mechanizm obronny organizmu.
Hamowanie świadome atawistycznych reakcji fizjologicznych pobudzenia na poziomie psychologicznym prowadzi do tzw. chorób cywilizacyjnych lub psychosomatycznych. Skala tego typu konsekwencji stresu jest stale rosnąca ze względu na coraz większe wymagania stawiane przez świat zewnętrzny, które ludzie bezrefleksyjnie internalizują. Dlatego tak ważny w analizie reakcji człowieka na stres jest kontekst społeczny, jako istota stresu organizacyjnego.
Człowiek nie ma wrodzonego repertuaru radzenia sobie ze stresem, lecz w toku doświadczenia życiowego i wiedzy o świecie ciągle uczy się stawiać czoło stresowi.
Pozytywne sposoby reagowania na sytuacje stresowe mogą być zarówno rodzajem powielenia doświadczeń przeszłych samej jednostki (mamy tendencje do odtwarzania sposobów, które dały pozytywne efekty), jak i wynikiem modelowania zachowań innych ludzi, którzy doświadczali w przeszłości lub doświadczają obecnie takich lub podobnych sytuacji, i uznają je za skuteczne.
