Niemieckie doświadczenia w
prowadzeniu współpracy
transgranicznej
Kultura i Polityka : zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie nr 8, 133-148
N IEM IECKIE DOŚW IADCZENIA
W PRO W ADZENIU WSPÓŁPRACY TRANS
GRANICZNEJ
Streszczenie
N iniejszy arty k u ł p rz e d sta w ia d o św iad czen ia niem ieck ie w tw o rzen iu e u ro regionów , zw łaszcza tych zlokalizow anych n a p o g ran iczu zachodnim . C elem jest w ypełnienie luki w analizie eu ro reg io n ó w zlokalizow anych n a p o g ra n ic z a ch d o tą d słabiej opisyw anych w lite ra tu rz e p rz e d m io tu (w iększość p u b lik acji sk u p ia się n a a n a liz ie p o lsk o -n iem ieck ich e u ro reg io n ó w ). A rtykuł c h a ra k te ry z u je p o szczeg ó ln e e u ro re g io n y ich cele, d o k o n a n ia o ra z w n io sk i, ja k ie p ły n ą z tejże w sp ó łp racy dla polskich euroregionów , zw łaszcza dla w ład z lokalnych. P u n k tem w yjścia s ą za g a d n ie n ia dotyczące d efiniow ania kluczow ych pojęć użytych w a r tykule, tj. eu ro reg io n , w sp ó łp ra c a tra n sg ra n ic z n a, o ra z idei w sp ó łp racy p rz y g ra nicznej w E uropie.
Słowa kluczowe
W spółpraca tra n sg ra n ic z n a , eu ro reg io n , EUREGIO.
+
Wprowadzenie
T w orzenie eu ro region ó w , n azy w any ch ró w n ież reg io n a m i tran s- graniczny m i, je s t stosu nk ow o now ym zjaw iskiem politycznym , sp o łe czn y m i g o sp o d a rc z y m w p o w o jen n ej E u ro p ie . P o w stan ie ty ch
+ S a b in a S a n e tr a -P ó łg r a b i (lir. 19 8 1 ), a b s o lw e n tk a p o lito lo g ii n a U n iw e rs y te c ie P e d a g o g ic z
n y m im . K E N w K ra k o w ie i s tu d ió w d o k to r a n c k ic h n a W y d z ia le H u m a n is ty c z n y m UR U k o ń c z y ł a ta k ż e tr z y le tn ie s t u d i a lic e n c ja c k ie n a k i e r u n k u Ję z y k i i k u l t u r a S ło w ia n o s p e c ja ln o ś c i ję z y k s ło w a c k i n a U J. Z a jm u je s ię p r o b le m a ty k ą w s p ó łp r a c y tr a n s g r a n ic z n e j i z a g a d n ie n ie m r o z w o ju r e g io n a ln e g o i lo k a ln e g o . P rz y g o to w u je r o z p r a w ę d o k to r s k ą p t. F u n k c jo n o w a n ie e u r o r e g io n ó w a in t e g r a c j a s p o łe c z n o ś c i lo k a ln y c h n a p o g r a n i c z u p o łu d n io w y m P o lsk i p o 1993 r o k u ( a n a liz a p o r ó w n a w c z a t r z e c h e u r o re g io n ó w : Ś lą s k C ie sz y ń sk i, B e sk id y i T atry).
1 3 4
tran sg ran iczn y c h jed n o stek tery to rialn y ch je st reak cją n a funkcje g ra nicy państw ow ej tw orzącej b a rie rę p rzestrz en n ą, w y n ik ającą z sam ej definicji g ra n ic y p ań stw o w ej i jej ro li w g o sp o d a rc e d an eg o k raju . W p rak ty ce ustrojow ej p a ń stw d em o k racji zachodniej eu ro reg io n y są z je d n e j s tro n y u tr w a lo n ą fo rm ą w s p ó łp ra c y m ięd zy p ań stw o w ej, z drugiej zaś in teresu ją c ą fo rm ą stosunków społecznych, a tak że ele m e n tem p ro cesó w in teg racji europejskiej.
Pow stanie euroregionów je st istotnym p rzejaw em w spółpracy tran s- granicznej w ielu p a ń stw w E uropie. Szczególnego p rzy k ład u d o sta r czają N iem cy w p ew ien sposób p red esty n o w an e do fo rso w an ia tego ro dzaju w sp ó łp racy gdyż g ran iczące aż z dziew ięciom a sąsiadam i: na p ó łno cy z D anią, n a zach o d zie z H o land ią, B elgią, L uksem burgiem , F rancją, n a p o łu d n iu ze S zw ajca rią i A ustrią, a n a w schodzie z R epu b lik ą C zeską i Polską. N iem cy s ą k raje m o najdłuższej trad y c ji w in sty tu c jo n alizacji w sp ó łp ra c y tra n s g ra n ic z n e j, ta k ż e ze w zg lęd u n a p o d ję te p rzez rz ą d K o n rad a A d en au era w ielo stru m ien io w e zak otw i czenie RFN w E u ro p ie Z achodniej. N ic w ięc dziw nego, że p oczątk i w sp ó łp racy tra n sre g io n a ln e j w p rzy p ad k u RFN sięg ają lat 50. u b ie głego w ieku. N ajw iększe d o św iad czen ia m a ją zw łaszcza regiony p o łożone w zdłuż g ran icy północnej, zachodniej i południow ej N iem iec. Dotyczy to zw łaszcza p o g ran ic za holendersko-niem ieckiego oraz nie- m iecko -fran cu skieg o .
A rtykuł p rz e d s ta w ia głó w n e o siąg n ięcia w b u d o w a n iu d o b ro s ą siedzkiego p o n a d g ra n ic z n e g o w sp ó łd ziałan ia n a g ra n ic a c h za c h o d niego sąsiada. W arto zauw ażyć, że to w łaśnie stro n a niem iecka p o d ej m ow ała jako p ierw sza wysiłki w k ieru nk u b ud ow an ia aktywnej w sp ó ł p ra c y tra n sg ra n iczn e j. Z uw agi n a p o w o jen n ą tra u m ę o raz społeczne i g o sp o d arcze stra ty m ieszkańcy p o g ran ic za po d ejm o w ali ró ż n o ro d n e d z ia ła n ia celem p o p raw y swojej sy tuacji bytow ej. J e d n ą z m ożli w ości było p odjęcie p o n ad g ran iczn y ch d ziałań zm ierzających do p o w stan ia w spólnych g rup roboczych, spółek, stow arzyszeń b ądź fu n d a cji, k tórych celem było rozw iązyw anie tran sg ran iczn y ch problem ów . To w łaśn ie tak ie inicjatyw y d oprow adziły do u tw o rzen ia w 1958 roku n a g ranicy niem iecko-holenderskiej pierw szej w E u ro p ie w p ełn i sfor m alizo w an ej s tru k tu ry eu ro re g io n a ln e j p o d n a z w ą EU R EG IO . Do n ajstarsz y ch reg io n ó w tra n sg ra n ic z n y c h o n ajb ard ziej ro zw in ięty ch fo rm ac h w sp ó łp racy n a leżą także: u tw o rzo n y w 1963 ro k u niem iec- ko-holenderski E uregio Rhein-W aal oraz pow o łan y w 1976 ro k u trila- te ra ln y belgijsko-holendersko-niem iecki E u ro reg io n M aas-Rhein.
W łaśn ie n a d y n am iczny rozw ój eu ro reg io n ó w n a p o g ra n ic z u z a c h o d n im naszego sąsiad a szczególny n acisk kładzie niniejszy artykuł. S ta ra się on w ypełnić lukę w an alizie eu ro region ów zlokalizow anych
n a p o g ra n ic z a c h d o tą d słabiej o p isy w an y ch w polskiej lite ra tu rz e p rzedm iotu, k tó ra w w iększości skupia się n a analizie polsko-niem iec- kich euroregionów . P rzed m io tem artykułu s ą cele, dośw iadczenia n ie m ieckie w bu dow aniu skutecznej w spółpracy z sąsiadam i oraz wnioski, ja k ie p ły n ą z tejże w sp ó łp racy dla p olskich euroregionów , zw łaszcza dla w ładz lokalnych. Punktem wyjścia są zagadnienia dotyczące definio w ania kluczowych pojęć użytych w artykule, tj. euroregion, w spółpraca tra n sg ra n ic z n a , o raz idei w sp ó łp racy p rzy graniczn ej w E uropie.
Czym jest Euroregion?
Pojęcie „euroregion” w yw odzi się od najstarszej inicjatyw y w sp ó ł p ra c y tran sg ran icz n ej, k tó rą w 1958 rok u podjęli m ieszkańcy p o g ra nicza niem iecko-holenderskiego zam ieszkujący tereny pom iędzy rzeka m i Ren, E m s i Isle. O w ą p ie rw szą inicjatyw ę p o n ad g ran iczn ej w sp ó ł p ra c y sp o łeczn o ści lokalnych, iak iuż wyżei w sp o m n ian o , nazw an o EU R EG IO (S olarz 2009b: 30).
E u ro reg io n byw a ro zm aicie definiowany. N ależy podkreślić, że nie je st to te rm in oficjalny w ty m sensie, że nie w ystępuje (w p rzec iw ień
stw ie do p o jęcia „w sp ó łp raca tra n s g ra n ic z n a ”) w oficjalnych d o k u m e n ta c h R ady E u ro p y czy W spólnoty E uropejskiej b ąd ź też w u m o w a ch m iędzypaństw ow ych odnoszących się do w sp ó łp racy regionów przygranicznych. Jest to je d n ak określenie u g ru n to w an e w literatu rze n aukow ej (Jóskow iak 2008: 57-58). Z jed n ej stro n y eu ro reg io n defi n io w an y je st jak o typ ob szaru , reg io n u w y o d ręb n io neg o geograficz nie, w zględnie je d n o ro d n eg o p o d w zględem śro dow iska n atu raln eg o (u k ształto w an ia te re n u , klim atu, fauny i flory) i obejm ującego p rzy g ran ic zn e części dw u lub w ięcej państw , k tó re w ykazują w olę w sp ó ł p ra c y i koo rd y n acji d ziałań sp o łeczn o ści lokalnych w ró żn y ch dzie d zin ach (M ichałow ska 1996: 37; Ju rek 1996: 418). W tym ro zu m ien iu w n au k ac h polityczno-praw nych część au to ró w u to żsam ia eu ro reg io n z re g io n e m tra n s g ra n ic z n y m b ą d ź p rz y g ra n ic z n y m (A ntoszew ski, H erb u t 2002: 89-99; G ajda 2005: 68; K undera, Szm yt 2008: 37; Eber- h a r d t 1994: 55-73). Z dru g iej stro n y e u ro re g io n sta n o w i fo rm a ln ą stru k tu rę zew nętrznej m iędzynarodow ej w sp ó łp racy tran sg ran iczn ej, sk u p iającą p rzed staw icieli w ładz lokalnych i regionalnych, a czasam i p a r tn e r ó w g o sp o d a rc z y c h i sp o łe c z n y c h (P rak ty cz n y p rz e w o d n ik w sp ó łp racy tra n sg ra n iczn e j 1997: 19).
R easum ując zap rezen to w an ą problem atykę, trze b a dodać, że o stat nio p ojaw iła się jeszcze trze cia g ru p a, czy raczej trz e c ia ujęcie - k o n cepcja definiow ania euroregionu, w edług której euroregiony to obszary
graniczn e, k tórych p ro g ra m w sp ó łp racy został zaak cep to w an y w d a nym k raju oraz p rzez W spólnoty E uropejskie i k tó re od tych W spólnot o trzy m u ją śro d k i finansow e. W ty m u jęciu eu ro reg io n p o w in ie n nie tylko sp ełn iać u p rzed n io om ów ione wym ogi, lecz tak że korzystać p o m ocy finansow ej U nii Europejskiej (S alm onow icz 1999: 199-200).
Rozwój współpracy transgranicznej w Europie
W sp ó łp raca tra n s g ra n ic z n a n a o b sz a ra c h g ran ic zn y ch m a d łu g ą trad y c ję w E u ro p ie. N iem niej je d n a k w n iek tó ry ch k ra ja c h z a c h o d nioeuropejskich, takich ja k H iszpania, Portugalia i G recja, w spó łpraca m ogła być realizow ana dopiero w latach 80. XX wieku, dzięki głębokim p rz e m ia n o m politycznym , w p ro w ad z en iu n a m iejsce d y k ta tu r syste m ów dem okracji, a tak że członkostw u w Unii Europejskiej. W k rajach E u ro p y Środkow o-W schodniej p o d o b n y p ro ces zach o d zi d op iero od
1989 roku.
W spółdziałanie p o n a d g ra n ic z n e zain icjow an o w k ró tce po zak o ń czeniu II w ojny św iatow ej, kiedy p rzed sta w iciele reg io n ó w g ra n ic z nych spotykali się, aby w sp ó ln ie o m aw iać kw estię zn o szen ia b arier, stw orzonych p rzez istnienie gran ic. M otyw em tych d ziałań było d ą ż e n ie do p o d n ie sie n ia p o zio m u życia i zap e w n ien ia trw ałe g o pokoju. Zasadniczy cel w spółpracy transgranicznej stanow iło zniesienie barier, o g ran ic ze ń i innych czynników, k tó re p rzy czy n iają się do o d d alan ia sp o łecz n o śc i zam ieszk u jący ch reg io n y g ra n ic z n e (S u ch o ck a 2000: 46). Chodziło tu tak że o b a rie ry n a tu ra ln e m ożliw e do zlikw idow ania p o p rzez b u d o w an ie m ostów i tuneli. N iem niej istotne było p o d n ie sie nie po zio m u życia. S połeczności szereg u o b szarów g ran iczn y ch (np. n iem ieck o -fran cu sk ieg o , n iem ieck o -h o len d ersk ieg o o raz w k ra ja c h skandynaw skich) doszły bow iem do w niosku, że jeśli zależy im n a w y ró w n an iu sta n d a rd ó w i p ozio m u życia z m ieszk ań cam i z cen traln y ch regionów kraju, p o w inny one zred uk ow ać b ąd ź w yelim inow ać n eg a ty w n e zjaw isk a n a rz u c o n e n ie m a l n a tu ra ln ie is tn ie n ie m granicy. W krótce je d n a k lokalne ad m in istrac je zauważyły, że z p o w o d u b ra k u ko m petencji p raw n y ch i ad m in istracy jn y ch m ogą one o siąg n ąć tylko połow iczny sukces w o b ręb ie danej społeczności i regionu. W re z u lta cie zaczęto tw orzyć zw iązki w sp ó ln ot w zakresie dziedzin w spólnego zain tereso w ania, k tó re za cel staw iały sobie rozw ój w sp ó łp racy tra n s granicznej. Od lat 60. do 80. XX w ieku p row adziły one konsekw entnie politykę zm ierzającą do p o p raw y sytuacji sp o łeczno-kulturalnej oraz gospodarczej społeczności zam ieszkujących obszary g ran ic zn e (Perk- m a n n 2003: 253-171).
W spółcześnie w sp ó łp ra c a tra n s g ra n ic z n a p ro w a d z o n a je s t p r a k tycznie n a w szystkich w ew nętrznych, ja k zew nętrznych g ran ic ach eu ro pejskich (Tom aszewski 2007: 119). S tano w i o n a w ażny elem en t p o lityki w ew nętrznej i zagranicznej poszczególnych p a ń stw czło n k o w skich Unii Europejskiej. Jej głów nym zad an iem je st zacierania istnieją cych b a rie r w p o staci g ra n ic politycznych oraz po d n o szen ie poziom u życia m ieszkańców pogran iczy i p o ten cjału społeczno-gospodarczego o b szaru w ch odzącego w sk ład euroregionów . Taka sytuacja w ym aga now ego s p o jrz e n ia n a sto su n k i m ięd zy są sia d u ją c y m i p a ń stw a m i, obejm ujące ró żn e form y aktyw ności, n a przykład o ch ro n ę środow iska czy kontakty spo łeczne (S olarz 2009: 9). W ynika to p rz e d e w szystkim z faktu, że kontakty tra n sg ra n ic z n e ob ejm ują ró żn o ro d n e płaszczyzny działania. Analiza funkcjonow ania pierw szych euroregionów wskazuje, że n ajczęściej o sią p o n a d g ra n ic z n e g o w sp ó łd z ia ła n ia były sp raw y zw iązane z tranzytem , przejściam i, kontrolą graniczną, o ch ro n ą śro d o w iska n atu raln eg o , rozw ojem lokalnego przem y słu i usług, w zro stem zatrudnienia, o ch ro n ą zdrow ia czy też turystyką (M alendowski, R ataj czak 1998: 54-58). O becnie coraz więcej m iejsca pośw ięca się przep ły w ow i innow acji, w iedzy czy technologii, które stanow ią w ażn ą przyczy nę pow staw an ia now ych poro zu m ień w po staci m iast p artn e rsk ich czy euro reg io n ó w n a przeło m ie XX i XXI w ieku (Pietrzyk 2004: 9-20).
W spółpraca tra n sg ra n ic z n a w E u ro p ie stała się ju ż zjaw iskiem p o w szechnym . N iektóre p ań stw a europejskie s ą geograficznie niewielkie i niekiedy cały ich o b szar zn ajduje się p o d o d działyw aniem p o g ra n i cza. W edług spisu Rady Europy, w 1995 ro k u istniało p o n a d sied em dziesiąt reg io n ó w tra n sg ra n ic z n y c h u tw o rzo n y ch m iędzy 235 re g io nam i. W ta k ą w sp ó łp racę zaan g ażo w an e były 32 p ań stw a. Z kolei w 2007 ro ku m am y p o n a d sto s tru k tu r tran sg ran iczn y ch (przykładow o w 2000 roku pow stało ich p ięć n a sam ych słow ackich gran icach ), a w 201 0 - 109 eu ro re g io n ó w . Taką liczb ę p o d a je p o r ta l in te rn e to w y pierw szej stru k tu ry tran sg ra n iczn e j w E u ro p ie - EU R EG IO (E uregio DE, 2010).
Niemieckie doświadczenia w prowadzeniu współpracy transgranicznej
N iem cy s ą je d n y m z nielicznych p a ń stw euro p ejsk ich , m ogących poszczycić się bogatym i dośw iad czen iam i w p ro w ad zen iu w sp ó łp ra cy p o n ad g ran iczn ej. To n a zac h o d n im p o g ran ic zu p o w stała pierw sza w p ełn i sfo rm alizow an a stru k tu ra tra n s g ra n ic z n a w E u ro p ie - e u ro region EUREGIO, zlokalizow any n a g ranicy niem iecko-holenderskiej
w 1958 roku. Kolejne lata przyniosły zaw iązyw anie się now ych w sp ó l n o t tra n sg ra n ic z n y c h , co w re z u lta c ie p ro w ad ziło do tw o rz e n ia się n astęp n y ch eu ro reg io n ó w o raz zw iększało aktyw ność d ziałan ia tych je d n o stek terytorialnych; było p o lem w ażn y ch dośw iadczeń, ale z a ra zem ro d ziło ja k o ścio w o n ie z n a n e d o tą d problem y. W la ta c h 1969- 1995 n a w szystkich odcin k ach g ran iczn y ch R epubliki F ederalnej N ie m iec zaw iązano n astęp u jące p o ro zu m ien ia tran sg ran iczn e: n a g ra n i cy niem iecko-holenderskiej w 1969 ro k u p o w stał e u ro reg io n Rhein- W aal (K essler 1999: 8-10), w 1976 ro k u e u ro re g io n M aas-R hein, w 1977 rok u eu roreg io n y E m s-D ollart i R hein-M aas-N ord oraz n a g ra nicy niem iecko-belgijsko-luksem bursko-francuskiej Com region, u tw o rzo n y w 1989 roku. N a g ra n ic y niem iecko -p o lsk iej p o w stały n a to m iast euroregiony: w 1991 ro k u Nysa, w listopadzie 1993 roku Spre- w a-N ysa-Bóbr, w g ru d n iu 1993 ro k u Pro E u ro p a V iadrina, a w 1995 roku P om erania. N a p o g ran iczu niem iecko-francusko-luksem burskim e u ro reg io n Saar-Lor-Lux, d ziałający n a p o d staw ie sta tu tu przyjętego w 1989 roku, a ta k że n ie m iec k o -fra n cu sk i e u ro re g io n P am ina, p o w stały w 1974 ro k u o raz n ie m ie c k o -fra n cu sk o -szw ajcarsk i e u ro re gion G órnego R enu, zaw iązany w 1975 roku. N a p o g ran ic zu niem iec- ko-duńskim działa, począw szy od 1965 roku, K onferenz fu r R aum en- tw icklung in N o rd w esteu ro p a (K onferencja ds. R ozw oju R eg ionalne go E u ro p y P ółnocno-Z achodniej) o raz n a p o g ra n ic z u niem iecko-au- s tria c k im i n ie m iec k o -sz w ajcarsk im o rg a n iz a c ja w sp ó łp ra c y tr a n s g ran iczn ej Arge-Alp (od 1990 roku). N a g ran ic y niem iecko-czeskiej funkcjonuje euro reg io n E grensis pow stały na początk u lat 90. XX w ie ku (S olarz 2009a: 8-9).
W c elu w łaśc iw eg o fu n k c jo n o w a n ia w sz y stk ich e u ro re g io n ó w R ad a E u ro p y o raz U nia E u ro p ejsk a o p raco w ały w iele d o k u m en tó w p raw n ych , od których przyjęcia p rzez dan y kraj u zależnia się sk utecz ne d ziałan ie stru k tu r tran sg ran iczn y ch . Pom im o to w sp ó łp raca euro- reg io n aln a napotyka n a w iele ogran iczeń o ch ara k terze praw no-insty- tucjonalnym . Jedn y m z czynników skład ający ch się n a ow e u tru d n ie nia je st b rak jednolitego in stru m en tu p ra w a m iędzynarodow ego re g u lującego w sp ó łp racę tra n sg ra n ic z n ą . W szelkie d ziałan ia są p o d ejm o w an e w o p arciu o um ow y zaw ieran e m iędzy p ań stw am i lub p o ro z u m ien ia dotyczące kon kretn y ch p rogram ów , w zależności od w oli p o litycznej zain tereso w an y ch p artn eró w . W śród u m ó w w ielo stro n n ych i d w u stro n n y ch dotyczących w sp ó łp racy trasn g ran iczn ej N iem iec na szczególną uw agę zasługują: u k ład z 2 kw ietnia 1951 roku m iędzy ba- d e ń sk im m in istre m fin an só w a fra n c u s k ą a d m in is tra c ją o b u d o w ie dro g o w eg o m o stu p o m o c n icze g o n a R enie m ięd zy S tra s b u rg ie m i Kehl, p o ro zu m ien ie z 5 czerw ca 1954 ro k u m iędzy B ad en ią W irtem
b e rg ią a k a n to n em T h u rg au o ło w ach n a U n tersee i R enie oraz u m o wy o u tw orzen iu poszczególnych s tru k tu r tran sg ran iczn y ch , np. u m o w a z 22 p a ź d z ie rn ik a 1975 ro k u d o ty cząca tró jstro n n e j w sp ó łp racy n iem iecko -fran cusk o -szw ajcarskiej w reg io n ie G órnego Renu, u m o w a z 21 w rz e śn ia 1993 ro k u w G u binie o u tw o rz e n iu e u ro re g io n u S p rew a-N ysa-B óbr czy um o w a o u tw o rzen iu eu ro reg io n u Pro E u ro p a V iadrina z d n ia 21 g ru d n ia 1993 roku. W konsekw encji zaw arty ch u m ów przyjęto szereg w ażn y ch p o stan o w ień o d n o śn ie p ro w ad zen ia w sp ó łp racy tran sg ran iczn ej, jej zasad, źródeł finansow anie, p rio ry te tó w oraz k o m petencji w ładz (S olarz 2009b: 66-67).
Obok w sp a rc ia praw n o -in stytucjo n alnego U nia E u ro p ejsk a w spie ra w sp ó łp racę euro re g io n a ln ą w ra m a c h ró żn o ro d n y ch p ro g ra m ó w i inicjatyw finansow ych. P rzed e w szystkim w sp ieran o przed sięw zięcia o w ym iarze tran sg ran iczn y m w ra m a c h realizow anych p rzez p ań stw a członkow skie p ro g ram ó w operacyjnych. D odatkow o były u ru c h a m ia ne (przez K om isję E uro pejsk ą) szczególne in stru m en ty finansow ego w sp a rc ia n a rzecz reg io n ó w - In icjatyw a W spólnotow a IN TERREG funkcjonująca od 1990 roku n a te re n ie p ań stw Wspólnoty, w szczegól ny sp osó b w sp ie ra ją c a ró ż n o ro d n e d ziałan ia, p ro g ra m y i akcje po- n a d g ra n ic z n e czy je d e n z k o m p o nen tó w fu nd u szu przedakcesyjnego P h a re CBC (C ross b o rd e r-c o o p e ra tio n ). W o k resie p ro g ra m o w a n ia 2007-2013 w sp ó łp ra c a tra n s g ra n ic z n a stała się w ażn y m elem en tem unijnej polityki spójności. W now ej g en era cji p ro g ra m ó w p ro m o w a nie w sp ó łp racy m a zapew nić całem u te ry to riu m E u ro p y spójność te ry to ria ln ą, k tó ra p o sia d a ró ż n e zn ac zen ie w zależn o ści od h isto rii, kultu ry oraz sytuacji instytucjonalnej każdego p ań stw a członkow skie go. C elem w sp ó łp racy tran sg ra n iczn ej w E u ro p ie w myśl now ych za łożeń polityki spójności je st integ racja o b szarów rozdzielonych g ra n i cam i pań stw ow y m i, sto jący ch w obliczu w sp ólnych p ro b lem ó w w y m agających p rzyjęcia now ych rozw iązań.
P ierw szą w p ełn i sfo rm alizo w an ą s tru k tu rą e u ro re g io n a ln ą p o w o ła n ą n a a n alizo w an y m p o g ran ic z u był e u ro reg io n EU REG IO , u tw o rzo n y w 1958 ro k u w reg io n ie w o kó ł m ia st E n sc h e d e (H o lan d ia) i G ro n a u (N iem cy). Je st to je d e n z p ię ciu eu ro reg io n ó w zlok alizo w a nych p rzy g ran icy niem iecko-holenderskiej. N azyw any byw a p re k u r so rem eu ro region ó w (S olarz 2009b: 157-172). Pow stał w te n sposób, że po obu stro n a c h g ranicy utw orzo n o bliźniacze o rg an izacje sk u p ia ją c e jed n o stk i sam o rz ą d u teryto rialneg o. W N iem czech je st to W spól n o ta K o m unalna R heim -Em s, k tó ra je st stow arzy szen iem funk cjo nu ją c y m w o p a rc iu o n ie m iec k ie u sta w y o g m in n y ch g ru p a c h ro b o czych, z kolei po stro n ie holenderskiej - dw ie w spólnoty kom unalne: Twente i A chterhoek. Członkow ie eu ro reg io n u s ą osobam i p ra w a p u
140
b liczn ego , p o s ia d a ją id e n ty czn e s ta tu ty i re g u la m in y n a p o d staw ie który ch d ziałają w spólne organy: R ada (organ uchw ałodaw czy), G ru p a R obocza (realizuje p o stan o w ien ia Rady) o raz S e k re ta ria t (zajm uje się bieżącym i sp raw am i adm inistracyjnym i). O bszar w spółpracy tra n s granicznej obejm uje te re n y pom iędzy rzekam i Ren, Em s i Ussel. Łącz nie EU REG IO liczy p o n a d 8 tys. km 2. U m ow a k reu jąca eu ro reg io n za w ie ra ła w yraźny, zasad n iczy cel w spółpracy, ja k im było d ąże n ie do o siąg nięcia sp ó jno ści spo łeczno-ekonom icznej p o p rzez p o d ejm o w a nie w sp ólnych d ziałań w celu ró w n o m iern eg o rozw oju reg io n u oraz zb liżan ie jeg o m ieszk ań có w i in sty tu cji n a o b sz a ra c h e u ro reg io n u . G łów nym osiągn ięciem w sp ó łp racy p o n ad g ran iczn ej było stw o rzen ie now ych m iejsc pracy, co skutkow ało w y raźn ą p o p ra w ą sytuacji m a te rialnej m ieszk ań có w p o g ra n ic z a (P erk m an n 2007: 253-266; W insen 2009: 153-161).
W 1969 ro k u n a g ran ic y N iem iec i H o landii doszło do u tw o rzen ia e u ro re g io n u Rhein-W aal. Jest to o rg a n iz a c ja p rzy g ran iczn ej w sp ó ł p ra c y niem iecko-holenderskiej k o m u nalny ch i regio n aln ych urzęd ó w o raz instytucji. R ealizuje o n a cel w sp ie ra n ia rozw oju niem iecko-ho- lenderskiego o b szaru p rzy g ran iczn eg o p o p rzez inicjow anie i o rg an i zow an ie w sp ó łp rac y tra n sg ra n ic z n e j. U m ow a o u tw o rzen iu e u ro re g ion u p o d p isa n a zo stała w 1973 ro k u po m ięd zy w ład za m i s a m o rz ą dów te ry to rialn y ch z N iem iec i H o landii i określiła głów ny cel w sp ó ł pracy, k tó ry m stało się d ąże n ie do o siąg n ięcia sp ó jn o ści społeczno- ekonom icznej o raz p ro m o w an ie idei je d n o ści europejskiej i pozyski w an ie środków potrzeb ny ch do ich realizacji (Solarz 2009b: 137-138).
L ata 70. XX w ieku to okres szczególnej intensyfikacji działań tr a n s graniczny ch n a an alizow anym pog ran iczu . Jako pierw szy p o w stał e u ro reg io n Pam ina. O bejm uje on Palatynat, S ro d k o w o -G ó rn ą N ad ren ię i P ółn ocną Alzację. Z asadn iczy m celem w sp ó łp racy było d ążen ie do o siągnięcia spójności społeczno-ekonom icznej. W ty m kontekście n a leży zauw ażyć, że n a o b szarze eu ro reg io n u od p o czątk u jego p o w sta n ia zaz n aczało się zn aczn e zró żn ico w an ie w in fra stru k tu rz e i syste m ach g o spodarczych poszczególnych jego części, dlatego w sp ó łp raca m ia ła n a celu p o d e jm o w an ie d z ia ła ń zm ierzający ch do p o lep szen ia o ch ro n y śro do w isk a n atu raln eg o , racjo n aln e w ykorzystanie zasobów n atu ra ln y ch oraz rozw ijanie zarów no k o ntaktów m iędzy m ieszk ań ca m i o bszarów p rzygranicznych, ja k i w sp ó łp racy instytucjonalnej (Ter- louw 2008: 103-116).
Kolejnym eu ro reg io n em p o g ran icza niem iecko-holenderskiego je st e u ro re g io n M aas-R hein. Z godnie z p o d p is a n ą w 1976 ro k u u m o w ą je st to w sp ó ln o ta tra n sg ra n ic z n a , której głów ny cel stan o w i w zm o c
cych z so b ą w ład z sam o rzą d ó w te ry to rialn y ch z N iem iec i H o lan d ii o raz w y p raco w an ie i p ro m o w an ie p rio ry tetó w rozw ojow ych d la ob sz a ru e u ro re g io n u i u tw o rze n ie w spólnego zin teg ro w an eg o reg io n u społeczno-gospodarczego (K ram sch 2003: 211-235).
E u ro reg io n E m s-D ollart stan ow i ciekaw y p rzyk ład w sp ó łp racy na p o g ra n ic z u niem ieck o -h o len d ersk im . O bejm uje on te re n y leżące na p ó łn oc od rzek R en i Em s. S k ład a się z dw óch części, z któ ry ch je d n a leży w N iem czech, a d ru g a w H olandii. Łącznie ta stru k tu ra tra n s g ra n iczn a obejm uje około 1 1 3 1 0 km 2 i stano w i p o łączen ie dw óch holen dersk ich p ro w in cji oraz niem ieckich okręgów (razem to 49 gm in, 15 zw iązków gm in, 12 m iast i 4 okręgi). Podobnie ja k w p rzy p ad k u e u ro reg io n u EU R EG IO zasad niczy m celem w sp ó łp racy p o n ad g ran iczn ej było dążen ie do zrów now ażonego rozw oju społeczno-ekonom icznego o b szaru , a zw łaszcza p o d n ie sien ie d o b ro b y tu m ieszkań có w reg io n u przygran iczn eg o. Poprzez ró żn o ro d n e akcje i inw estycje u d ało się w zn acznej m ie rz e u s u n ą ć d y sp ro p o rcje istn ieją ce w p o szczeg ó ln y ch częściach w ch o d zący ch w sk ład s tru k tu ry tra n sg ra n ic z n e j (B rem en 1992: 197-213).
W podobnym okresie, bo w II połow ie lat 70. XX wieku, zaw iązał się e u ro re g io n R hein-M aas-N ord. Począw szy od 1978 ro k u stan o w i on d o b ro w o ln ą ko op erację gm in, m iast i okręgów oraz izb przem ysłow o- han d lo w y ch n a ob szarze n iem ieck o -h o len d ersk im m iędzy R en em a M aas. P rio ry tetem w spó łpracy euro regionalnej je st zbliżenie do siebie lu d n o ści zam ieszkującej o b szar tran sg ran iczn y , w sp ie ra n ie jej cech w sp ó ln y ch o raz p o m o c w zlik w id o w an iu za h a m o w a ń g ran ic zn y ch dow olnej natury. W arto p o d kreślić, że po 30 la ta c h fu n k cjo n o w an ia tej struk tu ry transgranicznej PKB n a 1 m ieszkańca w zrósł aż o 48%, co niew ątpliw ie odzw ierciedla tw ierdzenie, że w spółpraca euroregionalna przyczynia się do spójności i integ racji (S olarz 2009b: 138-139).
S zczególnie zac ieśn io n ą i d łu g o letn ią w sp ó łp racę tra n s g ra n ic z n ą w E urop ie Zachodniej znaleźć m ożna n a obszarze alpejskim , na g ran i cy niem iecko-austriacko-w łosko-szw ajcarsko-chorw acko-słow eńskiej - w ra m a c h e u ro re g io n u A lpen A dria. W spólnota krajów , regionów , rep u b lik i k o m itetów o b szaru w schodnioalpejskiego zo stała p o w o ła n a do życia 20 listo p ad a 1978 ro k u w W enecji. O rg an izacja obejm uje regiony sześciu państw , a n a jej te re n ie obow iązuje pięć języków u rzę dow ych. W spólnotę tw o rz ą B ayern, au striack ie B u rgenland, K ärnten, O b erö sterreich , S alzburg (jako obserw ato r) i S tereim ark, po włoskiej stro n ie F riaul-Julish-V elentien, L o m b ard ia, B o zen -S ü d tiro l i Velen- tien, szwaj cark ie k an tony Tessin (ze statu se m o b serw ato ra) i byłe re publiki jugosłow iańskie - C horw acja i Słow enia. W spólnota Alpen Ad ria ze w zględu n a h eterog en iczno ść sw oich członków stano w i szcze
142
gólny przy p ad ek w sp ó łp racy p o n a d g ran icam i. W m o m en cie założe nia o b ejm o w ała o n a p a ń s tw a człon ko w sk ie p o c h o d z ą c e z zu p ełn ie p rzeciw ny ch system ów politycznych i o rien tacji ideologicznych, k tó re zw iązane były z różnym i blokam i gospodarczym i (W spólnota E u ro pejska, EFTA i R ada W zajem nej Pom ocy G ospodarczej) i różniły się od siebie w kw estii u k ieru n k o w an ia m ilitarnego (R uch P aństw N ieza- angażow anych, NATO lub U kład W arszawski). Pod koniec zimnej w oj ny problem y tran sfo rm acji politycznej i gospodarczej u trud n iły w spó ł p racę . Skutkow ało to o g ran iczen iem się w spólnoty do w ym iany in fo r m acji m iędzy członkam i. D ziałania sześciu kom itetów w dziedzinach: zago spo d aro w anie p rzestrz en n e i o ch ro n a środow iska, tran sp o rt, kul- tu ra-m ło d zież-sp o rt, g o sp o d a rk a i ru c h tu ry sty czn y s ą p o d s ta w ą do au to n o m icz n y ch decyzji reg io n ó w czło n k o w sk ich lub ja k o z a c h ę ta p rzek a z y w a n e s ą do rzą d ó w cen traln y ch . R ap orty d otyczące m n iej szości n aro do w ych z 1990 ro k u należy w ym ienić jak o zn aczące o sią g n ięcie p ra c y w sp ó ln o ty A lpen A dria. P o nad to p rz e d ło ż o n e zostały w spóln e sp raw o zd an ia dotyczące och ro ny środow iska i zag o sp o d aro w a n ia p rz e strz e n n e g o i ra p o rty w zak resie g o sp o d ark i w odnej. Wy m ianie inform acji służyły także liczne konferencje organizow ane przez A lpen A dria (S olarz 2009b: 144-145).
K olejnym p rzy k ła d em w sp ó łp racy tra sn g ra n ic z n e j w rejo n ie Alp je st eu ro reg io n Arge-Alp czyli W spólnota R obocza K rajów Alpejskich, k tó ra zo stała zap o czątk o w ana w 1972 roku. W jej sk ład w chodzą: p o łu d n io w y Tyrol w e W łoszech, p ó łn o c n y Tyrol w A ustrii o raz G ó rn a B a w a ria w N iem czech . P o łudniow y Tyrol p rzez k ilk an aście la t był ogn isk iem konfliktów n a tle naro d o w o ściow y m . R egion te n w p rz e w ażającej w iększo ści zam ieszk a n y był p rz e z lu d n o ść n ie m iec k o ję zyczną, p rz ez w ieki stan o w ił in te g ra ln ą część A ustrii. W 1938 ro k u został p rzyłączony do W łoch, zaś po II w ojnie św iatow ej p ołudniow y Tyrol p o z o sta ł w łoski, p rzy czym u re g u lo w a n ie kw estii niem ieckiej m niejszości w tym reg io n ie n astąp iło d o p iero w 1992 roku, kiedy to oba p aństw a podpisały deklarację o um orzeniu sporu. Południowy Tyrol uzyskał p e w n ą au to n o m ię ad m in istrac y jn ą o raz p raw o do sam o d ziel nego d ecydow ania o sp ra w a c h kultu ro w y ch (G ehler 1998: 219-227). N ależy podkreślić, że euro reg io n aln a w sp ó łp raca w ra m a c h Arge-Alp m iała kluczow e znaczen ie dla o siągnięcia austriacko-w łoskiego k o n sensusu. G łów nym celem w spółpracy w euroregionie je st tro ska o b ez p ieczeń stw o i rozw ój o b szaru alpejskiego jak o p ełn o w arto ścio w eg o dla życia i rek reacji, d bałość o o ch ro n ę środow iska, a w szczeg ó lno ści o jego rów n o w ag ę ekologiczną, zgodność m eto d g o sp o d aro w an ia p rz e strz e n ią i celów p lan o w an ia, koord y n acja p la n o w an ia i środków
bud ow y w ru c h u u licznym i to ro w y m p rzek rac zają cy m g ra n ic e Alp, w szczególności p o d w zględem o p an o w an ia ru c h u tranzytow ego, zin tensyfikow anie w sp ó łp rac y g o sp o d arczej, a p rz e d e w szystkim stw o rz e n ie now y ch m iejsc pracy, zab e z p iec zen ie b o g ateg o d zied zictw a k u ltu ro w eg o p rzy jed n o cz esn ej p ro m o c ji w sp ó łczesn ej tw ó rczo ści, o ch ro n y zd ro w ia i w sp ie ra n ia rodziny. S zczególny n acisk poło żo n y je st n a w ym ianę inform acji oraz w sp ieran ie k on tak tó w m iędzy miesz
kańcam i regionów członkowskich. W ładze euroregionu starają się ró w nież ro zw ijać p o czu c ie w spólnoty. W ty m celu p ro p o n o w a n e s ą im p rezy spo rtow e i kultu raln e, ja k rów nież p ro g ram y w ym iany m łodzie ży (K nippenberg, M arkusse 1999: 150; S olarz 2009b: 145-146).
Obok w sp o m n ian eg o e u ro reg io n u Arge-Alp duże znaczen ie dla p o now nego zbliżenia się F ran cji i N iem iec m iał inny eu roregion: S aar- Lor-Lux. P rzed w iekam i K raj S aary oraz L otaryngia stanow iły część C esarstw a R zym skiego N a ro d u N iem ieckiego. O becnie L o tary n g ia leży po stro n ie francuskiej, zaś K raj S aary po niem ieckiej. W spółpra ca e u ro re g io n a ln a ro zp o cz ęła się w 1970 ro k u w ra m a c h w spólnej niem iecko -fran cusk iej kom isji rządow ej, do której ro k później p rzy stąp iło księstw o L uksem burg. E u ro reg io n p o łączył zatem m ocno ze so b ą zw iąz an e h isto ry czn ie regiony, k tó ry ch w ład ze lo kalne od p o czątku skupiły się n a koo p eracji gospodarczej - w sp ó łp raca Zagłębia W ęglow o-Stalow ego K raju S aary i Lotaryngii. D opiero je d n ak w 1980 ro k u w sp ó łp ra c a zo stała p ra w n ie sfo rm alizo w an a, dzięki w ym ian ie p ism m iędzy m in istram i sp ra w zag ranicznych RFN, F rancji i W ielkie go K sięstw a L u k sem b u rga (P ep orte 2010: 214-219). W konsekw encji do prow adziło to do silniejszych k o ntak tó w między, np. a d m in istrac ją reg io n ó w p a ń s tw a b io rąc y ch u d ział w tej w sp ó łp racy w o b szarach: planow ania przestrzennego, środow iska naturalnego oraz podnoszenia n a w yższy p o z io m g o sp o d a rk i i w z ro s tu p o z io m u życia. Tak w ięc w sp ó łp raca tra n sg ra n ic z n a p ro w ad zo n a w ra m a c h S aar-L o r-Lux je st w ielopłaszczyznow a, bow iem rozpoczęła się n a płaszczyźnie m iędzy rządow ej (w 1971 roku w ra m a c h w spólnej kom isji n iem iecko-francu skiej), a następn ie została p rzen iesio na n a poziom regionalny i lokalny. S tano w i in stru m e n t tw o rz en ia i rozbudow y nie tylko stosunków m ię dzyn aro d o w y ch , lecz tak że służy b e z p o śre d n im k o n ta k to m m iędzy ludzkim , k ształto w an iu relacji społeczno-ekonom icznych oraz w sp ie ra n iu dem okracji lokalnej (Solarz 2009b: 139-141). E u ro reg io n s ta n o w i p rzyk ład b ard zo zaaw ansow anej w spó łp racy ekonom icznej, której efektem je st stw o rzen ie w zględnie spójnego p o d w zględem g o sp o d ar czym i spo łeczn ym re g io n u tra n sg ra n ic z n e g o . Niemcy, L uk sem b u rg
1 4 4
o raz F ran cja re p re z e n tu ją je d n ak zbliżony p o ziom rozw oju g o sp o d ar czego (zob. D obrow olski, Ł ata 2001; Żelazny 2002: 126-128).
Z zaprezento w an ej charak tery sty k i niem ieckich eu ro reg io n ó w w y nika, że w spó łpraca tran sg ran iczn a ew oluow ała stopniow o, p rz e o b ra żając p o d w zg lęd em sp o łeczn y m i g o sp o d arczy m o b sz a r p o n a d g ra - nicznego w sp ółdziałania. N ajw ięcej eu ro regio nó w pow stało w la tach 70. XX w ieku. Z n am iennym pozostaje, że dotyczyło to p o g ran icza nie- m iecko-holenderskiego, bardzo kluczowego dla integracji europejskiej, głów nie z p o w o d u łag o d zen ia negatyw nych skutków m inionej wojny. W raz z rozw ojem zm ieniał się rów nież p raw n y c h a ra k te r w sp ółp racy o raz jej priorytety.
P ow staw anie stru k tu r tra n sg ran iczn y ch inicjow ane je st p rzez sto w arzy sz en ia i zw iązki gm in, w k tó ry ch u c z e stn ic z ą ta k ż e pow iaty, w sp ó łp racę po d ejm o w ać m o g ą rów nież k raje zw iązkow e. Jest to w y ra z e m sam o rzą d n o śc i, w sp ó ln o ty in teresów , w spó ln eg o d z ia ła n ia i w spólnej odpow iedzialności za sp raw y lokalne (S olarz 2009a: 66-68). Jed n ak nie zaw sze ta k było, jak o p rzy k ład m oże posłużyć eu ro reg io n Saar-Lor-Lux, którego utw o rzen ie zw iązane je st z p o ro zu m ien ie m się rządów , początkow o dw óch, a n astęp n ie trze ch sąsiad u jący ch ze sobą państw . N ie było n astęp stw em inicjatyw y lokalnych czy regio n aln ych jednostek sam o rząd u terytorialnego. Obecny p raw n y status eu ro reg io n u zdecydowanie różni się od rozw iązań pierw otnych. Stanow i on przy kład tran sg ran iczn eg o stow arzyszenia, k tó re g ru p u je instytucje g m in ne, stow arzy szen ia i zw iązki gm in, dystrykty o raz in n e p o d o b n e je d nostki z N iem iec, F ran cji i L uksem burga, głów nie spółdzielnie, izby, zw iązki p rzed sięb io rcó w o raz b an k i inw estycyjne (S olarz 2009a: 80).
P ro w ad zo n a w sp ó łp raca tra n sg ra n ic z n a n a an alizo w an y m p o g ra niczu k o n cen tru je się zw łaszcza n a p o p raw ie s ta n u och ro n y śro d o w i ska, rozw oju g ospodarczym i kulturalnym . W tych o b szarach funkcjo n u jące eu ro reg io ny m o g ą poszczycić się licznym i su k cesam i ja k i p o rażkam i. Przykładow o, w eu ro reg io n ie S aar-L or-L ux p rzy znacznym w s p a rc iu fin an so w y m U nii E u ro p ejsk iej stw o rz o n o tró jn a ro d o w y p a rk przem ysłowy, n a jego te re n ie pow stało w iele now ych m iejsc p r a cy, zan ied b an o je d n a k inw estycje dotyczące in frastru k tu ry m iejskiej, ekologii o raz kultury. W yw ołało to liczne p ro te sty społeczne. Dzięki Inicjatyw ie W spólnotow ej IN TER REG II p odjęto w iele m odelow ych d ziałań z zak resu o ch ro n y śro do w isk a n atu raln eg o , tj. ko n cep cja tu rystyczna Europejska dolina Mozeli, której celem je st zw iększenie tu ry stycznej atrakcyjności obszaru, czy w o d n iesieniu do eu ro reg io n u Pa- m in a po w stan ie w 1993 roku Instytutu n a rzecz W spółpracy R egional nej i In teg racji E uropejskiej (S olarz 2009a: 85-91).
Podsumowanie
W spółpraca tra n s g ra n ic z n a je st d o m e n ą w ielu p a ń stw w E u ro p ie Z achodniej, je d n a k to w łaśn ie d o św iad czen ia n iem ieck ie najpełniej p o k azu ją jej zn aczen ie d la bud o w y pozytyw nych k o n tak tó w m iędzy lud zk ich i p o d n o sz en ia p o te n c ja łu sp ołeczn o -g o sp o d arczeg o o b sza ró w w ch o d zą cy c h w sk ła d p o szcze g ó ln y ch eu ro reg io n ó w . P oprzez ró żn o ro d n e d ziałania w ład zo m lokalnym i regionalnym udało się zbli żyć do siebie m ieszk ańcó w p o g ran ic zy o raz p o d n ie ść „jakość” życia n a o b szarach p rzygranicznych.
S tru k tu ry tran sg ran iczn e , zlokalizow ane zw łaszcza n a p o g ran iczu zac h o d n im N iem iec, sta n o w ią d o b ry p rzy k ła d d la inn y ch tego typu fo rm w spó łd ziałania, zw łaszcza w E u ro p ie Środkow ej i W schodniej. Poprzez w sp ie ra n ie ró żn o ro d n y ch d ziałań o c h a ra k te rz e p o n ad g ra- nicznym , począw szy od inicjo w an ia i p od ejm o w an ia w ielu p ro jek tó w w spółpracy, p rz e d e w szystkim w dziedzinie gospodarki, o ch ro n y ś ro dow iska, bezpieczeństw a, nauki, kultury, turystyki i sportu, w ład ze lo kalne i reg io n aln e m og ą w pływ ać zarów no n a likw idację n eg aty w n e go od d ziały w an ia g ra n ic państw ow ych, będący ch b a rie ra m i dla ro z w o ju w spó łp racy , ja k i n a zb liżan ie sp o łecz n o śc i zam ieszk u jący ch p rzeciw n e stro n y granicy. W te n sposób eu ro reg io n y przy czy niają się do u ła tw ian ia sam o rz ą d o m i ich m ieszkań co m rozw iązyw ania w sp ó l nych p ro b le m ó w p rz e k ra c z a ją c y c h g ra n ic e je d n e g o k ra ju o ra z do tw o rz en ia p o n a d g ran ic zn y ch strateg ii czy p ro g ra m ó w rozw oju. Tym sam ym w sp ó łp raca tra n s g ra n ic z n a i eu ro reg io n y m a ją w pływ n a in te g ro w an ie d ziałań w d zied zin a ch nauki, oświaty, o ch ro n y śro d o w i ska i w ielu innych, a p rzez to sprzy jają rozw ojow i stosunków i p o g łę b ia ją w ięzi m iędzyludzkie.
Bibliografia
Antoszew ski, A ndrzej, H erb u t, R yszard (2002), Leksykon politologii, W rocław : Wy d aw nictw o Atla 2.
B rem en, J a n (1992), Seaport development and state boundaries: The Ems-Dollart region
and the Schełdt-Antwerp region on D utch frontiers, „O cean& C oastal M a n a g e
m e n t”, 18 (2-4), s. 197-213.
D obrow olski, Piotr, Ł ata, M a rc in (2001), W ielki Region Saar-Lor-Lux: przykład
współpracy transgranicznej w Europie, W rocław : W ydaw nictw o Atla 2.
E b e rh a rd t, P io tr (1994), Problematyka tzw. euroregionów na wschodnim pograniczu Pol
ski, [w:] P io tr E b e rh a rd t, K rzysztof M iros (red.), Węzłowe probłemy współpracy przygraniczne], W arszaw a: B iuletyn PAN. IGiPZ, n r 5, s. 55-73.
G ajda, A nastazja (2005), Regiony w prawie wspólnotowym. Prawne problemy udziału
regionów polskich w procesach integracyjnych, W arszaw a: W ydaw nictw o P raw o i
P rak ty k a G ospodarcza.
G ehler, M ichael (1998), W ir Tiroler sind nichts Besseres aber etwas Besonderes sind wir
schon, [w:] R o b ert K riech b au m er (red.), Liebe a u f den zweiten Blick: Landes- und Osterreichbewusstsein nach 19 4 5 , Wien: B óhlau, s. 219-227.,
Jurek, Jerzy (1996), Identyfikacja i percepcja barier współpracy transgranicznej w regio
nie szczecińskim, [w:] Jerzy K itow ski (red.), Problemy regionalnej współpracy trans granicznej, Rzeszów : W ydaw nictw o U n iw ersy tetu M arii C urie-S kłodow skiej.
Filia w Rzeszow ie, s. 418 i nast.
Jóskow iak, K azim ierz (2008), Samorząd terytorialny w procesie budowania integracji
europejskiej. Polskie doświadczenia i wnioski na przyszłość, K atow ice: W ydaw nictw o
U niw ersytetu Śląskiego.
K essler, M artin (1999), Laboratorium europejskiej integracji: euroregiony, B onn: Wy daw n ictw o In te r N ationes.
K nippenberg, H ans, M arkusse, J a n (1999), Nationalising and denationalising Euro
pean order regions 18 0 0 -2 0 0 0 . Views from geography and history, D ordrecht: Klu-
w e r Acad. Publ.
K ram sch, O livier (2003), Re-Imagining the “Scalar Fix” o f transborder governance: the
case of the M aas Rhein Euregio, [w:] Eiki B erg, H en k v an H o u tu m (red.), Routing borders between territories, discourses, and practices, B u rlin g to n , VT: A shgate,
s. 211-235.
K undera, Jarosław , Szm yt, W ładysław (2008), Leksykon polityki regionalnej Unii E u
ropejskiej, K raków : O ficyna W olters K luw er business.
M alendow ski, W łodzim ierz, R atajczak, M a łg o rzata (1998), Euroregiony: pierwszy
krok do integracji europejskiej, W rocław : W ydaw nictw o Atla 2.
M ichałow ska, G raży n a (1996), M ały słownik międzynarodowy, W arszaw a: W ydaw nictw o PWN.
P ep o rte, P it i in. (2010), Inventing Luxemburg: representations o f the past, space and
language from the nineteenth to the twenty-first century, L eiden-B oston: Brill.
P erk m an n , M arkus (2003), Cross-border regions in Europe: significance and drivers of
regional cross-border cooperation, „ E u ro p e a n U rb a n a n d R eg io n al S tu d ie s”, 10
(2), s. 153-171.
P erk m an n , M arkus (2007), Construction o f new territorial scales: a framework and case
study of the E U R E G IO cross-border region, „Regional S tu d ie s”, 41 (2), s. 253-266.
Pietrzyk, Ir e n a (2004), Globalizacja, integracja europejska a rozwój regionalny, [w:] A leksandra Jew tuchow icz (red.), Wiedza, innowacyjność a rozwój regionów, Łódź: W ydaw nictw o U niw ersytetu Łódzkiego, s. 9-20.
Praktyczny przewodnik współpracy transgranicznej (1997), W arszaw a: W ydaw nictw o
P erspektyw y Press.
S alm onow icz, H en ry k (1999), Determinanty współpracy i integracji gospodarczej regio
nów przygranicznych, Szczecin: W ydaw nictw o U niw ersytetu S zczecińskiego.
S olarz, P io tr (2009a), Euroregiony pogranicza niemiecko-francuskiego i niemiecko-polskie-
go w procesie integracji europejskiej, W arszaw a: W ydaw nictw o W izja Press&IT.
S olarz, P io tr (2009b), Współpraca transgraniczna jako czynnik procesu integracji euro
S uchocka, R e n a ta (2000), Rola euroregionów w procesach kształtowania tożsamości na
rodowej i ponadnarodowej, [w:] W łodzim ierz M ałendow ski, M a rian S zczep an iak
(red.), Euroregiony. Mosty bez granic, W arszawa: W ydawnictwo Elipsa, s. 46 i nast. Terlouw, Kees (2008), The discrepancy in P A M IN A between the European image o f a
cross-border region and cross-border behaviour, „G eoJournal”, 73 (2), s. 103-116.
Tom aszew ski, K rzysztof (2007), Regiony w procesie integracji europejskiej, K raków : O ficyna W olters K luw er business.
W edług p o rta lu w w w .eu reg io .n rw .d e/lin k s.h tm l.
W insen, B a rt (2009), Political cooperation in EU REG IO : democratic dimensions in cros-
s-border cooperation, „E u ro p ean V iew ”, 8 (1), s. 153-161.
Zelazny, W alter (2002), Wielki Euroregion Saar-Lor-Lux-Nadrenia/Palatynat-Walonia
jako przestrzeń europejskiego dobrobytu w trakcie poszukiwań swej tożsamości stabilizu jącej europejski pokój, [w:] Z bigniew K urcz (red.), Wybrane problemy życia społecz nego na pograniczach, W rocław : W ydaw nictw o U n iw ersy tetu W rocław skiego,
s. 126-128
Sabina Sanetra-P6lgrabi (b o rn in 1981), is a g ra d u a te of p olitical scien ce at
Pedagogical U niversity of C racow a n d is c u rre n tly a d o c to ra l stu d e n t a t th e Fa culty of L iberal Arts of P edagogical University. S h e acq u ire d h e r b a c h e lo r’s d e g ree stu d ie s in th e field of S lavonic L anguages a n d C u ltu re spec ializin g in th e Slovakian lan g u ag e a t Jag ie llo n ian U niversity in Cracow. S h e is in terested in is sues of c ro ss-b o rd e r c o o p e ra tio n an d th e issue of reg io n al a n d local self-govern- m en t. S h e is in th e c o u rse of p re p a rin g a PH D d isse rta tio n en titled “The F u n c tio n in g of E u ro re g io n s a n d L ocal C o m m u n ities In te g ra tio n in th e Polish S o u th e rn B o rd e r in p o st 1993 (This w o rk is a c o m p arativ e analysis of th re e e u ro re gions: Cieszyn, Silesia, th e B eskidy a n d Tatras M ountains).
Abstract
German experience in conducting cross-border cooperation
This a rtic le p re se n ts G e rm a n ex p erien ce in c re a tin g E u ro reg io n s especially th o se lo cated o n th e W estern b o rd e rs. The a im is to su p p le m e n t c e rta in gaps in th e analyses a n d stu d ie s of E u ro reg io n s lo c a te d o n th e b o rd e rs th a t hav e b een h a rd ly d escrib ed in sp ecialist p u b licatio n s so fa r (m ost of th e p u b lica tio n s focus o n th e analysis of Polish-G erm an euroregions). The artic le provides a d escrip tio n of in d iv id u al E u ro reg io n s, th e ir objectives, ach iev em en ts a n d co n clu sio n s th a t re su lt fro m th is c o o p e ra tio n fo r Polish E u ro reg io n s a n d p a rtic u la rly local a u th o rities. Its p o in t of d e p a rtu re a re th e issues c o n c e rn in g th e definition of th e key w o rd s u sed in th e article, i.e. euro-region, cross b o rd e r co o p e ra tio n an d th e idea of c ro ss-b o rd er co o p e ra tio n in E urope.
Keywords
C ro ss-b o rd er co o p eratio n , E u ro re g io n , EUREGIO.
S ab in a Sanetra-P ölgrabi (g e b .1981), A b so lv en tin des L iz e n tia tstu d iu m s:
S p ra c h e n u n d K ultur d e r S law en a n d e r Jag iello n en U n iv ersität K rakau, d e r Po litologie a n d e r P ä d a g o g isch en U n iv ersität in K rak au (MA) u n d a n d e r G eiste- sw issenschaftichen Fakultät d e r P ädagogischen U niversität K rak au (P rom otions stu d ien g an g ). H a u p tfo rsc h u n g sin te re sse n liegen au f d e r P ro b lem atik d e r gren- zg ren z ü b e rg re ife n d e n Z u sa m m e n a rb e it sow ie d e r re g io n a le n u n d lokalen R a u m en tw ick lu n g . D isseratio n sp ro jek t: die F u n k tio n ie ru n g d e r E u ro re g io n e n u n d die In te g ra tio n d e r lokalen G em einschaft im sü d lich en G ren zg eb iet Polens n ach 1993 (eine v erg le ic h e n d e A nalyse von d re i E u ro re g io n e n : T echener S chlesien, B eskiden u n d Tatra).
Abstrakt
Deutsche Erfahrungen bei der grenzübergreifenden Zusammenarbeit
D er Artikel sch ild ert bu n d esd eu tsc h e E rfa h ru n g e n im B ereich d e r g ren zü b er sc h re ite n d e n Z u sam m e n arb eit, die sich in F o rm des E u ro reg io n s e ta b lie rt hat. Im Fockus d e r A utorin ste h e n die e n tlan g d e r d e u tsc h e n W estgrenze lieg en d en E u ro reg io n e n ..S o m it w id m e t sich die S tu d ie d e m T hem a, das in d e r p o ln isch en F ach literatu r w en ig er B each tu n g findet, w eil diese sich ü b erw ieg en d au f die P ro b le m a tik d e r d e u tsc h -p o ln isc h e n E u ro re g io n e n k o n z e n trie rt. D er A rtikel geht von d e r D efinition d e r Schlüsselbegriffe: des E uro reg io n s, d e r g re n zü b erg reifen d e n Z u sa m m e n a rb e it u n d d e r Id e e d e r g ra n z n a h e n Z u sa m m e n a rb e it im N a ch k rie g se u ro p a aus, u m s p ä te r die ein zeln en E u ro re g io n e n m it d eu tsc h e r B ete iligung zu c h a ra k te risie re n , u n d sch ließ lich die aus d ieser b e w a h rte n F o rm d er tra n se u ro p ä isc h e n Z u sa m m en a rb eit gezogenen S ch lü sse als A nregungen fü r die p o ln isch en E u ro re g io n e n aufzulisten.
Schlüsselwörter
