Ujmowanie i wycena instrumentów finansowych a odpowiedzialność społeczna

(1)

Bożena Kołosowska, Grażyna Voss

Ujmowanie i wycena instrumentów

finansowych a odpowiedzialność

społeczna

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/1,

327-336

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . X L V I, 1 S E C T IO H 2 0 1 2

*Uniwersytet M ikołaja K opernika w Toruniu **Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

B O Ż E N A K O Ł O SO W SK A *, G R A Ż Y N A V OSS**

Ujmowanie i wycena instrumentów

finansowych a odpowiedzialność społeczna

R ecognition and m easu rem en t o f fin an cial in stru m en ts and corporate social responsibility

Wprowadzenie

W spółczesna gospodarka coraz bardziej w pisuje się w w aru n k i globalizacji rynku, w tym również rynku kapitałowego. Rynki finansowe są narażone na prob lemy etyczne, a największe skandale w świecie biznesu były zw iązane z finansami. W wielu podm iotach gospodarczych udziałowcy i akcjonariusze na pozór dobrze funkcjonujących firm odnieśli niedające się oszacować straty. W dalszym ciągu inwestorzy w sposób trw ały lub czasowo inwestują swoje wolne środki pieniężne z przekonaniem o ich bezpieczeństwie. Instrum enty finansowe stają się powszechnie wykorzystywanym instrum entem związanym z funkcjonowaniem każdej, a nie tylko dużej jednostki gospodarczej powiązanej kapitałowo. Dlatego warto zwrócić uwagę, iż polskie przedsiębiorstwa borykają się z ciągle podlegającymi harmonizacji i standa ryzacji zasadam i rachunkowości. Złożoność sytuacji gospodarczej może powodować niewłaściwą interpretację aktów prawnych. Dlatego celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zasad ujaw niania i wyceny instrum entów finansow ych w świetle

obowiązujących, ale nieujednoliconych regulacji prawnych.

1. Istota instrumentów finansowych w świetle regulacji prawnych

Jednostki gospodarcze stosownie do uwarunkowań prawnych, w świetle których funk cjonują na rynku, są zobligowane do stosowania krajowych lub międzynarodowych regu

(3)

lacji prawnych. Często jednak jednostki stosują równocześnie krajowe i międzynarodowe przepisy. Dokonując wyceny i ujęcia instrumentów finansowych, w sprawozdaniu należy uwzględnić wymogi prawne dotyczące ich wyceny, których zastosowanie przede wszyst kim zależy od samego podmiotu gospodarczego. Regulacjami prawnymi w tym zakresie są:

- Ustawa o rachunkowości,

- Rozporządzenie M inistra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegó łowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrum entów finansow ych z późniejszym i zm ianam i (Dz.U. n r 149, poz. 1674, Dz.U. 31, poz. 266 z 2004 r., Dz.U. poz. 2146 oraz Dz.U. 228, poz.1508 z 2008 r.),

- M iędzynarodowe Standardy Rachunkowości: M SR 32 „Instrum enty finanso we: prezentacja”, MSR 39 „Instrum enty finansowe; ujmowanie i wycena”, M SR 21 „Skutki zmiany kursów wymiany walut obcych”, MSR 36 „Utrata wartości aktywów”, - Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej: MSSF 2 „Płatność w formie akcji”, MSSF 3 „Połączenie jednostek gospodarczych”, MSSF 7 „Instrumenty finansow e - ujawnianie inform acji”.

U staw a o rachunkow ości zaw iera definicje i pojęcia, ogólne zasady wyceny (w tym: wartość godziwą, cenę nabycia i trw ałą utratę wartości), zasady ujmowania różnic z przeszacowania, w arunki uznania zawartych kontraktów za zabezpieczające, w zory sprawozdań finansow ych oraz zakres inform acji dodatkowych. R ozporzą dzenie M inistra Finansów określa: przepisy ogólne, zasady uznania instrum entów finansow ych, m etody w yceny pozycji zabezpieczających i zabezpieczanych oraz prezentację instrum entów finansowych. W świetle regulacji krajowych za instrum ent finansow y uw ażana jest każda um owa, która skutkuje jednocześnie powstaniem składnika aktywów finansow ych u jednego z podm iotów gospodarczych i jed n o cześnie spowoduje zobowiązanie finansowe lub instrum ent kapitałowy u drugiego podm iotu gospodarczego. Skutki instrum entu finansowego przedstawiono na rysun ku 1. MSR 32: „Instrumenty finansowe: prezentacja”, m a zastosowanie w jednostkach gospodarczych do w szystkich typów instrum entów finansow ych z wyłączeniem: udziałów w jednostkach zależnych, stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach, których zasady wyceny i ujawnienia reguluje MSR 27 „Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania finansow e” oraz MSR 31 „Udziały we wspólnych przedsięwzięciach”. Pozostałe instrum enty finansow e zostały zdefiniowane w M SR 32 „Instrum enty finansowe: prezentacja” w następujący sposób1. A ktyw a finansowe stanowi każdy składnik aktywów mający postać: środków pieniężnych, instrum entu kapitałowego innej jednostki, umownego prawa do: otrzym ania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansow ych od innej jednostki albo w ym iany aktywów finan sowych lub zobowiązań finansow ych z inną jednostką na potencjalnie korzystnych w arunkach, lub kontraktu, który będzie rozliczony, lub może być rozliczony przez jednostkę we własnych instrum entach kapitałowych.

1 M ię d zyn a ro d o w e S ta n d a rd y Spraw ozdaw czości , International A ccouting Standards Board, SKwP 2007, s. 954-955.

(4)

UJMOWANIE I WYCENA INSTRUMENTÓW FINANSOW YCH A ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPOŁECZNA 3 2 9

A K TY W A I strona II strona PASYW A

A. A k ty w a trw ałe k o n trak tu k o n trak tu / A. K apitał w łasny I. W artości n iem aterialne

i praw ne

II. R zeczow e a k ty w a trw ałe III. N ależności długoterm inow e IV. Inw estycje długoterm inow e 1. N ieruchom ości

2. W artości n iem aterialne i praw ne AK TY W A FIN A N SO W E / IN ST R U M E N T K A PITA Ł O W Y ^ /K a p ita ł podstaw ow y II. K apitał zapasow y III. K apitał rezerw ow y IV. Z ysk (strata)

B . Z o b o w iąz a n i a i r e z e r w y n a z o b o w iąz a n i a

I. R e zerw y n a zo b o w iązan ia II. Z o b o w iązan ia d łu g o term i nowe

3. D ługoterm inow e a k ty w a finansow e:

- u d ziały lub akcje - inne p ap iery w artościow e - udzielone pożyczki

- inne d łu goterm inow e a k ty w a finansow e

lub

- k re d y ty i pożyczki

- z ty tu łu em isji papierów w ar tościow ych

- inne z o b o w iąza n ia finansow e

/

4. Inne inw estycje

V. D ługoterm inow e ro zliczen ia m iędzyokresow e

- inne

III. Z o b o w iązan ia k ró tk o te rm i nowe

B . A k t y w a o b r o t o w e

I. Z apasy

II. N ależności krótkoterm inow e III. Inw estycje krótkoterm inow e

- k re d y tu i pożyczki

- z ty tu łu em isji papierów w ar tościow ych

- inne z o b o w iąza n ia finansow e - zob o w iąza n ia wekslowe 1. K rótkoterm inow e ak ty w a

finansow e - u d ziały lub akcje - inne p ap iery w artościow e - udzielone pożyczki

- inne k rótkoterm inow e a k ty w a finansow e

- a k ty w a pieniężne

! S

Z O B O W IĄ Z A N IE FIN A N SO W E

- z ty tu łu dostaw i u słu g - z ty tu łu podatków , ceł, ubez- "pieczeń i innych św iadczeń

- z ty tu łu w y n ag ro d zeń - inne

- fu ndusze specjalne

2. Inne inw estycje k ró tk o te rm i nowe

IV. K rótkoterm inow e rozliczenia m iędzyokresow e

IV. R ozliczenia m iędzyokresow e

Rys. 1: Skutki in stru m e n tu finansow ego

Źródło: Z. Mesner (red.), Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF, PWN, Warszawa 2007, s. 73.

Instrum ent kapitałowy jest to umowa, która dokumentuje istnienie udziałów koń cowych (rezydualnych), a w aktywach jednostki po odjęciu wszystkich zobowiązań. W artość godziwa jest to kwota, za jak ą składnik aktywów mógłby zostać w ym ie niony, a zobowiązanie wykonane pom iędzy poinform owanymi, zainteresowanymi i niepowiązanym i stronami transakcji.

(5)

Zobow iązania finansowe to każde zobowiązanie, będące:

a) w ynikającym z um ow y obow iązkiem : w ydania środków pieniężnych lub innego składnika aktyw ów finansow ych innej jednostce lub w ym iany aktyw ów finansow ych lub zobowiązań finansow ych z inną jednostką na potencjalnie nieko rzystnych w arunkach,

b) kontraktem, który będzie rozliczony lub może być rozliczony we własnych instrum entach kapitałowych jednostki, i jest: instrum entem niepochodnym, z którego w ynika lub może w ynikać obowiązek dostarczenia przez jednostkę zmiennej liczby własnych instrum entów kapitałowych lub instrum entem pochodnym , który będzie rozliczony lub może być rozliczony w inny sposób niż przez wymianę ustalonej kwoty środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansow ych n a ustaloną liczbę własnych instrum entów kapitałowych jednostki. Z tego powodu własne instrum enty kapitałowe jednostki nie obejmują instrumentów, które same są um owam i o przyszłe otrzym anie lub wydanie własnych instrum entów kapitałowych przez jednostkę.

Zgodnie z M SR 39 pojęcie instrum entów finansow ych zostało przedstawione nieco w odm ienny sposób w stosunku do podejścia w M SR 32 - za instrum ent pochodny uw aża się instrum ent finansow y lub inny kontrakt objęty standardem 39, jeśli spełnia następujące warunki:

1) jego wartość zm ienia się w raz ze zm ianą określonej stopy procentowej, ceny instrum entu finansowego, ceny towaru, kursu walutowego, indeksu ceny lub stóp, ratingu kredytowego lub indeksu kredytowego czy też innej zmiennej, przy założeniu, że w przypadku zmiennej niefinansowej zm ienna ta nie jest specyficzna dla strony kontraktu (czasami zw ana instrum entem bazowym),

2) nie w ym aga żadnej początkowej inwestycji netto lub w ym aga początkowej inwestycji netto mniejszej niż dla innych rodzajów kontraktów, dla których oczekuje się podobnych reakcji na zm iany czynników rynków,

3) jego rozliczenie nastąpi w przyszłości.

2. Systematyka instrumentów finansowych

Zgodnie z M SR 39 wyróżniono cztery kategorie instrum entów finansowych:

1. Inwestycje utrzym ane do term inu wym agalności - są to aktyw a finansowe niebędące instrum entam i pochodnym i, z ustalonym i lub m ożliwym i do określenia płatnościam i oraz ustalonym term inie wym agalności, względem których jednostka m a stanowczy zam iar i jest w stanie utrzym ać w posiadaniu do upływ u term inu wym agalności (wyznaczone przez jednostkę przy początkowym ujęciu jako w yce niane w wartości godziwej przez w ynik finansowy, wyznaczone przez jednostkę jako dostępne do sprzedaży, spełniające definicję pożyczek i należności). Jednostka nie kw alifikuje żadnych aktywów finansow ych jako utrzym ywanych do term inu w ym a galności, jeśli w bieżącym roku obrotowym lub w dwóch ostatnich latach obrotowych sprzedała lub przekwalifikowała więcej niż nieznaczną kwotę inwestycji utrzymanych

(6)

do term inu wym agalności (więcej niż nieznaczną kwotę w stosunku do całkowitej kwoty inwestycji utrzymywanych do term inu wymagalności), z wyjątkiem sprzedaży lub przekwalifikowań dokonanych: blisko term inu wym agalności lub w ykupu ( np. mniej niż 3 m iesiące przed term inem wym agalności, a zm iany stóp procentowych nie m iałyby istotnego w pływ u na w artość godziwą), po odzyskaniu przez jednostkę zasadniczej kwoty nom inału poprzez spłaty lub przedpłaty zgodnie z ustalonym har monogramem lub na skutek odosobnionego zdarzenia, które nie poddaje się kontroli jednostki, nie jest zdarzeniem powtarzającym się i którego nie można było przewidzieć.

2. Pożyczki i należności są aktyw am i finansow ym i niebędącym i instrum entam i pochodnymi, z ustalonym i lub m ożliwym i do określenia płatnościam i, które nie są kwotowane na aktywnym rynku, inne niż: aktywa finansowe, jakie jednostka zamierza sprzedać natychmiast lub w bliskim terminie, które przekwalifikuje jako przeznaczone do obrotu i te, które przy początkowym ujęciu zostały wycenione według wartości godziwej. Również inne niż aktywa finansowe wyznaczone przez jednostkę przy począt kowym ujęciu jako dostępne do sprzedaży oraz inne niż aktywa finansowe, których po siadacz może nie odzyskać zasadniczo pełnej kwoty inwestycji początkowej z innego po wodu niż pogorszenia obsługi kredytu, które kwalifikuje się jako dostępne do sprzedaży. 3. Składniki aktywów finansowych lub zobowiązania finansowe wyceniane w war tości godziwej przez wynik finansowy, spełniając jednocześnie którekolwiek z podanych warunków: są kwalifikowane jako przeznaczone do obrotu, nabyte lub zaciągnięte głównie w celu sprzedaży lub odkupienia w bliskim term inie lub są częścią portfela określonych instrum entów finansow ych, którym i zarządza się łącznie, i dla których istnieje potwierdzenie aktualnego faktycznego wzoru generowania krótkoterminowych zysków lub zaliczają się do instrum entów pochodnych (z wyjątkiem instrum entów pochodnych będących umowami gwarancji finansowych lub wyznaczonych i będących efektyw nym i instrum entam i zabezpieczającymi). Należy jednocześnie pam iętać, iż inwestycji w instrum enty kapitałowe, dla których nie istnieje cena rynkow a notowana na aktyw nym rynku i których wartości godziwej nie m ożna wycenić w wiarygodny sposób, nie wyznacza się do wyceny według wartości godziwej przez wynik finansowy.

4. A ktyw a finansowe dostępne do sprzedaży są to aktyw a finansowe niebędące instrum entam i pochodnymi, które zostały wyznaczone jako dostępne do sprzedaży lub niebędące a) pożyczkam i i należnościam i, b) inwestycjami utrzym yw anym i do term inu w ym agalności, ani c) aktyw am i finansow ym i w ycenianym i w w artości godziwej przez w ynik finansowy.

Zgodnie z Rozporządzeniem M inistra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu pre zentacji instrumentów finansowych (Dz.U. n r 149, poz. 1674 z późn. zm.) instrum enty finansowe dzielą się ze względu na stopień złożoności na: instrum enty podstawowe, instrum enty pochodne i instrum enty złożone. Do instrum entów podstawowych za liczyć m ożna np.: akcje, obligacje, lokaty term inowe, weksle. Instrum enty pochodne to te, których wartość jest zależna od zm iany wartości instrum entu bazowego, czyli określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu walut,

(7)

indeksu cen lub stóp, indeksu kredytowego lub innej podobnej wielkości. Nabycie instrum entu pochodnego nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych lub wartość początkowa tych wydatków jest stosunkowo niska w porównaniu z w ar tością innych rodzajów kontraktów, a ich rozliczenie nastąpi w przyszłości. Do instru mentów pochodnych zaliczyć m ożna kontrakty fo rw a rd lub futures, opcje i kontrakty

swap. Instrum enty złożone oparte są na instrum encie podstawowym i pochodnym ,

przykładowo może to być spłata zobowiązań akcjam i/udziałam i własnymi. Jednostki gospodarcze zobligowane są do zakw alifikow ania instrum entu finansowego w dniu nabycia do jednej z grup zgodnie z Rozporządzeniem M inistra Finansów.

3. Metody wyceny instrumentów finansowych

W celu dokonania wyceny instrum entów finansow ych w Rozporządzeniu M i nistra Finansów przewidziano trzy metody wyceny: cenę nabycia, w artość godziwą i skorygowaną cenę nabycia. Cena nabycia oznacza w artość godziw ą, a zgodnie z cytowanym rozporządzeniem aktyw a finansowe ewidencjonuje się w księgach ra chunkowych na dzień zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych. Z obow iązania finansow e w ycenia się w w artości godziwej uzyskanej kw oty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych. Ustalając w artość godziwą, uwzględnia się poniesione przez jednostkę koszty transakcji. Wartość godziwa, zgodnie z ustaw ą o rachunkowości, to kwota, za ja k ą dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej między zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Dla instrum entów finansow ych, dla których nie istnieje aktyw ny rynek, konieczne jest stosowanie innych technik w celu ustalenia wartości godziwej. Rozporządzenie Ministra Finansów przewiduje cztery możliwości ustalania wartości, do których zaliczyć można:

- zastosowanie właściwego modelu wyceny, do którego wykorzystuje się dane z aktywnego regulowanego rynku,

- szacowanie ceny aktywów finansow ych na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej na aktyw nym regulowanym rynku ceny nieróżniącej się istotnie, podobnego aktyw u finansowego lub ceny złożonego instrum entu finansowego, - szacowanie ceny za pom ocą metody estymacji,

- dla dłużnych aktywów finansow ych dopuszcza się szacowanie w artości przez wyspecjalizowaną niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy jednoczesnym rzetelnie oszacowanym przepływ ie pieniężnym zw iązanym

z szacowanymi instrumentam i.

Skorygowana cena nabycia aktywów i zobowiązań finansowych to cena, w jakiej składnik został wprowadzony do ksiąg rachunkowych, pomniejszona o spłaty wartości nominalnej, odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy m iędzy w artością początkową składnika i jego w artością w term inie wym agalności,

(8)

wyliczona za pom ocą efektywnej stopy procentowej, a także pom niejszona o odpisy aktualizujące wartość. Skutki wyceny aktywów finansow ych przeznaczonych do obrotu oraz aktywów i zobowiązań finansow ych wycenionych m etodą skorygowanej ceny nabycia zalicza się do kosztów finansowych. Natom iast skutki wyceny aktywów finansow ych dostępnych do sprzedaży, ale tych, które jednostka w ycenia w wartości godziwej w zależności od decyzji jednostki, m ogą być przypisane do przychodów i kosztów finansow ych lub do kapitałów z aktualizacji wyceny2. Zasady wyceny in westycji opisane w ustawie o rachunkowości nie zawsze pozostają spójne z wyceną instrum entów finansow ych opisanych w Rozporządzeniu M inistra Finansów i MSR i MSSF. Metody wyceny instrum entów finansowych na dzień bilansowy różnią się co do param etrów wyceny w zależności od podejścia w świetle ustawy o rachunkowości a M SR - różnice te przedstawiono w tabelach 1 i 2.

T abela 1. W ycena in stru m en tó w fin an so w y ch w praw ie bilansow ym

In stru m en t fin an so w y M etoda w yceny O dniesienie skutków w yceny A k ty w a finansow e i zo b o w iązan ia

finansow e przeznaczone do obrotu W artość godziw a W y n ik fin an so w y A k ty w a finansow e u trzy m an e do

te rm in u w y m ag aln o ści Skorygow ana cen a nabycia W y n ik fin an so w y U dzielone p o życzki i należności S korygow ana cen a nabycia W y n ik fin an so w y A k ty w a finansow e dostępne do

sp rzed a ży W artość godziw a

W y n ik fin a n so w y lub kapitał z a k tu alizacji w yceny Z o b o w iązan ia finansow e S korygow ana cen a nabycia W ynik fin an so w y

Źródło: Opracowanie własne.

T abela 2. W ycena in stru m en tó w fin an so w y ch w św ietle M ięd zy n aro d o w y ch Standardów Rachunkow ości

In stru m en t fin an so w y M etoda w yceny In stru m en ty w y cen ian e w w arto ści godziw ej przez

w y n ik fin an so w y W artość godziw a In stru m en ty dostępne do sp rzed a ży W artość godziw a

Pożyczki i należności Z am o rty zo w an y koszt/skorygow ana cen a nabycia In stru m en ty u trzy m y w an e do te rm in u w y m ag al

ności Z am o rty zo w an y koszt

Z o b o w iązan ia finansow e inne niż przeznaczone do

obrotu Z am o rty zo w an y koszt

Źródło: Opracowanie własne.

(9)

Na podstawie przedstawionych rozwiązań widać odmienne podejście co do metody wyceny instrum entów finansow ych stosowanych w jednostkach wykorzystujących prawo bilansowe i w jednostkach, które obligatoryjnie lub fakultatyw nie stosują przepisy wynikające z MSR-ów.

R ada MSR International Accounting Standards Board uwzględniła okoliczności sprzyjające eliminacji różnic pomiędzy MSR 39 a US GAAP (Powszechnie Stosowane A m erykańskie Standardy Rachunkowości). W ytyczne w zakresie wyceny i rachun kowości zabezpieczeń opisane w M SR 39 są generalnie podobne do wytycznych zawartych w US GAAP. Obecnie obowiązujący (zmieniony) MSR 39 doprowadził do wyelim inowania różnic w zakresie:

- umowy kupna lub sprzedaży aktywów niefinansowych, - przyrzeczenia pożyczki,

- niezrealizowanych zysków i strat n a aktyw ach finansow ych dostępnych do sprzedaży,

- wartości godziwej na aktywnych rynkach, - wartości godziwej na nieaktywnych rynkach,

- utraty wartości pożyczek o stałej stopie procentowej: możliwa do obserwacji cena rynkowa,

- odwrócenia straty z tytułu utraty wartości inwestycji w instrumenty kapitałowe, - zabezpieczenia uprawdopodobnionych przyszłych zobowiązań,

- korekty wartości początkowej aktywów finansow ych lub zobowiązań fin an sowych wynikających z zabezpieczenia planowanych transakcji,

- korekty wartości początkowej aktywów niefinansowych lub zobowiązań nie finansow ych wynikających z zabezpieczenia planowanych transakcji.

4. Ujawnianie informacji o instrumentach finansowych

Jednostki gospodarcze, które zgodnie z ustawą o rachunkowości prowadzą księgi rachunkowe, m ają obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego i ujawnienia w nim inform acji, które pozw olą użytkow nikom dokonać oceny w pływ u in stru mentów finansow ych na sytuację majątkową i w ynik działalności danej jednostki. Informacje dotyczące instrum entów finansow ych znajdują się w: bilansie, rachunku zysków i strat, zestaw ieniu zm ian w kapitale własnym i inform acji dodatkowej. Ponadto jednostka pow inna przedstawić inform ację o ryzyku zw iązanym z analizą term inów wym agalności, dotyczy to m iędzy innym i depozytów płatnych na żądanie. Ujawnienia dotyczące wartości godziwej polegają na przedstawieniu metod i przyjętych przez jednostkę technik w ustalaniu wartości godziwej dla poszczególnych kategorii instrum entów finansowych. W inform acji dodatkowej podaje się sposób ustalania wartości godziwej poprzez określenie, czy jest ona odnoszona w części lub w cało ści do publicznych notowań cen aktywnego rynku. Warto również zwrócić uwagę,

(10)

że jednostka gospodarcza m oże nie ujawniać inform acji o wartości godziwej, jeśli wartość bilansowa jest zbliżona do wartości godziwej oraz w przypadku inwestycji w instrum enty kapitałowe, które nie są notowane na aktywnym rynku, lub inwe stycje zostały dokonane w instrum enty pochodne zw iązane z takim i instrum entam i kapitałowym i, wycenianym i zgodnie z M SR 39 po koszcie, gdyż nie m ożna dla nich ustalić wiarygodnej wartości godziwej. W rachunku zysków i strat lub w informacji dodatkowej ujawnia się informacje na temat zysku lub straty netto dotyczącej aktywów finansow ych lub zobowiązań finansow ych wycenianych w wartości godziwej przez w ynik finansowy. Ponadto uw zględnia się wartość instrum entów przeznaczonych do obrotu (M SR 39), składników aktywów finansow ych dostępnych do sprzedaży, wykazując oddzielnie kwotę zysku lub straty, która zostanie ujęta w roku obrotowym bezpośrednio w kapitale własnym, i kwotę usuniętą z kapitału własnego, która została ujęta w w yniku finansow ym w bieżącym roku obrotowym. Ujawnieniu podlegają również inform acje dotyczące: inwestycji utrzym anych do term inu wym agalności, pożyczek i należności oraz zobowiązań finansow ych wycenianych według zam orty zowanego kosztu, przychodów i kosztów z tytułu odsetek odnoszonych przez w ynik finansowy, przychodów i kosztów z tytułu opłat odnoszonych przez w ynik finanso wy, przychodów z ty tułu odsetek związanych aktywam i finansow ym i, które uległy utracie wartości oraz kwoty strat z tytułu utraty wartości każdej kategorii aktywów finansowych. Zgodnie z M SR 39 jednostki zobowiązane są do ujaw niania inform a cji o rachunkowości zabezpieczeń odrębnie dla każdego zabezpieczenia. Ostatnim elementem ujawnień są ujawnienia inform acji o ryzyku, oznacza to, że jednostka przedstawia charakter i zakres ryzyka związanego z instrum entam i finansow ym i, na które jest narażona. Niestety, nie są określone metody i sposoby szacowania ryzyka - dotyczy to ryzyka rynkowego, kredytowego i płynności.

Zakończenie

Instrum enty finansowe stanowią powszechnie wykorzystywany element funkcjo nowania jednostek gospodarczych, które niejednokrotnie dążą do zawyżenia wartości prezentowanych w ramach inwestycji długoterminowych udziałów i akcji innych spółek, nie dokonując stosownych odpisów aktualizujących ich wartość3. Ryzyko i niepewność stały się podstawowymi cechami współczesnego otoczenia konkurencyjnego4. Zasady ujmowania i wyceny instrumentów finansowych w świetle obowiązujących przepisów prawnych są podobne, ale nie są identyczne, co świadczy o braku harmonizacji zasad, a tym samym pozw ala jednostkom na pew ną dowolność, której niewątpliwie sprzyja

3 M. K utera, A. H ołda, S. T. S urdykow ska, O szu stw a księg o w e teo ria i p ra k ty k a , D ifin , W arszaw a 2006, s. 111.

4 T. G abrusew icz, R a ch u n ko w o ść odpow ied zia ln o ści sp o łe czn ej w kszta łto w a n iu za s a d na d zo ru k o rp o  ra cyjn eg o , C. H. B eck, W arszaw a 2010, s. 34.

(11)

określenie istotności różnic w zakresie prezentacji i ujawnień. Systemy rachunkowości pozwalają na dużą swobodę działania, a jednocześnie ustaw a o rachunkowości nie nakłada na wszystkie jednostki konieczności badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów. Brak audytu i odm ienne podejście do metod wyceny sprzyja prezentowaniu danych w określony sposób mający spowodować konkretne reakcje inwestorów i innych użytkow ników sprawozdań. W ykorzystanie rachunkowości kreatywnej nie jest jednoznaczne z nadużyciem prawa, ale dla wielu użytkowników stanowi podstawowe źródło informacji inaczej rozumianej rzeczywistości, a co za tym idzie - podejmowania decyzji. Pomimo złożoności problemu m ożemy zachować pozorny spokój i cieszyć się, iż na polskim rynku nie pojawiły się „skandale finan sowe” na m iarę tych odnotowanych w Ameryce.

R ecognition and m easurem ent o f financial instrum ents and corporate social responsibility

M e a s u re m e n t o f m a rk e t e c o n o m y h a s in tro d u c e d fin a n c ia l in s tru m e n ts c o m m o n ly u se d a s a n e le m e n t in th e fu n c tio n in g o f e n te rp ris e s. L e g a l re g u la tio n s are n o t id e n tic a l in th e v a lu a tio n a n d d isc lo su re o f fin a n c ia l in s tr u m e n ts d e v e lo p e d by in d iv id u a ls in th e a n n u a l fin a n c ia l re p o rts . T h e re fo re , th e P o lish a n d in te rn a tio n a l re g u la tio n s a re sig n ific a n t b y d iffe re n t, w h ic h d o e s n o t fa c ilita te th e a s se s sm e n t o f its fin a n c ia l s ta te m e n ts to u se rs .