Bariery rozwoju obszarów wiejskich na tle współczesnej polityki regionalnej

Pełen tekst

(1)mi?. 588. 2002. AkademII Ekonomlcznel w Krakowie. Piotr Serafin Katedra Goapodarkl Reglonalnel. Balie~ rozwoju obs. . ·. na tle. Konieczność zmian strukturalnych na polskiej wsi nie jest poddawana żadnej wątpliwości. Brak kontroli nad zachodzącymi na obszarach wiejskich przemianami doprowadzilby w krótkim czasie do zapaści gospodarczej części regionów wiejskich państwa. Stąd niezbędnym stalo się wypracowanie wyraźnej polityki. wobec obszarów wiejskich, postrzeganych nie tylko jako tereny rolnicze. Wraz z postępującą demokratyzacją życia spolecznego i gospodarczego, która wi,!że się z decentralizacją decyzji, wzrasta znaczenie polityki regionalnej, w której upatruje się szansę na wzrost gospodarczy zacofanych regionów. Celem pracy jest prezentacja podejmowanych przez Państwo działań w zakresie polityki regionalnej odnosz'lcej się do obszarów wiejskich kraju oraz wskazanie przeszkód w ich realizacji w perspektywie integracji europejskiej. Współcześnie realizowana koncepcja polityki regionalnej nie stawia sobie za cel zniesienia różnic między regionami, ale zmniejszenie ich do takiego poziomu, w którym przestaną zagrażać tworzeniu ładu przestrzennego i nie będą powodowały wzrostu napięć społecznych. Z ekonomicznego punktu widzenia konieczna jest racjonalna alokacja potencjalu produkcyjnego w przestrzeni regionu. Poza tym istotne jest również wspieranie procesów restrukturyzacji gospodarki w obszarach skupiających branże przemyslów tradycyjnych. Stosowane do osiągnięcia celów polityki regionalncj narzędzia uzależnione są od wybranej koncepcji rozwoju regionalnego. Osi'lganie stabilizacji systemu gospodarczego dokonuje się pod wplywem stymulowanych zmian innowacyjnych i technologicznych'. Do ważniejszych przykladów instrumentów ingerenPor. A. Pankowski, ZnlIczenh' polityki regionallli') II' syslt'mie !!.ospodarki rynkowi') (w:] Probkmy polityki gospodarczej i gospodarki n'glona/lll') II' Po/set' w procesie il/It'gnuji !. Z. Unią EUroPl'jską, Materiały. Szczecin 1999,s. 152.. z konferencji, Uniwersytet Szcl',cciTlski. Wydawnictwo Walkowska,.

(2) Piotr. cji polityki regionalnej nalei,ą m.in. dotacje, pożyczki, kredyty i kredyty preferencyjne, udzialy kapitałowe, oferty funduszy o podwyższonym ryzyku, ulgi podatkowe, czasowe zwolnienia z spłaty obciążcli. W warunkach polskiej rzeczywistości przestrzeli polskiej wsi jest mocno z róż nicowana pod wieloma względami, np . środowiska przyrodniczego, rozmieszczenia ludności, struktury gospodarstw rolnych, uzbrojenia infrastrukturalnego , struktury zatrudnienia, stopy bezroboci" czy warunków społeczno -kulturowych. Przyczynil s ię do tego hiSloryc7.l1ie ksztaltowan y rozwój uprzemysłowienia i urbanizacji ziem polski ch . Ten sam splot przyczyn i zjawisk zadecydował o zrM,nicowaniu regionalnym rolnictwa. Odmiennie sposoby gospodarowania rolniczego na wsi mają swoją genezę jeszcze w okresie zaborów. Jest to jedna z ważnych przyczyn powstania różnic na terenach wiejskich. Wedlug tego kryterium E. Gorzelak wyróżnia pię ć regionów, z których każdy ma odmienną specyfikę ' . Stl to regiony: północny (woj. warmit\sko-mazurskie, pomorskie, zachodniopomorskie) i zachodni (woj . lubuskie, dolnoś ląskie , opolskie ) położone na tzw. ziemiach odzyskanych, śmdkowozachodni (woj. wielkopolskie, kujaw sko-pomorskie) odpowiadajqcy zasięgowi zaboru pruskiego, środ kowowschodnj (woj. łódzkie, mazowieckie, podlaskie, lubelskie) będący we władaniu zaboru rosyjskiego i południowy (woj. śhlskie, małopolskie, świę tokrzyskie i podkarpackie) - galicyjski znajduj'lcy się w przeszło śc i pod protektoratem austriackim. Widocznq pozos tałościtl okresu niewoli jest struktura agrarna wynikajqca ze zróżnicowanej polityki rolnej zaborców . W ocenie socja listycznych przemian powojennych wsi i rolnictwa wyróżnia s ię cztery etapy': - zainicjowanie przemian ustrojowych (1945-1949), - etap kolektywizacji (1950-1955), - etap rozwoju form kooperacji (1956- 1970), - okres programu przyspieszonego rozwoju wsi opierajtlcego się na przemysłowych formach kooperacji (1971 - 1989). Obszary wiejskie funkcjonujące w ramach gospodarki planowej były sterowane za pośrednictwem działających na wsi organizacji i instytucji formalnych. Wywierając presję, pozbawiały ludność wicjsk'l możliwo śc i sa morządności, ubezwłasnowolniają c jq stanowiły z reguły system kontroli oraz emisji żądań planowej gospodarki socjalistycznej. Poprzez lansowany kierunek rozwoju społeczno-gospodarczego, przez industrializację i urbanizację lekceważone były potrzeby i wymogi rozwojowe środowisk wiejskich. Obraz chłopa posiadaj,!cego właslHl ziemię i gospodarującego według zasad rynkowych nie pasował do marksistowskiej doktryny rozwoju społecznego. Faktycznie niski prestiż zawodowy, brak wielu przywilejów, które posiadali zatrudnieni w przemyśle, Por. E. Gorzelak. Rl'?,;olla l1lc cechy rollliC1II'rl i rynku z..vw/lO.śóolVego IV POIsCl' . Materiały naVI Kongres SERiA. z. l. Rzeszów 1999,s. 191 - 200. J Por. A. Komendera . () .mmorządlJo.ki wiejskich SI'0/t'cz/IO.{ci lokalnych \II Pohu.' Iw:] Obli cza spo le{'zeńslwa. pod red . K. Gorlach i Z. Scn;gi. UJ w Krakowie . Kraków ł99 6. 2.

(3) obszarów. ••. •. kulejąca. wiejska opieka socjalna, niskie dochody i zwiększaj,)ce się poczucie dystansu cywilizacyjnego w odniesieniu do terenów zurbanizowanych byly przyczyną masowego odplywu ludności młodej ze wsi. Ową migrację uzasadniano do niedawna nagromadzeniem dużych zasobów sily roboczej na wsi w porównaniu do zatrudnienia w sektorze rolnym krajów rozwiniętych gospodarczo. Dopiero okres ostatnich kilku lat osiabił te tendencje. Depopułacja obszarów s łabiej rozwiniętych, zniekształcona struktura wiekowa ludnośc i wsi, brak następców i kłopoty z zalożeniem rodziny (nadmierna emigracja kobiet) skutkowaly osłabieniem potencjału regionów. O degradacji ekonomicznej obszarów wiejskich zadecydowała również lokalizacja przestarzałych technologicznie przemysłów, słabo rozwinięty sektor usług, oraz brak warunków i mechanizmów wyzwalających przedsiębiorcze działania i inwestycje . N ie bez znaczenia była również bliskość dużych aglomeracji miejskich . Oznacza to, że obsz.ary wiejskie ściśle powiązane z przestrzeni,) regionu , oddziałuj,) na nie przez interakcję . Róźnice regionalne wykazujące znamiona trwalości wymuszają odrębne, zindywidualizowane podejscie do sterowania rozwojem obszarów o odmiennych cechach poprzez regionalizację polityki wiejskiej, która pozwala na określenie zadUIi i podjęcie działalI dostosowanych do zastanych warunków. Stosowane identyczne sposoby rozwiązywania problemów wsi i rolnictwa o odmiennych uwarunkowaniach w okresie gospodarki centralnie planowanej prowadziły do zróżnicowania oczekiwanych efektów. Po roku ł 990 w okresie transformacji gospodarki podjęto realizację w skali makroekonomicznej polityki jednakowych warunków rozwoju dla wszystkich. Na skutek oddziaływania mechanizmów rynkowych i braku uwzględnienia zróżnicowania przestrzeni społeczno-gospodarczej kraju nastąpiła dalsza polaryzacja koniunktury gospodarczej starych województw. Przyspieszonym rozwojem odznaczały się duże aglomeracje (warszawska, krakowska, wrocławska, poznańska, gdańska, szczecińska) i obszary do nich przyległe, pozostawiając w tyle regiony rolnicze kraju . Na rozwój regionalny wywarły ówcześnie wplyw: sytuacja makroekonomiczna i uwarunkowania ekonomiczne. Zmiany ustrojowe ograniczone zostały do utworzenia samorządów terytorialnych na szczeblulokałnym, bez powołania takich podmiotów O zasięgu regionalnym, które mogłyby, posiadając odpowiednie kompetencje, rozwiązywać złożone kwestie ponadlokalne. Przedmiotem interwencyjnego działania państwa w zakresie polityki regionalnej były tereny zagrożone wysokim bezrobociem strukturalnym. Na ten cel skierowane zostały wyłącznie środki z budżetu pUl\stwa, z pominięciem funduszy z pomocy zagranicznej, przeznaczonych na inne cele . Polityka regionalna pierwszych lat transformacji systemowej była re'llizowana niejako "przy okazji" polityki makroekonomicznej skoncentrowanej na zagadnieniach równowagi gospodarczej, co przy zaniku podmiotowości prawnej i finansowej województw pogłę bilo rói.nice w rozwoju regionów'. Przeważaj'lca część terenów wiejskich 4. Por. Raport o polityce regionalnej, CUP, Warszawa, czerwicc 1995, s. 1-10 ..

(4) Piotr. zostala dotknięta typowymi przypadloSciami obszarów peryferyjnych. oddalonych od centrów gospodarczych. Nękane ubożeniem spoleczelistwa i bezrobociem jawnym, powstalym wskutek likwidacji nierentownych zakladów pracy, państwowych gospodarstw rolnych i rolniczych spóldzielni produkcyjnych, niedoinwestowane ulegly przekształceniu w tzw. obszary problemowe. Sytuację pogarszała przestarzala struktura agrarna i anachroniczna struktura zawodowa . Trzon ludności wiejskiej stanowi'l rolnicy, przy niskim ud ziale ludności wykonującej zajęcia nierolnicze. brak jest na wsi osób parających s ię nowoczesnymi zawodami. Brak w pelni wyksztal conej infrastruktury ekonomiczno-technicznej (komunikacja, poczta, telefon. teleks, telefaks. lecznice zwiem!t,. warsztaty naprawcze. kanalizacja,. gazociągi. wodociągi,. zniszczone drogi). i spolecznej (biblioteki. przedszkola. sklepy. apteki, kina itp.) zniechęcaly inwestorów do angażowania własnych środków finansowych w uzbrajanie terenu . Realizacja programów naprawczych zmierzaj"cych do poprawienia sytuacji wsi i rolnictwa wymusila organizację systemu instytucji wiejskich . Należ" do nich agencje rozwoju i biura planowania regionalnego. banki, rejonowe biura pracy, o środki doradztwa rolniczego. prawno-ekonomicznego i instytucje rynku rolnego' . Wydaj" się one szczególnie istotnym elementem różnicującym regiony . W raporcie opracowanym przez Centralny Urząd Planowania (CUP) zostały wyróżnione cztery kategorie regionów": - regiony dynamicznie rozwijaj'lce się, - regiony aktywne. lecz o przestarzalej strukturze gospodarczej, - regiony znajdujące się \'! depresji gospodarczej , - regiony gospodarczo niejednolite lub znajdujące się w okresie przejściowym. Interesujący jest fakt, iż obszary rolnicze znajdują się w o brębie każdej kategorii. Wyróżnić można wśród nich struktury o charakterze ekspansywnym, cechujące się zróżnicowaniem produkcji przemysiowej i rolniczej, rozwiniętym sektorem usług, pełną infrastrukturą i co wydaje się być najistotniejsze posiadające ś wiadome swej tożs amości aktywne i przedsiębiorcze środowiska lokalne, wywierające wpływ na sprawność i efektywność gospodarowania w regionie . Odmienne własciwości posiadają regiony kryzysogenne, gdzie poza wymienianymi wcześniej destruktywnymi cechami doliczyć należy jeszcze koncentrację monostruktur gospodarczych, które w przypadku dekoniunktury powodują regresję regionu. O slabości bądż sile regionu w glównej mierze decydują jednak jego mieszkalicy, ponieważ od woli wzięcia własnych spraw w swoje ręce i realizacji własnych pomysłów zależy rozwój lokalny. Każdy region posiada własne mocne strony, problemem jednak staje się ich zidentyfikowanie, docenienie i wlaściwe wykorzystanie . Klasyfikacje prezentujące zróżnicowanie. Por. K. Duczkow sku -Malysz. Regionalne aspt.' lay polityki 1"0::.\1'0)11 obszarów wit'jskich Iw:] Polityka rl'g;ol1ahw w rozwoju ohszarów wil'j.\'kid/, Materiały z ogólnokrajowej konferencji JO- 31 marca 1995, SGGW Warszawa, s. 145 . !i. f,. Tami.e. s. 147 ..

(5) .' obsz.arów. ••. obszarów wiejskich są do siebie zbliżone . W podziale W. Kamińskiego okreś lone zostaly następujące regiony wiejskie' : - dobrze zorganizowanego rolnictwa m.in. środkowo-zachodnia Polska, - przeludnione obszary rozdrobnionego rolnictwa w południowo-wschodniej Polsce, o wysokiej stopie bezrobocia jawnego i ukrytego, - zdewastowane obszary po byłych państwowych gospodarstwach rolnych, o bardzo wysokich wskaźnikach bezrobocia, - zacofane i wyludniające się rejony wiejskie północno-wschodniej Polski, - rejony podmiejskie z występującymi w dużej skali zagrożeniami środowiska naturalnego , - ogarnięte depresją rejony problemowe zwłaszcza peryferyjne i przygra. mcznc.. Wykazywana nierównomierność rozwoju wsi, związana z efektywnością gospodarowania i inwestowaniem kapitału, powinna wymusić zastosowanie odmiennych narzędzi polityki (w tym regionalnej) w taki sposóh, by z jednej strony zapewnić długofalowy wzrost gospodarczy regionu, a z drugiej wyrównać szanse w obliczu nas iłającej się polaryzacji wsi. Przy obecnym sposobie rozmieszczenia zasob6w kapitał, w dużym udziale prywatny, kieruje się tam, gdzie w sposób najbardziej atrakcyjny będzie mógł być zainwestowany. Zainteresowanie przyc iągnięcia inwestorów leży w tym przypadku po stronie gmin. miast i regionów - nowych województw. Dzieje się tak. ponieważ w warunkach gospodarki rynkowej i rosnącej konkurencji wiele zależy od aktywności regionów, z których możliwości prosperity mają obszary generujące stale innowacje'. Wykształciła się pewna prawidłowość , którą można opisać następu jąco: im bardziej region jest rozwinięty , tym więcej lokuje się w nim inwestorów, regiony o wyższej lokacie od przeciętnej jeszcze bardziej się umacniają, a słabe podlegają coraz głębszej recesji". Stąd uzasadniona wydaje się być potrzeba dopuszczenia przynajmniej częściowego interwencjonizmu palistwowego w strefę polityki rozwoju regionalnego wsi. Miał on miejsce na początku minionej dekady i ograniczony był do działań interwencyjnych o charakterze łagodzenia skutków, a nie zapobiegania przyczynom w obszarach dotkniętych głęboką recesją. Ograniczenia powodowane były również sytuacją finansową kraju. Od połowy lat 90. dają się zaobserwować pozytywne symptomy przemian gospodarczych, zmianie ulega struktura zatrudnienia (spadek zatrudnionych w rolnictwie i przemyśle na rzecz usług), na terenach niektórych województw Por. W. Kamiński, Polityka regionalna (I ro:wój obszarów wiejskich (problemy teorii i prak tyki ), Roczniki Nauk Rolniczych , seria G, 1997. s. 121 . K Por. B. Gruchman. Transformacja prZl'sfr::.e",m gospodarki f'ohkiej : nowy paradYf.:flla( rozwoju regiO/Ul/nega I w:l Eko1/omicZ1l(h \,!,o!ec.:Vlc probll'my rozl1/Oju \J..'ojewódZlwa les:;czy,iskit'go w latach 1990~/994, Leszno, 1995. Konferencja naukowa w Rokosowic, s. 21. 7. 9 POf. K. DuczKowska-Maly sz. Rolnictw o - lI'il'.Ś -pwisfWO. Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa , 1998, s. 105 ..

(6) Piotr Serajl/l. zahamowaniu ul ega koncentracja produkcji i kapitału . Obronml ręk ą przeszły przez pierwszy etap'" transformacji regiony o wielofunkcyjnej strukturze społeczno-gospodarczej. zostawiając w tyle obszary zdominowane przez przemysły wydobywcze. zbrojeniowe, hutnicze oraz rolnictwo uspołec z ni one. W obszarach progresywn yc h nastąpił szybki rozwój układów instytucjonalnych polityki regionalnej ". W ustawie budżetowej na 1994 r. zos tały ski erowane środki na rozwój i restruktury zację regionów. Obejmowały one inwestycje infrastruktu rałne . restruktury zację prlemysłu. walkę z bezrobociem . Na ty m etapie polityka regionalna k sz tałt owa ła się wokół opracowanego przez CU P dok umentu "Zasady polityki reg ionalnej państwa " i dotyczyła skoordynowania działań resortów i urzędów centralnych we wspieraniu rozwoju regionalnego oraz zbudowania zdecentralizowanej struktury instytucjonalnej polityki reg ionalnej na szczeblu wojewódzkim. Określone zostały ogólne cele po lit yki regionalnej palistwa , które mo żna s prowadzi ć do d wóc h zagadnieli : wyrównywania ró żnic rozwojowych i inicjowania procesów i zjaw isk w obrębie reg ionów, prowad zą cych do ogólnego wzrostu gospodarczego kraju . Jednym z wai.niejszych problemów, wymagających podjęcia działali s t a ł o s ię dostosowanie sektora rolniczego do wymagali rynkowych i określenia mode lu polityki rolnej ora z opracowania strategii rozwoju gospodarki żywnośc i o wej w perspektywie przyst'lpienia do Unii Europejskiej. Konieczne stało się opracowanie schematu wielofunkcyjnego rozwoj u wsi i rolnictwa. Opracowane przez Ministerstwo Rolnictwa dokumenty wyznaczyły kierunki zmian w obszarach wiejskich Polski . W roku 1994 powstal y "Za łoże nia polityki społeczn o-gos podarczej dla wsi , ro lnictwa i gospodarki żyw n ośc i owej do roku 2000", w których wyznaczone ce le dot yc zyły : o ptymalizacji wykorzystania zasobów naturalnych, pracy ludzkiej i środków gwarantujących zbyt produktów rolnych, wzrostu komplem e ntarności i korzyśc i komparatywnych rolnictwa, przemy słu spożywczego, drobnego przemysłu, rze miosła i turystyki wiejskiej. unow ocześnienia rynkowych i in stytucjonal nych powiązań międ zy w s ią i rolnictwem a ich otoczeniem dla podniesienia dochodów łudnośc i wiejskiej, reorganizację i rozwój na obszarach wiejskich infrastruktury technicznej i społecznej o ra z d ziałalności na rzecz ochrony śro dowiska naturalnego, krajobrazu, obiektów historycznych . zachowania "klimatu wsi". Efektem prowadzonej polityki miały być m.in. wzrost licze bności i wielko śc i efektywnych gospodarstw rodzinnych, wskrzeszenie s p ó łdzielczości rolniczej. ogranic zenie niekorzystnych wahań koniunkturalnych rodzimego przemysłu rolno-sp ożywczego, jak również zwiększenie eksportu i samowyst arcza lno śc i krajowej produkcji rolnej. Oczekiwano. i ż p odjęte działania doprowad zą do rozbudowy infrastruktury rynku rolnego . ograniczą bezrobocie Politykę regionaln<j rcalizowan'l w lalach 1990-1993 cha rakte ryzowały : cent ralizm, niedoś rodków materialnych i instrumentów koordyn ującyc h ich dystrybucj.:;, brak na szczeblu cen-. 10 bory. tralnym organu rz,}dowcgo odpowiedzialnego za realizację zadań regionaln yc h. II Por. J. Hausncr, T. Kudlac7., J. Szlachla,/l'/styt/lcjollalm' \',·'anmki rt'strllkturyzmji regionalncj PolIki. Studia KPZK PAN. t. C III . PWN. Warswwa. 1995 ..

(7) Bariery rozwoju obszarów. . .., .. ••. na wsi i przyspieszą przedakcesyjne dzialania dostosowawcze do struktur Unii Europejskiej. Realizacja przyjętych zadań odbywa się poprzez wprowadzane w życie szczególowe programy branżowe. Dotyczą one restrukturyzacji i modernizacji sektora mleczarskiego, drobiarskiego oraz hodowlanego (hodowli i chowu trzody chlewnej i owiec). W 1998 r. rZ'ld przyjąl do realizacji "Sredniokresową strategię rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich", która mając charakter programu otwartego, rozwija koncepcje opracowane wc wcześniej omawianym dokumencie . Nadzieje na osiągnięcie przewidywanych celów: poprawę dochodowej sytuacji rolników, zwiększenie konkurencyjności na rynkach krajowych i zagranicznych, na poprawę warunków życia i pracy mieszkań ców wsi, przygotowanie do integracji z Uni'l Europejską wi'lŻ'l się z przebudową podzialu administracyjnego państwa dzięki upodmiotowieniu regionów". W strategii przewidziano zastosowanie zróżnicowanych instrumentów ekonomicznych w polityce rolnej regionów. Mie.szczą się one w kategoriach : - socjalnej - w której wyróżniono instrumemy aktywne: przeciwdzialanie bezrobociu, rozwój infrastruktury technicznej na wsi, rozwój oświaty i reforma szkolnictwa; oraz bierne: ubezpieczenia spoleczne - reforrn3 KRUS, pomoc spoleczną, ochronę zdrowia, - organizacyjnej - obejmującej zmiany systemowe i ustawodawcze, kontrolę granic, decentralizację uprawnień organów centralnych. restrukturyzację resortu rolnictwa, reformę funkcjonowania agencji rolniczych , integrację z Unią Europejską, wspólpracę z zagranicą , - ekonomicznej - gdzie narzędzia mają charakter podatkowy : wprowadzenie VAT-u w rolnictwie, systemu ulg i zwolnień podatkowych, ulg w podatku akcyzowym do paliw lub dochodowo-restrukturyzacyjny obejmujące: środki przed akcesyjne i kredytowe, wsparcie postępu i budowy instytucji rynkowych. Określone uwarunkowania makroekonomiczne i bariery rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich uznano za wyznaczniki tempa wdrażania strategii. W zalożeniach "Spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa" uwzględniono problematykę zatrudnienia na wsi, wykształcenia mies zkańców wsi, stanu infrastruktury ekonomicznej, spolecznej i technicznej na wsi, struktury agrarnej i produkcyjnej gospodarstw. Nie zostaly pominięte również kwestie ochrony środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazowego tych terenów. Dokument określa związki między rynkiem rolno-spożywczym a producentami oraz uwarunkowania instytucjonalne, które będą sprzyjaly rozwojowi obszarów wiejskich. Skategoryzowane nadrzędne cele polityki strukturalnej odnoszą się do możliwości ksztaltowania: warunków pracy i życia na wsi wedlug standardów europej skich, warunków do rozwoju zrównoważonego w obszarach wiejskich, wzrostu konkurencyjności firm i produktów rolno-spożywczych w perspektywie funkcjonowania na wspólnym rynku oraz przyspieszenia modernizacji sektora rolnego.. 12. Sredniookresowa strategia rozwoju rolnictw;:t i obsz.ar6w wiejskich. MRiGZ , 1~9H, s. 3..

(8) Piotr. Aspekty strukturalnego rozwoju obszarów wiejskich omawia, bazując na powyżej przywołanym dokumencie, przygotowana w 1999 r. przez Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Zywnościowej "Narodowa strategia rozwoju wsi i rolnictwa"". Na tle charakterystyki obszarów wiejskich, rolnictwa i przemysiu przetwórstwa rolno-spożywczego przedstawione zostały zamierzone działania rządu w okresie przed i poakcesyjnym do roku 2006. Szczegółowo rozważane dotyczą one poprawy : infrastruktury technicznej i spolecznej, umożliwiającej mieszkańcom wsi reałizowanie ich celów ekonomicznych, edukacyjnych, kulturowych i społecznych: przebudowy struktur sektora rolnego przez zwiększanie areału gospodarstw i ich unowocześnianie, finansowe wsparcie grup producenckich produktów rolnych, rozwój spółdzielczości rolniczej oraz wdrażanie postępu biologicznego. Ważne miejsce zajmuje wspieranie inwestycji sprzyjają cych ochronie środowiska naturalnego i promocji walorów kulturowych regionu w ramach zrównoważonego rozwoju , czego wymiernym efektem są planowane dotacje dla rolników, czy dofinansowanie szkolen i pokazów . Zamierzone posunięcia obejmują również poprawę konkurencyjności rodzimych produktów rolno-spożywczych na rynku europejskim i krajowym. Spójna ze strategi,! rozwoju regionalnego działalność rolnicza postrzegana jest jako jedna z możli wych na obszarach wiejskich poza działalnością w sferze produkcji pozarolniczej, usług i turystyki wiejskiej. W omawianej strategii uwzględniono kwestie finansowania i koordynowania zamierzonych działań. Środki płatnicze mają zabezpieczać fundusze unijne programów : PHARE II , SAPARD, SPP, źródla krajowe i prywatne, a po przystąpieniu do UE - fundu sze strukturalne. Dla sprawnego wdrażania omówionej polityki strukturalnej określono ramy instytucjonalne i organizacyjne odpowiedzialnych jednostek. Ostatnim istotnym traktatem był społecznie uzgodniony z rządem "Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich", który obejmuje działania średnio- i dlugookresowe na rzecz nie tylko rolnictwa, ale także innych dziedzin istotnych dla poprawy warunków życia na wsi i stawia 7.3 cel wyrównanie szans mieszka,iców obszarów wiejskich na korzystanie z możliwości, jakie stwarza gospodarka rynkowa dla mieszkanców miast. Działania państwa na rzecz rozwoju wsi mają oparcie w 34 wyodrębnionych i zgrupowanych w trzech filarach inicjatywach " : - wspieranie rolnictwa i jego otoczenia (filar I), - rozwój przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy (filar II), - wspieranie kompleksowej polityki społecznej wobec wsi i rolnictwa i rozwój otoczenia cywilizacyjnego obszarów wiejskich (filar III). Każda z inicjatyw ma określoną podstawę prawną, harmonogram dzialan , oraz podmiot odpowiedzialny za przygotowanie , wdrożenie i nadzorowanie jej realizacji. Zestawienie inicjatyw w poszczególnych filarach prezentuje tabela l.. Narodowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, MRiGZ. War.~i'.awa. 1999. 14 Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich, Dokument przyjęty przez Radę Mini strów, Warszawa. 1999. D.

(9) Tablica I . Podejmowane inicjatywy I. II, i III filaru Paktu dla rolnictwa i obszarów wiejskich . I. I. Filar I. Intcf\\'cncja na rynku wybranych produktów rolno- s pożywczych Kredyty dla rolnictwa Inwes/yeje w gospodarstwach rolnych. zwłaszcza z wiązane z unowoczcśnianiem gospodarstw i poprawą jakości produktó w. Poprawa struktury Obs7..arowej gospodarstw rolnych Zwięk sze nie skuteczności. ochrony przed. nadmiernym lub dotowanym importem towarów rolno-spoż y wczych Tworzenie grup producentów Rozwój inicjatyw spółdzielczych i zapewnienie nowoczesnej organizacji rynku rolno -żyw nosc lowcgo Postęp biologiczny Regulacje podatkowe w rolnictwie Uno woczcś nienie prze my s łu rolno-spoiywczego wraz z poprawą jakok i przetworów rolno-spożywczych Udzia ł. rolników w pry watyzacji. .. Filar II. Projekty infrastrukturalne Lokalne ośrodki wspiemnia pJ7..ed siębiorczośc i Finansowe wsparcie. -. przcdsi~biorczości. poręczenia. - kredyty i pożyczki na przedsięwzięcia tw o ~ . . rzące nowe miejsca pracy - mikropoż yczki Promocja lokalizacji inwestycji na obszarach wiejskich Rozwój lurystyki i agroturystyki Programy kszlalcenia i doradztwa zawodowego Prleci wdz ialan ic bczroŁxx iu w śród absol~. wentów. szk ół. I. '" -. ~. Filar III. Upowszechnianie. kształc e nia. ~. dzicci w wicku. przedszkolnym Modernizacja szkó l podstawowych. ~. rehabilitacji. zdrow()~. tnej ni c pcłnosprJwnych na wsi Zapewnienie dobrego funkcjonowania systemu. pomocy s połecznej Udosk.onalenie systemu cznyc h rolników. ~. "";,. Tworlcnic nowoczesnych gi mnazjów Zwięk szanie dost~pnośei i poprawa jakości liceów na obs7Arach wiejskich Zakładan ie i rozwój szkó l wyż s zych oraz zwięk sza nie do~tępności renomowanych uczelni System stypendialny i krcdyty dla studentów Stypendia . sta żc i szkolenia dla nauczyc iel i i lekarzy Kontrakty terminowe dla specjalistów poszu ~ kiwanych na wsi W spie ranie wiejskic h instyTucj i i inicjatyw kulturalnyc h i sportowych Promocj a i profilaktyka zdrowia Prom ocja i zapewnienie bczpicczeti.slwa i higieny pracy w rolnictwie Zwięk szenie m oż liwości. ". <;:l. "-;>-. '-' .. r' l. ~ ~. ~ .. ~ • ~. -. ć:: :.., " ".. -. -""--. -" -. ~. -" ;,.. ,~. -."-. "-'". ube zpieczeń s połe. Rehabilitacja s połeczna i zawodowa. nicpdno~. sprawnych na wsi Ochrona walorów prlyrodniczych obsza ró""," wiejskic h KrJ.jowy Program Zwi~k szania Le s i sto śc i i zwięk s zanie roli sektora Id nego w rozwoju obszarów wiejskic h. 2rOOlo: opracowanie wlasne .. •...

(10) Pimf. inslrumentów polityki ro lnej i polityki regionalnej m oż li we będzie wdrożenie w życie postanowień podpisanych w Pakcie . Rozwój wsi i rolnictwa jest możliwy tylko ze wzrostem gospodarczym calego kraju, a związki ,jakie wykształcają s i ę na przestrzeni lat międ zy społecz nością a obszarem, który s połeczność ta zamieszkuje, pow od ują ut ożsa mianie s ię z regionem i postrzeganie go j ako w ła snego. Wykorzystanie tej zależności przez środowi ska ł oka lne , przy wsparciu ze strony państwa s kut eczną połit yk ą reg ionalną stanowią sza n sę dla polskiej wsi. Ca łokształt d z ial a ln ośc i w okresie ostatnich kilku lat organów rządowych szczebla centralnego, regionalnego i lokal nego w św ietle przywalanych dokumentów ukazuje św iad o me i celowe ich oddzialywanie na rozwój społeczno- ekono miczny podległych im obszarów. Przy. użyciu. Conlemporary Reglonal Policy and Barrler. lo and Oevelopmenl. Rurał. Growth. With refercnce lo Ihe growth and developmelll ol' rural Poland, Ihis artic1c clabora tes the role of rcgional pol icy and the stagcs 01' ils implementa li on. An historie,,1 sketch clllcidatcs Ihe rcasons for the disparitics in Polish agrkullllrc and nlral areas ..

(11)