A rch eo lo g ia Po lsk i Ś rodkow ow schodniej, t. III, 1998
Ba d a n i a a r c h e o l o g i c z n e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w Kr a ś n i k u - Pi a s k a c h, s t a n. 2 , w o j. l u b e l s k i e
Zb ig n ie w W ic h r o w s k i
Stanow isko znajdujące się na niew ielkim piaszczy stym w yniesieniu po w schodniej stronie doliny W yżni- cy (nr 2/2 na obszarze 84-78). Z ostało częściow o znisz czone w trakcie w ybierania piasku ju ż w latach 70. Zna leziono w ów czas 2 żelazne groty oszczepów (A. K okow ski 1991, s. 88-89). W 1996 r. w zw iązku ze w znow ie niem prac w kopalni w yeksplorow ano częściow o znisz czony grób n r 2, datow any na fazy B 2b-C la O W R (Z. W i chrow ski 1997). Po in sp ek cji stan o w isk a dokonanej przez Państw ow ą Służbę O chrony Zabytków w L ubli nie zdecydow ano o konieczności przeprow adzenia ba dań ratow niczych niezniszczonej północnej części sta now iska.
Podczas badań, którym i kierow ał autor spraw ozda nia przebadano pow ierzchnię 2,8 ara (ryc. 1). W etapie poprzedzającym eksplorację w ykopów dokonano rozpo znania stanow iska m eto d ą pow ierzchniow ą oraz przy pom ocy lokalizatora m etali. U stalono, że cm entarzysko zajm uje obszar około 7 arów w obrębie działki 425. Na pow ierzchni zarejestrow ano fragm enty ceram iki, spalo ne kości i pojedyncze zabytki m etalow e, pochodzące ze zniszczonych grobów.
Sąsiednia od N działka (nr 424) porośnięta je st tra w ą, nie mniej w ydaje się, że częściow o sięga tu cm enta rzysko, poniew aż zabytki w ystępują przy samej granicy tej działki. N a terenie następnej działki (dz. 414) nie stw ierdzono w ystępow ania zabytków. Od strony E (m iej sce najstarszych znalezisk) znaczna część cm entarzyska je st zniszczona. N a N E kraw ędzi w ybierzyska (dz. 426) w ystąpiły zabytki ceram iczne i drobne przedm ioty m e talowe, m iędzy innym i fibula A 128. W przyległej partii działki nr 435 zlokalizow anej rów nież na kraw ędzi w y bierzyska stw ierdzono drobne fragm enty spalonych ko ści ludzkich. B ez badań sondażow ych nie m a jed n ak m ożliw ości potw ierdzenia istnienia tu zespołów grobo wych. Zabytki m o g ą być przesunięte z SW części pól w raz ze ściąganą w tym kierunku w arstw ą hum usu przed eksploracją piasku.
W trakcie badań 1997 r. w yeksplorow ano 28 gro bów oraz 2 obiekty o charakterze niegrobow ym (ryc. 2). Jeden to głęboka ja m a w ypełniona piaskiem zm iesza nym z gliną i obłożona praw dopodobnie na kraw ędziach kamieniam i granitowym i. W ewnątrz znajdowało się okrą głe zaciem nienie (szara ziem ia z w ęglem drzew nym ) o średnicy 30 cm i cylindrycznym przekroju o zaokrą glonym dnie. Być m oże je s t to ślad po spalonym słupie oznaczającym cm entarzysko od strony rzeki (od SW).
Drugi obiekt to praw dopodobnie pozostałość now ożyt nego ogniska.
Spośród 28 grobów tylko jed en (nr 15) m ożna pew nie uznać za grób popielnicow y obsypany resztkam i sto su. Zaw ierał on m iędzy innymi: 4 przęśliki, 2 fibule w ty pie A 129, zatyczkę do przędzy, szklany paciorek melo- nowaty, liczne fragm enty szkła paciorkow ego, fragment siatki kolczej i brązow ą tarczkę z otw orem . Zespół m oż na datow ać na fazę B2/C , OW R. Z abytki znajdow ały się zarów no w popielnicy ja k i jam ie grobowej.
P raw dopodobnie analogiczną form ę posiadał grób 3 ze znacznie rozleglejszą ja m ą grobow ą, niestety został on zniszczony podczas badań przez m iejscow ą młodzież. Pochów ek zaw ierał praw dopodobnie popielnicę, frag m enty dw óch innych naczyń, nóż, nożyk sierpikowaty oraz osełkę z piaskow ca.
O dm ienną form ę prezentow ał grób 9. Było to zbite skupisko spalonych kości, nakrytych m iseczką (ryc. 3). N a N od skupiska kości zarejestrow ano zniszczone przez orkę fragm enty naczynia glinianego (ryc. 4: 1). Pod mi seczką natom iast znajdow ało się w yposażenie, w tym 2 fibule A 43, zapinka zoom orficzna w kształcie barana (A 136), nóż żelazny, w isiorek w iaderkow aty, fragment szkła paciorkow ego. Zabytki, głów nie fibule datują ze spół na fazę B2/C1 O W R (ryc. 4: 2-9).
P ozostałe obiekty to zapew ne groby jam o w e bez- popielnicow e o średnicy ja m y od 20 do 110 cm i prze krojach przew ażnie nieckow atych, płytkich. Z aw ierają one nieliczne w yposażenie w postaci fragm entów ce ra m ik i i d ro b n y c h z a b y tk ó w m e ta lo w y c h (fib u le , sprzączki do pasa, w isiorki w iaderkow ate). W iększość z nich to pochów ki dziecięce z n iew ielk ą ilo ścią drob nych kości.
Prawie wszystkie groby w stropowych partiach znisz czone są w różnym stopniu przez orkę, co znacznie utrud nia określenie ich form y i uniem ożliw ia rekonstrukcją pierw otnego wyposażenia. Ślady orki, pow odujące prze sunięcie zaw artości i w yposażenia zaobserw ow ano pra wie we w szystkich obiektach. Stropow e partie pochów ków rysują się tuż pod w arstw ą hum usu o m iąższości od
15 do 20 cm w żółtym i żółtobrunatym piasku. Więk szość obiektów zachow ała się tylko w partiach spągo w ych o m iąższości od 20 do 5 cm. Pierw otnie musiały być płytko posadow ione.
Jedynym w yjątkiem je st czysty grób jam ow y (nr 11), którego strop w ystąpił najgłębiej ze w szystkich obiek tów - 45 cm od pow ierzchni - a nieckow ate dno sięgało
Ba d a n iaa r c h e o l o g i c z n en ac m e n t a r z y s k uk u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Kr a ś n i k u - Pi a s k a c h
106 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Ryc. 2. Kraśnik - Piaski, stan. 2. Plan przebadanej części cmentarzyska. 2/96 - grób wyeksplorowany w 1996 r.; p - grób popielnicowy.
Ba d a n iaa r c h e o l o g i c z n en ac m e n t a r z y s k uk u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Kr a ś n i k u - Pia s k a c h 1 0 7
Ryc. 3. Kraśnik - Piaski, stan. 2. Plan stropu grobu 9. Cyfry odpowiadają numerom zabytków na ryc. 4 : 1 - spalone kosci ludzkie, 2 - żółty piasek, 3 - ceramika, 4 - stopione paciorki i ozdoby szklane, 5 - przedmiot żelazny, 6 - przedmiot z brązu.
1 0 8 Zb ig n ie w Wi c h r o w s k i
Ba d a n iaa r c h e o l o g i c z n en ac m e n t a r z y s k uk u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Kr a ś n i k u - Pia s k a c h 1 0 9
do głębokości 83 cm. Jest to bogato w yposażony pochó wek wojownika. Jam ę grobow ą o w ym iarach 60 x 45 cm wyznaczało zw arte skupisko spalonych kości i w yposa żenie. Grób zaw ierał m .in. trzykrotnie zagięty m iecz że lazny typu VII, 4 w g M. B iborskiego, fragm enty brązo wego okucia pochwy, żelazny trzew ik pudełeczkow aty, umbo J IX wg M. Jahna, 2 groty oszczepów o zagiętych ostrzach, w tym je d e n o bardzo krótkiej tulejce, zbliżo ny do typu „O brow iec” w g A. K okow skiego, okucie końca pasa typu 11/9 w g K. R addatza, dw udzielną, pro stokątną sprzączkę z podw ójnym kolcem , nożyce, nóż, nożyk sierpikowaty, 2 osełki z piaskow ca oraz fragm en
ty stopionego naczynia szklanego. N a podstaw ie zabyt ków pochów ek m ożna datow ać na fazę C l a OW R. Jest to najpraw dopodobniej najm łodszy zespół kultury prze worskiej na Lubelszczyźnie.
C hronologia w iększości grobów zam yka się w ra m ach faz B 2b-C |a OW R. N ależy sądzić, że badana część cm entarzyska należy do m łodszej fazy je g o użytkow a nia. Znalezione w latach 70. groty oszczepów w SE czę ści piaskow ni sugerują, że cm entarzysko m ogło funk cjonow ać co najm niej od fazy B2a, a naw et od Bj OW R. Część ta stanow iąca co najm niej 1/3 całego cm entarzy ska została zniszczona przez w ybieranie piasku.
Li t e r a t u r a
K o k o w s k i A. W i c h r o w s k i Z.
1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzym- 1997 Cmentarzysko kultury przeworskiej w
Kraśni-skim i okresie wpływów rzymskich, Lublin. ku - Piaskach, stan. 2, APŚ, t. 2, s. 113-116.
Zb ig n ie w W i c h r o w s k i
Re s c u e Ex c a v a t i o n s a ta Pr z e w o r s k Cu l t u r e Ce m e t e r y in Kr a ś n i k - Pi a s k i, s i t e 2 , Lu b l i n Vo i v o d s h i p
This season, 28 burials were explored as well as 2 non burial features o f unclear connection with the cemetery, of which one may constitute a trace of a post or a small hearth. The majority of burials are pit graves. Only two urn graves strewn with remnants o f the pyre were discovered. The most richly furnished was the grave of a warrior which contained among, other things, a sword o f type VII after Biborski, frag ments of a sword sheath and a pendant, two spearheads, a shield
boss, a knife, a razor blade, two sandstone hones, a two-piece buckle with a rectangular frame, a strap-end, shears, and frag ments of a melted glass vessel.
The chronology of the examined part o f the cemetery can be determined as falling between phase B2b and C u of the Ro man Period. Most probably, the part of the cemetery which could have been older than phase B2 or even B[ had been de stroyed by sand extraction.
