A C T A U N I V E R S I T A T 1 S L O D Z I E N S I S FO LIA G E O G R A P H IC A S O C IO -O E C O N O M IC A 7, 20 0 6
Jerzy D zieciuchow icz
T Y P O L O G IA PR Z E ST R Z E N N A A K T Y W N O ŚC I E K O N O M IC Z N E J L U D N O ŚC I W ŁODZI
Artykuł prezentuje kom pleksow ą typologię przestrzenną aktywności ekonom icznej ludności Łodzi. U względniono w nim charakterystykę doboru cech diagnostycznych, zastosowanej m etody taksonomicznej oraz w ydzielonych typów jednostek terytorialnych.
1. Uwagi wstępne
W okresie przechodzenia do gospodarki rynkowej aktyw ność ekonom iczna ludności Łodzi podlegała różnokierunkow ym zm ianom . Z n ajd u ją one swój wyraz w głów nej m ierze w dynam icznym w zroście liczby podm iotów gospodarki narodow ej i rów noczesnym gw ałtow nym spadku zasobów pracy. Z asadnicze przekształcenia obejm ujące strukturę działalności gospodarczej były zw iązane m. in. z upadkiem tradycyjnych gałęzi przem ysłu, zw łaszcza w łókienniczego, przy rów noczesnym intensyw nym rozw oju sektora usługowego.
Zm iany te doprow adziły do ukształtow ania now ego układu przestrzennego aktyw ności ekonom icznej m ieszkańców Łodzi. Jak dow iodły w cześniejsze badania, poszczególne cechy tej aktywności w yróżniają się ogrom nym zróżnicow aniem przestrzennym . O drębny problem , podjęty w tym opracow aniu, stanowi syntetyczne ujęcie rozkładów przestrzennych rozw ażanych zm iennych.
Przedm iotem pracy je st kom pleksow a typologia przestrzenna aktywności ekonom icznej ludności Łodzi. Przeprow adzone badania typologiczne zostały oparte na wielu różnorodnych cechach tej aktywności. O kreślają one potencjał i gęstość pracujących, w ielkość firm , rolę poszczególnych sektorów w łasnościow ych gospodarki, strukturę pracujących poza rolnictw em według głów nych dziedzin gospodarki, obejm ujących przem ysł i budow nictw o, usługi rynkow e i nierynkow e. U w zględniono rów nież dostępność m iejsc pracy. Za podstaw ow y cel opracow ania przyjęto zidentyfikow anie określonych typów aktyw ności ekonom icznej ludności w przestrzeni m iejskiej oraz ustalenie ich indyw idualnych charakterystyk.
Do w ydzielenia konkretnych typów aktywności ekonom icznej posłużono się je d n ą z m etod taksonom ii num erycznej, noszącą nazwę m etody K-średnich. O drębnej analizie poddane zostały dobór cech diagnostycznych, zastosow ana iteracyjno-optym alizacyjna m etoda typologiczna oraz w łaściw ości poszczegól nych typów , w ydzielonych w wyniku przeprow adzonej typologii. Za podstaw o w ą jednostkę przestrzenną w tych badaniach przyjęto obręb geodezyjny. Z biór takich obrębów wydzielonych na terenie m iasta liczy 215 jednostek. G rupow anie tak dużej liczby obiektów odbiło się korzystnie na jakości opracow anej typologii. Bazę źródłow ą tego opracow ania stanow ią inform acje o firm ach m ających sw oją siedzibę w Ł odzi, zaw arte w krajow ym rejestrze podiniotów gospodarki narodowej (REGON ) w połow ie 2001 r. Zostały one uzupełnione o dane pochodzące ze statystycznej spraw ozdaw czości zatrudnienia oraz z badań terenow ych. Prezentow ana w opracow aniu problem atyka nie była dotychczas przedm iotem odrębnych prac badaw czych.
2. Cechy diagnostyczne
Podstaw ę typologii przestrzennej stanow ią w iarygodne, w łaściw ie dobrane cechy diagnostyczne, przyporządkow ane dostatecznie licznym podstaw ow ym jednostkom przestrzennym . Przystępując do budowy m acierzy inform acji, podstaw ow ą jedno stkę przestrzenną zdefiniow ano, zgodnie z wcześniejszym i uw agam i, jak o obręb geodezyjny. Przyjęty zbiór tych obrębów , liczący 215 jednostek, dzieli w sposób rozłączny i w yczerpujący pow ierzchnię całego badanego obszaru. Praktycznie w pracach typologicznych zostały pom inięte trzy obręby ( P I 3, P32 i P34) pozbaw ione zupełnie podm iotów gospodarczych. Dobór obserw ow alnych cech diagnostycznych stanowi jed n o z najw ażniejszych i najbardziej kontrow ersyjnych zagadnień w każdej typologii przestrzennej, gdyż w głów nej m ierze determ inuje jej wyniki. Do w yłonienia optym alnego zbioru cech typologicznych w tym opracow aniu podczas selekcji określonych zm iennych w ykorzystano 5 głów nych kryteriów doboru, zalecanych przez .1. P. G uilforda (1960). W ym agają one, aby cechy diagnostyczne były:
1) ściśle zdefiniow ane,
2) w zajem nie w ykluczające się, 3 ) jednoznaczne,
4) w yczerpujące,
5) zasobne w inform acje.
Na tej postaw ie, korzystając z dostępnych inform acji, określających potencjał i gęstość pracujących, w ielkość firm, sektory w łasnościow e i głów ne dziedziny działalności gospodarczej oraz dostępność m iejsc pracy, w yselekcjonow ano 11 następujących cech diagnostycznych:
1. O gólna liczba pracujących, 2. P racujący na 1 ha,
3. Liczba pracujących na 1 firmę,
4. Udział pracujących w sektorze pryw atnym w ogólnej liczbie pracujących (% ),
5. U dział pracujących w sektorze publicznym w ogólnej liczbie pracujących (% ),
6. Udział pracujących w zakładach osób fizycznych w ogólnej liczbie pracujących w sektorze pryw atnym (%),
7. Udział pracujących w przem yśle i budow nictw ie w ogólnej liczbie pracujących poza rolnictw em (%),
8. Udział pracujących w usługach rynkowych w ogólnej liczbie pracujących w poza rolnictw em (% ),
9. Udział pracujących w usługach nierynkow ych w ogólnej liczbie pracujących poza rolnictw em (%),
10. Liczba osób przypadająca na 1 firmę, 11. Liczba osób przypadająca na 1 pracującego.
Rozkłady przestrzenne poszczególnych cech diagnostycznych m ają szereg indyw idualnych w łasności (por. załącznik 1). C entralność zaznacza się mniej lub bardziej w yraźnie w przypadku 5 rozkładów (cechy 4, 5, 9, 10 i 11). Pozostałe rozkłady są w ielom odalne. Zjaw iskiem szczególnie charakterystycznym jest silne lub bardzo silne zróżnicow anie przestrzenne zdecydow anej większości rozpatryw anych zm iennych typologicznych, ly lk o jed n a z nich (4) odznacza się um iarkow aną zm iennością przestrzenną. Trzy cechy (6, 8, 10) reprezentują wysoki poziom tej zm ienności, który nie przekracza jed nak 60% . N atom iast 7 pozostałych cech osiąga w yjątkow o wysokie w spółczynniki zm ienności, przekraczające naw et 100%. Poniew aż cechy diagnostyczne w yróżnia ogólnie wysoka zm ienność przestrzenna, będąca dobrym w skaźnikiem ich wartości inform acyjnej, pozw ala ona wnioskow ać o szczególnej przydatności tych cech na potrzeby typologiczne.
Rozkłady przestrzenne analizow anych zm iennych ró żnią się asym etrią. W zrost jej siły łączy się z podw yższaniem poziom u zm ienności określonych rozkładów . N ajsilniejszą asym etrię w ykazuje ogólna liczba pracujących (A = 8,40), podczas gdy najniższą udział pracujących w usługach rynkow ych w ogólnej liczbie pracujących poza rolnictw em (A = 0,156). Zdecydow ana w iększość cech diagnostycznych (9) odznacza się asym etrią praw ostronną, która św iadczy o przew adze liczebnej jednostek geodezyjnych o w artościach cechy niższych od średniej.
Pom iędzy badanymi cecham i diagnostycznym i w ystępują związki korelacyjne o zróżnicow anej sile. Zaznacza się przy tym zdecydow ana przew aga zw iązków słabych i bardzo słabych. Św iadczą o tym pom iary w spółczynnika korelacji liniowej dokonane dla w szystkich kom binacji par cech diagnostycznych. Po w yelim inow aniu z pełnej m acieizy koielacji badanych
zm iennych (121 elem entów ) elem entów położonych na przekątnej i poniżej niej, w uzyskanym zbiorze 55 wartości w spółczynników korelacji obliczonych dla niepow tarzalnych par cech różnoim iennych jedynie 4 w spółczynniki św iadczą o silnej (r > 0 ,7 -0 ,9 ) lub bardzo silnej (r > 0,9) korelacji. Silne w spółzależności pojaw iły się w przypadku 3 następujących par cech oznaczonych podanymi wyżej num eram i porządkowym i: 1-2, 4 -9 , 5 -9 , 10-11, natom iast bardzo silny zw iązek statystyczny wystąpił jedynie pom iędzy cech ą 1 i 2. W św ietle w spółzależności stw ierdzonych między zm iennym i diagnostycznym i można uznać, że stosunkow o rzadko przenoszą one podobne ładunki inform acji. Stawia to w korzystnym św ietle dobór cech diagnostycznych.
3. M etoda typologii przestrzennej
Typologii przestrzennej aktyw ności ekonom icznej ludności Łodzi, ja k ju ż wcześniej w skazano, podlegało ponad 200 obrębów geodezyjnych (212). Ze względu na tak d użą liczbę jednostek terytorialnych do ich grupow ania wybrano m etodę K -średnich, zaliczaną do najbardziej efektyw nych m etod iteracyjno- optym alizacyjnych stosow anych w taksonom ii num erycznej. Została ona opracow ana przez J. M acQ ueena (G rabiński 1992). P osłużono się odm ian ą tej m etody zaproponow aną przez D. N. Sparksa (A nderberg 1973), którą realizuje program statystyczny SPSS. M etoda ta wymaga, aby cechy diagnostyczne były m ierzone na skali interw ałow ej lub ilorazowej.
P odobnie ja k inne taksonom etryczne m etody iteracyjno-optym alizacyjne, pozw ala ona na w ydzielanie relatyw nie hom ogenicznych grup obiektów ze względu na w ybrane cechy przy spełnieniu w arunku m inim alizacji zróżnicow ania obiektów w grupie i m aksym alizacji tego zróżnicow ania między grupam i. Dany obiekt je s t przydzielany do klasy, której środek ciężkości znajduje się w najbliższej odległości euklidesow ej. G rupow anie tego typu zasadniczo odbyw a się w trzech etapach, które obejm ują:
1) w yznaczenie (K) obiektów tw orzących początkow e skupienia,
2) przydzielanie kolejnych obiektów do tego skupienia, które leży najbliżej, 3) przenoszenie obiektów między skupieniam i tak, aby uzyskać popraw ę jakości podziału.
F unkcja kryterium jakości podziału badanego zbioru obiektów (f) jest w yrażona o gólną sum ą odległości obiektów od środków klas, do których zostały przyd zielo ne1. U zyskanie optym alnego grupow ania w ym aga m inim alizacji wartości tej funkcji. W stępną czynnością w om awianej m etodzie je st ustalenie
1 F unkcję taką opisuje form uła: f = (x« - c*)2, gdzie x« - wartość cechy standaryzow anej y-tej jednostki w grupie i-te j, C( - środek ciężkości i-te j grupy.
w yjściow ej liczby skupień, a także liczby iteracji oraz w artości progowej funkcji kryterium jakości podziału. Sam o grupow anie obiektów zostało w tym opracow aniu oparte na opcji dynam icznej zmiany struktury skupień, przy użyciu średnich ruchom ych. O znacza to, że wartości środków ciężkości klas były przeliczane po każdorazow ym przydzieleniu obiektu do klasy. W kolejnych krokach niezbędne było sym ulacyjne zbadanie, ja k a p rzyjęta liczba skupień zapew nia n ajlepszą ich rozdzielność. Zastosow anie om ów ionej metody w ym agało uprzedniej standaryzacji em pirycznych w artości przyjętych cech diagnostycznych2.
4. Typy obrębów geodezyjnych
K orzystając ze standaryzow anych wartości cech diagnostycznych aktywności ekonom icznej ludności, dzięki w ielokrotnym m odyfikacjom liczby tw orzonych skupień w użytej m etodzie K-średnich ustalono, że n ajlepszą separow alność skupień um ożliw ia w ydzielenie 8 typów jednostek geodezyjnych. Każdy z nich reprezentuje specyficzne kom binacje średnich wartości standaryzow anych cech diagnostycznych i odrębny układ przestrzenny (załącznik 2; rys. 1). Nazwy poszczególnych typów utw orzono od ich najbardziej w yróżniających cech.
Typ 1 - bardzo w ysoka gęstość i duże zasoby pracujących, przy złożonej sp ecjalizacji w usługach rynkow ych i nierynkow ych. W ystępuje w yłącznie w strefie centralnej Łodzi, obejm ując niezbyt rozległe tereny (13 obrębów ) położone w okół ogólnom iejskiego centrum handlow o-usługow ego. Aktyw ność ekonom iczn ą ludności w yróżniają cechy typowe dla śródm ieść w ielkom iejskich. Do najbardziej reprezentatyw nych tego rodzaju cech należą znacznie wyższe - od przeciętnych dla obrębów geodezyjnych w całym m ieście - wskaźniki gęstości i zasobów pracujących. W yraźną w zględną d o m inacją odznacza się rów nocześnie udział pracujących w sektorze publicznym . Z jaw isko szczególnie charakterystyczne stanowi także złożona specjalizacja. W usługach publicznych i rynkow ych, przy czym ta druga dziedzina je st stosunkow o słabiej rozw inięta.
Jednocześnie w przypadku tego typu mamy do czynienia z relatyw nie - na tle w arunków przeciętnych w m ieście - niskim udziałem pracujących w zakładach osób fizycznych w ogólnej liczbie pracujących w sektorze pryw atnym . Godny uwagi je st rów nież względnie niski udział pracujących w przem yśle i budow nictw ie. O m aw iany typ wykazuje znaczne podobieństw o do typu 5, będącego odpow iednikiem m odelowego city w ielkom iejskiego.
3 Standaryzacji dokonano według formuły: x,/ — (x,y - n \n )/S.w, gdzie \ j w aitość em piryczna cechy / w jed n o stce j , ni// - średnia arytm etyczna cechy /, S v# — odchylenie standardow e cechy i.
Rys. 1. Typologia przestrzenna aktywności ekonomicznej ludności Łodzi w 2001 r. Źródło: oprać, własne
T yp 2 - w ysoka w zględna dom inacja dużych firm , zbieżna z silną sp ecjalizacją w p rzem yśle i budow nictw ie. Jest on rzadko spotykany na terenie m iasta (5 obrębów ). P ojaw ia się jed y n ie w dwóch pow ojennych dzielnicach przem ysłow ych i m agazynow o-składow ych, tj. na T eofilow ie i Zarzew iu. W arto zauw ażyć, że w zasięgu tego typu nie znalazły się w szystkie istniejące daw niej dzielnice przem ysłow e, a w przypadku w ym ienionych wyżej dzielnic objął on w ich pierw otnych granicach jed y n ie pew ne w yodrębnione części. W iększość daw nych dzielnic przem ysłow ych, a zw łaszcza m agazynow o-składow ych, w okresie transform acji społeczno-ekonom icznej w całości nabrała charakteru usługow ego, grupując w w ielu obiektach pofabrycznych liczne now e firmy pryw atne w yspecjalizow ane przede w szystkim w handlu hurtow ym .
D la analizow anego typu szczególnie charakterystyczne s ą duże zakłady pracy. W podziale pracujących w edług w łasności firm w y raźn ą w zględną dom inację w ykazuje sektor publiczny. Jednocześnie w strukturze działalności społeczno-gospodarczej silnie uw ypuklona została specjalizacja sektora przem ysłow ego. Z wym ienionym i wyżej cecham i idzie w parze nieco w yższa od przeciętnej w obrębach geodezyjnych w ielkość zasobów siły roboczej i gęstość pracujących. Poniew aż jednostki geodezyjne należące do rozpatryw anego typu cechuje dość niska gęstość ludności, to ukształtow ała się tam korzystnie dostępność zakładów pracy. W arto dodać, że w tym przypadku stosunkow o n iew ielk ą rolę w całokształcie aktywności ekonom icznej ludności odgryw ają małe firmy.
Typ 3 - niskie zasoby i gęstość pracujących, przy specjalizacji w przem yśle i b ud ow n ictw ie oraz w zględnej dom inacji sektora pryw atnego. Jest to typ najbardziej rozprzestrzeniony na terenie m iasta. O bejm uje on łącznie aż 86 obrębów geodezyjnych, usytuowanych głów nie w strefie peryferyjnej i m arginalnej. N ależy podkreślić, iż wszystkie cechy diagnostyczne dla tego typu uzyskują w artości zbliżone do przeciętnych w całym m ieście. O znacza to, że indyw idualność aktyw ności ekonom icznej ludności w tym przypadku ujaw nia się niezbyt silnie.
Za najw ażniejszy atrybut rozw ażanego typu należy uznać stosunkow o silną specjalizację przem ysłu i budow nictw a. Jest ona zbieżna z w y raźną w zględną d o m inacją pryw atnego sektora gospodarki, przy czym jed nocześnie uw idacznia się podw yższona proporcja pracujących w zakładach osób fizycznych w ogólnej liczbie pracujących w firm ach prywatnych. Do w yraźnie upośledzonych cech aktyw ności ekonom icznej ludności w tym typie m ożna zaliczyć udział pracujących w sektorze publicznym oraz w usługach nierynkow ych, a w nieco m niejszym stopniu gęstość pracujących.
Typ 4 - w zględna dom inacja pracujących w usługach rynkow ych, pow iązana z hegem onią funkcji m ieszkaniow ej. Typ ten znajduje się na drugiej pozycji pod w zględem częstotliw ości w ystępow ania w śród wszystkich w yróżnionych skupień (60 obrębów ). Jego zasięg obejm uje przede wszystkim rozległe rejony koncentracji pow ojennego w ielorodzinnego budow nictw a spółdzielczego: T eofilów , Żubardź, Stare M iasto-B ałuty, Z gierska-S tefana, R adogoszcz W schód i Zachód, Doły, W idzew W schód i Z achód, O lechów , Zarzew , D ąbrow a, N ow e Rokicie, Nowy Kurak, R etkinia, Karolew. Sporadycznie w kracza on rów nież na peryferyjne i m arginalne tereny zabudowy jednorodzinnej o zróżnicow anym wieku i standardzie.
Indyw idualny charakter nadaje temu typowi w głównej m ierze w zględna dom inacja pracujących w usługach rynkowych, a w m niejszym stopniu rów nież w usługach publicznych. Z uwagi na suprem ację funkcji m ieszkaniow ej i w yjątkow o siln ą koncentrację przestrzenną ludności w ogrom nej w iększości jednostek geodezyjnych reprezentujących ten typ, dostępność m iejsc pracy je st stosunkow o niska. Na tle warunków ogólnom iejskich niedostatecznie rozw iniętą dziedzinę aktyw ności ekonom icznej stanowi przem ysł i budow nictw o. W podziale w łasnościow ym m iejsc pracy zaznacza się w zględny niedobór pracujących w sektorze prywatnym, przy czym udział pracujących w małych firm ach pryw atnych przewyższa odpow iednią średnią dla całego m iasta. Mimo że zasoby pracy przypadające na jeden obręb geodezyjny w tym typie przew yższają nieco poziom średni w mieście, to gęstość pracujących nie dorów nuje w arunkom przeciętnym . W arto dodać, iż w iększość cech typologicznych, które reprezentują om aw iany typ, nie odchyla się silnie od ich wartości przeciętnych dla całego miasta. Podobna sytuacja w ystępow ała w przypadku poprzedniego typu.
T yp 5 - ogólnom iejskie centrum hand low o-u sługow e (city). W porów naniu z innymi typami zajm uje najm niejszy obszar, obejm ujący tylko jed en obręb geodezyjny, położony centralnie, wokół ul. Piotrkow skiej, między ul. W ólczańską, Z ieloną-N arutow icza, K iliń skieg o-T argo w ą-D o w b orc/yk ów oraz al. P iłsudskiego-M ickiew icza. W śród cech w yróżniających ten typ, w stosunku do sytuacji panującej w całym mieście, na czoło w ysuw ają się w yjątkow a w ielkość zasobów pracy (48,6 tys. pracujących) i gęstość pracujących (363,2 na 1 ha), natom iast w następnej kolejności plasuje się w zględna nadw yżka pracujących w sektorze publicznym . T rzeba przy tym podkreślić, że dodatnie odchylenia liczby pracujących i ich gęstości od wartości przeciętnych dla w szystkich obrębów geodezyjnych w Łodzi o siąg ają w tym typie niezw ykle w ysokie w artości - nie notowane w żadnym z pozostałych typów.
N iezm iernie charakterystyczną w łaściw ością om aw ianego typu jest rów nież złożona specjalizacja funkcjonalna zarów no w dziedzinie usług rynkow ych, jak i nierynkow ych, przy czym pierw sza z nich je st zdecydow anie bardziej uprzyw ilejow ana. Z w cześniejszych badań wynika, że w usługach rynkowych mamy tutaj do czynienia ze szczególnie silną w zględną d om in acją pośrednictw a finansow ego. Z kolei cecham i upośledzonym i analizow anego skupienia są w szczególności udział pracujących w sektorze pryw atnym w ogólnej liczbie pracujących oraz udział pracujących w zakładach osób fizycznych w ogólnej liczbie pracujących w sektorze prywatnym. N ieco słabiej u pośledzoną cechę stanow i w przypadku struktury działalności gospodarczej stosunkow o niski udział pracujących w przem yśle i budow nictw ie.
Typ 6 - w zględna dom inacja dużych firm i pracujących w usługach rynkow ych. W ystępuje przede wszystkim na terenach pow ojennych dzielnic m agazynow o-składow ych i częściow o w obrębie starych i now ych dzielnic przem ysłow ych (Teofilów , Żubardź, Brzezińska, Zarzew , Tow arow a, Fabryczna, N ow e Sady, U stronna). Pod względem liczby zajm ow anych obrębów geodezyjnych znajduje się na trzeciej pozycji wśród w ydzielonych typów (24 obręby). W tym typie zaznacza się uprzyw ilejow ana pozycja dużych firm , co w iąże się ze w zględną dom inacją pracujących w sektorze publicznym . Zbieżność niskiej gęstości zaludnienia i stosunkow o wysokiej koncentracji siły roboczej w arunkuje dobrą dostępność zakładów i m iejsc pracy.
W strukturze działalności gospodarczej uw idacznia się uprzyw ilejow anie usług rynkow ych, w śród których na pierw szy plan w ybija się handel hurtowy. G odny podkreślenia je st też fakt, że na terenie wielu obrębów geodezyjnych zaliczonych do tego typu zlokalizow ane zostały sklepy w ielkopow ierzchniow e (supersam y i hiperm arkety). Zw raca jednocześnie uw agę upośledzona - w stosunku do w arunków ogólnom iejskich - pozycja pryw atnego sektora gospodarki, a w ew nątrz tego sektora - zakładów osób fizycznych. W m niejszym stopniu w zględny niedobór m ożna odnieść do pracujących w usługach nierynkow ych oraz w przem yśle i budow nictw ie. O gólnie rzecz biorąc wartości
cech diagnostycznych w tym typie niezbyt silnie od ch y lają się od ich przeciętnych dla całego miasta.
Typ 7 - n iew ielk ie zasoby i gęstość pracujących, w połączeniu z w yjątkow o słabą dostępnością m iejsc pracy i sp ecjalizacją w usługach rynkow ych. Jest on słabo rozpow szechniony w przestrzeni m iejskiej Łodzi (7 obrębów ). W ystępuje w yłącznie w rozproszonych rejonach m arginalnych. Z uwagi na charakterystyczne rozm ieszczenie, a także niew ielkie zasoby i gęstość pracujących, typ ten odznacza się w szczególności w yjątkow o niską dostęp n o ścią m iejsc pracy. K olejną jeg o charakterystyczną w łaściw ość stanowi wysoki udział pracujących w m ałych firm ach (zakłady osób tizycznych), przy ogólnej względnej nadw yżce pracujących w sektorze pryw atnym . Tow arzyszy tem u specjalizacja w dziedzinie usług rynkowych. R ów nocześnie wysoki w zględny niedobór cechuje udziały pracujących w sektorze publicznym i w usługach nierynkow ych, a w nieco m niejszym stopniu udział pracujących w przem yśle i budow nictw ie.
Typ 8 - w zględn a nadw yżka pracujących w usługach nierynkow ych i w sektorze publicznym . Pojaw ia się niezbyt często (16 obrębów ) w formie zdekoncentrow anej, zazwyczaj na obrzeżach śródm ieścia oraz sporadycznie w strefie pośredniej i peryferyjnej na terenach dość intensyw nie zagospodarow anych. Aktywność ekonom iczna jest tam zdom inow ana przez sektor publiczny, co łączy się z podwyższonym - w stosunku do poziom u przeciętnego w m ieście - udziałem pracujących w dużych podm iotach gospodarki narodow ej. Ich przykładem są zlokalizow ane w wielu obrębach geodezyjnych zaliczonych do tego typu duże obiekty służby zdrow ia (K ochanów ka: Szpital dla N erw ow o i Psychicznie C horych, Łagiew niki: Szpital C horób Płuc, Podgórze: Szpital Kliniczny U niw ersytetu M edycznego, Chojny Zatorze: C entrum Zdrow ia Matki Polki, Chojny: Szpital im. M. K opernika). W śród w yodrębnionych dziedzin działalności gospodarczej na pierw szy plan w suw ają się tu usługi nierynkow e. K orzystnie kształtuje się przy tym dostępność m iejsc pracy. Jednocześnie analizow any typ wykazuje niedostateczny - na tle ogólnom iejskim - rozwój sektora prywatnego, usług rynkow ych oraz przem ysłu i budow nictw a.
LITERATURA
Anderberg M. R„ 1973, C l u s t e r A n a l y s i s fo r Applications, Academic Press, New York.
Grabiński T„ 1992, Metody taksonometrii, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków.
Guilford J. P„ 1960, Podstawowe metody statystyczne w psychologii i pedagogice, PWN, Warszawa.
Parametry statystyczne rozkładu cech diagnostycznych aktywności ekonomicznej ludności według obrębów geodezyjnych w Łodzi w 2001 r.
Param etry' staty sty czn e o. CJ -O 5XJ O £X <N 09 'C ^ OÛ . 0 £ ^ J= 1 £ c & E. a 3 Ł > o ■S >, 2 a. N c . u ■a D o 8 u - 60 Ô O S •i>£ S. S s » •— Ni . o. .a g "a 3 S •Ñ g. a. s; -G • t N U-', O O
-s £>
» S '
N3 a C 2c_ O — -r-'Ñ J= -Ö -o w => ■§ a . es o £ _ c ?? N o . O O 'O O ao t/s O £ £ O) - s l>> 'Ou
O or3 u. CS zs; — S * - 1 £ jC U , 2 E E. 53 .12 ź 'O * ÖO O * 'C g r U) r o ° cL ^ o' ^ — ■S-S3 ^ Si 2 | f i 2"-§ s =* -2 > , a . 2 ■S « = 3 -n 3 2 C3 N .£ C — * -UÍ -_ O Q . - * *U D , 2 £ Q . O o £ ■J5 u N ^ -> — W) ■5 a — c C3 C3 N3 CT cj *g> H Ô-— rr1 u '~ V. — C <■> ■f C- § *«3 o ą Lj & Ś re d n ia 1 860,79 20.14 6.02 80.84 19.16 54.01 42.64 43.30 14.06 8.67 3.04 M e d ia n a 946.50 8,54 3.48 88,28 11.72 59,75 40.82 44.47 7,67 8.06 2.06K w arty l p ierw szy 142,50 0.96 2.36 69.50 0.00 34,06 24,48 27.87 0.38 5.91 0.98 K w arty l trzeci 2 423,75 24.82 6.59 100.00 30,50 71,17 59.32 57.13 20,03 11.23 4.20 O b s z a r zm ien n o ści 48 641.00 363.15 56.99 85,20 85.20 99.32 98,48 98.48 86.67 30.70 23.00
M in im u m 4.00 0.01 1,00 14.80 0.00 0.68 0.00 1,52 0.00 0,00 0.00
M ak sim u m 48 645.00 363.16 57,99 100.00 85.20 100.00 98.48 100,00 86.67 30.70 23.00 O d c h y len ie sta n d ard o w e
Z m ie n n o ść ___________ A sy m etria K u rto za 3 990.90 214.47 8.40 91,75 36,29 180.18 5.12 39,33 7.06 117.27 3.84 19.91 22.38 27,68 -1.24 0,81 22,38 116.77 1,24 0.81 23,55 43.61 -0.41 -0.75 22.67 53.16 0,37 -0.60 20.44 47.20 0.16 -0.38 18.77 133.48 2,07 4.38 4.71 54.35 1.16 3.42 3.29 108.29 3.04 12.87
Przeciętne wartości standaryzowanych cech diagnostycznych aktywności ekonomicznej ludności w wydzielonych typach obrębów geodezyjnych w Łodzi w 2001 r.
Cechy diagnostyczne Typy przestrzenne aktywności ekonomicznej ludności
1 2 3 4 5 6 7 8
Ogólna liczba pracujących 1,46473 0,36689 -0,34455 0,01303 11.72271 -0,02628 -0.46229 0.00735 Pracujący na 1 ha 2,30085 0,23077 -0,42602 -0,01618 9,45094 0,00712 -0.55228 0,04923 Liczba pracujących na 1 firmę 0.11716 4,73915 -0,33982 —0,36740 0,60766 0,77149 -0.66968 0.72588 Udział pracujących w sektorze prywatnym w ogólnej
liczbie pracujących (w %) 0,79526 0,75487 -0,60231 0,03203 1,57135 0,17274 -0.85638 2,25264 Udział pracujących w sektorze publicznym w ogólnej
liczbie pracujących (w %) -0.79526 -0,75487 0,60231 -0,03203 -1,57135 -0,17274 0,85638 -2,25264 Udział pracujących w zakładach osób fizycznych w
ogólnej liczbie pracujących w sektorze prywatnym (w %) -0.90875 -1,81139 0.41527 0,18421 -1,28541 -1,44358 1,25654 0,0775 Udział pracujących w przemyśle i budownictwie w
ogólnej liczbie pracujących poza rolnictwem (w %) -0.45489 1,34332 0,79451 -0,73895 -1,18367 -0.18078 -0,11719 -1,15321 Udział pracujących w usługach rynkowych w ogólnej
liczbie pracujących poza rolnictwem (w %) 0,10549 -1,18758 -0,39319 0,75103 0,91086 0,37110 0,70149 -1,33803 Udział pracujących w usługach nierynkowych w ogólnej
liczbie pracujących poza rolnictwem (w %) 0.43448 -0,3291 -0,53134 0.07459 0,43763 -0.18577 -0,62231 2.84963 Liczba ludności przypadająca na 1 firmę -0,21797 -1,33532 -0,16032 0,65375 -1,09167 -1,11197 2,73663 -0,45654 Liczba ludności przypadająca na 1 pracującego -0,53648 -0,90600 -0,11852 0,39011 -0,81964 -0,79103 4,16813 -0,69265
T y p o lo g ia p rz e s tr ze n n a a k ty w n o ś c i e k o n o m ic zn e j lu d n o śc i m 1 Ł o d z i
Jerzy Dzieciuchowicz
THE SPATIAL TYPOLOGY OF ECONOMIC ACTIVITY OF ŁÓDŹ POPULATION
During the period of transition to the market economy the economic activity of Łódź population underwent far-reaching changes.
This paper attempts at a comprehensive spatial typology of the economic activity of Łódź population.
The typology was based on various variables characterising this activity such as volume and density of employment, size of enterprises, role of different ownership types, structure of non-agricultural employment by sectors (manufacturing, construction, market and non-market services), availability of employment.
The main purpose of the research was to identify types of economic activity in the urban space of Łódź and to define their characteristics.
The identification of the types of activity was carried out using the MacQueen’s k-means method.
It was found that division of geodetic units into 8 types assures best the condition of separateness of clusters. Each type represents a specific combination of standardised average values of diagnostic variables and different spatial distribution (annex 2; fig. I). The names of individual types are derived from their most distinguishing characteristics.
prof. dr hab. Jerzy Dzieciuchowicz Katedra Gospodarki Przestrzennej i Planowania Przestrzennego UŁ
