A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 26, 1983
Dariusz S m ie r z y ň s k ľ
ROLA PLACÓW KI W Y C H O W A N IA POZASZKOLNEGO
W IN TEG RO W A N IU ŚRODOW ISKA W Y C H O W A W C ZEG O OSIEDLA W W IELKIM MIEŚCIE (cz. II)
N iniejsze o p ra c o w a n ie jest k o n ty n u a c ją a rty k u łu zam ieszczonego w zeszy tach n au k o w y c h UL1, k tó ry z a w ie ra ł założenia te o re ty c z n e p re -zen to w an ej k o n cep cji badaw czej. O b ecn y a rty k u ł (m etodologiczny) o b ejm u je p ro b le m a ty k ą badaw czą, m etody i tec h n ik i b adań, c h a ra k te -ry sty k ą te re n u badań, a tak ż e o rg a n iz a c ją i p rzeb ieg b adań. C elem o b e c n eg o a rty k u łu jeist u k azan ie p o stęp o w an ia b ad aw czeg o n a p rzy k ła dzie p rzep ro w a d z o n y ch w 1979 r. b a d ań em p iry czn y ch w now ym o s ie -dlu R etkinia-W schód w Łodzi. B adania b y ły p ró b ą odm iennego niż doty ch c z a s sp o jrzen ia n a p ro c e sy in te g ra c y jn e w śro d o w isk u w y ch o w aw czym o siedla, tj. ze w zglądu n a m ożliw ości ja k ie m a k o n k re tn a placó w -k a w y ch o w an ia p o zasz-kolnego w o p tym alizow aniu ty c h p rocesów , a nie ty lk ó w asp ek c ie p o szu k iw an ia o k re ślo n y c h rozw iązań operaqyj- n o -fu n kcjonalnych, z kluczow ą ro lą in sty tu cji głów nego k o o rd y n a to ra działalności w y chow aw czej. A n aliza u z y sk an e g o w tra k c ie ty c h b a d a ń m a te ria łu badaw czego bądzie przedm iotem n a stąp n e g o a rty k u łu (cz. III).
PRZEDMIOT BADAŃ, PROBLEMATYKA I HIPOTEZY BADAWCZE
C elem b a d ań b yła p ró b a o k reśle n ia , ja k ą rolą p ełn i placów ka w y -ch ow ania pozaszkolnego w in teg ro w an iu śro d o w isk a w y-chow aw czego
* Mgr, starszy asystent w Zakładzie Pedagogiki Społecznej Instytutu Pedagogiki i Psychologii UŁ.
1 D. S m i e r z y ń s k i , Rola placów ki w ychow ania pozaszkolnego w integrow aniu środow iska w ychow aw czego osiedla w w ielkim mieście, „Acta U niversitatis Lodziensis" 1982, Folia oeconomica 16, s. 203—230.
o sied la w w ielkim m ieście (w in te g ro w a n iu rozum ianym szeroko, nie tylko na płaszczyźnie so cjo o p e rac y jn ej) — w obec d o m inujących o b e c -nie w b a d an iach ten d en cjach szkoło cen try czn y ch . J a k stw ierd za bo-w iem S. K obo-w alski. [...] cele i zadania bo-w y ch o bo-w abo-w cze p rz y p isu je się przede w szystkim szkole i rodzinie. N ikłe n ato m iast p o sia d a m y p rz y -czynki d o tyczące o k re śla n ia celów i zadań w ych o w aw czy ch dla innych in sty tu cji, sk ła d a ją c y c h się n a śro d o w isk o w y system w y c h o w aw czy "2. W b ad an iach tego ty p u n a jk o rz y stn ie jsz e w y d aje się u jęc ie sy ste m o -w e, u k azu jące nie tylko rzeczy-w iste -w spółdziałanie i uzu p ełn ian ie się e le m en tó w w sy stem ie m etodam i specyficznym i dla każdego z nich, ale także w zajem ne in te n sy fik o w a n ie e fe k tó w sw ej p ra c y (np. w re la -cji m iędzy p lac ó w k ą w y c h o w an ia pozaszkolnego a szkołą osiedlow ą). Ponadto, ja k stw ierdza M. Ż elazkiew icz, „ u jęcie to zasto so w an e w w yk ry w a n iu i op isy w an iu zależności m oże d o starczyć a p a ra tu ry p o ję c io w ej i h ip o te ty c z n y c h k o n stru k cji p rz y d a tn y c h na p rz y k ła d do u ja w n ia -nia i w y ja śn ia n ia p ro cesó w w y ch o w an ia o w y sokim s to p n iu złożon o śc i"3. Taki w y so k i sto p ie ń złożozłożoności p ro ce só w w y c h o w azłożon ia cech u -je w łaśnie osied lo w y sy stem w y ch o w aw czy o raz -jeg o p o d sy stem y : placó w k ę w y ch o w an ia pozaszkolnego i zespół w czasow y (grupę św iadom ie tw orzoną w celu w y ch o w an ia do w czasów )4. System ten s ta n o -wi p ew n ą s tru k tu ra ln ą i fu n k cjo n aln ą całość, w k tó re j poszczególne e le m e n ty w a ru n k u ją się w zajem nie, zgodnie z w olą, a n a w e t mimo w ołi i w iedzy w łaściw ych im po d m io tó w s te ru ją c y c h . T ak w ięc w y -o d ręb n ie n ie k tó re g -o k -o lw iek e le m e n tu i bad an ie jeg -o funkcji w -o d e r-w a n iu o d szerszej rzeczyr-w istości i sko m p lik o r-w an y ch u r-w aru n k o r-w ań , w y d a je się być zabiegiem pozornym .
P rzed staw io n a k o n cep cja i p ro c e d u ra badaw cza je s t w ynikiem d ą ż e -nia a u to ra do o p rac o w an ia propozycji o p ty m aln eg o z ak resu badań, k tó re o b ejm o w a ły b y w szy stk ie n a jisto tn ie jsz e p rz e ja w y i e fe k ty działal-ności placów ki w y ch o w an ia p o zaszkolnego w in te g ro w a n iu śro d o w is-ka w y chow aw czego o sie d la o raz czynniki d e c y d u ją c e o m ożliw ości e fe k ty w n e g o p ełn ie n ia tej roli. R ów nocześnie je d n a k w ielo asp ek to w a p ro b le m aty k a o b e jm u ją c a złożoną sieć p o w ią z ań system o w y ch im pli-kow ała konieczność św iadom ego w y b o ru (w skazania) takiego z a k re su badań, k tó ry u w zg lęd n iałb y re a ln e m ożliw ości p o jed y n c z e g o badacza, z ap ew n iając m ożliw ość u z y sk an ia w ia ry g o d n y c h w yników .
* S. K o w a l s k i , M etodologiczne zagadnienia integralnego funkcjonow ania sy s-temu w ychow aw czego w środow isku, „Studia Pedagogiczne" 1974, t. 32, s. 33.
3 M. Ż e l a z k i e w i c z , Problemy zastosowania badań I koncepcji system o w ych w pedagogice, „K w artalnik Pedagogiczny" 1975, nr 2/76, s. 109.
4 B. C h m i e l o w s k i , Pałac M łodzieży jako placów ka w ychow aw cza, K atowice 1971.
G łów ny problem b adaw czy sform ułow ać m ożna w postaci p y tania: jakie funkcje pełna placów ka w y chow ania pozaszkolnego w in te g ro w a -niu środow iska w ychow aw czego w w ielkom iejskim o sied lu m ieszka-niow ym na tle funkcji p ełn io n y ch przez inne in sty tu cje w y chow aw cze (głów nie szkoły)?
O d w o łu jąc się n ato m iast do p rz y ję te j definicji pojęcia integ racji system u w y chow aw czego jak o działalności m ającej na celu sk u p ian ie w szystkich m ożliw ości tk w iący ch w s tru k tu ra ln y c h e le m en ta c h teg o system u, w celu jeg o opty m alizo w an ia — m ożna sk o n k re ty z o w a ć ten głów ny pro b lem b adaw czy w postaci trzech zasadniczych p y tań :
— w jak ich form ach działalności p rz e ja w ia się in te g ru ją c a rola placów ki w y chow ania pozaszkolnego w śro d o w isk u w ychow aw czym w ielkom iejskiego o sied la m ieszkaniow ego?
— jak ie są e fe k ty tej działalności?
— jak ie są głów ne czynniki w a ru n k u ją c e efe k ty w n o ść tej działal-ności?
O p ie rając się na w nioskach p rzed staw io n y ch w I części o p ra c o w a -n ia5 m pż-na p rz y ją ć -n a stę p u ją c e hipotezy:
1. In te g ru ją c a rola placów ki w y ch o w an ia pozaszkolnego w o sied lo -w ym środo-w isku -w ycho-w a-w czym p rzeja-w ia się głó-w nie przez:
— funkcjonow anie zespołów w czasow ych, — działalność im prezow ą placów ki,
— in sp iro w an ie i k o o rd y n o w a n ie działalności kultu raln o -w y ch o - w aw czej w osiedlu.
2. E fektyw ność in te g ru ją c e j roli placów ki w y chow ania pozaszkolne-go uw idacznia się przez:
— rozbudow anie potrzeby, u trw a la n ie n a w y k u i p o d n iesien ie u m ie-jętności u czestn ik ó w w z ak resie sp ęd zan ia czasu w o lnego w sposób zo rganizow any i zgodny z w łasnym i zainteresow aniam i,
— p o praw ę w yników n auczania w .szikole, o g ó ln y w zro st ak ty w n o ści uczestników o raz w iększe ich uspołecznienie,
— k ieru n k o w ą a k c e le ra c ję z ain tereso w ań i um iejętn o ści u c z estn i-ków w u p ra w ia n e j sp ecjalności,
— p o w staw an ie i w zm acnianie w ięzi em o cjo n aln y c h m iędzy u c z est-nikam i o raz w zm acnianie w ięzi m iędzy u czestest-nikam i a ich rodzicam i,
— p o w staw anie w ięzi znajom ościow o-św iadczeniow ych i em o cjo n al-n ych m iędzy rodzicam i uczestal-n ik ó w zespołu, tzal-n. al-na płaszczyźal-nie socjo- o p e ra c y jn e j (w spólne o rg an izo w an ie pom ocy dla zespołu) o raz na p ła-szczyźnie a k sjo a fe k ty w n e j (w spólne p rzeżyw anie osiąg n ięć sw ych dzieci w zespole),
— m ożliw ość n aw iązan ia n o w y c h znajom ości i p rzy ja źn i w śród m łodzieży całeg o o sie d la — bez w zględu n a p rzy n ależn o ść do różnych szkół.
— s k o o rd y n o w a n e plan o w an ie i sk o o rd y n o w a n ą działalność w s e k -to rz e p rac y k u ltu raln o -w y ch o w aw czej w o sie d lu (z uw zględnieniem w sp ó łdziałania w sz y stk ic h in sty tu cji w ychow aw czych, pozaw ychow aw - czych o ra z placów ki w y ch o w an ia p o zaszkolnego jak o in sty tu cji w io d ą -cej).
3. G łów nym i czynnikam i um ożliw iającym i p lac ó w ce w y ch o w an ia pozaszkolnego p e łn ie n ie in te g ru ją c e j roli w o siedlow ym śro d o w isk u w ychow aw czym w sposób optym alnie e fe k ty w n y są:
a) w o d n iesie n iu do zespołu w czasow ego:
— s ta n rów now agi dynam icznej su b ie k ty w n y c h czynników e fe k ty w -ności (osobow ych, przedm iotow ych i p restiż o w y ch źródeł a tra k cy jn o śc i zespołu w czasow ego) — o b ja w ia ją c y się m ak sy m aln ą stab iln o śc ią z esp o -łu przy rów noczesnym o sią g n ię ciu p ełn eg o fu n k cjo n o w an ia zasad y dobrow olności w w ąskim rozum ieniu, tzn. w p e łn i auto n o m iczn ej m o ty -w acji u c z estn ic t-w a -w szy stk ich członkó-w zespołu, ,p e łn ej o t-w a rto śc i zes-połu na p rz y ję c ie n o w y ch członków i p e łn e j a k c ep ta cji zm ienności za-in te re so w a ń i p o trzeb u czestników .
— sta n ró w now agi dynam icznej su b ie k ty w n y c h czynników e fe k ty w -ności (osobow ych, p rzed m io to w y ch i p re stiż o w y c h źródeł atra k cy jn o śc i zesp o łu w czasow ego) — o b ja w ia ją c y się m ak sy m a ln ą in te g ra c ją zespołu (jego w e w n ętrzn ą zw artością) — p rz y ró w noczesnym m inim um s ta g n a cji w zespole, w y n ik ają c y m z p ełn eg o fu n k cjo n o w an ia szeroko ro zu -m ianej za sa d y dobrow olności, tzn. -m ak sy -m a ln e g o zasp o k o jen ia in d y w i-d u alnych, z ró ż n ico w an y ch i zm iennych p o trzeb w szy stk ich członków zespołu,
— o b ie k ty w n e (w zględnie sta łe — n iezależn e o d opinii i ocen u c z e stników ) czynniki e fe k ty w n o śc i zespołu w czasow ego, ja k w a lo ry w y -chow aw cze i k sz ta łc ą c e z esp o łu u w aru n k o w a n e k w alifikacjam i i uz-dolnieniam i in stru k to ra o raz stan em bazy m a te ria ln e j (funkcjonalnym pom ieszczeniem i now oczesnym w yposażeniem ),
b) w o d n iesie n iu do placów ki ja k o te re n u in tegracji:
— ilość o rg an iz o w a n y c h im prez o ra z zasięg ich oddziały w an ia (ja-kie k a te g o rie u czestn ik ó w o b ejm u ją),
— o b iek ty w n e czynniki e fe k ty w n o śc i w y chow aw czej im prez: w alo-ry w y ch o w aw cze i k ształcące, p rzy g o to w a n ie org an izato ró w , ich po-m y słow ość i zaangażow anie o ra z sta n b azy po-m ate ria ln ej,
— su b ie k ty w n e czynniki efek ty w n o ści w y chow aw czej im prez, cźyli sto p ień ich a tra k c y jn o ś c i dla uczestników ,
c) w o d n ie sie n iu d o o siedla, jaiko te re n u in teg racji:
— k o rzy stn e środow isko w ychow aw cze o sied la jak o te re n u p rac y w ychow aw czej (aiktywne, ch ętn e do w spółdziałania, rozu m iejące p o -trzeb y ro zw o jow o-w ychow aw cze dzieci i m łodzieży),
— sto p ie ń u św iadom ienia sobie i z aak cep to w an ia przez w szystkie e le m e n ty osied lo w eg o sy stem u w y ch o w aw czeg o p o trz eb y k o o rd y n o w a -nia działalności k u ltu raln o -w y ch o w aw czej, tj. racjo n aln eg o i uzgodnio-nego w spółdziałania o raz sp ra w n eg o p rz e p ły w u inform acji,
— sto p ie ń u zn an ia i z a ak cep to w an ia p rz e z w szy stk ie e le m e n ty osied lo w eg o system u w y chow aw czego — p laców ki w y ch o w an ia p o z a szkolnego, jak o głó w n eg o in sp ira to ra i k o o rd y n a to ra działalności k u ltu -raln o-w ychow aw czej w osiedlu,
— sto p ień rzeczy w isteg o zaangażow ania placó w k i w y c h o w an ia po-zaszkolnego, ja k o o rg an iz ato ra, in sp ira to ra i k o o rd y n a to ra w se k to rz e działalności k u ltu ra ln o -w y c h o w a w cz ej w osiedlu.
Z ap rezen to w an a p ro b lem aty k a badaw cza, choć ta k obszerna, nie u w zględnia w jednakow ym sto p n iu w szy stk ich pow iązań sy stem ow ych. N a jsiln iej uw zględnia re la c je m iędzy p laców ką w y c h o w an ia pozaszkol-nego o raz je j kluczow ym elem en tem — zespołem w czasow ym a osiedlow ym system em w ychow aw czym , n a jsła b ie j re la cje m iędzy p laców -ką a jej p odsystem em — zespołem w czasow ym . N iezależnie o d tego d o k o n an o p ew n y c h św iadom ych o g raniczeń w sferze b a d a ń e m p iry cz-nych, w ram ach już sform ułow anych hipotez. M ianow icie, zgodnie z w cześniejszym założeniem d o k o n an o w y b o ru (w skazania) ty c h hip o tez, k tó re p o siad ają w ęzłow e znaczenie dla p rz y ję te j k o n c ep cji b a d a w -czej, a rów nocześnie ich w e ry fik a c ja b yła m ożliw a d o zrealizow ania w ram ach nin iejszy ch b adań zgodnie z w ym ogam i m etodologii, tj. p rzy pom ocy różnych tec h n ik badaw czych. D otyczy to przed e w szystkim h ipotez, k tó re o k re ś la ją ro lę p lac ó w k i w y ch o w an ia p o zaszkolnego w in -tegrow aniu środow iska w y chow aw czego o sied la przez funkcjo n o w an ie zespołów w czasow ych. N atom iast sp ra w d z e n ie p o zo stały ch hipotez, d o ty czący ch In te g ru ją c ej roli placów ki przez in sp iro w an ie i k o o rd y n o w anie działalności k u ltu raln o w y ch o w aw czej w osiedlu, a także o rg a nizow anie im prez, o p a rte g łów nie n a zasto so w an iu sondażu d ia g n o sty cznego n a m ałej próbie, p rzy u ży ciu jed n ej, e w e n tu a ln ie dw óch tec h -nik badaw czych ja k w yw iad i b a d a n ie d o k u m en tó w — nie zapew nia pełn ej w eryfikacji u z y sk an y c h w yników , m oże w ięc słu ży ć jed y n ie jak o uzu p ełn iający , aczkolw iek n iezb ę d n y m a te ria ł badaw czy.
METODY I TECHNIKI BADAN
P rzedstaw iona p ro b le m aty k a b adaw cza p rze są d z a o konieczności w y b o ru i zastosow ania zarów no m e to d y m on o g raficzn ej (badanie in sty tu c jo -n a l-n y c h form działal-ności w y ch o w aw czej o ra z ich efektyw -ności) jak i m etody sondażu diag n o sty czn eg o na n iew ie lk iej p ró b ie (badanie o p i-nii, poglądów , ocen i postaw : d y re k to ró w szkół, pedagogów szkolnych, w ychow aw ców i rodziców uczestników , działaczy społecznych w o sie -dlu itd.) — czyli zjaw isk rozp ro szo n y ch a p o sia d ając y c h duże znaczenie dla poznania środow iska w y ch o w aw czeg o o sie d la ja k o system u.
W y m ien io n y m m etodom b a d a ń p o d p o rzą d k o w an o o k reślo n e tech n iki badaw cze. Z uw agi na złożony u k ła d hipotez, k tó re silnie sią n a -w zajem -w a ru n k u ją i odnoszą sią do trzech 'poziom ó-w (teren ó -w badań), tzn. do zespołu w czasow ego, in sty tu cji i o sie d la — p ro ste p rzy p o rz ą d -k o w anie im o -k reślo n y c h techni-k b ad aw czy ch w y d a je sią niecelow e, szczególnie w obec zasto so w an ia ró żn y ch m etod. W zw iązku z tym w y szczególniono zasto so w an ie w bad an iach techniki — p rz y p o rz ą d k o w u jąc je o k re ślo n e j m etodzie i o k re śla ją c ich p rzy d atn o ść w b ad a n iu w ę -złow ych problem ów .
I ta k w rez u lta c ie p rz y ję c ia m eto d y m onograficznej zastosow ane z o s ta ły n a s tę p u ją c e techniki badaw cze w k o lejn o śc i ich w y stęp o w an ia.
1. A naliza dokum entów :
— dane dotyczące: liczb y m ieszkańców osiedla, jego s tru k tu ry spo-łeczn ej p o d w zględem zaw odow ym i pozio m u w yk ształcen ia, liczby m łodzieży szkolnéj w osiedlu, liczby uczniów szkół o siedlow ych, liczby u c z estn ik ó w w b a d a n ej p laców ce o raz ich w ieku, płci, m iejsca zam ie-szkania, przyn ależn o ści do szkół o ra z s tru k tu ry społecznej pod w zglę-dem zaw odu i w y k sz tałc en ia rodziców ,
— d a n e dotycząse c h a ra k te ry s ty k i k a d ry p ed ag o g iczn ej placów ki, tzn. liczby zatru d n io n y ch , ich w ieku, płci, s ta ż u pracy, w y k sz tałc en ia iitd.,
— an aliza re je s tru u czestn ik ó w w dziennikach zajęć w szy stk ich ze-społów w placó w ce w celu o k re ś le n ia sto p n ia stabilności ty ch zeze-społów w danym ro k u szk o ln y m (analiza d o kum entów u zu p ełn io n a in d y w id u -a ln ą rozm ow ą z in stru k to r-a m i prow -adzącym i z-ajęci-a w celu u re-a ln ie n i-a danych),
— an aliza p ro g ra m ó w i p lan ó w p ra c y b a d a n y ch zespołów , a tak ż e zapisów w dziennikach, d o ty czący ch rea liz o w a n ej tem a ty k i zajęć, pod k ą te m o c e n y ich a tra k c y jn o śc i, w a lo ró w w y ch o w aw czy ch i kształcący ch o ra z u z y sk an y c h sukcesów ,
— an aliza p lan ó w im prez placów ki oraz sp ra w o zd a ń sekcji im prez p od kątem o c e n y w alo ró w w y ch o w aw czy ch i k sz ta łcą c y c h ty ch im prez,
a tak że o c e n y m ożliw ości jak ie stw a rz a ją 1 o n e w z a k re sie in te g ro w a n ia całej m łodzieży o siedla, bez w zględu n a p rzy n ależn o ść do różnych szkół,
— analiza sp ecjaln ie sporządzonych, im iennych Ust uczestn ik ó w czterech k o lejn y c h im prez (dyskoteki), w celu o k re ś le n ia ich stru k tu ry społeczno-dem ograficznej o raz p rzy n ależn o ści do szkół,
— a n aliza planów p rac y o sied lo w ej ra d y k o o rd y n a c y jn e j ds. ośw iaty i w y ch o w an ia — o rg a n u w y k onaw czego kom isji ds. o św ia iaty i w y -chow ania p rzy sam orządzie m ieszkańców osiedla.
2. S ystem atyczna, b ezpośrednia o b se rw a c ja u k ieru n k o w an a:
— u jaw n ie n ie stylu p ra c y i stopnia popularności in stru k to ra , jego ta le n tu w y chow aw czego i zdolności o rg an iz ac y jn y c h , a tra k c y jn o śc i form i treści zajęć o raz m ate ria ln y c h w a ru n k ó w fu n k cjo n o w an ia b a d a ny ch zespołów , u sta le n ie (w eryfikacja) frek w en cji uczestn ik ó w na z a ję -ciach b a d a n y ch zespołów ,
— u jaw n ie n ie re z u lta tó w w y chow aw czych w y n ik ają c y c h ze sto so -w ania m eto d y g ru p o -w ej (socjotecłm iki): id en ty fik acji u czestnikó-w z ce-lam i zespołu ja k o całości, u w a ru n k o w a n e j a tra k cy jn o śc ią zespołu dla poszczególnych jego członków , na płaszczyźnie osobow ej, przedm iotow ej i p restiż o iotow ej (iotow zajem ne sy m p atie, ud zielan ie sobie pom ocy, iotow y m iana dośw iadczeń, a tra k c y jn o ść w sp ólnych działań, zad o w o len ie p ły -nące ze w sp ó ln ie odno szo n y ch sukcesów i saty sfak cja z uznania dla zespołu w y ra ż an e g o przez środow isko),
— stw ierd zen ie stopnia zak ty w izo w an ia u czestn ik ó w zajęć, stopnia zasp o k o jen ia ich in d y w idualnych, zm iennych i ró żn o ro d n y ch potrzeb o raz stopnia zaangażow ania em ocjo n aln eg o w o siąg an ie w łasnych, in-d y w iin-d u aln y ch celów ,
— o b se rw a c ja czterech k o lejn y c h d y sk o te k w celu u sta le n ia fre k w en cji uczestników , p o znania atm o sfery tych im prez, sto p n ia ich a tra k -cyjności dla uczestników , ak ty w n o ści u czestn ik ó w i ich zaangażow ania em ocjonalnego, a także u sta le n ia , jakie m ożliw ości stw o rz y ły te im pre-zy dla in te g racji uczestn ik ó w na płaszcpre-zyźnie so c jo o p e ra c y jn ej (w spół-udział w p rzy g o to w a n iu im prezy, jej obsłudze o raz po rząd k o w an iu sali po im prezie) i na płaszczyźnie a k sjo a fek ty w n ej (zaangażow anie em ocjo-naln e w e w spólnej zabaw ie).
3. T echniki socjo m etry czn e i p o m iar postaw .
— poznanie stopnia a tra k c y jn o śc i zespołu dla jeg o uczestn ik ó w na płaszczyźnie o sobow ej, czyli p o zn an ie w zajem n y ch sy m patii m iędzy uczestnikam i, ale nie w celu u jaw n ie n ia o sób n ajb a rd zie j p o p u larnych, tzw. gw iazd, ani tzw. paczek, tyliko w asp ek cie u z y sk an ia og ó ln y ch w skaźników św iadczących o sto p n iu zw artości zespołu (ogólne w skaź-niki w y b o ró w w zajem nych, w y b o ró w je d n o stro n n y c h i odrzuceń),
— pom iar p o staw w celu zbadania stopnia id en ty fik acji u czestników z zespołem o raz w celu u sta le n ia stopnia a tra k cy jn o śc i zespołu (atrak cyjność w sp ó ln y ch celów i działań na p łaszczyźnie o sobow ej, p rz e d -m iotow ej i prestiżo w ej — w ty -m także w e ry fik a c ja w yników te s tu socjom etrycznego),
—■ test n a jedn o m y śln o ść zespołu ja k o w skaźnik in te g rac ji.
4. A n k ieta pod kieru n k iem (w śród u czestn ik ó w b a d a n y ch zespołów : — u jaw n ie n ie w śró d uczestn ik ó w stopnia a u to n o m iczn ej m otyw acji uczęszczania na zajęcia w zespole o raz ich p o sta w y w obec p re sp e k ty - w y p rzy ję cia n o w y ch uczestn ik ó w (na ile g ru p a je s t o tw a rta na p rzy -jęcie n o w y ch członków ),
— u jaw n ien ie, w jakim sto p n iu Wispólne z aję c ia w zespole z asp o k a-ja ją in d y w id u aln e p o trz eb y uczestników , n a płaszczy źn ie osobow ej, przed m io to w ej i p restiżo w ej,
— u sta le n ie , czy u trw a liły się z a in tere so w a n ia k ie ru n k o w e u c z est-ników (czy zam ierzają pozo stać w zespole w przyszłym ro k u szkolnym ).
5. W y w ia d jaw n y sk a te g o ry zo w a n y (z in struktoram i):
— o c e n a zespołow ych o raz in d y w id u aln y ch o siąg n ięć i postępów uczestn ik ó w b a d a n y ch zespołów w bieżącym ro k u szkolnym ,
— o cen a a k c e le ra c ji k ie ru n k o w y c h z a in tere so w a ń i u zd o ln ień ucze-stników b a d a n y ch zespołów w ciągu ro k u szkolnego,
— jak ie zm iany n a stą p iły w zachow aniu uczestników , bio rąc pod uw ag ę ich uspołecznienie, zd y scyplinow anie, a k ty w n o ść, itp.,
— ja k przebiega w sp ó łp raca z rodzicam i (czy in te re su ją się oni u czestnictw em sw ych dzieci w zesp o łach i czy w sp ó łp ra c u ją z in stru k -torem ).
W w y n ik u p rzy ję cia w b ad an iach m etody son d ażu d iag n o sty czn eg o zasto so w an o n a stę p u ją c e tec h n ik i badaw cze:
1. W y w ia d ja w n y sk a te g o ry zo w a n y (z w ychow aw cam i k la s b a d a -n y c h u czest-n ik ó w o raz z -nauczycielam i p rzedm iotów p o k re w -n y c h dzia-łalności p rzed m io to w ej w zespole badanym ):
— u sta le n ie , do jak ie j k a te g o rii uczniów n a le ż ą u c zestn icy b a d a n y ch zespołów (do dobrych, p rze c ię tn y c h czy słabych),
— u z y sk an ie opinii (oceny), na ile zajęcia w zespole p rz y c z y n iły się do w z ro stu z a in tere so w a ń k ie ru n k o w y c h uczestników , a także jaki w y -w ołały -w pły-w na ich p o stęp y -w nauce, og ó ln ą ak ty -w n o ść -w szkole, uspo łeczn ien ie o ra z zachow anie (czy zm niejszyła się ilość k ło p o tó w w y ch o w aw czy ch z tym i uczniam i),
— u ja w n ie n ie p o sta w y nau czy cieli (w ychow aw ców klas) w obec o b ie k ty w n e j konieczności m obilizow ania sw y c h uczniów do u c z estn ic -tw a w zajęciach pozaszkolnych ora?: inform ow ania ich o p ra c y ty ch zespołów (na czym polega ich działalność i jak ie k orzyści m oże dać
u czestn ictw o w ty ch zespołach), spraw dzenie w iedzy nau czy cieli n a tem a t a k tu a ln ej d y slokacji kół i p rac o w n i M łodzieżow ego Dom u K u ltu -ry na tere n ie osiedla,
— u z y sk an ie opinii, ja k a jest p rzy d atn o ść p rz e sy ła n y c h przez p laców kę inform acji o ak ty w n o ści pozaszkolnej, postępach, o sią g n ię
ciach ii zachow aniu każdego u c zestn ik a — dla w y staw ien ia o b o w ią z u ją -cej, ro zszerzonej o c e n y w y chow aw czej.
2. A n k ieta w śró d rodziców uczestn ik ó w b ad a n y ch zespołów (dorę-czona za p o średnictw em uczestników ):
— u z y sk a n ie opinii rodziców , czy stw ierdzili w zrost z ain tereso w ań k ieru n k o w y c h , postępów w nauce, o g ó ln ej aktyw ności oraz zm iany w zachow aniu sw oich dzieci — w ciągu b ieżącego ro k u szkolnego,
— czy u czestn ictw o w zajęciach p o zaszk o ln y ch m iało w p ły w n a w drożenie dziecka do b ard ziej rac jo n aln e g o i k o rzy stn e g o spędzania czasu w olnego,
— u ja w n ie n ie p o staw y rodziców w obec fak tu uczęszczania ich dzieci na zajędziecia pozaszkolne, opinii, czy zajędziecia te k o rzy stn ie w y p e łn ia -ją dzieciom czas w o ln y i czy w idzą p o trz eb ę dalszego uczęszczania dziecka na te zajęcia,
— czy m ieli m ożliw ość poznać osobiście innych u czestn ik ó w p la -cówki, np. kolegów sw ojego dziecka z zespołu, do k tó re g o o no uczęsz-cza, o raz rodziców ty ch uczestników ;
— jaki jest w pływ zajęć w b a d a n y ch zespołach na w zm ocnienie więzi em o cjo n aln y c h m iędzy uczestnikam i a ich rodzicam i (w jakim stopniu rodzice in te re su ją się i przeży w ają p o stę p y i o siąg n ięcia sw o je -go dziecka w zespole),
— jaki je s t w p ły w zajęć w b ad a n y ch zespołach na po w staw an ie w ięzi zn ajom ościow o-św iadczeniow ych i e m o cjo n aln y ch m iędzy rodzi-cami uczestn ik ó w zespołu, tzn. na płaszczyźnie so c jo o p e ra c y jn ej (w spól-ne o rg anizow anie pom ocy dla zespołu) o raz na płaszczyźnie aksjoafe- k ty w n e j (w spólne p rze ż y w a n ie po stęp ó w i sukcesów sw oich dzieci w zespole)®.
3. W y w ia d jaw n y sk a te g o ry zo w a n y (z d y rek to ram i szkół osiedlo-w ych i z pedagogam i szkolnym i):
— u jaw n ie n ie opinii, ja k o c e n ia ją śro d o w isk o społeczne osiedla ja -ko te re n p ra c y w ychow aw czej,
— ja k o c e n ia ją p o trz eb ę k o o rd y n o w a n ia działalności ku ltu raln o -w y - chow aw czej w osiedlu,
— ja k o cen iają a k tu a ln y podział zadań m iędzy ogniw am i o sie d lo
-6 Pytania służące ujaw nianiu więzi m iędzy rodzicami uczestników zamieszczono tylko w kw estionariuszu ankiety dla rodziców uczestników młodszych (zespoiu rytmiki).
w ego sy ste m u w y ch o w aw czeg o i jak ą e w e n tu a ln ie w idzą p o trzeb ę zm ian w tym zakresie,
— ja k o c e n ia ją p lacó w k ę w y ch o w an ia pozaszkolnego ja k o g łó w n e-go insp irato ra, k o o rd y n a to ra i o rg an iz ato ra p o zaszk o ln ej działalności k u ltu raln o -w y ch o w aw czej dla dzieci i m łodzieży szkolnej w osied lu — o raz e fe k ty tej działalności,
— J a k o c e n ia ją sp raw ność w ym iany inform acji w tym z ak resie (na-rady, zebrania, w ym iana k o resp o n d en cji, k o n ta k ty o so b iste m iędzy działaczam i społecznym i, nauczycielam i, p rzed staw icielam i in sty tu cji i o rganizacji w sp ó łd ziałających) o raz co n ależy u sp ra w n ić i ulepszyć,
— jaik o c e n ia ją w sp ó łp racę b a d a n ej placów ki ze szkołą, co n a le ż a ło -b y zm ienić w tym w spółdziałaniu,
— jak o c e n ia ją p rz y d a tn o ść p rz e sy ła n y c h p rze z p laców kę szczegóło-w y ch inform acji o ak ty szczegóło-w n o ści, po stęp ach i o siągnięciach każdego u c zestn ik a — do w y sta w ian ia o c en y w y ch o w aw czej w e d łu g now ych k ry te rió w ,
— jak o c e n ia ją w p ły w zajęć pozaszkolnych na postępy w n auce uspołecznienie, zachow anie o raz ogólną ak ty w n o ść uczniów ,
— jak oceniaiją działalność b ad an ej p laców ki w zak resie inform o-w an ia m łodzieży sz k o ln ej o p ro o-w ad zo n y ch a k tu a ln ie form ach zajęć p ozaszk o ln y ch w osiedlu, a ja k o c e n ia ją zaangażow anie sw oich n au czy -cieli (w ychow aw ców klas) w m obilizow aniu, ak ty w iz o w an iu uczniów do u czestn ictw a w zespołach i im prezach o rg an izo w an y ch przez p la-cówkę,
— czy u w ażają o sied le za u p rzy w ile jo w an e i w y ró ż n ia ją c e się na tle in n y ch osiedli łódzkich z uw agi n a fak t zlokalizow ania tu placów ki w y ch o w an ia p o zaszkolnego o ra z jak ą p o sia d a ją w iedzę nt. a k tu a ln ej d y slo k acji poszczególnych kół i p raco w n i na tere n ie osiedla.
4. W y w ia d ja w n y sk a te g o ry zo w a n y (z działaczam i społecznym i — członkam i K om isji O św iaty i W y c h o w a n ia S am orządu M ieszkańców ).
P y tan ia k w e stio n a riu sz a ty ch w y w iad ó w b y ły identyczne ja k w w y w iad ach z d y rek to ram i szkół i pedagogam i szkolnym i, p o m ijały jed y -nie szczegółow ą p ro b le m a ty k ę d o tyczącą w sp ó łp ra c y pom ięd zy badaną p laców ką a szkołam i osiedlow ym i.
CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŇ
P odstaw ow ym tere n em badań, zgoidnie z p rz y ję tą k o ncepcją, były przed e w szystkim c e lo w o d o b ran e zespoły wczasowe', a n a stęp n ie p la -ców ka w y ch o w an ia pozaszkolnego — M łodzieżow y Dom K u ltu ry
Ret-k in ia-W schód w Łodzi i środow isRet-ko w y chow aw cze o sied la RetRet-kinia-Za- g ro d n ik i jak o p łaszczyzna odniesienia.
OSIEDLE RETKINIA-ZAGRODNIKI JA K O SRODOWISKO W YCHOW AW CZE
Z agrodniki to jed n o z czterech osiedli R etkini, n ależącej do n a j-w iększych zespołój-w m ieszkanioj-w ych Łodzi zbu d o j-w an y ch j-w lata ch siedem dziesiątych. O siedle zlokalizow ane n a tere n ie przedm ieścia Łodzi o w y b itn ie rolniczym do n ied aw n a jeszcze c h arak terze, w ch ło n ęło znaczną część m iejscow ej ludności, co p o głębiło dodatkow o hetero g e- niczność stru k tu ry społecznej m ieszkańców , cechę rz u tu ją c ą n ie k o rz y st-nie n a środow isko w y chow aw cze osiedla.
In fra stru k tu ra społeczna osiedli retlkińskich p rz e d sta w ia ła się n ie zm iernie ubogo na tle b ardzo a tra k c y jn y c h p lan ó w i zam ierzeń, p o d o b -nie ja k w w iększości innych, now o w y b u d o w an y ch osiedli. D otyczy to całej sfery handlu, usłu g i kom unikacji, a także op iek i zd row otnej, o św ia ty i k u ltu ry . D otkliw y b ra k m iejsc w żłobkach i p rzed szk o lach o raz w ysoki w spółczynnik zm ianow ości w szkołach (dochodzący do 3,0) — to n ied o sta tk i godzące b ezp ośrednio w in te res dziecka i rodziny. Były one n ieje d n o k ro tn ie p rzy c z y n ą d ram a ty c z n y c h k o nfliktów p o -m iędzy rodzica-m i a k iero w n ic tw e-m szk ó ł i przedszkoli o raz w ładza-m i ośw iatow ym i. Z jaw iska te nie sp rz y ja ły h a rm o n ijn em u w sp ó łdziałaniu w procesie w y ch o w an ia i o p ty m alizo w an iu śro d o w isk a w ychow aw czego.
W o sied lach re tk iń sk ic h do czasu zakończenia bad ań nie by ło p la ców ek k u ltu ra ln o o św iato w y c h dla dorosłych m ieszkańców , co nie p o -zostaw ało bez w pływ u na w y c h o w an ie m łodego pokolenia. Bowiem spo-sób u c zestn ictw a w k u ltu rz e rodziców (w tym szczególnie w drugim układzie k u ltu ry ) d ecy d u je w znacznym sto p n iu o in ten sy n o ści i k ie -ru n k u oddziaływ ań n a uczestn ictw o w k u ltu rz e ich dzieci.
N a tym tle, n a jsta rsz e o sied le R etkini — Z agrodniki (budow ane w la-lach 1972— 1974), k tó re w sp o só b szczególnie o s try p rze ż y w a ło w sz y kie w spom niane nied o statk i, w y d a je się je d n a k zn ajdow ać w k o rz y st-n iejsz ej sy tu a cji, p rzy st-n a jm st-n ie j jeśli chodzi o stw o rzo st-n e tam w aru st-n k i dla ro zw o ju dzieci i m łodzieży szkolnej. Z łożyły się n a to n a stę p u jąc e tak ty :
— w lata ch 1973— 1974 w y b u d o w an o dw ie duże szkoły osiedlow e, w tym jed n ą z now oczesnym obiektem sp ortow ym (m. in. k r y ty basen),
— w o sie d lu zorganizow ano (rów nocześnie z pierw szą szkołą) p la ców kę w y ch o w an ia pozaszkolnego, k tó ra do 1975 r. funkcjo n o w ała ja -ko Z espół O gnisk P ra cy P ozasz-kolnej, a n astęp n ie jak o M łodzieżow y Dom K u ltu ry o p e łn e j stru k tu rz e ,
— o sied le w yposażo n o w kilika. dobrze u rzą d z o n y c h p lac ó w zabaw , o d k ry ty o b ie k t sp o rto w y (boisko, bieżnia, skocznia) i O g nisko TKKF,
— niem al o d po czątk u istnienia o sie d la k o n ty n u o w a n a je s t tra d y c ja k o o rd y n o w an ia działań w zak resie p ra c y k u ltu raln o -w y ch o w aw czej. Z ajm ow ała się tym K om isja O św ia ty i W y c h o w a n ia S am orządu M ieszkańców o raz je j o rg a n w y k o n aw czy — R ada K o o rd y n acy jn a, s k u p ia ją -ca w sw oim składzie d y re k to ró w (lub ich p rzed staw icieli) w szy stk ich in sty tu cji w y ch o w aw czy ch i poza w y chow aw czych w o sie d lu o ra z p rz e d -staw icieli o rg an iz acji społecznych (ZHP, TPD, Ligi K obiet). P rzew odni-czącą K om is já o ra z R ady K o o rd y n a c y jn ej była za stęp ca d y re k to ra M łodzieżow ego Dom u K u ltu ry . P laców ka ta, p o sia d a ją c a najw ięk sze k o m p ete n cje i m ożliw ości re a liz a c y jn e w se k to rz e działalności k u ltu raln ow ychow aw czej p e łn iła w k o o rd y n o w a n iu fu n k cję w iodącą, b ę -dąc rzeczyw istym o rg an izato rem lub w sp ó ło rg an izato rem w iększości im prez w osiedlu.
O siedle Z agrodniki w tra k c ie p ro w a d z en ia b a d ań liczyło 12 867 m ieszkańców , w tym ok. 1963 uczniów szkół p o d sta w o w y c h i ok. 350 uczniów szkół ponad p o d staw o w y ch . S tru k tu ra społeczna o sied la pod w zględem w y k ształcen ia rodziców , choć b ardzo zróżnicow ana, w y d aje się je d n a k w zględnie korzy stn a. P rzy jm u jąc bow iem , że dla p raw id ło -w ej sty m u lacji ro z-w o ju k u ltu ra ln e g o d z ieck a k o rzy stn e jest -w y k sz ta ł-cenie p rzy n ajm n iej n a poziom ie średnim , to w y k sz tałc en ie ta k ie (w yższe i średnie) p o siad a 62,3% ogółu rodziców (przynajm niej jed n o z ro -dziców ). Dane d o tyczące s tru k tu ry sp o łeczn ej m ieszkańców pod w zglę-dem zaw odow ym jeszcze w y ra ź n ie j w sk a z u ją n a w y so k ą h eterogenicz- ność o sie d la niż dane dotyczące poziom u w y k sz tałc en ia . C h a ra k te ry s -ty czn e jest, iż -ty lk o ok. 16% o g ó łu rodziców stanow i in telig en cja, a ok. 26% p ra c o w n ic y um ysłow i ze średnim w y k ształceniem , co przesądza o robotniczym śro d o w isk u o siedla. J e s t to niem al o d w ró c e n ie p ro p o r-cji w sto su n k u d o s tru k tu ry sp o łeczn ej n ie k tó ry c h osiedli, bu d o w an y ch k ilk a n a śc ie la t w cześniej (np. Doły).
MŁODZIEŻOWY DOM KULTURY RETKINIA-WSCHÔD JAK O ŚRODOWISKO W YCHOW AW CZE
W ro k u 1979 p laców ka fu n k cjo n o w ała w 3 sw oich o b iek ta ch m acierzy sty ch na tere n ie o sied la Z agrodniki i w 8 filiach p oza osiedlem , sk u -p iając ogółem 1299 u czestn ik ó w stałych, w tym na tere n ie o sied la 866, a w filiach 433. K oła d z ia łają c e w filiach w y k ra c za ły je d n a k poza w ła ś-ciw y te re n b a d a ń (osiedle Z agrodniki), n ie sta n o w iły w ięc p rzedm iotu b adań. Z o g ó ln ej liczaby 866 u czestn ik ó w p lac ó w ek m ac ierz y sty c h ty l-ko 630 m ieszka w osiedlu. Je d n a k ż e liczb a 630 uczestn ik ó w — m
iesz-kańców o sied la je s t liczbą p o z o rn ą (statystyczną), gdyż w y n ik a z fak tu p rzy n ależności jed n e g o dziecka do d w ó ch lub w ięcej kół, któ ry m i o sie d le n a sy co n e jest w dużym s to p n iu zarów no p o d w zględem ilości, ja k i różnorodności. Z jaw isko to dotyczy je d n a k ty lk o w ą s k ie j' g ru p y n a ja k ty w n iejsz y c h uczestników . O stateczn ie w ięc, in te re su ją c a nas w b ad an iach rzeczyw ista liczba uczestn ik ó w — m ieszkańców o sie d la w ynosi 460 (zatem w skaźnik w ie lo k ro tn eg o u c zestn ictw a w ynosi 1,37).
M łodzieżow y Dom K u ltu ry zorg an izo w an y b ył w dw ó ch działach: T echniki i S p o rtu o ra z W y ch o w an ia E stetycznego. Z dan y ch w ynika, że b y ły o n e n iem al rów ne jeśli chodzi o licżbę kół i uczestników . Róż-n iły się Róż-n ato m ia st zasadRóż-niczo p o d w zględem licziby d ziew cząt i chłop-ców. Dział T echniki i S p o rtu cech o w ała zd ecydow ana przew ag a chłopców (83,9%), a Dział W y c h o w a n ia E stety czn eg o p rze w ag a dziew cząt (61,8%). Z jaw isko to p o tw ierd z ają ja k o ty p o w e b ad an ia p ro w a d z o -n e -n a i-n-nym te re -n ie 7.
Z d a n y c h d o ty czący ch s tru k tu ry dem ograficznej uczestn ik ó w MDK w y n ik a znaczna n a d re p re z e n ta c ja uczniów szkół pod staw o w y ch , k tó rzy stan o w ią ok. 94% m łodzieży szkolnej uczęszczającej w placów ce, pod-czas gdy w osiedlu m łodzież szkół p o d staw o w y ch stanow i 85% ogółu m łodzieży sz k o ln ej. O d ręb n ą sp raw ą je s t uczestn ictw o dzieci p rze d -szkolnych, k tó re stan o w ią ok. 21% o g ó łu uczestn ik ó w placó w k i i by ły p rz y ję te n ieja k o w b re w sta tu to w i.
S tru k tu ra sp o łeczn a uczestn ik ó w p od w zględem w y k ształcen ia ro -dziców w y k a z u je n a d re p re z e n ta c ję dzieci z rodzin p o sia d a ją c y c h w y ższy lub średni poziom w y k ształcen ia o 8,4% i rela ty w n ie m niejższy o d se te k dzieci z rodzin o w y k sz tałc en iu niższym niż śred n ie o 8,5% w sto -s u n k u do dan y ch d o ty czący ch og ó łu rodziców w o-siedlu. D y-sp ro p o rcja ta znacznie w z ra sta w p rz y p a d k u uczestn ik ó w w w ie k u przed szk o ln y m i w y n o si o d p o w ied n io 18,6% o ra z 10,6% (aż 80% rodziców ty c h u c z estników p o sia d a w y k ształcen ie w yższe lub średnie, a tylko 2% p o d sta w ow e). F a k ty te p o tw ierd z ają założenie, że rodziny p o sia d ając e p rzy n ajm n iej śred n i poziom w y k ształcen ia stan o w ią b ard ziej k o rzy stn e śro -dow isko w y chow aw cze pod w zględem praw id ło w ej sty m u lacji rozw o-ju dziecka (w prow adzanie sw y c h dzieci do u c z estn ic tw a w kulturze). W nioski z an a lizy p o rów naw czej s tru k tu ry spo łeczn ej uczestn ik ó w pod wzgilędem zaw odu rodziców p o tw ie rd z a ją ró w n ie ż , tę tez ę (rela-ty w n ie niski o d se te k u czestn ik ó w z rodzin robotników niew y k w alifi-kow anych).
Je śli chodzi w reszcie o w a ru n k i u tru d n ia ją c e fu n k cjo n o w a n ie p la-ców ki n ależy w ym ienić ro zp ro szen ie działalności w o sie d lu w trz e ch
’ Por. m. in. C h m i e 1 o w s к i, op. clt., s. 136.
zastępczych pom ieszczeniach, tru d n y c h do zaad ap to w an ia na sp e cja li-sty czn e praco w n ie MDK o ra z b ra k sali w idow iskow ej. T en o statn i m an k am en t u tru d n ia ł zarów no sy ste m aty c zn ą p re z e n ta c ję dorobku u czestn ik ó w w śro d o w isk u (głów nie zespołów a rty sty c z n y c h ), ja k i sze-rzej rozum ianą działalność środow iskow ą. S y tu a cją k o rz y stn ą była w sp ó ln a ze szkołam i p rzy n ależn o ść służbow a placów ki do re s o rtu O św iaty i W y ch o w an ia, co stw arzało lepsze w a ru n k i harm onizow ania w spółpracy, p rz y n a jm n ie j n a płaszczyźnie so c jo o p e ra c y jn ej.
CHARAKTERYSTYKA BADANYCH ZBSPOŁOW
Do b ad a ń do b ran o dw a zespoły drogą doboru celow o-w arstw ow ego sp o śró d zespołów fu n k cjo n u jąc y c h n a te re n ie p lac ó w ek m ac ierz y sty c h MDK (w o sie d lu Zagrodnifci). Po sp o rz ą d z e n iu re je s tru dw óch grup zes-połów (A i B) — o n ajb a rd zie j zró żnicow anych cechach — w ylo so w an o z każd ej g ru p y po jednym zespole, ja k o p ró b ę do badań. C zynnikam i ró żnicującym i b ad an e zespoły są:
grupa A grupa В
a) płeć uczestników dziewczęta chłopcy
b) w iek uczestników najm łodsi najstarsi
c) staż uczestnictw a najkrótszy najdłuższy
d) działalność rzeczowa artystyczna) techniczna
e) dom inanta formy aktyw ności » zespołowa indyw idualna Prziy w yborze p o m inięto zespoły dzieci w w ie k u przedszkolnym . S pośród zespołów n a leżący ch do g ru p y A w ylo so w an o zespół rytm iki, sk u p iają cy najm ło d sze d ziew częta (klasa II—IV), uczęszczające do p ra -cow ni ch o reo g raficzn ej do p iero pierw szy rok. S pośród zespołów g ru p y В w y lo so w an o zespół m o d ela rstw a red u k c y jn eg o , s k u p ia ją c y n a js ta r-szych chłopców (klasa V I—V III), p o sia d ając y c h z reg u ły k ilk u letn i staż w pracow ni m o d ela rsk iej (w iększość o d m o m en tu jej pow stania, czyli 4 lata). N atom iast o b y d w a w y lo so w an e z e sp o ły istn iały w a k tu a ln y m składzie dopiero p ie rw sz y rok. R ów nież in stru k to rz y p ro w a d z ąc y z a ję -cia w ty ch zespołach pracow ali w placó w ce p ierw sz y rok.
W zespole rytm iki w y stęp o w a ła duża ro ta c ja u czestn ik ó w — spo-śró d 28 zap isa n y ch w dn iu 31 X 1978 r. po zo stało w dn iu 31 III 1979 r. zaledw ie 16, czyli ok. 57% sta n u początkow ego. Pom im o to zespół cieszy ł się bardzo d o b rą o p in ią w p laców ce ja k o p rac o w ity , sy ste m aty c z n y i u zdolniony. W pierw szym ro k u p ra c y o sią g n ą ł już znaczne su k c e -sy — zdobył I m iejsce w D zielnicow ym P rzeglądzie Z espołów T a n eczn y ch o ra z w y ró żn ien ie w P rzeglądzie W ojew ódzkim . In stru k to re m -ch o re o g ra - fem b y ła ab so lw e n tk a p rze d w o je n n e j śre d n ie j szkoły b aleto w ej, p o sia d a jąc a 41 la t p ra c y zaw odow ej, w ty m 26 la t'p ra c y p ed ag o g iczn ej. A kom
-p an iato rem b y ł m łody m uzyk, ab so lw en t W y d ziału P edagogicznego PW SM w Łodzi, p o sia d a jąc y dw uletni staż p ra c y z m łodzieżą. W pow szechnym o d czuciu (dyrekcji placópow ki, rodzicópow i pow ładz o śpow ia to -w ych) o b y d -w o je in stru k to rz y rzeteln ie -w y k o n y -w a li s-w e obo-w iązki. O pinię tę uzasad n ian o głów nie p erfe k cjo n isty c z n ą postaw ą in stru k to -rów w realizacji zam ierzeń a rty sty c z n y c h zespołu. B adaniam i o b ję to
14 uczestn iczek (jedna zachorow ała). Były to u czennice o b y d w u szkół osied lo w y ch i szkoły z sąsiedniego o siedla. Z ap isały się do zespołu m a-łym i grupam i, po 2- 3 z je d n e j klasy .
Z espół m o d elarstw a re d u k c y jn e g o (szkutniczego), z uw agi n a am bitn y program z a p ro p o bitn o w abitn y przez ibitn stru k to ra sk u p ił bitn a jsta rsz y c h sta żem i n ajb a rd zie j dośw iadczonych u c z estn ik ó w m odelarni. N ie p rz e -szkodziło to jed n a k w zakty w izo w an iu p o z o sta ły ch uczestników , m łod-szych stażem i w iekiem . W efe k c ie zespół o d znaczał się w yso k ą stab il-nością (pod koniec ro k u szkolnego uczęszczało p e łn e 100% uczestn ik ó w zap isanych na początku). R ów nież i te n zespół w opinii d y rek cji w y różniał się k o rzy stn ie n a tle p o z o sta ły ch zespołów m o d ela rsk ich p ro -w adzonych przez in n y ch in stru k to ró -w . In stru k to r zesp o łu nie po siad ał w praw dzie żadnego sta ż u pedagogicznego' ani w y so k ich kw alifikacji fo rm aln y ch (tylko śred n ie w y k sz tałc en ie tech n iczn e i w e ry fik a c ję u p ra -w n iającą do pełn ien ia funkcji .instruktora m o d e la rst-w a szkutniczego, w y d a n ą przez Ligę O bro n y K raju), b y ł je d n a k a u te n ty c z n y m m iłośni-kiem m o delarstw a, w y trw a ły m sam ouiłośni-kiem i ko lek cjo n erem . P onadto w y k azy w ał uzd o ln ien ia pedag o g iczn e i o rg an iz ac y jn e o raz zapał do p ra -cy z m łodzieżą. B adaniam i ob jęto w szy stk ich 14 uczestn ik ó w zespołu, k tó rz y rek ru to w a li się ró w n o m iern ie ze szkół o sie d lo w y c h o raz ze szk o ły z . osiedla sąsiedniego, Je d e n u c z estn ik b y ł uczniem szkoły p o d sta w o w ej sp ecjaln ej, dobrze zaad ap to w ał się w śro d o w isk u zespołu i o s ią -gał w yniki p rzy n o sz ą c e m u u zn an ie kolegów .
Ś rodow isko ro d zin n e uczestn ik ó w zesp o łu rytm iki w y k a z y w a ło znaczną n a d re p re z e n ta c ję ro dzin o w yższym i średnim poziom ie w y -kształcen ia w p o ró w n a n iu z danym i dotyczącym i o g ó łu uczestn ik ó w placów ki, a n a w e t uczestników n a leżący ch do tej sa m ej k a te g o rii w ie -ku. J e s t to c h a ra k te ry sty c z n e d la w szy stk ich zespołów rytm iki, do któr ry ch dzieci zap isyw ane są z reg u ły w w y n ik u in icja ty w y rodziców . N ato m iast śro d o w isk o rodzinne uczestn ik ó w zespołu m o d ela rsk ieg o w y -k azu je znaczne zróżnicow anie p od w zględem poziom u w y -k sz tałc en ia
rodziców — dużo w iększe niż środow isko ro d zin n e o g ó łu u czestn ik ó w placów ki, a n a w e t u c z estn ik ó w n a le ż ą c y c h do te j sam ej k a te g o rii w ie -ku. Pod w zględem s tru k tu ry zaw odow ej środow isko rodzinne u c z e st-n ików zespołu ry tm ik i w y k a z u je st-n a d re p re z e st-n ta c ję rodzist-n ist-n telig est-n ck ich i p rac o w n ik ó w um y sło w y ch o raz rodzin ro b o tn ik ó w w ykw alifikow
an y ch — p rzy całkow itym b ra k u rodzian robotaników an iew y k w a lifik o w a n y c h (z w y k ształcen iem p o dstaw ow ym ). N atom iast środow isko ro -dzinne uczestn ik ó w zespołu m o d ela rsk ieg o p o d w zględem zaw odow ym w y k a z u je znacznie w iększe zróżnicow anie niż śro d o w isk o rodzinne uczestn ik ó w n a le ż ą c y c h do tej sam ej k a te g o rii w ieku.
ORGANIZACJA I PRZEBIEG BADAŃ
R elacja z czynności o rg a n iz a c y jn y c h tow arzy szący ch badaniom dok o n an a zostanie w u dok ładzie chronologicznym , tj. w dokolejności w y stę p ow ania p o szczególnych technik badaw czych. R elacja d o tyczy zaró w no czynności o rg an iz ac y jn y c h m ają cy c h na celu zap ew n ien ie m a te ria -łu b adaw czego w m iarę m ożności w iary g o d n eg o i obiek ty w n eg o , jak rów nież z aistn iały ch sy tu acji, k tó re m ogły m ieć isto tn y w p ływ n a u z y s-k anie inform acji n iezu p ełn ie praw dziw ych, zn ie s-k sz ta łcając y c h obraz b a d a n ej rzeczyw istości.
ANALIZA DOKUMENTOW
Pierw sze trudności b ad aw cze w y stąp iły już p rz y p ró b ie uzysk an ia dan y ch d o ty c z ą c y c h s tru k tu ry .społecznej m ieszkańców osiedla. J e d y nym d ostępnym i w zg lęd n ie w ia ry g o d n y m źródłem , o b raz u jąc y m je d -n a k p e w ie -n w y c i-n e k społecz-ności lo kal-nej, b y ły a rk u s z e o ce-n ucz-niów szkół o sied lo w y ch (rodziny uczniów — licząc ty lk o rodziców i dzieci — stan o w ią ok. 46% ogółu m ieszkańców osiedla). D ane u z y sk a n e tą dro g ą rów nież nie są pełne, gdyż część a rk u s z y n ie z a w iera ła in fo rm a -cji do ty czącej w iykształcenia i zaw odu rodziców , bądź zaw ierała ty lk o jed n ą z nich. W iadom o jed n ak , że np. dane d o ty cz ą c e w y k sz tałc en ia są n iew y sta rcz a ją c y m k ry te riu m o k re ś le n ia zaw o d u 8, s tą d s p o ry o d se te k w ru b ry c e b rak danych.
P ew ien problem to w arzy szy ł też u s ta la n iu liczb y uczniów szkół p o n ad p o d staw o w y ch w osiedlu. O sta te c zn ie p rz y ję to , z p e łn ą św iado-m ością błędu, liczbę ab so lw en tó w szk ó ł o sied lo w y ch (podstaw ow ych) z o s ta tn ic h trz e c h lat, czyli do o siąg n ięcia p rzez n ich w ie k u z w a ln iają -cego od obo w iązk u szkolnego.
A naliza dok u m en tacji placó w k i do starczy ła inform acji rut. liczby uczestn ik ó w stałych, ich s tr u k tu ry społeczno-dem ograficznej, m iejsca zam ieszkania, d a ty w stą p ie n ia do zespołu, inform acji nt. s tr u k tu ry
p rze strz e n n o o rg a n iz a c y jn ej placów ki, c h a ra k te ry sty k i k a d ry ped ag o gicznej o ra z p la n o w a n ej i realizo w an ej działalności im prezow ej. N ato -m iast dok u -m en tacja la o k azała się b a rd z o -m ało u ż y teczn a jeśli chodzi o o c e n ę a tra k c y jn o śc i i w alo ró w dydakty czn o -w y ch o w aw czy ch zajęć z uw agi na lakoniczność zápisov/ d o k o n y w an y ch w dziennikach p rzez instru k to ró w . Rów nież i p la n y p r a c y w znaczn ej części dzienników z a -w ie rają zbyt -w iele s te re o ty p o -w y c h sform uło-w ań, a m ało szczegóło-w ych treści o d n o szący ch się d o p ra c y zespołu. D okum entacja placów ki o k a zała się niem al bezużyteczna jeśli chodzi o u sta le n ie śre d n iej fre k w e n -cji uczęszczania n a zajęcia i p o służyła jed y n ie ja k o m ate ria ł pom ocni-czy p rz y u sta la n iu sto p n ia stabilności zespołów . W b a d a n iu stabilności zespołów trz e b a b y ło przep ro w ad zić w e ry fik a cję d o d atk o w ą poprzez rozm ow ę ze w szystkim i in stru k to ram i, o b se rw a c ję i rozm ow y z u c z est-nikam i. O kazało się bow iem , że p rze d in stru k to ra m i zaw sze stoi d y le-mat, jak ie k ry te riu m p rz y ją ć dla sk re ślen ia u c zestn ik a z listy. O tóż zgodnie z regulam inem n a le ż a ło b y w y k re ślić uczestn ik a, k tó ry n ie -system aty czn ie uczęszcza n a zajęcia. J e d n a k in stru k to r nig d y nie sp ie-szy s ię z tak ą decyzją, b io rą c pod u w a g ę ; ,że u c zestn ik m oże m ieć np. przejścio w e k ło p o ty w nauce, do k tó ry c h n a ogół n ik t ch ętn ie się n ie p rzyznaje, w zględnie in n e p ro b le m y życiow e. D latego w d zien n ik ach zajęć istn ieje znaczna liczba tak ic h „m artw y ch dusz". A by w ięc u s ta -lić rzeczy w istą liczbę uczestn ik ó w stały ch w zespołach na dzień 31 III 1979 r. — d o k o n a n o szczegółow ej a n a liz y r e je s tr u uczestn ik ó w w k aż-dym zespole, z udziałem in stru k to ra , b io rą c p od uw ag ę ty lk o ty ch uczestników , k tó rz y uczęszczali n a z aję c ia p rzy n a jm n ie j raz w ty g o d -niu. Po o sta te cz n e j w ery fik acji u z y sk an y c h tą dro g ą danych, w tra k c ie o b se rw acji i rozm ów z u czestnikam i — p rz y ję to je n a u ż y te k n in ie j-szych b a d a ń jak o m a te ria ł b adaw czy p o s ia d a ją c y znaczny sto p ień w iarygodności.
A n aliza planów p ra c y O sied lo w ej Rady K o o rd y n a c y jn ej pozw oliła n a u z y sk an ie p o d sta w o w y c h inform acji nt. w spółdziałania in sty tu cji w y chow aw czych i p o zaw y ch o w aw czy ch w osiedlu. M a te ria ł ten został z w ery fik o w an y przez b ad an ie sp ra w o zd a ń S ekcji Im prez MDK o ra z poprzez w y w iad y środow iskow e.
A nalizę w y m ien io n y ch d okum entów p rzeprow adzono w o k re sie od 2 I do 15 IV 1982 r.
SYSTEMATYCZNA BEZPOŚREDNIA OBSERW ACJA UKIURUNKOWANA
O b se rw a cja b y ła fra g m en ta ry c z n a — obejm ow ała dw a w ycinki za-jęć po ok. 15 m in. P row adzono ją sy ste m a ty c z n ie o d 1 I 1979 r. do
31 III 1979 r. co n ajm n iej raz w tygodniu. P odstaw ow ym narzędziem badaw czym b y ł dziennik o b serw acji. S tan daryzow anym zapisem o b ję ta została tylko cecha d otycząca sy stem aty czn o ści uczęszczania, n a to m iast pozostałe spostrzeżenia, dotyczące ak tyw ności, p o sta w i z a ch o -w ań uczestnikó-w , s ty lu pracy in stru k to ra , efe k ty -w n o śc i -w ycho-w a-w czej zespołu, itp. — notow ano w p o sta c i luźnych zapisów . N ie k tó re sp o strz e -żenia, zgodnie z k o n c ep cją T. Pilcha, kon su lto w an o z in stru k to ram i, u z y sk u ją c w ten sposób o c e n ę z eb ra n e g o m a te ria łu ,,w sensie jego kom pletności i p raw id ło w e g o k ie ru n k u " 9. In stru k to rz y b ad anych zespołów byli poinform ow ani o celu o b se rw acji, ale ty lk o w części d o ty -czącej a k ty w n o ści uczestników , z .pom inięciem o c e n y sty lu i efektów p ra c y in stru k to ra .
N ależy p rz y ją ć założenie, iż n a w iarygodność m a te ria łu u z y sk a n e go w tra k c ie o b se rw a c ji m iał p ew ien w p ły w fakt, że p ro w a d z ąc y b a -dania p e łn ił fu n k cję d y re k to ra placów ki, przy czym m ógł to być w pływ zarów no d o d atn i, ja k i u jem ny. W p ły w dodatni przy p u szczal-nie m ia ł m iejsce w o d n iesie n iu do ty ch w y n ik ó w o b serw acji, k tó re do-ty cz y ły uczestników . S przyjała tern u n a tu ra ln a s y tu a c ja p ro w ad ząceg o badania, k tó ry był zap rz y ja ź n io n y z uczestnifcmi b a d a n y ch zespołów w tra k c ie licznych o dw iedzin w o k re sie p o p rzedzającym . D ogodność tę w zm acniała jeszcze okoliczność, że p ro w a d z ąc y nin iejsze b adania realizo w ał w łasne zajęcia z m łodzieżą w pom ieszczeniach są sia d u ją c y c h z salam i zajęć o b y d w u zespołów bad an y ch . Z arów no w ięc w sp o m n iana s y tu a c ja ja k i częste p rz e b y w a n ie iana z ajęciach ty ch zespołów s p r a w iły, że uczestn icy przyzw yczaili się d o obecn o ści b a d ająceg o . N a to -m iast z n ie k sz ta łcając y w p ły w p row adzącego bad an ia -m ógł -m ieć -m iej-sce w o d n ie sie n iu do bad an ia cech in stru k to ra i e fe k tó w jego działal-ności. W p ły w ten m ógł być n e u tra liz o w a n y przez w spom niane już czę-ściow e u k ry c ie celu o b serw acji, ja k rów nież przez p o z y sk an ie sobie zaufania in stru k to ró w i p rze k o n a n ie ,ich o zn aczeniu w yników badań.
T rzeba rów nież zaznaczyć, że sporo isto tn y ch in fo rm acji u d ało się zgrom adzić w tra k c ie o b se rw acji przy p ad k o w y ch , poza zajęciam i, lecz w sy tu a c ja c h b ardzo c h a ra k te ry sty c z n y c h , np. w czasie p rzy g o to w y w a -nia się zespołu d o w y ja z d u na w y stęp y , w ycieczki, próby, a także w tra k c ie p rzy p a d k o w y ch rozm ów z uczestnikam i w czasie p rz e rw lub po zajęciach.
P lanow ą o b se rw a c ją fra g m en ta ry c z n ą o b ję te rów nież zo stały 4 k o lejn e d y sk o tek i d la m łodzieży. O becność b a d a ją c e g o u m o ty w o w an a b y ła p o trzebą u d z ie len ia pom ocy tech n iczn ej o rg an iz ato ro m w in sta lo w a -niu sp rzętu n a g łaśn iająceg o , k tó ry był b ard zo k o sztow ny, a p o n a d to
w ypożyczony z pracow ni m uzycznej — sta n o w ił w ięc w ogólnym o d -czuciu m łodzieży przed m io t szczególnej troiski. Badanie p o legało na k ilk a k ro tn y m w ejściu na salę i pro w ad zen iu o b se rw acji p rzez ok. 10 min, a n a stęp n ie na każdorazow ym sp o rządzeniu n o tatk i d o ty czącej p rzedm iotu o b se rw acji. B adaniem tym o b jęto d y sk o te k i zorganizow ane w dniach: 17 II, 8 III, 17 III, i 7 IV 1979 r.
ANKIETA POD "KIERUNKIEM, TECHNIKI SOCJOMETRYCZNE, POM IAR POSTAW
W szy stk ie trzy w ym ienione techniki badaw cze zastosow ano poprzez użycie w sp ólnego k w estio n ariu sza o p rac o w an e g o w dw óch w ersjach : dla u czestników zespołu m od elarsk ieg o (wiek 13— 15 lat) i dla u c z est-niczek zespołu rytm iki (w iek 8— 11 lat). O bydw a kw estio n ariu sze róż-nią się stopniem przy stęp n o ści pytań, uw zg lęd n iający m m ożliw ości per- cep cy jn e b ad anych uczestników i uczestniczek. Po w stępnym o p ra c o -w aniu k -w e stio n a riu sz y p o d dano je o cen ie p o d kątem ich zrozum iałości (dostosow ania do m ożliw ości p e rc e p c y jn y c h Oraz in te le k tu a ln y c h b a d a -nych dzieci). O ceny kw estio n ariu sza przeznaczonego dla uczniów klas II— IV dokonała dośw iadczona nau czy cielk a — sp e cja listk a nauczania początkow ego, a kw estio n ariu sza dla uczniów klas V I—V III n a u c zy -cielka języ k a polskiego. W w y niku tej k o n su lta c ji n an iesiono kilka p o p raw ek w tekście i u k ładzie p y ta ń . K w estionariusze p o d d an o n a s tę p -nie w ery fik acji p rak ty czn ej, pod k ątem ich p rzystępności i zrozum ia-łości, na g rupie p rze c ię tn ie uzdoln io n y ch rów ieśników .
K w estionariusze w o b y d w u w e rsja c h , w niew ielkim ty lk o stopniu w y m a g ają pisem nych o d pow iedzi (podanie nazw isk w b a d a n iu socjom e- trycznym i w y p e łn ie n ie m etryczki) — w szy stk ie p ozostałe p y ta n ia posia d ają ściśle sk a te g o ry zo w a n e odpow iedzi, w y m a g ają c e je d y n ie do k o nania w y b o ru i p o d k re śle n ia ty lk o jed n ej, najw łaściw szej zdaniem re s p o n denta. M iało to duże znaczenie dla sp ra w n eg o p rzep ro w ad zen ia b a -dań, szczególnie w o d n ie sie n iu do dzieci w w iek u 8—9 lat, m ający ch jeszcze pew ne trudności w pisaniu. W k w estio n ariu szach zastosow ano w y łączn ie p y tan ia z k a fe te rią zam kniętą i ze skalam i 3 — i 5-stopnio- w ym i. K ażde p y tan ie przed w y p ełn ien iem k w e stio n a riu sz a było c z y tan e i om aw iane w stopniu g w a ra n tu ją c y m p e łn e i jednoznaczne rozum ienie jego treści przez w szystkich re sp o n d e n tó w . S ta ra n o się to robić w spo-sób m ożliw ie n a jb a rd z ie j pozbaw iony zab arw ie ń e m o cjo n aln y ch i treści sug esty w n y ch . O gólnie trzeb a stw ierdzić, że p y tan ia zastosow ane w a n -kiecie o d w o ły w a ły się b ard ziej do sfery e m o cjo n aln ej niż in te le k tu a ln ej, przez co w ybór w łaściw ej (w od czu ciu uczestników ) odpow iedzi staw ał się czy nnością łatw ą i oczy w istą, choć n iek ie d y to w a rz y sz y ło m u pew ne
w ah an ie, co je s t zupełnie zrozum iałe w p rz y p a d k u konieczności do k o n a n ia w y b o ru . W y d a je się je d n a k , że dzięki o d p o w iedniem u p rz y g o to w a n iu uczestn ik ó w , p o z y sk an iu ich zaufania i w sp ó łp ra c y o raz p rz y -g o to w an iu w łaściw y ch w a ru n k ó w o r-g an iz ac y jn y c h , zap ew n iając y c h całkow itą d y sk re c ję i e lim in u ją c y c h szkodliw y p o śp iech , u d a ło się z re d u -k o w ać do m inim um w p ły w czy n n i-k ó w z n ie -k sz ta łc a ją c y c h w ia ry g o d n o ść o trz y m y w a n y c h inform acji.
W YW IAD JA W N Y SKATEGORYZOWANY Z INSTRUKTORAMI
W y w ia d p rzep ro w a d z o n o z in stru k to ra m i o b y d w u zespołów . Z u w a gi n a zależności służbow e pom iędzy p ro w adzącym w yw iad, a jeg o re s -po n d en tam i b ra n o -pod u w a g ę m ożliw ość, że u z y sk an e d ane m ogą być n iep ełn e, lub częściow o zn iek ształco n e, po pierw sze ze w zg lęd u na d om niem ane p rag n ie n ie rozm ów ców , a b y u d zielan e in fo rm acje zadow o-liły b a d ają c eg o , a po d ru g ie ze w zględu n a ch ęć p o c h w a len ia się n a j-lepszym i efektam i sw ej p ra c y i u k ry c ia e w e n tu a ln y c h n ied o ciąg n ięć. W y d a je się jednak, że o b a w y te sp raw d ziły się w m inim alnym stopniu n a sk u te k o d pow iednich zabiegów i okoliczności. P rz ed e w szy stk im dlatego, że in stru k to rz y w y k a z a li duże zrozum ienie w tra k c ie w ie lo m iesięcznego trw a n ia b a d a ń dla p o trz e b y o b iek ty w n e g o poznania fak -tów . P o nadto, ja k o w taje m n ic z e n i częściow o w p ro b le m a ty k ę i cel b a d a ń m ieli p ełną św iadom ość, że p rzek azy w an e p rzez nich inform acje b ęd ą w ie lo k ro tn ie w e ry fik o w a n e p rz y pom ocy in n y ch tech n ik bad aw -czych, a także, iż p ro w a d z ą c y b a d a n ia m iał m ożność szczegółow ego poznania rze c z y w isto śc i w to k u b e zp o śre d n iej, sy ste m a ty c z n e j o b s e rw a cji zajęć. W re sz c ie dlatego, że p ro rw a d z ąc y rw y rw ia d y tak o d d z ia ły -w ał n a w y c h rozm ó-w có-w , ab y p rze k a z y -w a li in fo rm acje przed e -w szy s-tkim w o p a rc iu o fak ty , k tó re są zaw sze łatw iejsz e do zw ery fik o w a-nia aniżeli su b ie k ty w n e o c e n y i uogólniea-nia.
W YW IAD JA W N Y SKATEGORYZOWANY Z W Y CH O W A W C A M I KLAS ORAZ Z NAUCZYCIELAMI PRZEDMIOTÓW POKREWNYCH DZIAŁALNOŚCI ZESPOŁU
W y w ia d p rzep ro w a d z o n o z 26 w y ch o w aw cam i i nauczy cielam i b a -d an y ch u czestn ik ó w . K w estio n ariu sz z asto so w an y w ty c h w y w ia-dach, ja k ró w n ież w sz y stk ie k w e stio n a riu sz e p o z o sta ły ch w y w ia d ó w jest sk ateg o ry zo w an y , a le n ie w sensie ta k ścisłej a sce z y m etodologicznej, ja k ą zaleca M. Łobocki10, tzn. ko n ieczn o ści zasto so w an ia p y ta ń w y łą -cznie zam kniętych. W tym se n sie będ zie to k w e stio n a riu sz częściow o sk a te g o ry zo w a n y , zbliżony do p rez e n to w a n eg o p rze z T. P ilch a11, tzn.
10 M. Ł o b o c k i , M etody badań pedagogicznych, W arszaw a 1978, s. 291. 11 P i l c h , op. cii., s. 89—91.
z a w ie ra ją c y część p y ta ń z am k n ięty ch i część o tw a rty c h , ale ściśle u k ie -ru n k o w a n y c h na w y ja śn ie n ie k o n k re tn y c h problem ów i w zasadzie nie w y m ag ający ch d o d a tk o w ej k o d yfikacji, g d y ż na og ó ł p o siad ają one k ie ru n e k jed n o zn aczn ie p o zy ty w n y , jedno zn aczn ie n e g a ty w n y , lub p ro -w adzą do odpo-w iedzi ty p u „ tru d n o po-w iedzieć". W y ją te k stano-w ią p y tan ia całkow icie o tw a rte , ty p u „co zdaniem Pani (Pana) m ożna b y u lepszyć, co m ożna u sp ra w n ić ". Te p y ta n ia pow o d u ją oczyw iście po-trzeb ę kod y fik o w an ia odpow iedzi.
O gólnie m ożn5 stw ierdzić, że p y ta n ia zam knięte zgodne z k ry te riu m ścisłej k a te g o ry za cji odnoszą się głów nie do problem ów efek tyw ności w ychow aw czej zespołów , n ato m iast część p y ta ń d o ty czący ch opinii, w iedzy, p o staw i poglądów resp o n d e n tó w n ależy do p y tań o tw a r-tych.
W sz y stk ie w y w ia d y z n au czy cielam i p rzeb ieg a ły w atm osferze w z a -jem n ej życzliw ości, zrozum ienia p o trz e b y p ro w a d z en ia b a d a ń i zaufania do o so b y pro w ad ząceg o w y w iad , n a co z w ra ca ją og ro m n ą uw ag ę m etodo-lodzy, jak o na w a ru n e k pow odzenia badaw czego w w y w ia d z ie 12. C zyn-nikiem k o rzy stn y m dla u z y sk an ia w ia ry g o d n e g o m a te ria łu b ył jed n a k głów nie fakt, że szczególnie p ierw sza część p y tań , k tó re w y m a g a ły b ard zo rze teln y c h odpow iedzi, gdyż d o ty cz y ły zbadania p o zy ty w n eg o tra n sfe ru aktyw nośoi p o zaszk o ln ej ucznia n a jeg o p o stę p y w szkole — w niczym nie k ręp o w a ły resp o n d en tó w , tzn. nie sta w ia ły ich w (trudn ej sy tu a cji. P o(trudn ad to o trz y m y w a (trudn e i(trudnform acje d o ty czy ły przede w sz y -stkim faktów , k tó ry c h w ia ry g o d n o ść b a d a ją c y m ógł n a ty c h m ia st w e ry fi-kow ać w o p a rc iu o pełn ą d o k u m en tację szkolną w p o sta c i dzienników lek c y jn y ch , a rk u sz y ocen itp., k tó rą resp o n d en ci posługiw ali się w tra k -cie u d z ie lan y c h odpow iedzi.
W b a d a n iu postaw nauczycieli w obec o bow iązku m obilizow ania sw ych uczniów do u c z estn ic tw a w zajęciach pozaszk o ln y ch o d w o ły w a -no się głów nie do w ie d z y resp o n d e n tó w nt. działal-ności placów ki w osiedlu, gdyż odpow iedzi n a p y tan ie zadane w p ro st, czy u w ażają to za sw ój obow iązek, m ogą n a su w a ć pew ne w ątpliw ości.
ANKIETA WSROD RODZICÓW BADANYCH UCZESTNIKÓW
Była to szczególna odm iana a n k ie ty pocztow ej, gdyż doręczo n a zsta ła przez u czestn ik ó w zajęć o b ję ty c h b ad a n ie m sw oim rodzicom . P o-praw nie w y p ełn io n e k w e stio n a riu sz e zw róciło 12 rodziców u czestników
lł Por. m. in. W. Z a c z y ń s k i , Praca badawcza nauczyciela, W arszaw a 1968,
