Anna Lisowska
studentka V roku specjalności geografia turyzmu
Uniwersytetu Łódzkiego vitalis@wp.pl
TOURISM ES 1 - LIEU X COMMUNS [TURYSTYKA 1 - BANAŁY], 2 0 0 2 ,
PHILIPPE DUHAMEL, JEAN- -CHRISTOPHE GAY, RÉMY KNAFOU, OLIVIER LAZZAROTTI,
ISABELLE SACAREAU, MATHIS STOCK, PHILIPPE VOILIER
I OLIVIER DEHOORNE, PARIS: BELIN, 3 2 0 s s .
W 2002 roku ukazała się na francuskim rynku w ydaw niczym książka pt. Tourism es 1 - Lieux
com m uns (Turystyka 1 - B anały). Jest to praca
zbiorow a napisana przez członków grupy badaw czej M IT (M obilités, Itinéraires, Territoires) utw o rzonej na U niw ersytecie Paryż VII - Denis Diderot. Zakres m ateriału zaw artego w książce ujęto w trzech częściach, z których każda została podzielona na rozdziały i podrozdziały oraz za kończona podsum ow aniem . C ałość utworu rozpo częto przedm ow ą i w prow adzeniem , zakończono natom iast ogólnym podsum ow aniem , glosariu- szem, spisem literatury i w ykazem tabel oraz szczegółowym spisem treści.
Praca grupy M IT je s t w ynikiem oryginalnego i odważnego podejścia do zagadnienia turystyki. Św iadczą o tym m.in. tytuły poszczególnych czę ści, rozdziałów , czy podrozdziałów , np. „Delirium
turisticum ” , „Ils sont fo u s ces to u ristes!” („Oni są
szaleni, ci turyści!” ), „C om m ent les pieds des
touristes changent le sable, la neige, les ruines ou les cham ps de betteraves en or” („Jak stopy
turystów zm ieniają piasek, śnieg, ruiny lub pola buraków w złoto”). Lektura całej książki dostarcza licznych inform acji dotyczących turystyki, przed staw iając to zjaw isko w sposób bardzo krytyczny, traktuje też o turystach jak o grupie społecznej oraz o sposobach pow staw ania i istnieniu m iejsc turystycznych.
TOURISM ES 1 - LIEU X COMMUNS, 2 0 0 2 , PHILIPPE DUHAMEL,
JEAN-CHRISTOPHE GAY, RÉMY KNAFOU, OLIVIER LAZZAROTTI, ISABELLE SACAREAU, MATHIS
STOCK, PHILIPPE VOILIER AND OLIVIER DEHOORNE,
PARIS: BELIN, 3 2 0 ss.
In 2002 the French publishing m arket welcomed a book entitled Tourismes 1 - Lieux communs. It is a collective work written by the m em bers of the MIT research group (Mobilités, Itinéraires, Territoires), at the University of Paris VII - Denis Diderot. The contents fall into three sections each divided into ch ap ters and sub-chapters, and closes with a sum m ary. The book begins with a preface and introduction, and ends with a general summ ary, glossary, bibliography, a list of tables and a detailed contents page.
The book w ritten by the MIT group is an outcom e of a n original and daring approach to tourism w hich shows in the titles of individual sections, chapters and su b -ch ap ters, e.g. Delirium turisticum, Ils sont fo u s ces tourists! (They are crazy, th ese tourists!), or Comment les pieds des tourists changent le sable, la neige, les ruins ou les cham ps d e betteraves en or (How to u rists’ feet change sand, snow, ru in s or beetroot fields into gold). The book provides the read er with a lot of inform ation a b o u t to u rism presenting the phenom enon very critically, and about to u rists as a social group as well as the origins an d reality of to u rist places.
Ideą tow arzyszącą autorom przy pisaniu książki była biblijna przypow ieść o wieży Babel, kiedy to ludzie chcieli zam ieszkać w jednym miejscu, będącym sym bolem potęgi całego rodzaju ludz kiego. Zdaniem autorów Tourism es 1. Lieux
com m uns, współczesny człow iek od now a dąży do
stw orzenia m iejsc w spólnych spotkań. S ą nimi m iejsca turystyczne, w których spotykają się przedstaw iciele różnych narodow ości, mimo dzie lących ich barier językow ych i mimo znacznych odległości, które m usieli pokonać, by do danego m iejsca dotrzeć. Zauw ażono, że dzisiejsze pokole nia, zaangażow ane w procesy określania i regulacji reguł życia we w spólnocie, znalazły w m iejscach turystycznych pole do w yrażania swych niechę ci, obaw i różnych fantazji. Turystyka stanowi pew nego rodzaju klucz, który otw iera drzwi do zrozum ienia problem ów istniejących w społeczeń stwie.
C zęść I książki, zatytułow ana „Pourquoi tant
de h a in e T („D laczego tyle nienaw iści?”), podzie
lona na dwa rozdziały, je s t przede w szystkim ostrą krytyką turystyki m asow ej, określonej dobitnie j a ko „pędzenie stada turystów z użyciem nakazów rynku” .
Przykładem tego typu turystyki s ą letnie wy jazdy nad m orze, czyli turystyka 3S. Pow szechnie
w literaturze przedm iotu przez pojęcie „3S” rozu mie się „sun, sea, sand” , czyli „słońce, m orze, pla ża”, w pracy francuskiej składow ym i 3S są „sea, sex and sun” , czyli „m orze, seks i słońce” . W tej części pracy ukazana została ew olucja podejścia do opalonej skóry ludzkiej, kąpieli w w odzie m or skiej oraz pokazyw ania ciała na plaży. Zauw ażono, iż dawniej opalona, ogorzała skóra była w yróż nikiem niskich klas społecznych, ale ju ż w X X w. lekarze uznali opaleniznę za symbol zdrow ia i w yzw olenia z purytańskiego gorsetu końca XIX w. Dziś, na początku X X I w., opalanie je st ponow nie oceniane ja k o niebezpieczne dla zdro wia. Autorzy pracy stw ierdzili również, że wraz z rozebraniem się na plaży i w ystaw ianiem nagie go ciała na działanie słońca, dokonuje się sw ois tego rodzaju m etam orfoza człow ieka w zwierzę, pow rót do czasów prehistorycznych, dzikich. Plaża została określona jak o m iejsce uw olnienia wszel kich nieprzyzw oitych fantazji i najniższych instyn któw, zw łaszcza seksualnych. Jako przykład p oda no istnienie tzw. turystyki seksualnej w krajach Azji Południow o-W schodniej, Ameryki Łacińskiej czy Afryki, gdzie „w szystko kręci się wokół hand lu seksem ”, zaś dochody z prostytucji s ą w ażną składow ą dochodu narodowego.
The a u th o rs ’ guiding idea w as the biblical story of th e Tower of Babel in w hich everyone w anted to live in one place symbolizing th e g reatn ess of the whole of h u m a n kind. According to the au th o rs of Tourismes 1 - Lieux communs, contem porary m an again w ants to create places for m eeting, th a t is to u rist places w here representatives of different natio n alities m eet despite language b a rriers an d the large distances they have to cover to reach them . It was rem arked th a t people today, involved in the processes of defining and regulating life in society, found to u rist places excellent for expressing dislikes, fears an d fantasies. T ourism is a kind of key opening th e door to u n d e rsta n d in g the problem s in society.
Section I of the book, entitled Poarquoi tant de haine? (Why so m uch hate?), divided into two ch ap ters, is above all a b itte r criticism of m ass tourism , expressively described as “driving herds of to u rists like cattle to m eet m arket req u irem en ts”.
An exam ple given is su m m er trips to the seaside, i.e. the 3 S’s tourism - a popular abbreviation for ‘su n , sea, sa n d ’. In the book the 3 S’s sta n d for ‘sun, sea an d sex’. The a u th o rs p resen t the changing ap p ro ach to tan n ed h u m an skin, b ath in g in seaw ater and displaying one’s body on the beach. They rem ark th a t in the p a s t tan n ed skin was ch aracteristic of th e lower social classes, while in th e 2 0 th century it was considered a liberation from the p u ritan corset of the late 19th cen tu ry and, by doctors, a symbol of health. Nowadays su n b a th in g is regarded as a health hazard. The a u th o rs also claim th a t by u n d ressin g on the beach and displaying the naked body to su n ra y s, a h u m a n in a way is transform ed into an anim al, retu rn in g to a wild prehistoric era. The beach is defined as a place where all indecent fantasies and the lowest instincts, especially sexual, are s e t free. The example quoted here is the ‘sex to u rism ’ of S o u th -e a st Asia, Latin America or Africa, w here “everything revolves around the sex tra d e ”, an d profits from
Zdaniem autorów , turystyka m asow a je st rezul tatem ideologii konsum pcji, podobnie ja k w ypra wy krzyżowe czy pielgrzym ki były ow ocem wiary religijnej. Turyści m asowi, podobnie do krzyżow ców, najeżdżają coraz to now e m iejsca i grom adzą pamiątki niczym jeńców w ojennych, tyle że za miast oręża dzierżą w dłoni kam ery video i aparaty fotograficzne. T urystyka m asow a przyczynia się też w dużym stopniu do degradacji odw iedzanych m iejsc, zbanalizow ania ich znaczenia, a także roz woju tzw. rasizm u kulturalnego. M iejsca intensyw nie odw iedzane, s ą często uznane za „zbyt tu rystyczne”, a przez to banalne i niew arte zoba czenia. Zjaw isko rasizm u kulturalnego m ożna za obserw ow ać zw łaszcza w krajach biednych, lecz licznie odw iedzanych przez bogatych turystów z Zachodu.
Część II książki, zatytułow ana „Le touriste, un
être déplacé” („Turysta, istota przem ieszczona”)
je st analizą m ającą na celu w yjaśnienie, kim są turyści, co robią, jakim i m otywami kierują się podczas wyjazdów oraz jak ie procesy i efekty w yw ołują w odw iedzanych m iejscach. Część ta podzielona została na trzy rozdziały.
T urysta je st osobą, która się przem ieszcza, ale nie każda osoba m obilna je st turystą. Turysta przem ieszcza się bow iem w celach rekreacji i do m iejsc w tym celach specjalnie przez siebie wybranych. N ie m obilność zatem czyni turystę, ale rodzaj wykonywanej przez niego aktywności. C złow iek-turysta tworzy turystykę, bez niego nie może pow stać ani sam o zjaw isko, ani też miejsce turystyczne. Istotą w yjazdów turystycznych jest nie tyle fakt przem ieszczenia się w przestrzeni, ile fakt poszukiw ania inności, odm ienności od dnia codziennego. W łaśnie inność je s t najw ażniejsza dla turysty, m iejsce turystyczne liczy się dla niego, bo je st INNE od tego, co widzi na co dzień. Autorzy pracy zw rócili uw agę, że inność nie je st jedynie funkcją odległości w kilom etrach - jedni turyści zm ieniają kontynent, inni szukają inności rozbijając nam iot na pobliskiej łące. O dm ienność je st ważna, ale m uszą też istnieć pew ne podobień
stw a do tego, co dobrze znane. „Zbyt w iele inności zabija inność” - jeśli turysta będzie się czuł zu pełnie obco w odw iedzanym m iejscu, ju ż więcej doń nie przyjedzie. Inność m a sw oje granice, zaś m iejsce turystyczne pow inno być przede w szyst kim m iejscem spotkań tow arzyskich członków społeczeństw a turystycznego. D latego często zau ważyć m ożna zjaw isko skupiania się przedsta wicieli danej narodow ości w tym sam ym miejscu
prostitu tio n are an im portant section of the national income.
According to th e a u th o rs, m ass tourism is a p ro d u ct of the ideology of consum ption, a s c ru sa d e s or pilgrimages are a pro d u ct of religious belief. Mass to u rists, like cru sa d e rs, invade new places, collect souvenirs like trophies, with th e difference th a t instead of w eapons they hold cam eras in th eir h an d s. M ass tourism is also largely responsible for the degradation of the places visited, an d th eir significance, as well a s for th e developm ent of cultural racism . Very p o p u lar places are often considered to be ‘too tou risty ’, and a t the sam e tim e b an al and n ot worth visiting. The phenom enon of c u ltu ra l racism can be observed in poor co u n tries visited by m any rich to u rists from the West.
Section II of the book, entitled Le touriste, un être déplacé (The tourist, a being displaced) is an attem p t to explain who to u rists are, w h at they do, w hat th eir m otives are while travelling, and w hat p rocesses an d effects they cause in the visited places. This section is divided into th ree ch ap ters.
The to u rist is a person who moves, b u t not every mobile person is a tourist. The to u rist moves for recreational purposes to places specially selected. It is not the mobility th en th a t m akes the to u rist b u t the kind of activity performed. The to u rist creates tourism , w ithout the phenom enon itself n o r the tourist, a to u rist place can n o t exist. The essence of to u rist travel is n o t the fact of moving in space, b u t th e fact of searching for
difference, a displacem ent from everyday
life. This difference is very im portant for the to u rist who ap preciates the to u rist place b ecau se it is different from the one seen every day. The a u th o rs point o ut th a t difference is n o t a function of d istan ce m easu red in kilom etres; some to u rists change co n tin en ts; others look for difference by p u ttin g u p a te n t on a nearby meadow. Difference is im portant b u t th ere m u st also be som e sim ilarity to w hat we know well. Too m uch difference kills the difference’ - if th e to u rist feels completely estran g ed in the place visited
turystycznym, np. Niemców na Krecie czy Wło chów na Eubei.
W pracy postawiono m. in. pytanie, czy każde miejsce jest stworzone do rekreacji. Wiele czynni ków sprawia, że dane miejsce, lepiej niż inne, na daje się do uprawiania danego rodzaju aktywności: walory środowiska przyrodniczego, dostępność komunikacyjna, istniejące zagospodarowanie tury styczne. Ważne są również cechy i predyspozycje samych turystów. Cóż z tego, że dane miejsce spełnia wszelkie warunki dla wysokiej jakości re kreacji, gdy odwiedzające je grupy osób nie po trafią tych atutów wykorzystać. Wpływ na to mają np. środowisko życia społecznego, wiek, status majątkowy czy zasoby czasu wolnego. Pierwszymi osobami biorącymi udział w kształtowaniu posta wy turystycznej są rodzice, którzy uczą dzieci podstawowych reguł zachowania w podróży. Nie bez znaczenia jest również propagująca rozwój tu rystyki polityka państwa - autorzy podali przykład programu Plan neige wdrożonego we Francji w latach sześćdziesiątych, którego celem było utwo rzenie nowych stacji sportów zimowych w Alpach.
Część III książki, zatytułowana „Le tourisme en ses lieux” („Turystyka w swych miejscach”), trak tuje o miejscach będących celem wyjazdów tury stycznych i została podzielona na trzy rozdziały. Autorzy próbują w niej m. in. znaleźć odpowiedzi na pytania, dlaczego dane miejsce stało się miej scem turystycznym, jakie czynniki przyczyniły się do jego utworzenia czy rozwoju, a także gdzie i kiedy powstały na świecie pierwsze miejsca tu rystyczne.
Turyści otworzyli drogę do pewnych miejsc, z czasem zmianie uległy przede wszystkim sposo by i częstotliwość ich odwiedzania. W pracy wy różniono trzy podstawowe czynniki przyczyniające się do wyjazdów, a w konsekwencji do powstania miejsc turystyczych. Są nimi: pielęgnacja ciała, kontemplacja i poznanie.
Do określenia atrakcyjności danego obszaru służy waloryzacja, jednak nie zawsze wysoka oce na ekspertów jest równoznaczna z wysoką frek wencją turystyczną. Nie ma miejsc turystycznych bez turystów, ani zgody społeczności lokalnych - nieprzychylność ludności autochtonicznej może skutecznie zniechęcić nawet najbardziej toleran cyjnych podróżujących. Postęp techniki i rozwój szybkich środków transportu to także znaczące czynniki rozwoju turystyki. Bez nich nie byłaby możliwa wymiana informacji o istniejących miej scach oraz dotarcie do nich w krótkim czasie. Miejsca turystyczne są bardzo różnorodne pod
s /h e will never re tu rn there. Difference is limited, an d a to u rist place should be above all one w here m em bers of the ‘to u rist society’ m eet socially. Therefore we can often observe representatives of the sam e n ationality flocking to the sam e to u rist place, e.g. G erm ans like to travel to Crete, or Italians to Eubeia.
The a u th o rs pose th e question of w h eth er any place can be u sed for recreation. There are m any factors which predestine one place to a given activity b etter th a n an o th er, for in stan ce n atu ral assets, accessibility or to u rist infra stru c tu re . Also th e qualities and pre dispositions of the to u rists them selves count. Som etim es a place offers all the conditions required for high quality recreation b u t th e visitors are unable to m ake good u se of th em b ecau se of their inappropriate social s ta tu s , age, financial s ta tu s or lack of free time. The first people who sh a p e o u r to u rist attitu d es are o u r p a re n ts who teach u s basic travelling behaviour. We should not disregard a pro -to u rism governm ent policy - the a u th o rs quote the exam ple of th e Plan neige, in troduced in France in th e 1960’s w hich aim ed a t creating new w inter sp o rts reso rts in the Alps.
Section III, entitled Le tourisme en ses lienx (Tourism in to u rist places) refers to the places w here to u rists travel and is divided into th ree ch ap ters. The au th o rs try to an sw er th e q u estio n s of why a given site becom es a to u rist place, w hat factors lie behind the creation or developm ent of a given to u rist place, and w here an d w hen the first to u rist places appeared. T ourists have opened the way to certain places, w ith history ch an g ing the m ethods an d frequency of visiting them . The book p resen ts three basic reaso n s for travelling and, as a consequence, for creating tourist places: body care, contem plation an d learning.
The evaluation of th e attractiv en ess of a given are a is achieved by a ranking of values. However, a high evaluation by experts is n o t always followed by high to u rist frequency. There are no to u rist places w ith o u t to u rists or the approval of the local com m unities - local resen tm en t
względem wieku, w arunków pow stania, położenia w przestrzeni, czy przeznaczenia i pełnionych funkcji. Autorzy T ourism es 1 - Lieux com m uns zaproponow ali w łasną typologię m iejsc turystycz nych, dzieląc je zasadniczo na te, które zostały przez turystykę stw orzone i te, w których doko nano inwestycji turystycznych. Do m iejsc pow sta łych ex nihilo i przeznaczonych do pełnienia jednej zasadniczej funkcji zaliczono m.in. plaże nadm orskie czy stacje sportów zim ow ych utw o rzone w Alpach francuskich w latach sześćdzie siątych XX w., w ram ach Pian neige. M iejscam i, które zostały w zbogacone poprzez turystykę i za częły dzięki niej pełnić dodatko w ą funkcję są np. centra historyczne m iast, gdzie czynnikiem przy ciągającym turystów je s t dziedzictw o kulturow e i historyczne, zaś turystyka w prow adza rozwój działalności usługow ej. Ze względu na różnorod ność typów i pełnionych funkcji, m iejsca tury styczne stały się przedm iotem zainteresow ania specjalistów z dziedziny geografii urbanistycznej czy architektury. M iejsca koncentracji ruchu tury stycznego s ą w artościow e nie tylko ze względu na posiadane walory, ale rów nież ze w zględów eko nom icznych - k oncentrują i dystrybuują środki fi nansowe.
W łaściw ie każde m iejsce m oże stać się atrak cyjne turystycznie, potrzeba tylko pom ysłu na pro dukt turystyczny. Położony na w schód od Paryża region M arne-la-V allée był jeszcze kilkanaście lat temu m iejscem uprawy zbóż i buraków , po utw o rzeniu na początku lat dziew ięćdziesiątych parku atrakcji Disneya odw iedziło go 111 min osób.
W ogólnym podsum ow aniu, kończącym książ kę Tourism es 1 - L ieux com m uns, autorzy stw ier dzili, że turystyka aktyw nie uczestniczy w tw o rzeniu w spółczesnego obrazu św iata, zm ienia światopogląd i osobow ość człow ieka, który jako turysta przem ieszcza się i poznaje otaczający go świat, a także je st in sp iracją i obszarem różno rodnych badań naukow ych: geograficznych, spo łecznych, ekonom icznych. T urystyka sprzyja spot kaniom ludzi, w ym ianie myśli, tworzy dochód narodowy, tworzy i rozw ija m iejsca - je st feno menem budzącym w ielkie zainteresow anie i bę dącym przedm iotem pochw ały lub krytyki. Jest też zjaw iskiem , które nie lubi konfliktów poli tycznych czy społecznych i dlatego nie rozw ija się a czasem zam iera w m iejscach takimi konfliktam i dotkniętych. W ciąż otw arte w opinii francuskich badaczy pozostaje pytanie, czy na św iecie jest za dużo, czy za mało turystyki. A uto rzy podkreślili też duże znaczenie elastycznej
may effectively discourage even the m ost toleran t travellers. The developm ent of technology a n d rapid m eans of tra n s port are am ong o th er significant factors of tourism developm ent. W ithout them it would be im possible to exchange inform ation a b o u t existing places or to reach them w ithin a s h o rt time.
T ourist places vary as far as their age, origins, location, p u rp o se or functions are concerned. The a u th o rs of Tourisms 1 - Lieux com m uns propose their own typology of to u rist places, dividing them into those w hich were created by tourism an d those w here to u rist investm ents were m ade. Among the e x nihilo places, serving a single m ain objective, are the w inter sports reso rts opened in the French Alps in the 1960’s or seaside beaches. Places w hich have been enriched by tourism , which perform s a n additional function, are e.g. historical town centres w here the elem ent attra ctin g to u ris ts is the cultural and historical heritage, and tourism induces the developm ent of services. B ecause of th eir variety, to u rist places have in terested specialists in u rb an geography an d arch itectu re. Sites where to u rist activity co n cen trates are valuable not only b ecau se of th e a sse ts they offer, b u t also for econom ic reaso n s - they co ncentrate an d d istrib u te financial resources.
As a m a tte r of fact, any place can becom e touristically attractive; it only needs an idea for a to u rist product. The M arne-la-Vallee region, located east of Paris, w as covered w ith fields of corn and beetroot several y ears ago. Since Euro Disney opened in th e early 1990’s, the region h a s been visited by 111 million tourists.
In the su m m ary the a u th o rs claim th a t tourism actively particip ates in creating the contem porary world, changes the outlook and p ersonalities of people who, as to u rists, move and learn about th a t world. It is also an inspiration for a variety of research: geographical, social, economic, etc. Tourism provokes m eetings betw een people to exchange opinions, it g en erates national income, creates an d develops th e to u rist places
-polityki państw a w zakresie rozw oju turystki, w spółpracy z profesjonalistam i z tej dziedziny oraz w ykształcenia pokoleń potrafiących turystykę uprawiać.
Książka Tourism es 1 - L ie ia com m uns jest, w opinii autorki opracow ania, lekturą ciekaw ą i dającą w iele cennych inform acji o turystyce - zjaw isku w ieloaspektow ym i interdyscyplinarnym . Jest to rów nież przykład pracy, w której kryty ka turystyki zajm uje więcej m iejsca niż pochw a ła, co daje m ożliw ość now ego, być może bardziej obiektyw nego, spojrzenia na całość zagadnienia, oraz szansę uniknięcia błędów podczas organiza cji im prez turystycznych.
it is a very in tere stin g phenom enon both praised an d criticized. It does not favour political or social conflict, and th a t is why it often regresses or even dies o u t in places troubled by su c h conflicts. According to French research ers the question of w hether there is too m u ch or too little tourism in the world rem ain s open. The au th o rs point to th e significance of flexible governm ent policy, cooperation with sp e c ia lists a n d th e ed u catio n of those who are able to practice this tourism .
