Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie najwaniejszych cieek transferu wiedzy o nawoeniu rolin oraz nawietlenie powiza midzy doradztwem rolniczym, owiat, jednostkami badawczymi, jednostkami wytwórczymi a producentami rolny-mi. Rozwój i transfer wiedzy w zakresie nowych nawozów mineralnych dostpnych na krajowym rynku napotyka wiele barier o zrónicowanym charakterze, z których najwaniejsze zostały przedstawione w poniszym artykule.
Słowa kluczowe: dokarmianie dolistne, mikroelementy, transfer wiedzy 1. Wstp
Wiedza rolnicza towarzyszy człowiekowi od powstania ludzkoci. Rozwój ludzkoci oparty jest o cigłe poszukiwanie koncepcji i rodków pozwalajcych na lepsze dostosowanie si do zmiennego otoczenia i najlepszego wykorzystania posiadanych zasobów. Cech charakterystyczn nauk rolniczych jest cisłe powizanie z innymi naukami, przede wszystkim biologicznymi, tech-nicznymi, ekonomicznymi i chemicznymi. Rozwój nauk rolniczych i coraz wiksza rónorodno rodków produkcji rolnej, decyduj o potencjalnych moliwociach zwikszenia efektywnoci w gospodarstwach rolnych. Wymiana dowiadcze naukowych wielu dziedzin nauki generuje postp techniczny i technologiczny w sferach wytwórczych rodków produkcji rolnej. Polska go-spodarka rolna wymaga modernizacji technicznej. Dla jej sprawnego przeprowadzenia niezbdna jest współpraca wielu dyscyplin. Podstaw kwesti wydaje si proces komunikowania si głów-nych ogniw wymiany myli technicznej i technologicznej, w tym transfer wiedzy. Nie moe si to odby bez integracyjnych działa rodowisk nauki i praktyki rolnej. Transfer wiedzy w gospodarce i nauce o nawozach mineralnych jest szczególnie istotny. Ta grupa rodków produkcji rolnej z jed-nej strony kształtuje wielko i jako plonów rolin, z drugiej niezrównowaone ich stosowanie obcia rodowisko naturalne. Producent rolny powinien zna właciwoci poszczególnych nawo-zów i zasady ich stosowania, w celu racjonalnego nawoenia rolin w swoim gospodarstwie.
2. Materiały i metodyka
W artykule przedstawiono wyniki obserwacji rynku nawozów mineralnych w kraju w latach 2004-2006. Podstaw prezentowanego opracowania s informacje z bada własnych przeprowa-dzonych w 2004 roku w jednej z najwikszych firm produkujcych nawozy dolistne w kraju oraz badania ankietowe przeprowadzone latem 2005 roku wród siedemdziesiciu omiu producentów rolnych z województwa dolnolskiego.
3. Produkcja i stosowanie nawozów dolistnych
Do prawidłowego przebiegu procesów yciowych, według obecnego stanu wiedzy, roliny uprawne wymagaj obecnoci siedemnastu pierwiastków, w tym dziewiciu makroelementów i omiu mikroelementów. Rola mikroelementów ogranicza si przede wszystkim do regulacji pro-cesów biochemicznych. Zapotrzebowanie rolin na te składniki jest znacznie mniejsze w porówna-niu do makroelementów. Powszechn, tradycyjn form wprowadzania składników pokarmowych do gleby s nawozy stałe. Stosowanie coraz bardziej plennych odmian rolin uprawnych sprawia, e wraz z plonami rolin zwiksza si zapotrzebowanie na mikroelementy. Nowoczesne techniki uprawy rolin inicjuj prace badawcze nad technologiami otrzymywania i stosowania w praktyce takich nawozów, które w kompleksowy sposób zapewni wykorzystanie pierwiastków przez roli-ny. Dolistne stosowanie mikroelementów jest uznane za najwłaciwsz form.
W ostatnich latach bardzo szybko rozwija si produkcja asortymentu nawozów dolistnych w kraju. Szacuje si, e warto produkcji tego segmentu stanowi 5-10% wartoci rynku wszyst-kich nawozów dostpnych na krajowym rynku [1]. W obrocie znajduj si specjalne nawozy mi-kroelementowe do dolistnego dokarmiania poszczególnych grup rolin uprawnych oraz nawozy uniwersalne przeznaczone dla kilku gatunków rolin. W praktyce wyróniamy dolistne nawozy jedno- , dwu- i wieloskładnikowe zawierajce mikroelementy. Decydujce dla jakoci nawozów dolistnych jest to, aby zapewni maksymalne wykorzystanie pierwiastków przez roliny. Najko-rzystniejsz form podawania mikroelementów rolinom s chelaty - kompleksy składajce si z atomu centralnego oraz połczonych z nim ligandów. Chelatyzacja przeciwdziała tworzeniu si w nawozach nierozpuszczalnych połcze. Zalet schelatyzowanych mikroelemenów jest ich łatwe pobieranie i przemieszczanie w rolinie. W nawozach dolistnych stosuje si róne zwizki chelatu-jce, jak np.: EDTA, DTPA, HEEDTA, IDHA. Zastosowanie zwizków kompleksowych do pro-dukcji nawozów dolistnych umoliwia wytwarzanie zarówno nawozów jednoskładnikowych jak i wieloskładnikowych. Oferta krajowych firm produkujcych nawozy dolistne obejmuje kilkaset produktów. Wytwarzane w kraju i za granic nawozy dolistne s nonikiem postpu agrotechnicz-nego, umoliwiaj:
dobór właciwych dawek składników pokarmowych dla poszczególnych gatunków rolin uprawnych,
uzyskanie wyszych plonów,
regulacje parametrów jakociowych czci uytkowych rolin,
bardziej dokładne rozmieszczenie składników nawozowych na powierzchni pola, łczne stosowanie agrochemikaliów.
Stosowanie dolistnych nawozów nie tylko zwiksza plony rolin, ale przede wszystkim ich ja-ko [2,6,7]. Wyniki bada potwierdzaj dodatni wpływ nawoenia rolin mikroelementami na zawarto witamin (C, E, B2, B1, B3), wglowodanów, tłuszczu, białka i aminokwasów [5]. Oprócz wpływu na przemiany zwizków organicznych w rolinie, równie wanym aspektem po-dejmowanym w badaniach jest wpływ dokarmiania mikroelementami na odporno rolin wzgl-dem chorób. Roliny optymalnie zaopatrzone w składniki pokarmowe, w tym mikroelementy, charakteryzuj si mniejsz wraliwoci na choroby i czynniki rodowiska.
Wyniki bada ankietowych producentów rolnych z Dolnego lska potwierdziły zainteresowa-nie rozszerzezainteresowa-niem techniki nawoenia w swoich gospodarstwach o dolistne dokarmiazainteresowa-nie rolin. Wyniki bada wiadcz o duym zainteresowaniu respondentów nawozami przeznaczonymi pod upraw rzepaku, pszenicy, ziemniaków, kukurydzy i buraków cukrowych.
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% % radio inne telewizja Internet ulotki reklamowe czasopisma specjalistyczne
Rys.1. ródła wiedzy dotyczce nawoenia rolin w opinii respondentów
Ponad 35% ankietowanych producentów rolnych wskazało czasopisma specjalistyczne jako główne ródło wiedzy dotyczcej nawoenia rolin uprawnych. Ogółem masowe ródła informacji (prasa fachowa, telewizja, Internet, radio) wskazało 65% respondentów. W opinii producentów rolnych w masowych informacjach brakuje obiektywnych kalkulacji ekonomicznych traktujcych o efektywnoci stosowania nowych nawozów. Sporód innych ródeł respondenci wskazali głównie na porady doradców rolniczych.
4. Transfer wiedzy w zakresie stosowania nawozów mineralnych przez producentów rolnych Najwaniejszym elementem procesu zarzdzania wiedz w całej gospodarce jest jej transfer. W przypadku wiedzy z zakresu stosowania nawozów mineralnych moemy wyróni kilka naj-waniejszych cieek jej transferu.
Rys.1. Transfer wiedzy w zakresie stosowania nawozów mineralnych 4.1. Przemysł wytwórczy– producent rolny
Przedsibiorstwa produkujce nawozy mineralne w celu dotarcia z ofert do producentów rol-nych powinny wdraa system zarzdzania wiedz o produkcie. W procesie transferu wiedzy na temat produktów, przedsibiorstwa wytwórcze powinny zwróci szczególn uwag na nastpujce zagadnienia:
- przygotowanie informacji dla producentów rolnych, potrzebnej do racjonalnego uywania danego rodka produkcji,
- opracowanie materiałów pracownikom działu sprzeday, do prezentowania zalet wynika-jcych ze stosowania danego rodka produkcji.
Niezmiernie istotnym jest wybór rodków i kanałów informacyjnych, za pomoc których wie-dza o produkcie dotrze do producentów rolnych. Przedsibiorstwa wytwórcze powinny w coraz szerszym zakresie stosowa nowoczesne strategie marketingowe, poszukiwa produktów dla kon-kretnych klientów. Wymaga to odpowiedniej segmentacji rynku, adekwatnej do warunków krajo-wych, w oparciu o nastpujce kryteria:
- struktury obszarowej i poziomu produkcji, - dochodów uzyskiwanych z gospodarstwa rolnego, - struktury wieku i poziomu wykształcenia, - poziomu wiedzy i umiejtnoci zawodowych.
Bardzo istotn rol w promocji dolistnych nawozów mineralnych powinny odgrywa centra demonstracyjne, na których to prezentuje si efekty stosowania nawozów w oparciu o nowoczesne technologie dokarmiania dolistnego [4]. Równie wanym elementem zarzdzania wiedz w przed-sibiorstwach wytwórczych jest opracowanie narzdzi gromadzcych i porzdkujcych informacje napływajce z rynku. Naley tworzy, rozwija i utrzymywa powizania z tymi producentami rolnymi. Współczenie jednym z warunków odniesienia sukcesu rynkowego jest uzyskanie odpo-wiedniej iloci i jakoci wiedzy i jej odpowiednie wykorzystanie [3].
Przemysł wy-twórczy Producent rolny Porednik handlowy Owiata i szkol-nictwo Doradztwo rolnicze
4.2. Porednik handlowy – producent rolny
Handel na rynku nawozów mineralnych prowadzony jest przez poredników (przedsibiorstwa handlowe, hurtowników, detalistów) zakupujcych i rozprowadzajcych rodki produkcji rolnej na własny rachunek i ryzyko. Porednik handlowy powinien posiada odpowiedni wiedz, przekaza-n głównie od producenta danego rodka produkcji. Porednie szczeble w obrocie towarowym na rynku nawozów maj zapewni producentowi rolnemu zakup we właciwym miejscu, czasie i po odpowiedniej cenie. Od efektywnoci dystrybucji zaley w głównej mierze transfer wiedzy w za-kresie nowych nawozów mineralnych. Wymaga si od pracowników firmy handlowych oferuj-cych dolistne nawozy fachowej wiedzy na temat nawoenia rolin uprawnych, roli poszczególnych makro- i mikroelementów oraz objawów ich niedoborów w rolinie.
4.3. Owiata i szkolnictwo – producent rolny
Nieodzownym warunkiem upowszechniania postpu jest rozwój owiaty i kultury wród ludno-ci rolniczej pozwalajcy na rozumienie istoty i potrzeby zmian. Zmiany w poziomie ogólnego i zawodowego przygotowania producenta rolnego, pozwol na szersze wprowadzenie postpu biologicznego, organizacyjnego oraz technicznego. S to zadania wymagajce duych nakładów finansowych i inwestycyjnych w sferze organizacji owiaty i szkolnictwa na terenach wiejskich. Omawiajc rolnicze innowacje techniczne trzeba podkreli konieczno pełnego wykorzystania potencjału naukowo-badawczego i rozwojowego. Łczenie dorobku rónych dyscyplin naukowych w naukach rolniczych przypiesza nie tylko wzrost produkcji rolnej, ale równie niweluje rónice społeczne midzy miastem i wsi.
4.4. Doradztwo nawozowe – producent rolny
Doradztwo jest jedn ze składowych wiedzy rolniczej. Podstaw podejmowania decyzji o wprowadzeniu innowacji do własnego gospodarstwa rolnego jest poradnictwo indywidualne. W przypadku doradztwa rolnego usługi tego typu wiadczone s przede wszystkim przez słuby pracujce w Orodkach Doradztwa Rolniczego. Rynek krajowych usług doradczych w zakresie nawoenia rolin jest słabo rozwinity. Jest to istotny czynnik hamujcy wprowadzenie postpu technicznego w rolnictwie. Doradztwo w zakresie nawoenia rolin powinno obejmowa:
- udzielanie informacji, - dostarczanie wiedzy,
- identyfikacj i rozwizywanie problemów.
Rozwojowi technologii produkcji nowych nawozów powinien towarzyszy rozwój usług do-radczych. Szeroko pojte doradztwo na rzecz wsi i rolnictwa wymaga zmian. Wynika to ze współ-czesnych uwarunkowa w rolnictwie i na obszarach wiejskich, uwzgldniajc ochron rodowiska i racjonaln gospodark zasobami. Doradcy nie tylko powinni by wysoko wyspecjalizowani, ale przede wszystkim posiada umiejtno przekazywania wiedzy w sposób zrozumiały. Firmy do-radcze powinny współpracowa z uczelniami wyszymi i pozauczelnianymi jednostkami naukowo-badawczymi w celu wprowadzania do praktyki rolniczej osigni badawczych.
Równie istotnym elementem zarzdzania wiedz w zakresie nawoenia rolin jest wymiana in-formacji, dowiadcze i wyników bada pomidzy jednostkami badawczymi uczelni wyszych a przedsibiorstwami produkcyjnymi. Przykładem moe by badanie efektywnoci dokarmiania dolistnego przy wykorzystaniu opryskiwaczy o odpowiednich parametrach technicznych, czy te badanie efektywnoci technicznej i ekonomicznej stosowania poszczególnych nawozów.
Rys.2 Bariery transferu wiedzy o nowych nawozach mineralnych do producentów rolnych Nawozy dolistne nadaj si do zastosowania tylko w rolnictwie. Celem kadego producenta rolnego jest uzyskanie wysokiego plonu o jak najwyszych cechach jakociowych. Rozwój nauk rolniczych i coraz wiksza rónorodno rodków produkcji, decyduj o potencjalnych moliwo-ciach wzrostu produkcji rolnej. Wykorzystanie tych moliwoci zaley przede wszystkim od umiejtnoci zawodowych producentów rolnych. Przyswojenie nowoci wymaga od rolnika pew-nego nakładu pracy w postaci wysiłku intelektualpew-nego i fizyczpew-nego. Postawy producentów rolnych w stosunku do nowych rodków produkcji zale przede wszystkim od wieku, wykształcenia, wiel-koci siły ekonomicznej gospodarstwa rolnego. Dobór metod i kanałów informacji o innowacjach musi uwzgldnia szybko rozchodzenia si wiadomoci o elementach postpu wród producen-tów rolnych w kraju. Ten wymóg jest szczególnie wany ze wzgldu na znaczne zrónicowanie warunków przyrodniczych, ekonomiczno-społecznych oraz róny poziom kultury rolnej. Naley take ulepszy usługi wspierajce i informujce obszary wiejskie w zakresie innowacji. Oferta rynkowa powinna by dostosowana do potrzeb rynku, uwzgldniajc specyfik rynku rolnego.
5. Podsumowanie
Roliny uprawne s ródłem ywnoci dla człowieka i paszy dla zwierzt zarówno w stanie wieym, jak i przetworzonym. Optymalne zaopatrzenie rolin w mikroskładniki pokarmowe wpływa dodatnio na skład chemiczny rolin, co ma ogromne znaczenie dla zdrowotnoci ludzi i zwierzt. Stosowanie nawozów dolistnych jest jednym z istotnych czynników umoliwiajcych popraw cech jakociowych plonów rolin. O wyborze rodków produkcji stosowanych w gospo-darstwach rolnych decyduje producent rolny. Jego wiedza i umiejtnoci zawodowe s podstawo-wymi kryteriami przy wyborze nawozów. Informacje o nowych nawozach mineralnych, w tym do dolistnego dokarmiania mikroelementami, producent rolny czerpie z wielu ródeł. Problematyka dotyczca nawozów dolistnych zawierajcych mikroelementy jest w krgu zainteresowa rodo-wisk naukowych, przemysłów wytwarzajcych rodki produkcji rolnej, firm handlowych bdcych porednikami na rynku, słub doradczych oraz producentów rolnych. Wykorzystanie moliwoci, jakie daje stosowanie nawozów dolistnych, zaley od postaw producentów rolnych i działa infor-macyjnych na rynku (działów sprzeday jednostek wytwórczych, poredników handlowych i słub
BARIERY oferta rynkowa nawozów umiejtnoci i wiedza rolnika
metody i kanały informacji
doradczych). Istnieje konieczno integracji instytucji doradczych z instytucjami badawczymi. Spowoduje to lepsze jakociowo porady w oparciu o nowoczesne rozwizania technologiczne. Istnieje potrzeba aktywizacji ruchu społecznego na rzecz transferu wiedzy na obszary rolnicze. Jest to zadaniem całego społeczestwa, wymaga współpracy fachowców wielu dyscyplin naukowych.
Bibliografia
1. Igras J., Potencjał polskiego przemysłu nawozowego na tle Unii Europejskiej, [w:] Zasa-dy wprowadzania nawozów do obrotu, PIB IUNG, Puławy 2006.
2. Jabłoski K., Racjonalne sposoby nawoenia ziemniaków. Wie Jutra 2, Warszawa 2006. 3. Mikuła B., Organizacje oparte na wiedzy. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w
Krakowie, Kraków 2006.
4. Piwowar A., Nowe produkty w grupie nawozów mineralnych i ich marketing. Roczniki Naukowe SERiA, T.IX, Z.3, Warszawa-Pozna-Kraków 2007.
5. Podlena A., Nawoenie mikroelementami jako czynnik decydujcy o jakoci plonów. Wie Jutra 7, Warszawa 2007.
6. Pruszyski S., Mrówczyski M., Łczne stosowanie agrochemikaliów. Instytut Ochrony Rolin, Pozna 2002.
7. Salach-Tobiasz R., Bobrecka-Jamro D., Wpływ wieloskładnikowych nawozów dolistnych na plonowanie i skład chemiczny owsa. Acta Agrophysica 85, Lublin 2003.
KNOWLEDGE TRANSFER IN A RANGE OF NEW MINERAL FERTILIZERS
Summary
The aim of this article is presentation of the most important ways of knowledge transfer ofplant fertilization and relationships between agricultural counseling, education, research
centers, manufacturing units and agricultural manufacturers. Development and knowledge
transfer in scope of new mineral fertilizers available on the home market meet with differ-ent obstacles. The most important of them are shown in the following article.
Key words: foliar nutrition, microelements, knowledge transfer
Arkadiusz Piwowar
arkadiusz.piwowar@ae.wroc.pl
Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarki ywnociowej Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu,
