Geolog ze Lwowa, profesor Andrij Bogucki, nowym cz³onkiem zagranicznym
Polskiej Akademii Umiejêtnoœci w Krakowie
Na Walnym Zebraniu cz³onków Polskiej Akademii Umiejêtnoœci w Krakowie w czerwcu 2008 r. nowym jej cz³onkiem zagranicznym zosta³ wybrany profesor Andrij Bogucki, geolog, geograf i geomorfolog Uniwersytetu im. I. Franko we Lwowie (Ukraina).
Profesor dr Andrij Bogucki, œwiêtuj¹cy w³aœnie 48 lat pracy naukowej, urodzi³ siê w 1938 r. w Beresteczku na Wo³yniu, niewielkiej miejscowoœci, która jest jednak bar-dzo znana z powodu jednej z najwiêkszych bitew europej-skich XVII w., jak¹ Polacy stoczyli z wojskami Bohdana Chmielnickiego w dniach od 28 do 30 czerwca 1651 r. Jego ojciec by³ polskiego pochodzenia, trudni³ siê bednarstwem. Studia geologiczne i ca³¹ sw¹ pracê naukow¹ Andrij Bogucki zwi¹za³ ze Lwowem, pocz¹tkowo z tamtejsz¹ politechnik¹, ale wkrótce potem z uniwersytetem lwow-skim. Obecnie od lat jest profesorem geomorfologii i paleo-geografii na Wydziale Geograficznym Uniwersytetu im. Iwana Franko we Lwowie.
Kariera zawodowa A. Boguckiego od pocz¹tku jest zwi¹zana z badaniami nad rekonstrukcj¹ œrodowiska przy-rodniczego Ukrainy i po³udniowo-wschodniej Europy w czwartorzêdzie. Badacz ten wyra¿a opiniê, ¿e studia plej-stoceñskich osadów powinny bazowaæ na szczegó³owej stratygrafii i paleogeograficznych podstawach, a poniewa¿ najpe³niejsza dokumentacja zdarzeñ przyrodniczych plej-stocenu i ci¹g³oœæ zapisu zmian klimatycznych tego okresu s¹ domen¹ peryglacjalnych serii lessowo-glebowych, to od zarania jego pracy badawczej priorytetem badañ nauko-wych by³y profile lessowe. Zagadnieniom genezy i straty-grafii lessów oraz osobliwoœci budowy pokryw tych utworów jest poœwiêcona niemal po³owa Jego dorobku naukowego. Jego doœwiadczenie zawodowe ma solidne podstawy terenowe. Jako m³ody cz³owiek podczas kolej-nych sezonów letnich przemierza³ na piechotê rozleg³e obszary Wy¿yn Wo³ynia i Podola — regionów uwa¿anych za klasyczne obszary wystêpowania lessów. Zna dos³ownie wszystkie naturalne i sztuczne ods³oniêcia tych utworów,
preferuje zreszt¹ ich badanie na rozleg³ych œcianach odkry-wek, sztuki ich przygotowania nauczywszy siê od archeo-logów.
Andrij Bogucki zbada³ i opisa³ ponad 2000 profili czwartorzêdu wo³yñskiego Polesia, Wo³ynia, Podola, Pod-karpacia i ZaPod-karpacia. Kilka z nich, pochodz¹cych tak z obszaru zlodowaconego w czwartorzêdzie, jak i ze strefy peryglacjalnej Ukrainy (np. Równe, Horochów, Korszew, Bojanice, Halicz) sta³o siê stratotypami i jako takie wesz³y do literatury œwiatowej. Wœród nich szczególn¹ pozycjê zajmuj¹ profile, w których stwierdzona zosta³a granica paleomagnetyczna Brunhes/Matuyama (Ska³a Podolska, Zagwizdja, Karolewo). Obecnie lessy zachodniej czêœci Ukrainy mo¿na uznaæ za jedne z najlepiej rozpoznanych na terytorium tego kraju, a tak¿e Europy Œrodkowej. Mo¿na tak¿e z pe³n¹ odpowiedzialnoœci¹ powiedzieæ, ¿e profesor stworzy³ lwowsk¹ szko³ê badania lessów, a do najwa¿niej-szych Jego osi¹gniêæ naukowych w tej problematyce zali-czyæ trzeba:
ustalenie pe³nego profilu stratygraficznego lessów zachodniej Ukrainy i okreœlenie ich wieku metodami fizycznymi oraz opracowanie in¿yniersko-geolo-gicznego schematu tych utworów na podstawie szczegó³owych badañ dziesi¹tków profili;
œcis³e powi¹zanie warunków sedymentacji lessu ukraiñskiego ze œrodowiskiem peryglacjalnym poprzez precyzyjne stwierdzenie i genetyczny opis sekwencji struktur peryglacjalnych w tym utworze; korelacjê stratygrafii lessu zachodnioukraiñskiego z
lessem europejskim;
rekonstrukcje paleogeograficzne obszaru Ukrainy w plejstocenie, jako t³a dla badañ paleolitu.
Prócz tematyki œciœle lessowej A. Bogucki podejmuje inne zagadnienia z dziedziny nauk o Ziemi. Prowadzi ró¿-815
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 9, 2008
KRONIKA
Ryc. 2. Prof. A. Bogucki podczas XIV seminarium terenowego z cyklu Stratygraficzna Korelacja Lessów i Osadów Lodowco-wych Polski i Ukrainy, pt. Studia interdyscyplinarne nad lessami
— problemy metodyczne, Sandomierz, wrzesieñ 2006
Ryc. 1. Prof. A. Bogucki w czasie badañ na lessowym paleolitycznym stanowisku wielokulturowym w Wielkim Hly-boczku ko³o Tarnopola w paŸdzierniku 2007. Obie fot. M. £anczont
ne badania geologiczne — m.in. opracowa³ mapê gene-tycznych typów osadów czwartorzêdowych wy¿yny wo³yñsko-podolskiej oraz badania geomorfologiczne — w tym zakresie zajmuje siê procesami geomorfologiczny-mi (wietrzenie, kras, osuwiska, sufozja) i konkretnygeomorfologiczny-mi typami rzeŸby (lodowcowa, denudacyjna, akumulacyjna, postkriogeniczna) oraz interesuje siê rol¹ tektoniki w kszta³towaniu rzeŸby terenu. Warto wspomnieæ, ¿e swoj¹ wiedzê na temat specyfiki rzeŸby i procesów peryglacjal-nych profesor poszerza³ i ugruntowywa³ uczestnicz¹c w licznych ekspedycjach geologicznych, m.in. na Syberii, Pó³wyspie Kolskim, na dalekim wschodzie Rosji. W zakre-sie ekologii podejmowa³ badania stanu gleb Roztocza oraz procesów geomorfologicznych indukowanych dzia³alno-œci¹ cz³owieka; tego typu badania realizowane by³y g³ównie w basenie Zachodniego Bugu, pojezierza Szackie-go i w rejonach górniczo-przemys³owych zachodniej czê-œci Ukrainy.
Wyniki swych badañ Andrij Bogucki przedstawi³ w ponad 400 pracach, z czego blisko 350 jest opublikowa-nych, a z tego ponad po³owa w jêzykach obcych. Znaczna ich czêœæ wydana zosta³a poza Ukrain¹, przede wszystkim w Polsce, ale tak¿e Francji, Kanadzie, Szwecji, Wielkiej Brytanii i in., w tym w czasopismach znajduj¹cych siê na liœcie filadelfijskiej. Wœród nich znajduje siê kilka obszer-nych publikacji naukowo-dydaktyczobszer-nych.
Profesor stale podkreœla, ¿e podstawowym kluczem do rozwi¹zywania z³o¿onych problemów naukowych jest sze-roka, interdyscyplinarna wspó³praca naukowa i tej wspó³pracy nadaje znaczenie i ton szczególny. Ma bardzo szeroki kr¹g wspó³pracowników w tematyce czwartorzê-dowej, a tak¿e trzeciorzêdowej na Ukrainie i zagranic¹. Jednak to wspó³pracê z uczonymi polskimi A. Bogucki uwa¿a za sw¹ misjê ¿yciow¹, niemal równ¹ misji nauko-wej. Od wielu dziesiêcioleci trwa wspólna dzia³alnoœæ naukowa z badaczami z Polski, zw³aszcza z Instytutu Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie, Wydzia³u Geologii UW, Insty-tutu Nauk Geologicznych PAN w Warszawie, Pañstwowe-go Instytutu GeologicznePañstwowe-go w Warszawie, jak równie¿ z oddzia³ów Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospo-darowania oraz Instytutu Archeologii PAN w Krakowie, z uniwersytetów w Szczecinie i Wroc³awiu itd. W ostatnich latach wspó³praca rozwija³a siê tak w ramach umów miê-dzy instytucjami, jak i ministerialnych grantów badaw-czych, do realizacji których by³y i s¹ powo³ywane du¿e polsko–ukraiñskie zespo³y, integruj¹ce badaczy z dziedzi-ny nauk o Ziemi z oœrodków polskich i ukraiñskich. Tych projektów tylko w ostatnich latach by³o wiele (oko³o 10) i dotyczy³y one ró¿nej problematyki. Intensywnoœci tej wspó³pracy dowodzi szeroki wachlarz i liczba wspólnych prac naukowych. Bodaj najwiêcej ich powsta³o we wspó³pracy (stan aktualny) z: Mari¹ £anczont — 107, Józefem Wojtanowiczem — 53, Leszkiem Lindnerem — 33, Romanem Racinowskim — 24, Teres¹ Madeysk¹ — 23, Romanem Chlebowskim — 15, Jerzym Nawrockim — 13, Maciejem B¹blem — 11. Warto wspomnieæ, ¿e czêœæ z przytoczonych wy¿ej stratotypowych profili czwartorzêdu zosta³a opracowana przy wspó³udziale polskich badaczy.
Wspó³praca z naszym krajem wyra¿a siê nie tylko w wieloletnich, wspólnych badaniach terenowych. M³odzi pracownicy nauki, zachêceni ¿yczliwym stosunkiem pro-fesora Boguckiego i jego pomoc¹, podejmuj¹ tematy prac wi¹¿¹cych siê terytorialnie z Ukrain¹, z ró¿nych dziedzin nauk przyrodniczych, od problemów krasu gipsowego i kredy pisz¹cej po analizy wieku osadów
czwartorzêdo-wych, od zagadnieñ eolicznych (lessoczwartorzêdo-wych, wydmowych) po analizê rzeŸby w œwietle GIS. Problematyka jest wiêc niezwykle rozleg³a. Korzystaj¹ na tej wspó³pracy tak¿e studenci z UMCS, realizuj¹c prace magisterskie na terenie Ukrainy.
Szczególne znaczenie ma czynny udzia³ prof. Boguc-kiego w odbywaj¹cych siê cyklicznie polsko-ukraiñskich seminariach terenowych poœwiêconych korelacji lessów i osadów glacjalnych Ukrainy i Polski. Pocz¹tkowym impulsem do wspólnych badañ by³a umowa o wspó³pracy zawarta pomiêdzy Komitetem Badañ Czwartorzêdu Pol-skiej Akademii Nauk i Komisj¹ Badañ Okresu Czwartorzê-dowego Ukrainy, czyli jeszcze w czasach istnienia Akademii Nauk Ukraiñskiej Republiki Radzieckiej. Tych seminariów odby³o siê ju¿ kilkanaœcie. Pierwsze spotkania odbywa³y siê co dwa lata, na zmianê na terenach obu pañstw, z udzia³em ze strony polskiej ró¿nych oœrodków naukowych. Trzeba powiedzieæ, ¿e na pocz¹tku, tj. w latach 80. XX w., organizacja seminariów na terytorium Ukrainy wi¹za³a siê z wielkim wysi³kiem i pokonywaniem rozlicznych trudnoœci tak formalnych jak logistycznych, którym A. Bogucki stawia³ czo³a z ogromnym poœwiêce-niem. W ostatnich latach seminaria odbywaj¹ siê niemal co roku, a ich pok³osiem s¹ monograficzne opracowania regionalne, przygotowane tak przez stronê polsk¹, jak i ukraiñsk¹, i bardzo czêsto ze wspó³udzia³em prof. A. Boguc-kiego.
Najœciœlejsze, trwa³e i d³ugoletnie zwi¹zki naukowe ³¹cz¹ profesora z oœrodkiem lubelskim. Ich osi¹ przewod-ni¹ jest wspólna tematyka i s¹siedztwo obszarów badaw-czych, ale tak¿e wieloletnia przyjaŸñ. Wspó³praca ta rozpoczê³a siê przed laty od nawi¹zania kontaktu z prof. Henrykiem Maruszczakiem, ówczesnym kierownikiem Zak³adu Geografii Fizycznej Uniwersytetu Marii Curie--Sk³odowskiej w Lublinie, ale wkrótce potem zosta³a utrwalona i poszerzona przez prof. Józefa Wojtanowicza i wreszcie, ju¿ od ponad 10 lat, przez prof. Mariê £anczont, zw³aszcza w zakresie szeroko pojmowanych komplekso-wych badañ lessu i rekonstrukcji paleogeograficznych. Zosta³o to docenione przez Senat Uniwersytetu M. Curie--Sk³odowskiej w Lublinie, który w 2006 r. nada³ prof. Boguckiemu tytu³ honorowego Profesora tej¿e uczelni.
Andrij Bogucki ma szczególny stosunek do Polaków i Polski. Szczeroœæ i otwarte ku nam serce s¹ tego podstaw¹. Autorzy niniejszej wiadomoœci mieli i maj¹ nadal sposob-noœæ poznawaæ Jego wielk¹ pasjê badawcz¹ i zaanga¿owa-nie. Wspólne ekspedycje terenowe, œwietnie przygotowane przez profesora, s¹ zawsze autentyczn¹ „przygod¹ naukow¹”, a tak¿e niebywa³¹ okazj¹ do poznania piêknych zak¹tków Ukrainy, po³o¿onych z dala od uznanych szla-ków oraz do spotkañ z niezwyk³ymi ludŸmi, w tym z Pola-kami. Te ekspedycje terenowe przewa¿nie maj¹ œciœle polowy charakter i czêsto uczestniczy w nich — co trzeba podkreœliæ, bo œwiadczy to o pasji dydaktycznej prof. A. Boguckiego — lwowska i lubelska m³odzie¿ akademicka, zdobywaj¹c wiedzê i doœwiadczenie. Nieod³¹cznymi atry-butami tych wypraw s¹ noclegi w terenie, niejednokrotnie organizowane w niewielkich wiejskich szkó³kach oraz posi³ki szykowane zawsze przy ognisku, ze znakomit¹ her-bat¹ w okopconym czajniku. Wszystkie te widoki i prze¿y-cia stanowi¹ o tej najwa¿niejszej ze spraw — naszej przyjaŸni.
Maria £anczont, Józef Edward Mojski
816
