Mapy geologiczno-turystyczne parków narodowych
Magdalena Kucharska
1, Katarzyna Pochocka-Szwarc
1, Joanna Rychel
1,
Tomasz Krzywicki
1, Andrzej Ber
1, Weronika Danel
1, Monika Pielach
1Geological-tourist maps of national parks in Poland. Prz. Geol., 59: 352–356.
A b s t r a c t. In 2010, the geological-tourist maps were compiled for the Bia³owie¿a National Park (Krzywicki & Pielach, 2010), Babia Góra National Park (Wójcik et al., 2010), Polesie National Park (Kucharska & Danel, 2010), Roztocze National Park (Kr¹piec et al., 2010), Wigry National Park (Rychel et al., 2010 ). The maps were commissioned by the Ministry of Environment and their preparation financed by the National Fund for Environmental Protection and Water Management. The sets prepared for each of the above listed national parks include: a colour map with the geological and tourist legends accompanied by a comprehensive description, photos, graphs and other visuals. The maps are important tool for popularization and promotion of geotourism as they meet availability criteria. Moreover, the presentation is not only clear but also satisfactory even for a demanding tourist.
Keywords: geotourism, geological-tourist map, educational map, national park, environment protection
Parki narodowe to obszary o niepodwa¿alnych walo-rach przyrodniczych i naukowych. Z uwagi na ich zalety turystyczne powsta³a potrzeba przygotowania syntetycz-nego i przejrzystego wizualnie opracowania, które bêdzie atrakcyjne zarówno dla przeciêtnego, jak i wymagaj¹cego odbiorcy. Takie warunki spe³niaj¹ wykonane w po³owie 2010 r. w Pañstwowym Instytucie Geologicznym – Pañstwo-wym Instytucie Badawczym mapy geologiczno-turystyczne piêciu parków narodowych (ryc. 1 i 2): Babiogórskiego (Wójcik i in., 2010), Bia³owieskiego (Krzywicki & Pie-lach, 2010), Poleskiego (Kucharska & Danel, 2010), Roz-toczañskiego (Kr¹piec i in., 2010) i Wigierskiego (Rychel i in., 2010). Mapy zosta³y wykonane na zamówienie mini-stra œrodowiska i sfinansowane ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej. Stanowi¹ one bardzo wa¿ny element popularyzacji geo-turystyki.
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; mkuc@pgi.gov.pl.
K. Pochocka-Szwarc J. Rychel T. Krzywicki A. Ber W. Danel M. Pielach
M. Kucharska
WIGIERSKI PARK NARODOWY WIGRY NATIONAL PARK
BIA£OWIESKI PARK NARODOWY BIA£OWIE¯A NATIONAL PARK POLESKI PARK NARODOWY POLESIE NATIONAL PARK ROZTOCZAÑSKI PARK NARODOWY ROZTOCZE NATIONAL PARK BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY
BABIA GÓRA NATIONAL PARK
Ryc. 1. Lokalizacja parków narodowych, dla których wykonano mapy geologiczno-turystyczne
Fig. 1. Location of the national parks for which geological-tourist maps are available
Ryc. 2. Ok³adki map geologiczno-turystycznych parków narodowych wykonanych w PIG-PIB w 2010 r. Fig. 2. Cover pages of geological-tourist maps of national parks, published by PGI-NRI in 2010
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 4, 2011 0 500 1000 m Granica Wigierskiego Parku Narodowego Granice obszarów ochrony œcis³ej Granica otuliny Wigierskiego Parku Narodowego Granice rezerwatów Drogi krajowe Drogi wojewódzkie Drogi drugorzêdne i lokalne Drogi gruntowe i œcie¿ki Koleje Wigierska Kolej W¹skotorowa Œcie¿ki edukacyjne Szlaki piesze Szlaki rowerowe Szlaki konne Szlaki kajakowe Szlak papieski Brzeg niedostêpny dla turystyki wodnej Brzeg dostêpny dla turystyki wodnej po 15 czerwca Szuwary Wa¿niejsze wyrobiska: ¯ – ¿wirownie ¯P – ¿wirownie-piaskownie P¯ – piaskownie-¿wirownie P – piaskownie G – glinianki Formy antropogeniczne: nasypy, ha³dy Siedziba Dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego Wa¿niejsze Ÿród³a; Wycieki i wysiêki wody Punkty geologiczne
Znaleziska flory kopalnej Zaburzenia glacitektoniczne G³azy narzutowe; Skupiska g³azów narzutowych Pomniki przyrody o¿ywionej; Pomniki przyrody nieo¿ywionej Punkty widokowe; Wie¿e widokowe Muzea Obiekty zabytkowe Grodziska Pomniki, miejsca martyrorogii; Pola bitew Koœcio³y; Synagogi Krzy¿e Cmentarze, mogi³y; Kurchany Ciekawostki Oœrodki edukacji Hotele; Inne noclegi Miejsca biwakowe, pola namiotowe; Miejsca piknikowe Informacja turystyczna Poczta; Policja Zakaz wjazdu Parkingi; Stacje benzynowe; Przystanki autobusowe Szpitale; Oœrodki zdrowia Restauracje Leœniczówki, gajówki K¹pieliska; Jazda konna Wypo¿yczalnie sprzêtu turystycznego; Wypo¿yczalnie sprzêtu wodnego; Przystanie promowe G³êbokoœæ jezior 0–10 10–20 20–30 30–40 40–50 50–60 > 60 [m] Akumulacja s³abo wysortowanych osadów zgromadzonych
w l¹dolodzie podczas jego nasuwania i topnienia Sp³ukiwanie osadów i ich akumulacja u podnó¿a stoków
Torfowiska Zag³êbienia bezodp³ywowe i okresowo przep³ywowe Dna dolin i zag³êbienia bezodp³ywowe Równiny jeziorne Tarasy rzeczne Sto¿ki nap³ywowe Podnó¿a stoków Wydmy Równiny zastoiskowe Równiny sandrowe Kemy i tarasy kemowe Formy szczelinowe, ozy Moreny martwego lodu Wysoczyzny polodowcowe Moreny czo³owe: akumulacyjne, spiêtrzone Drumliny Wysoczyzny polodowcowe Akumulacja niewysortowanych osadów zgromadzonych
w l¹dolodzie podczas jego nasuwania i topnienia Akumulacja osadów przed czo³em l¹dolodu, wyciskanie (spiêtrzanie) osadów przedpola l¹dolodu Deformacja osadów w stopie l¹dolodu Akumulacja lodowcowa, wytapianie materia³u skalnego z bry³ martwego lodu Akumulacja osadów przez wody roztopowe w tunelach w l¹dolodzie
Akumulacja osadów przez wody roztopowe g³ównie w przetainach w l¹dolodzie Akumulacja osadów na przedpolu l¹dolodu przez wody roztopowe
Akumulacja osadów w zbiornikach przylodowcowych Akumulacja piasków transportowanych przez wiatr Akumulacja osadów nanoszonych przez wody u ujœcia dolin
Akumulacja osadów w zbiornikach jeziornych Akumulacja rzeczna osadów w dolinach, rozcinanie przez rzeki z³o¿onych utworów Akumulacja osadów w dolinach i zag³êbieniach terenu
Akumulacja osadów w zarastaj¹cych zag³êbieniach terenu Akumulacja i uwêglenie obumar³ych szcz¹tków roœlinnych w zarastaj¹cych zbiornikach wodnych
PROCESY GEOLOGICZNE RZEBA TERENU LITOLOGIA Torfy Piaski i mu³ki torfiaste (namu³y) Piaski i piaski humusowe Piaski i mu³ki Piaski Piaski Piaski Piaski i gliny Piaski i mu³ki Piaski Piaski, i³y i mu³ki
Piaski, mu³ki i ¿wiry
Piaski Piaski, ¿wiry i g³azy
Piaski, ¿wiry, g³azy i gliny Gliny, piaski i ¿wiry Gliny zwa³owe STRATYGRAFIA 11,7 tys. lat d o d ziœ 25,0 – 1 1,7 tys. lat Stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Zlodowacenia pó³nocnopolskie PLEJSTOCEN HOLOCEN CZW AR TORZÊD
Ryc. 3. Przyk³adowy fragment mapy geologiczno-turystycznej Wigierskiego Parku Narodowego (opracowanie cyfrowe: E. Piotrowska, A. Tekielska i J. Przasnyska)
R yc. 4. Fragment rewersu mapy Poleskiego Parku Narodowego (Kucharska & Danel, 2010) Fig. 4. Fragment of back side of the Polesie National Park map (Kucharska & Danel, 2010)
Parki narodowe posiadaj¹ wysoki potencja³ geotury-styczny. Zasoby georó¿norodnoœci tych obszarów wyraziœ-cie przedstawiaj¹ mapy geologiczno-turystyczne. S¹ one kompleksowym opracowaniem œrodowisk abiotycznych i biotycznych. Zawieraj¹ treœæ geologiczn¹ przedstawion¹ na obszarze ca³ego parku, a szczegó³owo opisan¹ w wytypo-wanych w terenie geostanowiskach (punkty geologiczne), z dok³adn¹ lokalizacj¹ i profesjonalnym, ale zrozumia³ym opisem wzbogaconym w fotografie i schematyczne rysun-ki. Mapy zawieraj¹ równie¿ informacje turystyczne i przy-rodnicze.
Koordynacjê oraz utworzenie bazy danych, wykonanie za³o¿eñ i redakcjê numeryczn¹ wszystkich map wykonano w Zak³adzie Kartografii Geologicznej Struktur P³ytkich PIG-PIB (Kucharska, 2010), a redakcjê merytoryczn¹ oraz sk³ad tekstów – w Zak³adzie Publikacji PIG-PIB.
Mapy wydrukowane zosta³y w skalach od 1 : 30 000 do 1 : 13 000. Skala map dostosowana zosta³a do potrzeb opra-cowania, wielkoœci obszaru i zró¿nicowania budowy geo-logicznej lub geomorfologii terenu.
Na ca³oœæ opracowania sk³ada siê mapa geologiczno--turystyczna w formie tradycyjnej mapy sk³adanej (awers, ryc. 3) i ilustrowana czêœæ opisowa (rewers, ryc. 4–6), obie wydrukowane offsetowo, oraz interaktywna mapa na noœ-niku CD. Na awersie zamieszczono mapê geologiczno--turystyczn¹ parku wraz z obszarem przyleg³ym oraz le-gend¹, a na rewersie, w czêœci opisowej – wiadomoœci ogólne dotycz¹ce lokalizacji parku, informacje o walorach przyrodniczych obszaru, zró¿nicowaniu rzeŸby terenu, je-go budowie geologicznej (ryc. 4), walorach krajoznaw-czych wraz z opisem szlaków i atrakcji turystycznych.
Naj-wiêkszy nacisk po³o¿ono na opis elementów geologii cha-rakterystycznych dla danego obszaru (punkty geologiczne) wraz z objaœnieniem procesów, w wyniku których po-wsta³y (ryc. 5–6). Na rewersie znalaz³a siê równie¿ orto-fotomapa, która przedstawia pokrycie terenu (lasy, obszary zabudowane itd.). Czêœæ objaœniaj¹ca rozbudowana zosta³a o u¿yt¹ terminologiê (s³owniczek).
Autorskie opracowanie mapy obejmowa³o rekonesans terenowy, pozyskanie i uzupe³nienie istniej¹cych danych, analizê materia³ów archiwalnych oraz wprowadzenie szcze-gó³owych danych wejœciowych do specjalnie utworzonej w tym celu bazy danych w programie ArcGIS. Baza obej-muje kilkanaœcie warstw tematycznych uzupe³nionych ele-mentami infrastruktury oraz obiektami przyrody o¿ywio-nej i nieo¿ywioo¿ywio-nej, a tak¿e granicami obszarów chronio-nych. Wœród informacji topograficznych uwzglêdniono sieæ dróg i ich hierarchizacjê, linie kolejowe, zabudowê z po-dzia³em na rodzaj i wielkoœæ budynków, granice admini-stracyjne, sieæ wodn¹: rzeki, bagna i inne tereny podmok³e, rowy, kana³y, oraz k³adki i mosty. Wœród danych geolo-gicznych przedstawiono osady i formy buduj¹ce powierzch-niê terenu, a w legendzie mapy opisano ich litologiê, wiek i genezê wraz z opisami zjawisk i procesów geologicznych. Jednoczeœnie w skali czasu geologicznego przedstawiono rozwój budowy geologicznej. Druga czêœæ legendy zawie-ra objaœnienia u¿ytych znaków i symboli. Dok³adniejsze opisy procesów geologicznych wyt³umaczono na przyk³a-dzie konkretnych miejsc – tzw. punktów geologicznych. Przekaz informacji geologicznej uczytelniono poprzez za-stosowanie cyfrowego modelu terenu. Dziêki temu zabie-gowi uwidocznione zosta³y przebiegi form terenu, np. Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 4, 2011
Ryc. 5. Opis przyk³adowego punktu geologicznego na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego (Rychel i in., 2010)
grzbiety górskie, doliny, wydmy, ozy itd. Informacje tury-styczne to przede wszystkim opisy szlaków, œcie¿ek, loka-lizacja wa¿nych punktów, takich jak punkty widokowe, muzea, zabytki, pomniki przyrody, hotele, restauracje, wypo¿yczalnie rowerów czy szpitale.
Wszystkie dane umieszczone zosta³y w sposób upo-rz¹dkowany w bazie danych, s¹ wiêc zorientowane prze-strzennie i posiadaj¹ atrybuty opisowe. Stanowi¹ dosko-na³y zasób wyjœciowy do kolejnych projektów m.in. z dzie-dziny geoturystyki, np. rejestru geostanowisk, projektów geoœcie¿ek czy geoparków.
Mapy geologiczno-turystyczne zgodnie z polityk¹ roz-woju geoturystyki propagowan¹ przez Ministerstwo Œro-dowiska maj¹ s³u¿yæ promowaniu geologii obszarów o du¿ym potencjale turystycznym wœród szerokiego grona odbiorców. S¹ pierwszymi syntetycznymi opracowaniami kartograficznymi dotycz¹cymi geologii parków w szcze-gó³owych skalach. Przejrzyste i dok³adne warstwy topo-graficzna i turystyczna wzbogacaj¹ mapê geologiczn¹ o wszystkie niezbêdne dla turysty informacje o terenie.
Prezentowane mapy s¹ pionierskimi w skali kraju opra-cowaniami skierowanymi do grup odbiorców o ró¿nych wymaganiach; spe³niaj¹c kryteria przystêpnoœci, wycho-dz¹ naprzeciw potrzebom dociekliwego turysty.
Literatura
KR¥PIEC M., JANKOWSKI L., MARGIELEWSKI W. & KR¥PIEC P. 2010 – Mapa geologiczno-turystyczna Roztoczañskiego Parku Narodo-wego, skala 1 : 30 000.
KRZYWICKI T. & PIELACH M. 2010 – Mapa geologiczno-turystyczna Bia³owieskiego Parku Narodowego, skala 1 : 25 000.
KUCHARSKA M. 2010 – Mapy geologiczno-turystyczne wybranych parków narodowych. XVII Konf. Stratygrafia plejstocenu Polski pt. „Dynamika zaniku l¹dolodu podczas fazy pomorskiej w NE czêœci Mazur”, 6–10.09.2010, Jeziorowskie nad Jeziorem Go³dapiwo. KUCHARSKA M. & DANEL W. 2010 – Mapa geologiczno--turystyczna Poleskiego Parku Narodowego, skala 1 : 30 000. RYCHEL J., POCHOCKA-SZWARC K. & BER A. 2010 – Mapa geo-logiczno-turystyczna Wigierskiego Parku Narodowego, skala 1 : 30 000. WÓJCIK A., R¥CZKOWSKI W., MROZEK T., NESCIERUK P., MARCINIEC P. & ZIMNAL Z. 2010 – Mapa geologiczno-turystyczna Babiogórskiego Parku Narodowego, skala 1 : 13 000.
Ryc. 6. Opis przyk³adowego punktu geologicznego na obszarze Bia³owieskiego Parku Narodowego (Krzywicki & Pielach, 2010)
Fig. 6. Description of chosen geological point in the Bia³owieski National Park (Krzywicki & Pielach, 2010)
