Profesor Jan Kutek
– wybitny badacz jury, stratygraf, sedymentolog i tektonik
Jerzy B. Miecznik
1Professor Jan Kutek – outstanding researcher of the Jurassic System, stratigrapher, sedimentologist and tectonicist. Prz. Geol., 67: 973–981.
A b s t r a c t. Jan Kutek (1935–2013), Polish geologist graduated from the University of Warsaw, and then its Pro-fessor. He was an outstanding researcher of the Upper Jurassic and the creator of the internationally important centre for Jurassic study at the University of Warsaw, especially in the field of stratigraphy and its methodology. He devoted many years to the study of Volgian deposits in Poland and to detailed biostratigraphic correlation of Vol-gian and Tithonian formations. He also worked on the tectonics of the Polish Lowlands, tectonic evolution of the Holy Cross Mountains during the Alpine epoch, and the origin of the Danish-Polish Furrow, interpreting it as an asymmetric rift structure. He was interested in the issue of time in the geological history of the Earth and the hypo-thesis of the applicability of unorthodox concepts of time in geology.
Keywords: Jurassic in Poland, Tithonian and Volgian, Holy Cross Mountains, Danish-Polish Furrow origin
Jan Kutek (1935–2013) by³ wybitnym badaczem jury górnej, twórc¹ wa¿nego w skali miêdzynarodowej oœrodka studiów nad jur¹ na Uniwersytecie Warszawskim, szczegól-nie w zakresie stratygrafii i jej metodologii. Z czasem swoje zainteresowania rozszerzy³ na tektonikê Ni¿u Polskiego, zajmowa³ siê m.in. ewolucj¹ tektoniczn¹ obszaru Gór Œwiê-tokrzyskich w epoce alpejskiej i genez¹ bruzdy duñsko--polskiej. Odznacza³ siê imponuj¹c¹ erudycj¹, bieg³oœci¹ warsztatow¹ i otwartoœci¹ na nowe idee (Matyja, Wierz-bowski, 2013; Nekrolog, 2013; Szulczewski, 2016).
DZIECIÑSTWO, SZKO£A I STUDIA
Jan Ryszard Kutek urodzi³ siê 5 stycznia 1935 r. w Rak-szawie k. £añcuta na Podkarpaciu, w rodzinie Ryszarda Kutka, technika w³ókienniczego, i Stanis³awy, z domu Wiech, nauczycielki. Po wybuchu wojny i utracie przez matkê w 1940 r. pracy w Rakszawie przeniós³ siê z ni¹ do Krakowa, gdzie ojciec ju¿ wczeœniej zdoby³ mo¿liwoœci zarobkowa-nia jako majster. Œmieræ ojca podczas dzia³añ wojennych roku 1945 sprawi³a, ¿e oboje z matk¹ przeprowadzili siê do Czêstochowy i tam Janek ukoñczy³ w 1948 r. szko³ê pod-stawow¹, a nastêpnie w 1952 r. Liceum Ogólnokszta³c¹ce im. H. Sienkiewicza. W tym samym roku rozpocz¹³ studia geologiczne na Uniwersytecie Wroc³awskim, ale z powo-dów mieszkaniowych i rodzinnych (matkê czeka³o d³ugo-trwa³e leczenie szpitalne w Warszawie) przeniós³ siê wkrótce (1953) do Warszawy, gdzie kontynuowa³ studia na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (Kutek 1953, 1955; Almanach Absolwentów...).
Szybko da³ siê poznaæ jako prymus, jak wspomina jego kolega ze studiów dr Wojciech Salski najzdolniejszy na
roku, erudyta i dusza towarzystwa (inf. ustna Salski, 2019).
A tak pisa³ o nim w roku 1956 prof. Edward Passendorfer, kierownik Katedry Geologii Ogólnej: [...] J.R. Kutek jest
obecnie studentem IV roku geologii U.W. W czasie studiów wykaza³ bardzo wybitne uzdolnienia w zakresie nauk geo-logicznych czego wyrazem jest, ¿e przy egzaminach uzyska³ prawie ¿e wy³¹cznie noty bardzo dobre2
. Wybitne zdolnoœci naukowe i dydaktyczne wykaza³ w czasie kursu terenowego w Chêcinach dla I-ego roku studiów na którym by³ samo-dzielnym kierownikiem jednej z grup [...] – nale¿¹cej do
najlepszych, oraz przy innych okazjach np. podczas prac geologicznych w Tatrach, w wyj¹tkowo trudnym terenie, tak ze wzglêdu na temat jak i warunki pracy (Passendorfer, 1956). Nic dziwnego, ¿e ju¿ jako student pe³ni³ w latach 1955–1957 funkcjê zastêpcy asystenta. Nale¿y wspomnieæ o jego zainteresowaniu filozofi¹. Zanim zdecydowa³ siê na
Z MINIONYCH CZASÓW
1
Emerytowany pracownik Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego; jerzybartm@gmail.com
2
Najwy¿sze w ówczeœnie stosowanej 5-stopniowej skali.
geologiê rozwa¿a³ studiowanie tego kierunku, ale zrezy-gnowa³ z pomys³u ze wzglêdu na upolitycznienie studiów filozoficznych w ówczesnej Polsce (P. Kutek, 2019, inf. ustna). Zami³owanie do filozofii nigdy go nie opuœci³o. Filozoficzne ujmowanie ró¿nych problemów geologicznych bêdzie jedn¹ z charakterystycznych cech jego twórczoœci naukowej. W roku 1957 uzyska³ magisterium z geologii stratygraficzno-poszukiwawczej na podstawie pracy pt.
Podstawowe zdjêcie geologiczne okolic Przedborza
wyko-nanej pod kierunkiem prof. Passendorfera i obj¹³ stanowi-sko asystenta w Zak³adzie Geologii Dynamicznej UW. Do zak³adu trafiali wyró¿niaj¹cy siê zdolnoœciami absolwenci, starannie dobierani przez profesora. W znacz¹cej czêœci byli to jego magistranci, przygotowuj¹cy swoje prace dy-plomowe w Tatrach, g³ównym rejonie dzia³alnoœci Passen-dorfera. Wkrótce powsta³a znana szko³a tatrzañska prof.
Passendorfera, a okres jej najwiêkszej aktywnoœci w latach
60. XX w. bywa okreœlany jako z³oty okres tatrzañskiej
geologii (Passendorfer, 1978; Wójcik, 1988; Miecznik,
2017). Jan Kutek, który niew¹tpliwie nale¿a³ do najzdolniej-szych uczniów Passendorfera, nie uczestniczy³ w eksplora-cji tatrzañskiej, lecz zaj¹³ siê problematyk¹ epiplatformowej jury Ni¿u Polskiego, z któr¹ zetkn¹³ siê podczas przygoto-wywania pracy magisterskiej.
REWIZJA PODZIA£U STRATYGRFICZNEGO GÓRNEJ JURY W POLSCE
I METODOLOGIA STRATYGRAFII
Swoje badania stratygraficzne jury Kutek rozpocz¹³ na obszarze pó³nocno-zachodniego obrze¿enia mezozoiczne-go Gór Œwiêtokrzyskich, koncentruj¹c siê na najwy¿szych ogniwach górnej jury, kimerydzie i bononie, ods³oniêtych w rejonach Przedborza, Stobnicy i Rêczna oraz Tomaszowa Mazowieckiego (Kutek, 1961a, b, 1962a; Kutek, Witkow-ski, 1963). Jednoczeœnie zapoznawa³ siê z ods³oniêciami utworów górnojurajskich w innych czêœciach kraju i z ca³¹ z³o¿onoœci¹ problematyki jurajskiej w Polsce.
Trzeba wyjaœniæ, ¿e w owych czasach w Polsce sto-sowano jeszcze przestarza³y podzia³ stratygraficzny jury górnej, który na obszarze œwiêtokrzyskim zosta³ w znacz-nej mierze wprowadzony przed I wojn¹ œwiatow¹ przez prof. Jana Lewiñskiego. W latach miêdzywojennych uleg³ on pewnym modyfikacjom, a po II wojnie œwiatowej za-czêto go stosowaæ tak¿e w innych rejonach Polski pozakar-packiej. Podzia³ obejmowa³ piêtra: oksford, raurak, astart, kimeryd, bonon i purbek. Jego korzenie pochodzi³y g³ównie z Francji, gdzie jednak nigdy nie uzyska³ powszechnego uznania. Wytworzy³a siê do pewnego stopnia paradoksalna
sytuacja – pisa³ prof. Henryk Œwidziñski – francuski sche-mat stratygraficzny sta³ siê lokalnym podzia³em polskim, nie opartym nale¿ycie na poziomach amonitowych i trud-nym wskutek tego do porównania z intrud-nymi podzia³ami mal-mu (Œwidziñski, 1967). Badania Jana Kutka szybko ujawni³y
s³aboœci podzia³u, w maju i czerwcu 1962 r. wyst¹pi³ z postu-latem istotnej rewizji schematu stratygraficznego jury górn-ej w Polsce, proponuj¹c rezygnacjê z terminów astart, bonon i purbek. W swoim doktoracie (Kutek, 1962b) przed-stawi³ nowy podzia³ górnego malmu, oparty na amonitach, podda³ krytyce traktowanie purbeku jako jednostki straty-graficznej, wskazuj¹c, ¿e termin ten nie oznacza piêtra tyl-ko facjê (bez amonitów). Poniewa¿ w bononie nie wystêpuj¹ amonity typu portlandzkiego, a jego stratygrafia jest oparta na amonitach typu wo³¿añskiego, uzna³ ¿e w Polsce nie nale¿y wyró¿niaæ bononu, lecz piêtro wo³¿añskie (wo³g) z facj¹ purbeku w jego obrêbie. Wypada wyjaœniæ, ¿e wobec silnego zró¿nicowania biogeograficznego fauny amonito-wej, które zaznaczy³o siê pod koniec jury, wyró¿niono w Europie trzy prowincje amonitowe: portlandzk¹ (Wielka Brytania, N Francja), wo³¿añsk¹ (Rosja) i tytoñsk¹ (obszar Tetydy i obrze¿a) (Kutek, 1977). Co siê zaœ tyczy astartu, to Kutek zwróci³ uwagê na fakt, ¿e utwory jurajskie zaliczane do astartu nie maj¹ ustalonych granic biostratygraficznych Ryc. 2. Jan Kutek z matk¹, lata wojny, Kraków
Ryc. 3. Jan Kutek w czasach maturalnych. Czêstochowa, 1952 r.
i nie tworz¹ okreœlonego piêtra, lecz stanowi¹ jednostki litostratygraficzne (Kutek, 1962a). Jego propozycje nie zosta³y jednak dobrze przyjête przez wiêkszoœæ polskich badaczy jury.
Wkrótce, w sierpniu 1962 r., odby³o siê w Luksemburgu miêdzynarodowe Kolokwium Jurajskie, dzia³aj¹ce z ramie-nia Miêdzynarodowego Kongresu Geologicznego (z powo-du braku zaproszenia bez udzia³u polskich przedstawicie-li), gdzie pogl¹dy Kutka znalaz³y wsparcie w zaleceniach Kolokwium. Przewidziano w nich podzia³ malmu tylko na trzy piêtra: oksford, kimeryd oraz portland, tyton lub wo³g, rezygnacjê z wyró¿niania rauraku i stosowanie terminu purbek jedynie w znaczeniu facjalnym. Pominiêto zagad-nienia astartu i bononu, poniewa¿ piêtra te nie by³y ju¿ nie-mal nigdzie poza Polsk¹ wyró¿niane (Kutek, 1967). Wobec trwaj¹cych rozbie¿noœci miêdzy stanowiskiem J. Kutka a innymi badaczami jury w Polsce, g³ównie z Instytutu Geologicznego, prof. Edward Passendorfer, ze wzglêdu na wagê problemu, zaproponowa³ w grudniu 1962 r. na zebra-niu Polskiego Towarzystwa Geologicznego zwo³anie spot-kania dla przedyskutowania spornych kwestii (Passendorfer, 1967). Na I Jurajskim Kolokwium w Polsce zorganizowa-nym w czerwcu 1964 r. na Wydziale Geologii UW Jan Kutek podtrzyma³ wysuwane wczeœniej postulaty, wnioskuj¹c jed-noczeœnie, na podstawie wyników w³asnych badañ, rezy-gnacjê z wyró¿niania rauraku, z tych samych powodów co
astartu. Wobec faktu, ¿e fauna amonitowa w malmie polskim nie zawiera ¿adnych osobliwoœci, które uniemo¿-liwia³yby wydzielanie w Polsce na podstawie korelacji wiekowej piêter wyró¿nianych poza jej granicami, stwier-dzi³, ¿e nie ma ¿adnych powodów, aby nie stosowaæ po-dzia³u jury górnej zalecanego przez Jurajskie Kolokwium w Luksemburgu. Powtórnie wypowiedzia³ siê w sprawie najwy¿szego piêtra jury (portland = wo³g = tyton), stwier-dzaj¹c, ¿e choæ w górnej czêœci górnego polskiego malmu w facji purbeku wystêpuje fauna ma³¿oraczkowa podobna do znanej z prowincji portlandzkiej, to o nazwie propono-wanego przez niego piêtra wo³g przes¹dza obecnoœæ fauny amonitowej typu wo³¿añskiego z podrzêdnym udzia³em amonitów typu tytoñskiego, co, warto dodaæ, œwiadczy o istnieniu po³¹czeñ morza œrodkowej Polski z morzami Rosji i Karpat (Kutek, 1962b, 1967).
Pracê doktorsk¹ Jan Kutek (Kutek, 1962b) wykona³ pod kierunkiem prof. Passendorfera, zosta³a ona opubliko-wana w 1962 r., a obroniona w roku nastêpnym. Recenzen-tami rozprawy byli doc. Henryk Makowski i prof. Henryk Œwidziñski, który w przed³o¿onej recenzji napisa³ o 28-let-nim doktorancie, ¿e ju¿ dziœ mo¿e byæ uwa¿any za jednego
z zaawansowanych znawców górnego malmu w Polsce
(Œwidziñski, 1963). Za wysoki poziom naukowy rozprawy autor zosta³ wyró¿niony nagrod¹ Ministra Szkolnictwa Wy¿szego III stopnia (Barczyk, 1969). W paŸdzierniku 1963 r. dr. Kutka powo³ano na stanowisko adiunkta.
W kolejnych latach Kutek zajmowa³ siê badaniami kimerydu i oksfordu po³udniowo-zachodniego mezozoicz-nego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich i wypiêtrzenia Ra-domska. Do tego czasu badane utwory zaliczano do kimery-Ryc. 5. Uroczyste wrêczenie dyplomu doktorskiego, z lewej Jan
Kutek, z prawej prof. Edward Passendorfer. Uniwersytet War-szawski, 1963 r.
Ryc. 6. W Górach Œwiêtokrzyskich, od lewej: Wojciech Broch-wicz-Lewiñski, Jeannine R. Geyssant, Jan Kutek, NN, czerwiec 1965. Fot. Raymond Enay?
Ryc. 7. Strona tytu³owa II czêœci rozprawy habilitacyjnej Jana Kutka z dedykacj¹ autora dla prof. Edwarda Passendorfera, 1969 r.
du i astartu. Ich podzia³ stratygraficzny opracowany przez Kutka, po raz pierwszy oparty na amonitach, pozwoli³ na wyró¿nienie piêciu poziomów amonitowych reprezentu-j¹cych najwy¿szy oksford oraz kimeryd (Kutek, 1968). Druga czêœæ tej bardzo interesuj¹cej rozprawy zosta³a poœ-wiêcona litologii i sedymentacji ska³ wêglanowych (oolity, onkolity, wapienie z koralami i in.), w bardzo nowoczesnym na owe czasy ujêciu, z wykorzystaniem do interpretacji modelu bahamskiego (Kutek, 1969). Rozprawa przyczy-ni³a siê do wzbogacenia polskiej literatury geologicznej w wiele nowych klasyfikacji ska³ wêglanowych, terminów petrograficznych i sedymentologicznych oraz pouczaj¹ce
przyk³ady analizy mikrofacjalnej (Gradziñski i in., 1986).
Du¿y nacisk dr Kutek po³o¿y³ na problematykê paleoge-ograficzn¹, zagadnienia subsydencji i kontaktu utworów jury i kredy oraz wykaza³, ¿e w jurze górnej obszar trzonu paleozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich nie stanowi³ odrêb-nego elementu paleogeograficzodrêb-nego (Kutek, 1969). Mono-grafia zosta³a przedstawiona jako rozprawa habilitacyjna, w 1969 r. autor uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego i nagrodê Wydzia³u III Polskiej Akademii Nauk za wysoki poziom naukowy pracy. W nastêpnym roku zosta³ po-wo³any na stanowisko docenta i wicedyrektora Instytutu
Geologii Podstawowej UW, a w 1973 r. na jego dyrektora (do 1978 r.). Równolegle pe³ni³ funk-cje kierownika Zak³adu Geologii Dynamicznej (1969–1971), a nastêpnie Zak³adu Tektoniki i Kartografii Geologicznej (do 1994 r.). W zwi¹z-ku z realizacj¹ przez polskich geologów mapy geologicznej Kuby na zaproszenie Kubañskiej Akademii Nauk w 1973 r. odby³ ponad 2-mie-siêczn¹ podró¿ na Kubê jako konsultant w za-kresie stratygrafii pogranicza jury i kredy.
Szczególne miejsce w dorobku doc. Kutka zajmuj¹ badania nad metodologi¹ stratygrafii. By³ on autorem pionierskiej w polskiej literatu-rze geologicznej pracy Poziomy
biostratygra-ficzne – zarys problematyki (Kutek, 1972), która
nadal stanowi lekturê obowi¹zkow¹ dla zajmu-j¹cych siê stratygrafi¹ (Nekrolog, 2013), ode-gra³ znacz¹c¹ rolê w opracowaniu pierwszego kodeksu stratygraficznego w Polsce Zasady
pol-skiej klasyfikacji, terminologii i nomenklatury stratygraficznej (1975), prowadzi³ wyk³ady
mo-nograficzne na temat wybranych zagadnieñ ze stratygrafii i paleogeografii jury oraz metod i zasad biostratygrafii. Intrygowa³o go zagadnienie czasu w geologicznej historii Ziemi. Dostrzegane niespójnoœci w ocenach prêdkoœci lub czêstotliwoœci procesów geolo-gicznych stwierdzanych w odleg³ej przesz³oœci, datowa-nych metodami geochronologii izotopowej, z przebiegiem procesów niedawnych lub wspó³czesnych, datowanych w inny sposób, skierowa³y go ku filozoficznym rozwa¿aniom nad hipotez¹ stosowalnoœci nieortodoksyjnych koncepcji czasu w geologii (Kutek, 2002).
W 1974 r. Jan Kutek o¿eni³ siê z Barbar¹ Wroczyñsk¹, malark¹, absolwentk¹ Akademii Sztuk Piêknych w War-szawie (S³ownik artystów plastyków, 1972), z któr¹ mia³ syna Piotra, geologa i eksperta naftowego.
BADANIA TEKTONICZNE
Z czasem doc. Kutek rozszerzy³ swoje naukowe zainte-resowania na zagadnienia tektoniczne, podejmuj¹c wspól-nie z dr. Jerzym G³azkiem badania rozwoju obszaru Gór Œwiêtokrzyskich w alpejskim cyklu diastroficznym (Kutek, G³azek, 1972). Autorzy pracy wyszli od stwierdzenia, ¿e obszar œwiêtokrzyski jest po³o¿ony na przeciêciu siê dwóch du¿ych jednostek geotektonicznych: antyklinorium œród-polskiego i równole¿nikowej strefy metakarpackiej (wa³ metakarpacki i ³êk przedkarpacki; Nowak, 1927), gdzie utwo-ry permu i mezozoiku mia³y znacznie mniejsz¹ mi¹¿szoœæ ni¿ dalej na pó³nocy, w bruŸdzie duñsko-polskiej. Fakt, ¿e w strefie metakarpackiej mi¹¿szoœæ pokrywy permo-mezo-zoicznej wyraŸnie roœnie w kierunku Gór Œwiêtokrzyskich i antyklinorium dolnego Sanu wskazywa³ zdaniem Kutka i G³azka, i¿ obszary te stanowi³y czêœæ bruzdy duñsko--polskiej, co przez wielu autorów nie by³o dostrzegane. Szczegó³y dokonanej analizy paleogeograficznej, w które nie bêdziemy wchodzili, wykaza³y, ¿e podczas permu i me-zozoiku nie zaznacza³a siê na obszarze œwiêtokrzyskim ¿adna elewacja, choæ w niektórych okresach rejon po-³o¿ony na po³udnie od roz³amu œwiêtokrzyskiego znajdo-wa³ siê nieco wy¿ej w stosunku do obszaru na pó³noc od niego. Autorzy pracy zwrócili uwagê, ¿e bruzda duñsko-Ryc. 8. Posiedzenie Senatu Uniwersytetu Warszawskiego. Na pierwszym planie
po lewej stronie prof. Jan Kutek, za nim – z lewej prof. Jan Szczepañski, z prawej prof. Andrzej Radwañski. W prawej czêœci zdjêcia w okularach prof. Micha³ Szulczewski
Ryc. 9. Z uroczystoœci wrêczenia prof. Stanis³awowi D¿u³yñskiemu dyplomu doktora honoris causa UW. Jan Kutek i Stanis³aw D¿u³yñski, 22 listopada 1996 r. Arch. B.A. Matyi
-polska odpowiada stosowanemu w literaturze rosyjskojê-zycznej terminowi aulakogen3.
Podczas ruchów laramijskich (górny mastrycht-pale-ocen), które doprowadzi³y do inwersji rowu duñsko-pol-skiego i powstania antyklinorium (wa³u) œródpolduñsko-pol-skiego, trzon paleozoiczny Gór Œwiêtokrzyskich nie stanowi³ sztyw-nego bloku i uleg³ silniejszym deformacjom ni¿ w cyklu waryscyjskim4
. Poniewa¿ pokrywa permo-mezozoiczna mia³a
mniejsz¹ mi¹¿szoœæ w strefie metakarpackiej, ani¿eli dalej na pó³noc – ci¹gnêli swój wywód Kutek i G³azek – od-s³oniête zosta³y w antyklinorium dolnego Sanu i w Górach Œwiêtokrzyskich w wyniku erozji utwory prekambru lub paleozoiku, podczas gdy wzd³u¿ osi bardziej pó³nocnych czêœci antyklinorium jedynie utwory triasu, jury lub dolnej kredy. Brak zlepieñców w osadach górnego mastrychtu
i paleocenu synklinorium brze¿nego (niecki brze¿nej) wskazywa³ zdaniem autorów, ¿e antyklinorium nigdy nie tworzy³o wyraŸnego pasma górskiego. Po paleocenie strefa metakarpacka uleg³a nieznacznemu wypiêtrzeniu, w prze-ciwieñstwie do obszarów Ni¿u Polskiego, po³o¿onych na pó³noc od niej, które podlega³y subsydencji i by³y przykry-wane trzeciorzêdem5. W póŸnym miocenie po³udniowa czêœæ strefy metakarpackiej (wraz z antyklinorium dolnego Sanu) zosta³a pogr¹¿ona i pokryta osadami miocenu i p³asz-czowinami fliszu karpackiego (³êk przedkarpacki Nowaka). Góry Œwiêtokrzyskie tworz¹ zatem tê czêœæ antyklinorium œródpolskiego, która uniknê³a pogr¹¿enia w trzeciorzêdzie (Kutek, G³azek, 1972). Publikacja pracy stanowi³a wyda-rzenie, jest ona cytowana w podrêcznikach akademickich (Dadlez, Jaroszewski, 1994; Stupnicka, Stempieñ-Sa³ek, 2016) oraz w naukowej literaturze, polskiej i zagranicznej.
Z dniem 1 sierpnia 1976 r. Jan Kutek zosta³ powo³any na stanowisko profesora nadzwyczajnego, po uprzednim nadaniu mu przez Radê Pañstwa (w lipcu) tytu³u profesora nadzwyczajnego (Kutek, 1976). Z regionalnych badañ tek-tonicznych przeszed³ on do rozwa¿añ w szerszej, konty-nentalnej skali – o kontakcie p³yt wschodnioeuropejskiej i œrodkowo-europejskiej (Chain i in., 1979), porównaniu tej drugiej z platform¹ mezyjsko-scytyjsko-turañsk¹, szcze-gólnych cechach polskiej czêœci basenu œrodkowoeuropej-skiego (Kutek, 1980a, b). Te i inne rozwa¿ania oraz kontynuowane badania regionalne poprowadzi³y go do sformu³owania na gruncie tektoniki p³yt litosferycznych koncepcji ewolucji polskiego basenu permsko-mezozoicz-nego jako asymetryczpermsko-mezozoicz-nego basenu ryftowego, któr¹ przed-stawi³ w kilku artyku³ach i wyst¹pieniach (Kutek, 1994b, 1996a, b, c). Studia nad koncepcj¹ basenu ryftowego kon-tynuowa³ w ramach projektu nr 368 IGCP Comparative
Evo-lution of Peri-Tethyan Rift Basins, realizowanego w latach
1994–1999, jako kierownik czêœci dotycz¹cej Polski (Kutek, ?). Ich rezultaty przedstawiono w 6 tomie podsu-mowania programu badawczego The Peri-Tethys Program (Kutek, 2001) (ryc. 10).
W 1992 r. Jan Kutek obj¹³ stanowisko profesora zwy-czajnego w zakresie geotektoniki (Wniosek, 1992), w 1999 r. zosta³ cz³onkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a w 2010 r. cz³onkiem rzeczywistym (https:prenumeruj.- forumakademickie.pl/fa/2010/07-08/kronika-akademicka-fa-07-082010/).
STRATYGRAFIA NAJWY¯SZEJ JURY
Równolegle bieg³y badania Jana Kutka nad stratygrafi¹ górnej jury, prowadzone wspólnie z dr. Andrzejem Wierz-bowskim i gronem doktorantów na Ni¿u Polskim6
(Kutek i in., 1973), na Jurze Polskiej (Kutek i in., 1977) i w Pieni-nach (Kutek, Wierzbowski, 1979, 1986a, b). By³ to okres kszta³towania siê wokó³ prof. Kutka zespo³u uczniów i wspó³-pracowników, okreœlanego z czasem mianem szko³y Kutka. Choæ dominowa³a w niej problematyka jurajska,to mia³a cechy uniwersalnej szko³y stratygrafii, a jej twórca dziêki swojej wielkiej erudycji i ¿ywoœci umys³u tworzy³ inspi-ruj¹c¹ twórczo atmosferê, w której rodzi³y siê nowe po-mys³y naukowe.
Badania stratygraficzne utworów jurajskich w wierce-niach w synklinorium warszawskim (w niecce brze¿nej) by³y okazj¹ do podjêcia szerszej problematyki stratygra-ficznej, zw³aszcza stosunku jednostek chronostratygraficz-nych do jednostek litostratygraficzchronostratygraficz-nych i zagadnienia podzia³u jury górnej Polski na mniejsze jednostki chrono-stratygraficzne. Autorzy dysponowali obfitym materia³em porównawczym, g³ównie amonitowym, zebranym na wy-chodniach górnojurajskich Gór Œwiêtokrzyskich i Jury Krakowsko-Czêstochowskiej. Nie brakowa³o akcentów polemicznych w sprawie stosowanego podzia³u chrono-stratygraficznego, w szczególnoœci najwy¿szego piêtra jury, przez Kutka konsekwentnie okreœlanego jako wo³g, zaœ przez wielu innych autorów jako portland (Dembowska, 1973).
Na uwagê zas³uguje dokonana przez prof. J. Kutka i dr. A. Wierzbowskiego rewizja amonitów i podzia³u biostraty-graficznego najwy¿szego piêtra jury w pieniñskim pasie ska³kowym (Kutek, Wierzbowski, 1979, 1986a, b), wyró¿-niona nagrod¹ Sekretarza Naukowego PAN. Amonity z muszlowców ods³oniêtych w ska³kach Rogo¿y k. RogoŸ-nika, które stanowi³y przedmiot klasycznej monografii Karla Alfreda Zittela z 1870 r. i rozwa¿añ wielu wybitnych badaczy (M. Neumayra, S. Zarêcznego, V. Uhliga, W. Arkel-la, R. Enay’a, K. Birkenmajera), mia³y donios³e znaczenie podczas tworzenia podzia³u tytonu na podpiêtra. W czasie opróbowañ wykonywanych przez ró¿nych badaczy amoni-ty nie by³y jednak pobierane ze œciœle okreœlonych partii profilów muszlowców, wskutek czego niektóre szcze-gó³owe problemy stratygraficzne nie zosta³y do koñca roz-wi¹zane i pojawi³a siê potrzeba podjêcia rewizji ca³oœci wyników. Prace Kutka i Wierzbowskiego, uzupe³nione badaniami muszlowców amonitowych w s¹siednich
3
Termin ten zosta³ z czasem przyjêty w literaturze anglojêzycznej i dziœ jest powszechnie u¿ywany.
4
W póŸniejszej publikacji z pogl¹du tego autorzy czêœciowo siê wycofali (G³azek, Kutek 1976).
5
Paleogenem i neogenem.
6
W polskiej literaturze geologicznej jest to nazwa niejednoznaczna. Pierwsz¹ czêœæ tomu IV Budowy geologicznej Polski (tektonika) zatytu³owano Ni¿ Polski, obejmuj¹c tym mianem ca³y obszar Polski pozakarpackiej i pozasudeckiej (Po¿aryski, 1974). Z kolei w Regionalizacji tektonicznej Polski – Ni¿ Polski (Karnkowski, 2008) nazwa jest stosowana jako jednostka geograficzna, obejmuj¹ca obszar Polski miêdzy Ba³tykiem a pasem wy¿yn biegn¹cym od Lubelszczyzny przez obszar œwiêtokrzyski a¿ po Jurê Krakowsko--Czêstochowsk¹. Karnkowski zwróci³ uwagê, ¿e z geologicznego punktu widzenia Ni¿ Polski mo¿na wyró¿niæ jako obszar sedymentacji paleogeñsko-neogeñskiej o mi¹¿szoœci osadów do 300 m.
ods³oniêciach (Stankowa Ska³a, Babiarzowa Ska³a), po-zwoli³y rozpoziomowaæ utwory dolnego i œrodkowego ty-tonu, stwierdziæ obecnoœæ zespo³u kalpionelli typowych dla górnego tytonu (poziom Crassicollaria) oraz ustaliæ rela-cje stratygraficzne miêdzy wyró¿nianymi ogniwami lito-stratygraficznymi (Kutek, Wierzbowski, 1979, 1986a, b).
W opinii profesorów A. Wierzbowskiego i B.A. Matyi najwiêksze znaczenie w dorobku naukowym Jana Kutka maj¹ badania nad najwy¿sz¹ jur¹ epiplatformow¹ w Polsce (Matyja, Wierzbowski, 2013), które rozpocz¹³ na pocz¹tku swojej dzia³alnoœci geologicznej i prowadzi³ przez kilka-dziesi¹t lat. Do badañ zachêca³a go obecnoœæ w polskim górnym malmie amonitów zarówno typu wo³¿añskiego, jak i tytoñskiego oraz œwiadomoœæ, ¿e Polska zdaje siê byæ
krajem, gdzie istniej¹ najwiêksze w Europie mo¿liwoœci szczegó³owego zestawienia podzia³ów stratygraficznych tytonu i wo³gu (Kutek, 1962b).
W 1967 r. Jan Kutek zg³osi³ na II Kolokwium Jurajskie w Luksemburgu dwie prace: The Volgian in Poland oraz, wspólnie z Andrzejem Wierzbowskim, Biostratigraphy of
Uppermost Oxfordian and Lower Kimmeridgian in the Mid-dle Poland Uplands (Kutek, 1973; Kutek, Wierzbowski,
1973), co zapocz¹tkowa³o jego szerokie, miêdzynarodowe kontakty naukowe7i wieloletni¹ wspó³pracê z niemieckim
profesorem paleontologii z uniwersytetu w Erlangen, Arnoldem Zeissem. Rozwojowi tych kontaktów sprzyja³y zmiany polityczne w Polsce, zachodz¹ce w pocz¹tkach lat 70., które przejawia³y siê wiêkszym otwarciem na Zachód.
Badania stratygraficzne utworów wo³gu (i najwy¿sze-go kimerydu) w Polsce prowadzone przez prof. Jana Kutka z udzia³em prof. Arnolda Zeissa mia³y na celu dokonanie mo¿liwie najdok³adniejszej korelacji miêdzy piêtrami wo³gu i tytonu, wa¿ne w nich by³y aspekty paleogeograficzne, paleobiogeograficzne i filogenetyczne (Kutek, Zeiss, 1974, 1989, 1997; Kutek 1994a, b). Udzia³ Zeissa polega³ przede wszystkim na opracowaniu paleontologicznym amonitów submedyterañskich, którymi zajmowa³ siê od lat. Do Kutka nale¿a³y badania nad amonitami subborealnymi i ca³a logi-styka badañ, przygotowanie materia³u paleontologicznego oraz opracowanie kontekstu geologicznego. Dokonane przez niego rozpoznanie stratygraficzne dolnego wo³gu w Polsce okaza³o siê dok³adniejsze ni¿ na platformie rosyjskiej (Ma-tyja, Wierzbowski, 2013). Wœród wymienionych publikacji znalaz³y siê obszerne monografie amonitów wo³¿añskich, zawieraj¹ce ³¹cznie ponad 100 plansz z fotografiami oka-zów. Wyrazem uznania naukowych osi¹gniêæ prof. Kutka w miêdzynarodowym œrodowisku badaczy jury by³o jego cz³onkostwo w Podkomisji Stratygrafii Jury
Miêdzynaro-7
Wed³ug informacji, które uzyska³em od dr. Wojciecha Brochwicz-Lewiñskiego, do kontaktów J. Kutka z tuzami europejskiej juraistyki dochodzi³o ju¿ wczeœniej. Rycina 6 pochodzi z wycieczki odbytej z Francuzami prof. Raymondem Enay’em i dr Jeannine R. Geyssant w Górach Œwiêtokrzyskich w czerwcu 1965 r.
dowej Unii Nauk Geologicznych (International Subcom-mission of Jurassic Stratigraphy, IUGS), które trwa³o przez kilka kadencji (1983–1991).
Osi¹gniêcia prof. Kutka zosta³y docenione przez jego wspó³pracowników. W swojej ksi¹¿ce Die Ammonitenfauna
der Tithonklippen von Ernstrunn, Niederösterreich,
wyda-nej w 2001 r. przez Muzeum Historii Naturalwyda-nej w Wied-niu, Arnold Zeiss wprowadzi³ wœród taksonów szczebla rodzajowego dymorficzn¹ formê (mikrokoncha) o nazwie
Kutekiceras8 (Wierzbowski, 2002). Z kolei w artykule B.A.Matyi i A. Wierzbowskiego (2016) dedykowanym Janowi (Jankowi) Kutkowi zosta³ opisany nowy gatunek amonita Virgatopavlovia janeki.
W swoim dorobku mia³ Kutek tak¿e niepublikowane opracowania, g³ównie na temat jury górnej w otworach wiertniczych, zlecane najczêœciej na potrzeby poszukiwañ wêglowodorów przez przemys³ naftowy. Najpowa¿niejsze z tych opracowañ (439 str. maszynopisu i 198 figur) doty-czy³o zagadnienia geologicznych warunków powstania z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemnego w utworach jury i kredy obszarów Morza Pó³nocnego, Holandii, RFN i Ni¿u Pol-skiego na tle rozwoju basenu œrodkowoeuropejPol-skiego (1980). Sprecyzowane w pracy koncepcje poszukiwawcze znalaz³y odbicie w planie prac poszukiwawczych przyjê-tym w Zjednoczeniu Górnictwa Naftowego w maju 1982 r. (Kutek, 1982?).
DZIA£ALNOŒÆ DYDAKTYCZNA, ADMINISTRACYJNA I ORGANIZACYJNA
Jan Kutek by³ cenionym wyk³adowc¹ akademickim. Prowadzi³ wyk³ady kursowe ze wstêpu do nauk geologicz-nych, a w póŸniejszych latach, kiedy zapanowa³a w geolo-gii teoria tektoniki p³yt litosferycznych – z geotektoniki. Cenne by³y wspominane ju¿ wyk³ady monograficzne, do-tycz¹ce problematyki jurajskiej czy metod i zasad biostra-tygrafii. Dodaæ nale¿y wyk³ady o geologii w ujêciu filozo-ficznym i historycznym, wyg³aszane okazjonalnie, które inspirowa³y do rozwa¿añ i dyskusji, ju¿ same ich tytu³y brzmia³y intryguj¹co: Cyklicznoœæ, determinizm i tektonika
p³yt litosfery (Kutek, 1993), Sceptyczny esej o geochronolo-gii, Teorie tektoniczne w kontekœcie filozofii nauki. By³
wspó³autorem akademickiego podrêcznika Geologia
histo-ryczna (Makowski, 1977) i siedmiu kolejnych wydañ Prze-wodnika do æwiczeñ z geologii dynamicznej w latach 1962–
1999. Sprawowa³ opiekê nad pracami dyplomowymi ok. 80 magistrantów i wypromowa³ 9 doktorów: Wies³awa Macheja, Krystynê Zawidzk¹, Jacka Bednarka, Wojciecha Brochwicz-Lewiñskiego, Eugeniusza Konarskiego, Bro-nis³awa Andrzeja Matyjê, Tomasza Zapaœnika, Wojciecha Ozimkowskiego i Wies³awê Kubiatowicz9(Kutek, ?). Trud-no dziœ okreœliæ kr¹g jego uczniów, za ucznia Jana Kutka uwa¿a siê np. prof. Andrzej Wierzbowski, który nie by³ ani jego magistrantem, ani doktorantem, chocia¿ zawdziêcza³ mu wiele dziêki dyskusjom przy przygotowywaniu obu rozpraw. Profesor Kutek by³ autorem 58 recenzji w sprawie stopni naukowych, tytu³ów i stanowisk profesorskich,
cz³onkiem i przewodnicz¹cym Rady Naukowej Instytutu Geologii Podstawowej WG UW, cz³onkiem rad nauko-wych niektórych instytutów PAN (Nauk Geologicznych, Geofizyki, Paleobiologii) oraz Pañstwowego Instytutu Geologicznego i Rady Programowej ds. Poszukiwañ Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego PGNiG.
Przez wiele lat przewodniczy³ Radzie Redakcyjnej
Acta Geologica Polonica (1979–1999). Wspó³pracowa³
z redakcj¹ Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN. Dzia³alnoœæ tê rozpocz¹³ w 1962 r., kiedy opracowa³ 136 hase³ z zakresu geologii dynamicznej, obejmuj¹cych litery G–Z, sukcesywnie publikowanych w kolejnych tomach encyklopedii. Wróci³ do niej w latach 2001–2005, przygo-towuj¹c wszystkie has³a geotektoniczne na litery E–Z do nowszego wydania encyklopedii.
Profesor Kutek pe³ni³ wiele ró¿nych funkcji na uczelni, udziela³ siê tak¿e w PAN, szczególnie w Komitecie Nauk Geologicznych. By³ wieloletnim cz³onkiem Rady Wydzia³u Geologii (1969–2005), podczas czterech kadencji zasiada³ w Senacie UW. W trudnych latach 80. by³ dziekanem Wydzia³u Geologii. Okolicznoœci jego mianowania na to stanowisko wi¹za³y siê z gor¹cymi wydarzeniami sierpnia 1980, które na UW skutkowa³y m.in. usuniêciem jesieni¹ ze stanowiska rektora Zygmunta Rybickiego, a na Wydzia-le Geologii dymisj¹ dziekana Witolda C. Kowalskiego. Nowy rektor Henryk Samsonowicz po przeprowadzeniu nieformalnej konsultacji z cz³onkami Rady Wydzia³u dzie-kanem mianowa³ prof. Jana Kutka, wskazanego przez radê spoœród kilku przedstawionych przez niego kandydatów (Szulczewski, 2016). Na stanowisku tym prof. Kutek pozo-stawa³ bez ma³a 4 lata, do wrzeœnia 1984 r.
Nale¿y tak¿e wspomnieæ o jego dzia³alnoœci w Polskim Towarzystwie Geologicznym, które w roku 1994 wyró¿-ni³o go honorowym cz³onkostwem (Kutek, ?). Zas³ugi Kut-ka by³y niekwestionowane, w latach 1975–1981 by³ cz³onkiem Zarz¹du G³ównego PTG, przez wiele kadencji cz³onkiem S¹du Kole¿eñskiego, nale¿a³ do Komisji ds.
Ryc. 11. Jan Kutek. Arch. A. Konona
8
Nie jest to zgodne z biologicznym traktowaniem gatunku i stanowi przyk³ad œwiadomej typologii stosowanej w stratygrafii (Wierzbowski, 2002).
9
Do publicznej obrony rozprawy doktorskiej W. Kubiatowicz nie dosz³o wskutek rezygnacji doktorantki z powodów osobistych (inf. ustna B.A. Matyi, 2019).
Nagrody Krzysztofa Beresa i Komisji ds. Nagrody Ludwika Zejsznera, uczestniczy³ w organizowaniu trzech zjazdów terenowych towarzystwa: w Krakowie (1971), Starachowi-cach (1976) i w Be³chatowie (1980).
Nie mo¿na pomin¹æ dzia³alnoœci politycznej Kutka w Stronnictwie Demokratycznym (SD), do którego wst¹pi³ w 1958 r. i by³ jego aktywnym dzia³aczem na ró¿nych szczeblach, uczelnianym, dzielnicowym, sto³ecznym, przez jedn¹ kadencjê nale¿a³ do Centralnego Komitetu SD (Kutek, 1976).
Ob³o¿enie tyloma obowi¹zkami administracyjnymi i or-ganizacyjnymi musia³o odbijaæ siê na jego aktywnoœci naukowej, która w pewnych okresach s³ab³a, szczególnie w latach pe³nienia funkcji dziekana, o czym pisa³: Po objêciu
w grudniu 1980 r. stanowiska dziekana Wydzia³u Geologii (które zajmujê do chwili obecnej), przy prowadzeniu zajêæ dydaktycznych w wymiarze 210 godzin lub wiêkszym, nie mia³em czasu na opublikowanie pracy, któr¹ uwa¿a³bym za powa¿ne osi¹gniêcie. Opublikowa³em jedynie kilka prac drobniejszych, i z³o¿y³em do druku czêœæ >Przewodnika do æwiczeñ z geologii dynamicznej<, wydanie IV, zmienione
(Kutek, 1982?).
Profesora Jana Kutka cechowa³ wybitny intelekt i twór-cza wyobraŸnia, by³ typem myœliciela i wiele jego koncepcji rodzi³o siê na drodze teoretycznych rozwa¿añ w domowym zaciszu. ¯y³ skromnie, otoczony ksi¹¿kami, nie przywi¹-zywa³ wagi do wygód, choæ w dobrym towarzystwie potra-fi³ siê przeobra¿aæ w prawdziwego bon vivanta. Zwi¹zany swoj¹ naukow¹ pasj¹ z Warszaw¹ w Koœcieniewiczach na Podlasiu, gdzie w drewnianym dworku Zagoœciniec miesz-ka³a jego ¿ona z synem Piotrem, nie móg³ byæ czêsto.
Z kolei ¿ona kultywowa³a rodzinn¹ tradycjê, gospodaruj¹c na resztkach dawnej posiad³oœci, w skromnym dworku okolonym cienistym parkiem. Z czasem sytuacja siê zmie-ni³a, gdy Piotr wróci³ do Warszawy w celu kontynuowania nauki, prof. Kutek nadal jeŸdzi³ do Zagoœciñca, który sta³ siê jego ulubionym miejscem, o którym chêtnie wspomina³ w rozmowach z przyjació³mi i kolegami. W roku 2005 przeszed³ na emeryturê, ale dzia³alnoœæ naukow¹ kontynu-owa³ niemal do koñca pracowitego ¿ycia.
Zmar³ po ciê¿kiej chorobie 24 pa¿dziernika 2013 r. w Warszawie, pochowany zosta³ na cmentarzu parafialnym w Piszczacu, nieopodal Koœcieniewicz, u boku swojej ¿ony.
Profesor Jan Kutek bêdzie zapamiêtany jako wybitny stra-tygraf jurajski, cz³owiek który wprowadzi³ nowe idee do stratygrafii oraz zmieni³ stratygraficzn¹ interpretacjê sys-temu jurajskiego w Polsce. Jego aktywnoœæ naukowa i dokonania zawsze wywo³ywa³y ¿ywy oddŸwiêk, a jego podejœcie do stratygrafii oddzia³ywa³o na szereg badaczy, skupiaj¹c ich wokó³ niego. Z jego œmierci¹ zakoñczy³ siê bardzo wa¿ny okres badañ stratygraficznych systemu jurajskiego, nie tylko w Polsce – tak po¿egnali Jana Kutka
jego uczniowie i przyjaciele, profesorowie Bronis³aw A. Matyja i Andrzej Wierzbowski (Matyja, Wierzbowski, 2013).
Dziêkujê wszystkim osobom, które zechcia³y podzieliæ siê wspomnieniami o profesorze Kutku. Szczególnie wdziêczny jestem dr. Wojciechowi Brochwicz-Lewiñskiemu, prof.: Bronis³awowi A. Matyi, Markowi Narkiewiczowi i Andrzejowi Wierzbowskie-mu, któremu winien jestem ponadto podziêkowania za recenzjê artyku³u. Osobne podziêkowanie kierujê do Pana Piotra Kutka za udostêpnienie ró¿nych niepublikowanych materia³ów Ojca i albu-mów fotograficznych, a tak¿e za Jego ciep³e wspomnienia o Nim.
LITERATURA
ALMANACH Absolwentów IV L.O. im. H. Sienkiewicza w Czêstocho-wie. www.absolwenci.sieniu.czest.pl
BARCZYK W. 1969 – Opinia o dr Janie Kutku adiunkcie Zak³adu Geolo-gii Ogólnej. Maszynopis, s. 2. Teczka osobowa J. Kutka, sygn. K 27,032, Arch. UW.
CHAIN W.E., PETRENKO W.S., KUTEK J., TROFIMOW D.M., KAC J.G. 1979 – K woprosu o soczlenienii Russkoj i Srednie-Jewropejskoj plit. Vestnik Moskowskogo Universiteta. Ser. Geol., 2: 27–32.
DADLEZ R., JAROSZEWSKI W. 1994 – Geotektonika. Wyd. Geol., Warszawa, s. 743.
DEMBOWSKA J. 1973 – Portland na Ni¿u Polskim. Pr. Inst. Geol., 70. G£AZEK J., KUTEK J. 1976 – Powaryscyjski rozwój geotektoniczny obszaru œwietokrzyskiego. Przew. XLVIII Zjazdu PTG, Starachowice, 24–26 wrzeœnia 1976. Wyd. Geol., Warszawa: 14–51.
GRADZIÑSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A., UNRUG R. 1986 – Zarys sedymentologii. Wyd. Geol., Warszawa.
KARNKOWSKI P.H. 2008 – Regionalizacja tektoniczna Polski – Ni¿ Polski. Prz. Geol., 56 (10): 895–903.
KUTEK J. 1953 – Podanie w sprawie przeniesienia z Uniwersytetu Wroc³awskiego na Uniwersytet Warszawski. Rkp, s. 1. Teczka studencka J.Kutka, sygn. WG 27,105, Arch. UW.
KUTEK J. 1955 – ¯yciorys. Maszynopis, s. 1. Teczka osobowa J. Kutka, sygn. K 27,032, Arch. UW.
KUTEK J. 1961a – Korelacja œrodkowego bononu Tomaszowa Mazo-wieckiego i Antoninowa. Prz. Geol., 9 (12): 662–663.
KUTEK J. 1961b – Kimeryd i bonon Stobnicy. Acta Geol. Pol., 11 (1): 103–183.
KUTEK J. 1962a – Problematyka stratygraficzna kimerydu i najwy¿sze-go oksfordu Polski. Acta Geol. Pol., 12 (4): 529–540.
KUTEK J. 1962b – Górny kimeryd i dolny wo³g pn.-zachodniego obrze-¿enia mezozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich. Acta Geol. Pol., 12 (4): 445–527.
KUTEK J. 1967 – Z zagadnieñ stratygrafii górnej jury w Polsce. [W:] I Jurajskie Kolokwium w Polsce. Biul. Inst. Geol., 203: 87–114. Ryc. 12. Jan Kutek z rodzin¹, od lewej: ¿ona Barbara, matka
KUTEK J. 1968 – Kimeryd i najwy¿szy oksford po³udniowo-zachodnie-go obrze¿enia mezozoicznepo³udniowo-zachodnie-go Gór Œwiêtokrzyskich. Czêœæ I – Stratygra-fia. Acta Geol. Pol., 18 (3): 493–586.
KUTEK J. 1969 – Kimeryd i najwy¿szy oksford po³udniowo-zachodnie-go obrze¿enia mezozoicznepo³udniowo-zachodnie-go Gór Œwiêtokrzyskich. Czêœæ II – Paleoge-ografia. Acta Geol. Pol., 19 (2): 221–321.
KUTEK J. 1972 – Poziomy biostratygraficzne – zarys problematyki. Postêpy nauk geol., 4: 5–43.
KUTEK J. 1973 – The Volgian in Poland. Mém. B.R.G.M., 75: 339–345. KUTEK J. 1976 – ¯yciorys. Maszynopis, s. 1. Teczka osobowa J. Kutka, sygn. K 27, 032. Arch. UW.
KUTEK J. 1977 – Jura. [W:] Makowski H. (red.), Geologia historyczna. Wyd. Geol., Warszawa: 559–646.
KUTEK J. 1980a – Porównanie p³yty œrodkowoeuropejskiej z platform¹ mezyjsko-scytyjsko-turañsk¹. Prz. Geol., 28 (3): 143–146.
KUTEK J. 1980b – Cechy szczególne polskiej czêœci basenu œrodkowo-europejskiego. Prz. Geol., 28 (3): 139–142.
KUTEK J. 1982? – Oœwiadczenie w sprawie osi¹gniêæ naukowych w ostatnich dwóch latach. Maszynopis, s. 1. Teczka osobowa J.Kutka, sygn. K 27,032. Arch. UW.
KUTEK J. 1993 – Cyklicznoœæ, determinizm i tektonika p³yt litosfery. Prz. Geol., 41 (5): 327–328.
KUTEK J. 1994a – The Scythicus Zone (Middle Volgian) in Poland: its ammonites and biostratigraphic subdivision. Acta Geol. Pol., 44 (1–2): 1–33.
KUTEK J. 1994b – Jurassic tectonic events in south-eastern cratonic Poland. Acta Geol. Pol., 44 (3–4): 167–221.
KUTEK J. 1996a – Polski basen permsko-mezozoiczny jako asymetrycz-ny basen ryftowy. V Krajowe Spotkanie Sedymentologów, Warszawa-Góry Œwiêtokrzyskie-Ponidzie-Mazowsze, 17–21 czerwca 1996, 26-R, s.2.
KUTEK J. 1996b – Zaawansowane modele tektoniczne i architektura basenów sedymentacyjnych. V Krajowe Spotkanie Sedymentologów, Warszawa-Góry Œwiêtokrzyskie-Ponidzie-Mazowsze, 17–21 czerwca 1996, 27-R, s. 2.
KUTEK J. 1996c – Obszar niecki nidziañskiej jako czêœæ polskiego per-msko-mezozoicznego basenu ryftowego. [W:] Kowalski B.J. (red.), Zagadnienia geologii niecki nidziañskiej. Pr. Inst. Geogr. WSP w Kiel-cach, 1. Kielce: 51–66.
KUTEK J. 2001 – The Polish Permo-Mesosoic Rift Basin. [W:] Ziegler P.A., Cavazza W., Robertson A.H.F., Crasquin-Soleau S. (red), Peri-Tethys, Memoir 6: Peri-Tethyan Rift/Wrench Basins and Passive Margins. Mémoires du Muséum d’histoire naturelle, 186: 213–236.
KUTEK J. 2002 – Czas a geologia. Prz. Geol., 50 (9): 794–795. KUTEK J. ? – Spis prac naukowych, dane do cv, wydruk komputerowy, s. 19. Z archiwum J. Kutka.
KUTEK J., G£AZEK J. 1972 – The Holy Cross area, Central Poland, in the Alpine cycle. Acta Geol. Pol., 22 (4): 603–653.
KUTEK J., MATYJA B.A., WIERZBOWSKI A. 1973 – Problematyka stratygraficzna górnej jury z kilku wierceñ w synklinorium warszaw-skim. Acta Geol. Pol., 23 (3): 547–575.
KUTEK J., WIERZBOWSKI A. 1973 – Biostratigraphy of Uppermost Oxfordian and Lower Kimmeridgian in the Middle Poland Uplands. Mém. B.R.G.M. 75: 473–477.
KUTEK J., WIERZBOWSKI A. 1979 – Lower to MiddleTithonian ammonite succession at RogoŸnik in the Pieniny Klippen Belt. Acta Geol. Pol., 29 (2): 196–205.
KUTEK J., WIERZBOWSKI A. 1986a – Stratygrafia muszlowców amo-nitowych (jura górna-berias) sukcesji czorsztyñskiej pieniñskiego pasa ska³kowego. Prz. Geol., 34 (6): 309–316.
KUTEK J., WIERZBOWSKI A. 1986b – A new account on the Upper Jurassic stratigraphy and ammonites of the Czorsztyn succession, Pieni-ny Klippen Belt, Poland. Acta Geol. Pol., 36 (4): 289–316.
KUTEK J., WIERZBOWSKI A., BEDNAREK J., MATYJA B.A., ZAPAŒNIK T. 1977 – Z problematyki stratygraficznej osadów górno-jurajskich Jury Polskiej. Prz. Geol., 25 (8–9): 438–445.
KUTEK J., WITKOWSKI A. 1963 – Kimeryd i bonon z wierceñ w Zarzêcinie. Kwart. Geol., 7 (1): 159–168.
KUTEK J., ZEISS A. 1974 – Tithonian-Volgian ammonites from Brzost-ówka near Tomaszów Mazowiecki, Central Poland. Acta Geol. Pol., 24 (3): 505–542.
KUTEK J., ZEISS A. 1989 – Further data on the correlation of the Mid-dle/Upper Tithonian with the Lower/Middle Volgian boundary. [W:] Rocha R.B., Soares A.F. (red), 2nd
Intern. Symposium on Jurassic Strati-graphy. Lisboa: 623–639.
KUTEK J., ZEISS A. 1997 – The highest Kimmeridgian and Lower Vol-gian in Central Poland; their ammonites and biostratigraphy. Acta Geol. Pol., 47 (3–4): 107–198.
MAKOWSKI H. (red.) 1977 – Geologia historyczna. Wyd. Geol., War-szawa, s. 883.
MATYJA B.A., WIERZBOWSKI A. 2013 – Jan R. Kutek (1935–2013) -Orbituary. Volumina Jurassica, 11: 165–166.
MATYJA B.A., WIERZBOWSKI A. 2016 - Ammonites and ammonite stratigraphy of the uppermost Jurassic (Tithonian) of the Owadów--Brzezinki quarry (Central Poland). Vol. Juras., 14: 65–122.
MIECZNIK J.B. 2017 – O losach polskich geologów. Wokó³ geologii. Wyd. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa, s. 312.
NEKROLOG J. Kutka bez podpisu, s. 1.
NOWAK J. 1927 – Zarys tektoniki Polski. II Zjazd S³owiañskich Geog-rafów i EtnogGeog-rafów w Polsce, Kraków.
PASSENDORFER E. 1956 – Opinia o Obywatelu Janie Ryszardzie Kut-ku. Maszynopis, s. 1. Teczka studencka J. Kutka, nr WG 27,105, Arch. UW.
PASSENDORFER E. 1967 – Protokó³ z obrad plenarnych I Jurajskiego Kolokwium w Polsce. Biul. Inst. Geol., 203.
PASSENDORFER E. 1978 – Rozwój pogl¹dów na budowê geologiczn¹ Tatr w okresie powojennym. Pr. Muz. Ziemi, 28: 3–33.
PO¯ARYSKI W. (red.) 1974 – Ni¿ Polski. [W:] Budowa geologiczna Polski. T. Tektonika. Cz. 1. Wyd. Geol., Warszawa.
S£OWNIK artystów plastyków Okrêgu Warszawskiego ZPAP 1945–1970. Warszawa, 1972.
STUPNICKA E., STEMPIÑ-SA£EK M. 2016 – Geologia regionalna Polski. Wyd. UW.
SZULCZEWSKI M. 2016 – Nauki geologiczne. [W:] Nauki œcis³e i przy-rodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Monumenta Universitatis Var-soviensis 1816–2016. Wyd. UW, Warszawa: 544–669.
ŒWIDZIÑSKI H. 1963 – Opinia o pracy doktorskiej mgr. Jana Kutka p.t. „Górny kimeryd i dolny wo³g pn.-zachodniego obrze¿enia mezozoiczne-go gór Œwiêtokrzyskich”. Maszynopis, s. 4. Teczka WG dr – 126 (prze-wód doktorski).
ŒWIDZIÑSKI H. 1967 – Przedmowa. [W:] I Jurajskie Kolokwium w Polsce, Warszawa, czerwiec, 1964. Biul. Inst. Geol., 203: 5–6. WIERZBOWSKI A. 2002 - Die Ammonitenfauna der Tithonklippen von Ernstbrunn, Niederösterreich (rec.). Prz. Geol., 50, 1: 23.
WNIOSEK o mianowanie... 1992. Maszynopis, s. 3. Teczka osobowa J.Kutka, sygn. K 27,032. Arch. UW.
WÓJCIK Z. 1988 – Edward Passendorfer i z³oty okres geologii tatrzañ-skiej. Wierchy, 54 (za 1985): 45–61.
ZASADY polskiej klasyfikacji, terminologii i nomenklatury stratygra-ficznej. Inst. Geol. Instrukcje i metody badañ geologicznych, 33. Wyd. Geol., Warszawa 1975.
ZIEGLER P.A., CLOETINGH S., GUIRAUD R., STAMPFLI G.M. 2001 – Peri-Tethyan platforms: constrains on dynamics of rifting and basin inversion. [W:] Ziegler P.A., Cavazza W., Robertson A.H.F., Crasqu-in-Soleau S. (red), Peri-Tethys Memoir 6, Peri-Tethyan Rift/Wrench Basins and Passive Margins. Mémoires du Muséum d’histoire naturelle, 186: 9–49.
Praca wp³ynê³a do redakcji 16.09.2019 r. Akceptowano do druku 4.10.2019 r.
Naszym Czytelnikom, Autorom,
Recenzentom i Współpracownikom
składamy najserdeczniejsze życzenia
zdrowych, radosnych i rodzinnych
Świąt Bożego Narodzenia
oraz wszelkiej pomyślności
w nadchodzącym Nowym Roku
Redakcja Przeglądu Geologicznego
Fot. A. Mikołajczyk
Profesor Jan Kutek – wybitny badacz jury, stratygraf, sedymentolog i tektonik
– patrz str. 973
Ryc. 13. Pracownicy Zakładu Geologii Dynamicznej Wydziału Geologii UW w roku 1967, od lewej: dr Andrzej Wierzbowski, mgr Krzysztof Grzybowski, dr Piotr Roniewicz, dr Wojciech Jaroszewski, mgr Jerzy Giżejewski, doc. Zbigniew Kotański, mgr Bernard Koisar, Franciszek Budynek, dr Michał Szulczewski, prof. Edward Passendorfer, Henryk Siech, mgr Małgorzata Siemiątkowska-Giżejewska, Marek Brzezicki, doc. Wiesław Barczyk, dr Jerzy Głazek, mgr Krystyna Zawidzka, dr Andrzej Radwański, dr Stanisław Rudowski i dr Jan Kutek
Ryc. 14. W Górach Świętokrzyskich, od lewej stoją: Jan Kutek, Michał Szulczewski, Małgorzata Siemiątkowska, 1965 r.
Ryc. 15. Jan Kutek z synem Piotrem, Jura Krakowsko-Częstochow-ska, ok. 1984 r.
Ryc. 16. Uroczystość wręcze-nia dyplomów doktorskich na Uniwersytecie Warszawskim, 8 marca 1978 r. Promotorzy i doktorzy, siedzą od lewej profesorowie: Piotr Ronie-wicz, Jan Kutek, Włodzimierz Kowalski (prodziekan), Adam Urbanek, Andrzej Radwański, stoją od lewej: doc. Ryszard Wyrwicki i nowi doktorzy: Antoni Hoffman, Tadeusz Merta, Bronisław A. Matyja, Tomasz Zapaśnik, Marek Nar-kiewicz, Elżbieta Gaździcka. Wszystkie fot. z arch. J. Kutka
