Systemowe aspekty rozwoju cywilizacji informacyjnej

ISSN:1896Ǧ382X|www.wnus.edu.pl/epu DOI:10.18276/epu.2018.131/2Ǧ27|strony:285–292

PiotrSienkiewicz

Systemoweaspektyrozwojucywilizacjiinformacyjnej

Technologia elektroniczna – jako medium naszych czasów – przeksztaáca i zmie-nia charakter stosunków spoáecznych oraz wpáywa na wszystkie sfery naszego Īycia. Zmusza ona do ponownego rozwaĪenia kaĪdej idei, kaĪdego dziaáania i kaĪdej insty-tucji, które dotychczas uznawaliĞmy za podstawowe. Wszystko ulega zmianie, ty, twoja rodzina, sąsiedztwo, wyksztaácenie, twój stosunek do innych ludzi.

Marshall McLuhan (1968)

Kod JEL: H56

Sáowa kluczowe: cywilizacja, cywilizacja informacyjna, spoáeczeĔstwo informacyjne, spoáeczeĔ-stwo sieci, model rozwoju

Streszczenie. W artykule przedstawiono podstawowe systemowe problemy badaĔ rozwoju cywi-lizacji informacyjnej oraz tworzących ją spoáeczeĔstw informacyjnych rozpatrywanych jako

system of systems, záoĪona struktura spoáeczna, proces o ograniczonej sterowalnoĞci oraz sieü

wielorakich relacji (sprzĊĪeĔ zwrotnych). Sformuáowano wáaĞciwoĞci jako moĪliwe determinanty rozwoju spoáeczeĔstw.

Wprowadzenie

JeĪeli cywilizacja, to wszystko, co ludzkoĞü dodaáa do natury w celu ulepszenia i uáatwienia sobie Īycia, a kultura to przeĪycia i czynnoĞci ludzi, którzy cywilizacje stworzyli (Golka, 2012), to z pewnoĞcią jest sens wyróĪniü zarówno „cywilizacjĊ in-formacyjną”, jak i „kulturĊ informacyjną”. Tak okreĞlane zjawiska wyáoniáy siĊ w dru-giej poáowie ubiegáego wieku, zaĞ obecnie moĪna dostrzec ich specyficzny rozwój. PowyĪsza konstatacja nie podwaĪa bynajmniej sensu istnienia i wyróĪniania innych cywilizacji i kultur, bĊdących obiektem wieloletnich i gáĊbokich studiów

socjologicz-nych i antropologiczsocjologicz-nych (Braudel, 2006). Cywilizacja informacyjna oraz konstytuujące ją spoáeczeĔstwa informacyjne są jednym z fenomenów wspóáczesnoĞci, który nadal stanowi frapujący obiekt poznania, wymagający interdyscyplinarnej, holistyczno-systemowej postawy wobec zmieniającej siĊ, szczególnie pod wpáywem rozwoju tech-nologicznego, rzeczywistoĞci spoáecznej. Zawiera bowiem w sobie niejednoznacznoĞü, dwoistoĞü, cechy pozytywne i negatywne jednoczeĞnie, stwarza szanse rozwojowe ludzkoĞci, lecz jednoczeĞnie przynosi wyzwania i zagroĪenia, w róĪnych wymiarach i obszarach. NaleĪy zauwaĪyü, Īe dzieje siĊ tak w róĪnych kontekstach historycznych, cywilizacyjnych i kulturowych.

1.Perspektywasystemowa

Obecna epoka, jak kaĪda poprzednia, ma wáasny, niepowtarzalny nakaz chwili, a jest nią zdolnoĞü utrwalania pamiĊci o dokonaniach przynoszących rozwój cywilizacji oraz o wartoĞciach tworzonych w Ğrodowisku kulturowym, w wymiarze globalnym, regionalnym i lokalnym, zapewniających bezpieczny i trwaáy rozwój spoáeczno-gospodarczy. KaĪda cywilizacja, aby staü siĊ w peáni dojrzaáą, potrzebuje Ğrodków utrwalania ciągáoĞci i przeciwdziaáania zawodnoĞci pamiĊci ludzkiej. Kumulacja i koin-cydencja „megatrendów”, czyli wyzwaĔ – tendencji o cechach uniwersalnych i global-nych, przyniosáa wzrost zainteresowania studiami nad przyszáoĞcią oraz paradygmatami wspóáczesnoĞci, wĞród których moĪna wyróĪniü, choü coraz rzadziej, paradygmat spo-áeczeĔstwa informacyjnego. Obecnie spoáeczeĔstwo informacyjne czĊsto postrzega siĊ jako okreĞloną formacjĊ spoáeczno-gospodarczą lub cywilizacyjną bądĨ szczególny typ záoĪonego systemu spoáecznego zdeterminowanego przez rozwój zaawansowanych technologii informacyjnych (globalna sieü komunikacyjna, system of systems). Nie brakuje jednak wątpliwoĞci, np. czy aby to tylko puste stwierdzenie, które w warstwie ideologicznej siĊ wyczerpaáo, a jego wartoĞü opisowa jest równie maáa. BezradnoĞü wobec wizji, antycypacji i projekcji ponowoczesnoĞci jest uderzająca, co wynika cho-ciaĪby z pobieĪnej analizy wybranych „idei i scenariuszy” (tab. 1). Na ich tle wyróĪnia-ją siĊ pozytywnie systemowe analizy spoáeczeĔstwa sieci (tab. 2).

Cywilizacje są wtórne wobec kultur, a pojĊcie kultury jest semantycznie szersze, natomiast pojĊcie cywilizacji jest empirycznie obszerniejsze, lecz wĊĪsze pod wzglĊ-dem znaczeniowym (Golka, 1999, s. 24). CywilizacjĊ informacyjną i jej kulturĊ w szczególnym stopniu uksztaátowaáy takie zjawiska, jak globalizacja oraz kumulacja innowacji informacyjno-komunikacyjnych, których kulminacja przypadáa na drugą poáowĊ XX wieku, a zwáaszcza przeáom wieków.

Tabela 1. Wybrane scenariusze moĪliwych zmian cywilizacyjnych w XXI wieku

Autor, scenariusz Prognozowane zmiany polityczne

Samuel P. Huntington: „wielobiegunowy Ğwiat

cywilizacji” (Trzecia fala

demokra-tyzacji, W-wa, 1995; Zderzenie cywilizacji,

W-wa 1997)

Zmianom cywilizacyjnym towarzyszy Ğwiatowa rewolucja demokratyczna; wielobiegunowy Ğwiat wielu cywilizacji, w którym silĊ polityczną, ekono-miczną i kulturową niosą cywilizacje azjatyckie; wspóápracy cywilizacyjnej zagraĪają aspiracje globalne cywilizacji Zachodniej i Wschodnich; budowa áadu miĊdzynarodowego opartego na koegzystencji i wspóápracy cywilizacyj-nej z z uwzglĊdnieniem jej róĪnorodnoĞci

Wybrane zagroĪenia: rosnące ryzyko konfliktu miedzy cywilizacjami w związku z dąĪeniem do hegemonii w Ğwiecie zderzenia cywilizacji moĪe skutkowaü: 1) konfliktami lokalnymi, przebiegającymi na liniach rozgranicza-jących cywilizacje kulturowe, religijne, etniczne, terytorialne itp.; 2) wojną globalną, prowadzoną w róĪnych formach (np. cywilizacyjna zimna wojna: rywalizacja kulturowa, ekonomiczna, polityczna), wĞród których konflikt zbrojny miedzy cywilizacjami jest prawdopodobny

Masuda Yoneji: „spoáeczeĔstwo

infor-macyjne” Wprowadzenie do swiata informacji, Wyd.

Pelikan 1987; Computopia, Wyd.

Diamentowe 1988

Pojawienie siĊ globalnych struktur politycznych i wielocentrowej wáadzy; powstanie synergicznych spoáecznoĞci i aktywizowanie siĊ ruchów obywatel-skich

Wybrane zagroĪenia: uĪycie techniki informacyjnej w celu stworzenia spoáe-czeĔstwa kontrolowanego; niedostateczny poziom aktywnoĞci politycznej prowadzący do kryzysu demokracji; nierównomierne i niesprawiedliwe roz-dzielenie korzyĞci i kosztów transformacyjnych; nierówny dostĊp do informa-cji i edukainforma-cji politycznej

Marshall McLuhan: „spoáeczeĔstwo

global-nej wioski” Galaktyka Gutenberga

Warszawa 1975

Powstanie spoáeczeĔstwo o wysokim stopniu uczestnictwa w Īyciu politycz-nym; wielowymiarowoĞü polityczna spoáeczeĔstwa

Wybrane zagroĪenia: moĪliwoĞü wykorzystania nowoczesnych Ğrodków przekazu w manipulacji politycznej; zanik tradycyjnych wiĊzi pomiĊdzy czáonkami „wspólnot politycznych”; powstanie ruchów spoáecznych przeciwko masowym Ğrodkom przekazu

ħródáo: opracowanie wáasne.

Tabela 2. WáaĞciwoĞci spoáeczeĔstwa sieci

Sfery Īycia spoáecznego WáaĞciwoĞci związane z usieciowieniem

Ekonomia oparta na transferze informacji

globalna, zorganizowana wg modelu sieci Czas i przestrzeĔ ponadczasowoĞü (timeless time)

Kultura kultura rzeczywistej wirtualnoĞci

Wáadza kontrola dostĊpu do znaczących sieci

media są uprzywilejowaną przestrzenią polityki

Podziaáy spoáeczne DostĊp do znaczących sieci jest warunkiem spoáecznego, ekonomicznego i politycznego uczestnictwa w spoáeczeĔstwie – wáączeni; wykluczeni –

brak dostĊpu do waĪnych sieci

Konflikt spoáeczny napiĊcie miĊdzy brakiem umiejscowienia procesów związanych z, dobrami materialnymi i informacjami a przywiązaniem do bardziej tradycyjnego

zorganizowania tych sfer – w okreĞlonej przestrzeni

ħródáo: opracowanie wáasne na podst. Castells (2009).

2.Perspektywapoznawcza

Globalizacja jest procesem rozszerzania siĊ wpáywów okreĞlonych systemów politycznych, gospodarczych, technologicznych i kulturowych w celu zapewnienia tym systemom dominującej pozycji w skali globalnej. Globalny kontekst, bez wzglĊdu na skrajne niekiedy reakcje, jest realnym Ğrodowiskiem wszelkich zjawisk spoáecznych, uwikáanych w róĪnego rodzaje interakcje w globalnej sieci zaleĪnoĞci. Wspóáczesny typ globalnych zaleĪnoĞci uksztaátowaá siĊ w zasadzie po II wojnie Ğwiatowej i niewątpli-wie áączyá siĊ z hegemonistyczną polityką Stanów Zjednoczonych. W takich warun-kach, choü w róĪnym kontekĞcie ideologicznym, pojawiáo siĊ pojĊcie spoáeczeĔstwa informacyjnego, które wyraĪaáo wzajemne interakcje sfer polityki, gospodarki i techno-logii. Proponuje siĊ traktowaü spoáeczeĔstwo informacyjne (information society) jako system spoáeczny, uksztaátowany w procesie modernizacji, w którym rozwój technolo-giczny systemów informacyjnych i wykorzystanie zasobów informacyjnych (wiedzy) determinuje spoáeczną strukturĊ zatrudnienia, wzrost dobrostanu spoáeczeĔstwa oraz stanowi podstawĊ orientacji cywilizacyjnej (Goban-Klas, Sienkiewicz, 1999). MoĪna zatem przyjąü, Īe cywilizacjĊ informacyjną tworzy globalny system, wzglĊdnie auto-nomicznych spoáeczeĔstw informacyjnych, miĊdzy którymi wystĊpują relacje (stosunki, sprzĊĪenia, interakcje), zarówno o cechach kooperacji pozytywnej, jak i negatywnej. WzglĊdnie autonomiczne spoáeczeĔstwa informacyjne wnoszą wartoĞci do kultury informacyjnej, w miarĊ rozwoju cywilizacyjnego, w szczególnoĞci w procesie adapta-cyjnym i modernizaadapta-cyjnym. JeĪeli przyjmiemy, Īe spoáeczeĔstwo informacyjne to: 1) system záoĪony (system of systems); 2) globalna struktura spoáeczna; 3) wielopoziomo-wa sieü socjotechniczna (teleinformatyczna, cybernetyczna); 4) system wielopoziomo-wartoĞci egzy-stencjalna áączących siĊ z poczuciem stabilnoĞci, trwaáoĞci korzystnego stanu rzeczy, wraĪeniem pewnoĞci i odczuciem braku zagroĪenia itp., uzyskana dziĊki rozwiniĊtym sieciom komunikacji spoáecznej w dowolnej skali przestrzennej i czasowej, to wyáania siĊ stąd bardzo rozlegáy obszar interdyscyplinarnych badaĔ naukowych. Szczególną wagĊ mają pytania o paradygmat oraz dylematy metodologiczne, zwáaszcza wynikające z kontekstu cywilizacyjnego i kulturowego.

Wybór modeli i metod przesądza bowiem w znacznym stopniu o rezultatach ba-daĔ, ocenianych zarówno z poznawczego, jak i pragmatycznego punktu widzenia. W wypadku badaĔ nad rozwojem cywilizacji informacyjnej (spoáeczeĔstwa informa-cyjnego) trudno dostrzec jakąĞ jednolitą przestrzeĔ badawczą, wiĊcej tu metafor niĪ modeli i konceptualizacji. PowyĪsze cechy w peáni odpowiadają wspóáczesnemu para-dygmatowi systemowemu. Zmiany paradygmatu w istocie oznaczają swoistą koegzy-stencjĊ postaw – redukcjonizmu i holizmu, systemizmu i procesualizmu (ewentyzmu) oraz netyzmu, czyli stan pewnego eklektyzmu metodologicznego. MoĪna ze znaczną pewnoĞcią stwierdziü, Īe z ogólnej refleksji nad naturą globalnych zjawisk spoáecznych opisywanych za pomocą kategorii potrzeb, jakoĞci Īycia, wpáywów wiedzy i technolo-gii, zagroĪeĔ bezpieczeĔstwa oraz ryzyka kryzysów i konfliktów, moĪe wyáoniü siĊ paradygmat badaĔ naukowych nad globalnym spoáeczeĔstwem informacyjnym,

odpo-wiadający wyzwaniom cywilizacyjnym poáowy XXI wieku. Na przeáomie lat 70. i 80. XX wieku okreĞlono 10 „nieuchronnych” megatrendów rozwoju spoáecznego, global-nych tendencji (Naisbitt, 1997). Podobne antycypacje tworzono w liczglobal-nych oĞrodkach, zaĞ ich wartoĞü predykcyjna byáa na ogóá wątpliwa (tab. 1).

Rysunek 1. Projekcje – moĪliwe warianty rozwoju cywilizacyjnego ħródáo: opracowanie wáasne.

3.Perspektywaewaluacyjna

Bez wiĊkszego trudu moĪna dostrzec, Īe np. system spoáeczny, informacja, sieü wystĊpują jako kategorie opisu rzeczywistoĞci w wielu róĪnych obszarach wspóácze-snych badaĔ naukowych. InterdyscyplinarnoĞü jest cechą badaĔ naukowych charaktery-zującą postawĊ badawczą, która skáania do uwzglĊdniania – w badaniach z zakresu naukowej dyscypliny szczegóáowej – kontekstu, którym interesują siĊ inne, niĪ dana dyscyplina, szczegóáowe dyscypliny naukowe jako ich przedmiotem badaĔ. Postawa taka prowadzi do wspóápracy specjalistów z dyscyplin wzajemnie kontekstowych, pro-wadzonej wedáug programu badawczego umoĪliwiającego i/albo uáatwiającego uwzglĊdnianie wiedzy i kompetencji metodologicznych z tych dyscyplin. Tak rozumia-na interdyscyplirozumia-narnoĞü jest nie tyle zorientowarozumia-na rozumia-na tworzeniu nowej dyscypliny, ile na lepszym, w znaczeniu epistemologicznym, wyjaĞnianiu badanego zagadnienia w teorii i/albo na trafniejszym projektowaniu rozwiązania w naukach stosowanych (praktycznych). W szczególnoĞci badania nad perspektywicznym spoáeczeĔstwem in-formacyjnym wymaga uwzglĊdnienia globalnego, cywilizacyjnego i kulturowego kon-tekstu. Specyficznymi barierierami metodologicznymi są np. záoĪonoĞü, nieliniowoĞü

i stochastycznoĞü powiązanych z sobą procesów, dziejących siĊ lokalnie lub globalnie, w warunkach obiektywnych bądĨ Ğwiadomych zakáóceĔ, w szczególnoĞci dziaáaĔ o cechach kryzysów i/lub konfliktów. ZáoĪonoĞü wspóáczesnych systemów spoáecznych o strukturach sieciowych wzrasta dynamicznie dąĪąc do stanu, w którym „wszystko zaleĪy od wszystkiego”. UwaĪa siĊ, Īe jest to obecnie jeden z gáównych nurtów za-awansowanych badaĔ naukowych (complexity theory).

Próby identyfikacji moĪliwych, pozytywnych i negatywnych cech rozwoju cywi-lizacji informacyjnej pozbawione są wiĊkszego sensu, gdyĪ wystąpienie ich zaleĪy od swoistych cech danej cywilizacji i realizowanego modelu rozwoju spoáeczeĔstwa in-formacyjnego (tab. 3, 4). Przykáadowo, róĪnice modeli rozwoju, np. „Doliny Krzemo-wej”, singapurskiego, chiĔskiego czy skandynawskiego, chociaĪ są znaczące, lecz kon-stytutywne cechy systemowe pozwalają je zaliczyü do „wartkiego nurtu” cywilizacji informacyjnej.

Tabela 3. MoĪliwe cechy cywilizacji informacyjnej

Cechy pozytywne

1 Dominacja sektora usáug w gospodarce oraz iloĞciowy i jakoĞciowy rozwój usáug informacyjnych 2 Wysokie tempo rozwoju sieci komunikacji spoáecznej i permanentna modernizacja informacyjnej

infrastruktury paĔstwa(organizacji, instytucji)

3 Ranga zasobów informacyjnych jako zasobów strategicznych oraz rozwój systemów zarządzania informacjami (wiedzą , kapitaáem intelektualnym)

4 Wiodąca rola edukacji i badaĔ naukowych jako gáównego Ĩródáa innowacji i postĊpu cywilizacyj-nego

5 „Nowa Gospodarka” (GOW, gospodarka cyfrowa, e-biznes) jako rezultat interakcji techniki, gospo-darki i spoáeczeĔstwa

6 BezpieczeĔstwo informacyjne jako istotny czynnik bezpieczeĔstwa spoáeczeĔstwa (bezpieczeĔstwa narodowego); nowe koncepcje obronne paĔstwa (Information Warfare, Cyberwar, Netwar) 7 Wysoki wpáyw internetu i spoáecznych mediów elektronicznych na zmiany zachowaĔ spoáecznych

(wyodrĊbnianie siĊ Cyberculture)

8 Nowe koncepcje organizacji (np. organizacja wirtualna, sieciowa, ucząca siĊ) i nowe metody zarzą-dzania (np. zarządzanie kryzysowe, zarządzanie ryzykiem, zarządzanie zmianami)

ħródáo: opracowanie wáasne.

Tabela 4. MoĪliwe cechy cywilizacji informacyjnej

Cechy negatywne

1 ryzyko dezintegracji spoáecznej: konflikty na tle spoáecznym ze wzglĊdu na malejące znacznie _{rolnictwa i przemysáu ciĊĪkiego (bezrobocie strukturalne, odrzucenie, protesty)} 2 ryzyko dezinformacji: „smog informacyjny”, „záa informacja wypiera dobrą informacjĊ”,

tabloidy-zacja mediów, manipulacja, fake news

3 ryzyko regresu strategicznego myĞlenia: wzrostowi zasobów informacyjnych nie towarzyszy wzrost ich wartoĞci, wzrost wiedzy i mądroĞci, chaos strategiczny

4 ryzyko odrzucenia: „boom edukacyjny” nie spowodowaá zaspokojenia rynku pracy ICT, „bezrobot-_{ni z dyplomem”, kryzysy migracyjne, ograniczanie (?) nakáadów na B+R} 5 ryzyko permanentnych kryzysów: GOW nie wyksztaáciáa zabezpieczeĔ przed kryzysami,

spoáecz-noĞci informacyjne biernymi obserwatorami skutków kryzysów finansowych(bankowych) 6 ryzyko cyberzagroĪeĔ: wzrost cyberprzestĊpczoĞci i groĨby cyberterroryzmu (cyberwojny) 7 ryzyko „upadku obyczajów”: zaraĪenie cyberkultury prymitywnymi zachowaniami, kiczem,

8 ryzyko dezintegracji technicznej: nadmiar systemów, metodologii, integratorów, operatorów itp., brak poĪądanej koherentnoĞci informacyjnej (technologicznej)

9 ryzyko „globalizacji”: pogáĊbianie róĪnic miĊdzy beneficjentami globalizacji a „resztą Ğwiata” 10

ryzyko „dwóch Ğwiatów”: rozdĨwiĊk miĊdzy refleksją filozoficzno-naukową (z nadmiarem meta-for) a „praktycznymi potrzebami procedur” organizacyjnych i decyzyjnych (potrzeba „dobrej” teorii)

11 ryzyko regresu obywatelskiego paĔstwa (spoáeczeĔstwa informacyjnego): rozproszenie „postaw i wartoĞci”, egoizm, konsumeryzm

ħródáo: opracowanie wáasne.

Podsumowanie

Ogólna refleksja prospektywna dotycząca wspóáczesnoĞci moĪe prowadziü do wniosku, Īe mobilne spoáeczeĔstwo sieci z pewnoĞcią stanowi gáówny nurt rozwoju cywilizacji informacyjnej. Jest wyrazem technologicznego determinizmu i, najczĊĞciej, optymizmu. Wysoka efektywnoĞü technosfery moĪe jednak sprzyjaü rozwojowi socjos-fery (spoáeczeĔstwo wiedzy, „mądroĞci”), lecz moĪe w odmiennych warunkach kultu-rowych (politycznych) zapewniaü skutecznoĞü sterowania spoáeczeĔstwa nadzoru. Na uwagĊ zasáuguje z pewnoĞcią model cybernetycznego spoáeczeĔstwa informacyjnego, który dziĊki globalnej cyberprzestrzeni stwarza warunki wysokiej sprawnoĞci systemu sterowania spoáeczeĔstwem, lecz „równowaĪonej” przez homeostazĊ spoáeczną (formy spoáeczeĔstwa obywatelskiego). Szczególnym wyzwaniem dla bezpiecznego rozwoju cywilizacji informacyjnej, rozpatrywanego w kaĪdej skali, staáo siĊ zjawisko, niemal powszechnych, cyberzagroĪeĔ, w tym bĊdących rezultatem niekontrolowanego rozwoju sztucznej inteligencji, ale takĪe globalnej inwigilacji i dotkliwej dezinformacji. Skáania to do rozpatrywania moĪliwych i prawdopodobnych wizji i modeli rozwoju cywilizacji informacyjnej w kategoriach spoáeczeĔstwa ryzyka.

Bibliografia

Barney, D. (2008). SpoáeczeĔstwo sieci. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Bendyk, E. (1999). Ideologia spoáeczeĔstwa informacyjnego. Computerworld, 33.

Bierówka, J.(2009). Zasada wzajemnoĞci w spoáeczeĔstwie informacyjnym. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.

Braudel, F. (2006). Gramatyka cywilizacji. Warszawa: Oficyna Wydawnicza. Castells, M. (2008). SpoáeczeĔstwo sieci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Castells, M. (2003). Galaktyka Internetu. PoznaĔ: REBIS.

Castells, M. (2013). Sieci oburzenia i nadziei. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Castells, M. (2013). Wáadza komunikacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Goban-Klas, T., Sienkiewicz, P. (1999). SpoáeczeĔstwo informacyjne: szanse,

zagroĪe-nia,wyzwania. Kraków: Fundacja Rozwoju Telekomunikacji.

Golka, M. (2012). Cywilizacja wspóáczesna i globalne problemy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza. Golka, M. (1999). Cywilizacja. Europa. Globalizacja. PoznaĔ: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Lamentowicz, W. (2015). Strategia paĔstwa: teoria paĔstwa aktywnego wobec siá

spontanicz-nych. Warszawa: Elipsa.

Naisbitt, J. (1997). Megatrendy. PoznaĔ: Rebis.

Sienkiewicz, P., Nowak, J.S. (2009). SpoáeczeĔstwo informacyjne. Krok naprzód, dwa kroki

wstecz. Katowice: PTI.

Sienkiewicz, P. (2013). 25 wykáadów. Warszawa: AON.

Sienkiewicz, P. (2015). Ontologia cyberprzestrzeni. Zeszyty Naukowe WWSI, 13.

Sienkiewicz, P. (2015). Ryzyko w modelach rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego.Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, 852, Ekonomiczne Problemy Usáug, 117.

ĝwieboda, H. (2017). Prognozowanie zagroĪeĔ bezpieczeĔstwa narodowego RP. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej.

Zacher, L. (2012). Nasza cyfrowa przyszáoĞü. Warszawa: PAN.

DEVELOPMENT OF INFORMATION CIVILIZATION SYSTEMIC ASPECTS

Keywords: civilization, information civilization, information society, network society, develop-ment model

Summary. The article presents the key systemic problems of research which is focused on the development of information civilization and the information societies that constitute it, being considered as a system of systems, a complex social structure, a process of limited controllability, and a network of multiple relations (feedbacks). Properties have been formulated as possible determinants of societies development.

Translated by Piotr Sienkiewicz

Cytowanie

Sienkiewicz, P. (2018). Systemowe aspekty rozwoju cywilizacji informacyjnej. Ekonomiczne