A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 60, 1986
Irmgard Maria S m a n d e k *
WYNIKI ANALITYCZNEJ OCENY W Y M O G Ó W PRACY (NA PODSTAWIE WYBRANEGO PRZEDSIĘBIORSTWA
BUDOWLANO-MONTAŻOW EGO)
W ażnym problemem, przed k tó ry c h stanęła nasza gospodarka, jest stw orzenie silnej m otyw acji do p ra c y w celu p o p r a w y efe ktyw nośc i g ospodarow ania.
N a tw orzenie silnych m otyw ów rzetelnej i w y d a jn e j p r a c y ma w pływ szereg czynników , wśród k tó ry c h dom inującą rolę może spełniać płaca. Płaca jest narzędziem, k tó re umożliwia k iero w a n ie p o s tęp o w a niem ludzi w p rocesach gosp o d a rc z y c h zgodnie z ich wym ogami. W p ła cy tkwi duży potencjał m o tyw acyjny, k tó ry nie je s t w pełni w y k o r z y -styw any. Płaca może, ale nie musi pobudzać do sp ra w n eg o działania. P ostaw m y więc pytanie: jak i kied y płaca pobudza, czyli co d e c y d u je o stopniu w y k o rz y s ta n ia tego potencjału? M o ty w a c y jn ą funkcję płac należy ro zp a try w a ć w skali m akro- i m ikroekonom icznej.
Rozważmy m o ty w ac y jn ą funkcję płac w m ikroekonom icznej skali, k tó ra z najduje swój w y ra z w:
1) aktyw izow aniu p rac o w n ik ó w do sp ra w n eg o realizow ania zadań przedsiębiorstw a, takich jak: w zrost ilości i jakości produkcji, rozsz e -rzanie i unow ocześnianie a s o rty m e n tu produkcji, zw iększanie w ydajności
c z ynników produkcji przez zwiększenie oszczędności m ate ria łów i p e ł-niejsze w y k o rz y s ta n ie m ocy produkcyjnych, obniżenie n a k ła d ó w pracy, p o p r a w y rentowności;
♦ Dr, a d iu n k t w In s ty tu c ie E konom ii P o lity czn ej A k ad em ii E konom icznej w K a-tow icach.
2) zwiększaniu mobilności pionow ej siły roboczej, ożyw ieniu s y s te mu a w a n só w poprzez podnoszenie kw alifikacji zaw odow ych, z a c h o w a -niu lub zwiększe-niu prestiżu zawodowego.
A by uzyskać efe k ty tkw iące w m o ty w ac y jn ej funkcji płac, należy rozeznać i przezw yciężyć u w a ru n k o w a n ia o g r an ic zają ce jej działanie zależne i niezależne od przedsiębiorstwa.
W a ż n e u w a ru n k o w a n ia tkw ią w sto so w an y c h sy s te m ac h i form ach płac. System tary fo w y stanow i podstaw ę istniejącej s tru k tu ry płac p od-sta w o w y c h nie tylko w przedsiębiorstwie, ale rów nież w gałęzi i dzia-łach gospodarki narodow ej. Różnice w poziomie płac w in n e w yn ik a ć jed y n ie z w ym ogów, jak ie staw ia indyw idualna p r a c a 1. Form y płac moty w u ją poprzez usta la n ie relacji między wielkością części stałej i r u chomej płac, tw orząc odpow iednie relacje płac o trz y m y w a n y c h z ty tu -łu p rzeb y w an ia w m iejscu p ra c y i z tytu-łu o s iąganych efektów.
Praw idłow e różnicow anie płac jest p odstaw ow ym u w a ru n k o w a n ie m w łaściw ej m otyw acji do prac y. N iew łaściw e re la cje w ysokości płac stanow ią płaszczyznę p o w s ta w a n ia niezadow olenia z p ra c y o raz sprzecz-ności. A k tu a ln ie głów ną płaszczyzną p o w sta w a n ia sprzeczności je s t nie w ysokość płac w ogóle, lecz z różnicow anie płac n ie a d e k w a tn e do w ym ogów, jakie staw ia praca, czyli do:
1) a k tu a ln eg o wysiłku, tj. obciążenia u m ysłow ego i fizycznego,-2) w ysiłku d okonanego wcześniej, zw iązanego z u z y sk an ie m k w a li-fikacji.
O c e n a relacji płac d o k o n y w a n a jest nie tylko pomiędzy p r a c o w n ik a mi w e w n ą trz przedsiębiorstw a, ale rów nież między pracow nikam i p rz e d -siębiorstw branż zbliżonych2.
J a k k ształtują się te relacje; czy płaca spełnia swą m o ty w ac y jn ą funkcję?
A by móc odpowiedzieć na postaw ione p y tan ie oraz zw eryfikow ać tezę, że ,,różnice w poziomie płac w in n y w y n ik a ć jed y n ie z w ym ogów, jakie staw ia indyw idualna praca", przeprow adzono b a d a n ia w b ra n ż o w ym przedsiębiorstw ie budow lanom ontażow ym 3. D okonano oceny w y -mogów, jakie staw ia p rac a na poszczególnych stan o w isk a c h 4. W ym ogi
1 T eza ta z o stała zw ery fik o w an a na p o d sta w ie b a d a ń p rz e p ro w a d z o n y c h w b ra n -żow ym p rz e d się b io rstw ie b u d o w lan o -m o n tażo w y m .
ł P o ró w n a n ia te o d g ry w a ją szczeg ó ln ą ro lę w w ielk ich o śro d k a c h p rzem ysłow ych. e B adaniom po d d an o w sz y stk ie sta n o w isk a p ra c y z pod ziałem n a g ru p y w ed łu g c h a ra k te ru p ra c y : 1) p raco w n icy p ro d u k c y jn i, 2) p ra c o w n ic y u słu g o w i i obsługi, 3) p ra c o w n ic y um ysłow i.
4 B ad an ia p rz e p ro w ad zo n e m eto d ą o p ra c o w a n ą przez prof. A. M elicha. Z ało że-n ia te j m etody, p rzeb ieg i te c h że-n ik ę b ad ań zo sta ły o p isaże-n e w a rty k u le G. M u s i a ł , A n a lity c z n a m e to d a o c e n y ja ko ś ci pra cy, zam ieszczonym w n in ie jsz y m zeszycie (s. 31—44).
pracy w ycenione w p u n k ta c h zostały prze c iw sta w ione a k tu a ln y m g r u -pom zaszeregow ania, uzysk iw an y m staw kom w yna grodz eń oraz płacy miesięcznej (uzyskanej w październiku 1982 r.). W g ru p ie 1 sk ra jn e wielkości wynosiły:
— w ycena w ym agań p ra c y od 8 8 do 29 pkt;
— a k tu a ln e staw ki zaszeregow ania 15,90 do 27,40 zł; — miesięczne w y n agrodzenie od 20 803,— do 9 9 3 9,— zł.
N ajw yższą sta w kę zaszeregow ania o trz y m y w a n o na stanow iskach o różnej wycenie: 82, 72 i 64 pkt, na tom iast na stanow isku, k tó re uzyskało najw yższą w ycenę (88 pkt), staw ka w ynosiła 26,30 zł, zaś na stanow isku o w y cenie najniższej (29 pkt) uz y sk an o staw kę 21,60 zł. Również w ysokość płac m iesięcznych nie pozostaje w żadnym logicznym związku z w ym ogam i jakie staw ia praca na poszczególnych s ta -now iskach (por. tab. 1).
T a b e l a 1
W y c e n a w y m a g a ń p ra c y na sta n o w isk a c h p ro d u k c y jn y c h
S tan o w isk o p racy
A k tu a ln a k a te g o ria z a sz e re g o -w a n ia (od — do) S taw k a p o d staw o w a (od — do) W y so k o ść p ła c y w p a źd ziern ik u (m aks. — min.) W y c e n a w y m ag ań p ra c y w p u n k ta c h S p aw aczm o n ter k o n -s tru k c ji b u d o w lan y ch ,
m aszy n i u rząd zeń 1XB—XIC 21, 60— 26, 30 12 527— 19 071 8 8 S p aw acz-m o n ter
rem o n to w y IXA— X1IC 19, 20— 27, 40 9 395—20 803 82
S lu sarz-m o n ter re m o n to w y VI1IA—XI1C 17, 50— 27, 40 8 447— 20 744 72 S p aw acz-ślu sarz w a rsz ta to w y IXB— X1C 21, 60—26, 30 8 447— 17 989 51 S lu sa jz -m o n te r w a rsz ta to w y V IC—X1C 18, 60—26, 30 9 786— 17 982 57 S p aw acz-m o n ter w a rsz ta to w y X C — X1IC 25, 20—26, 30 7 733— 19 397 50
S p aw acz w a rsz ta to w y IXC— XIC 23, 50—26, 30 11 564— 17 518 61
Ś lu sarz m a szy n o w y — ___
M u ra rz ty n k a rz
--p o sad zk arz V IIA — XIB 15, 90— 24, 60 9 995— 16 889 73
C ieśla-zb ro jarz
b eto n iarz V1IB— XIC 19, 70—26, 30 11 086— 19 123 64
B eto n iarz-d ek arz XIC 26, 30 9 939 62
R obotnik b u d o w lan y ,
pom ocnik VIB— IXB 16, 40—21, 60 9 969— 15 853 29
M o n te r in s ta la c ji
T a b o U 2
W y cen a w y m a g a ń p ra c y na sta n o w isk a c h u słu g o w y c h i obsługi
S ta n o w isk o p racy A k tu a ln a k a te g o ria z a sz e re g o -w an ia (od — do) S taw k a p o d staw o w a (od — do) W y so k o ść płacy w p aźd ziern ik u (maks. — min.) W y cen a w ym ag ań p racy w p u n k tach
K iero w ca sam ochodu
do-staw czeg o i o sobow ego VIII 31 10 597— 15 015 63
K iero w ca sam ochodu
cięż aro w eg o VÜ—IX 28— 34 U 575— 15 189 54
K iero w ca sam ochodu
do przew ozu osób VIII 31 9 676— 10 082 43
O p e ra to r sprzętu
ciężk ieg o V III— IX 31— 34 10 525— 15 853 62
M ech an ik śro d k ó w tra n s p o rtu i sp rzętu
ciężk ieg o VII— VIII 28— 31 8 105— 16 873 67
E lek tro m ech an ik sp rzętu
ś re d n ie g o i le k k ie g o _ . __ 56
W y d a w c a m a g az y n o w y IV 2 2 6 597 30
P ra c o w n ik sp ed y cji VII 28 U 463— 16 523 15
P ra c o w n ik g o sp o d arczy IV 2 2 3 200 17
D ozorca m ien ia III 2 0 5 7 8 6 - 1 2 696 13
S p rzątaczk a 11— III 18—20 6 389— 8 226 13
G oniec II 18 7 661 7
W grupie 2 w y s tę p u ją podobne nieprawidłow ości. Sk rajn e wielkości w ynosiły:
— w y c e n a w y m a g a ń od 67 do 7 pkt;
— a k tu a ln e staw ki zaszeregow ania od 18,— do 34,— zł; — miesięczne w yn a g ro d z en ie od 16 523,— do 6597,— zł.
N ajw yż sz e staw ki zaszeregow ania, tj. 34,— zł, w y s tę p u ją na s ta -n ow iskach o w y ce-nie 62,54 pkt, -natom iast przy wyższej w y c e -n ie 67 i 63 pkt, ja k rów nież przy 43 p kt staw ka w ynosi 31,— zł. Pów nież związek m iędzy płacam i m iesięcznymi a w ym ogam i staw ianym i przez pracę je s t bardzo luźny.
W y n a g ro d z e n ie 16 523,— zł u zyskiw ano przy 15 pkt, a 16 875,— zł przy 67 pkt. W tej g rupie p r ac o w n ik ó w rów nież b rak jest poz y ty w n y c h zależności (por. tab. 2).
W grupie 3 s k ra jn e wielkości w ynosiły: — w y c e n a w ym agań pracy od 174 do 14 pkt;
W y cen a w y m ag ań p ra c y na stan o w isk ach um ysłow ych
T a b e l a 3
S tan o w isk o p racy
A k tu a ln a k a te g o ria z a sz e re g o -w an ia (od — do) S taw k a p o d staw o w a (od — do) W y so k o ść p łacy w p a ź d ziern ik u (m aks. — min.) W y c e n a w y m ag ań p ra c y w p u n k ta c h D y re k to r XX/7 1 1 0 0 0 17 500 174 Z astęp c a d y re k to ra XIX—XX/Ö 9 600— 10 100 15 100— 15 600 143 G łó w n y k sięg o w y XV1II/6 9 100 13 100 113 G łów ny sp e c ja lista X1X/5— XVI1I/6 8 800— 9 100 1 1 800— 12 1 0 0 1 2 0 K iero w n ik działu X V II—X V III/5 7 800— 8 300 9 800— 10 800 78 K ie ro w n ik g ru p y ro b ó t X VII/5— X VIII/ 6 7 800— 9 100 9 800— 12 600 113
K iero w n ik zak ła d u X V III/5 8 300 1 0 800 1 0 0
K ie ro w n ik b u dow y X V II—XVI1I/5 7 800— 8 300 10 300— 10 800 95
M istrz XV—XV I/5 6 800— 7 300 9 300 79
S p e c ja lista X VI/5— XVI1/6 6 800— 8 600 6 800— 8 600 59
M ag azy n ier XV/4— XV/5 6 1 0 0— 6 800 7 100— 8 300 46
In s p e k to r X IV /4— X VI/5 5 700— 7 300 5 700— 7 300 41
S ta rsz y re fe re n t XII/5 5 600 5 600 14
I w tej g rupie prac o w n ik ó w związek między wym aganiam i, jakie staw ia praca, a a k tu a ln ie otrz y m y w a n y m i w ynagrodzeniam i jest słaby
(por. tab. 3).
Analizując wszystkie zbadane stanow iska pracy, nie znajd u jem y potw ierdzenia dla postaw ionej tezy. Za pracę n ajw y ż ej w yc e n io n ą — 174 pkt — m iesięczne w y n a g ro d z en ie wynosi 17 500,— zł; takie samo w yn a g ro d z en ie uz y sk u je się rów nież na stanow iskach w yce n io n y ch na 61 i 57 pkt. N ajw yższe w y n a g ro d z en ie m iesięczne — 20 803,— zł u z y skiw ano na stanow isku w y cenionym na 82 pkt. S k rajn e wielkości w y -ce n y w ym agań prac y by ły następ u jąc e : 174 pkt — w y n a g ro d z en ie m ie-sięczne 17 500,— zł i 7 pkt — w y n a g ro d z en ie m ieie-sięczne 7661,— zł. Skrajne w yn a g ro d z en ia m iesięczne wynosiły: 20 803,— zł przy 82 pkt i 5600,— zł przy 14 pkt.
Relacje płacow e w b a danym przedsiębiorstw ie — a raczej ich b ra k — nie są odosobnione3.
Tak funkcjo n u jąc y system płac nie może stanow ić m otyw acji do lepszej realizacji zadań przedsiębiorstw a ani do w zrostu kwalifikacji pracow ników .
5 Brak w łaściw y ch re la c ji m iędzy a k tu a ln ie u zy sk iw an y m i p łacam i a w ym ogam i sta w ia n y m i przez p ra c ę stw ierd zo n o ró w n ież na p o d sta w ie p ro w a d z o n y c h b a d a ń w w y b ra n y c h p rz e d s ię b io rstw a c h w g ó rn ictw ie, h u tn ictw ie, p rz e m y śle chem icznym , cem entow ym , m a te ria łó w o g n io trw a ły c h , b u d o w n ictw ie i handlu.
Istnieje pilna potrzeba opracow ania n ow ych taryfikatorów , opartych o w yniki analitycznej w y c e n y w ym ogów, jakie staw ia praca na poszcze-gólnych stanow iskach pracy. T ylko system y taryfikacji oparte o rze tel-ną w ycenę w ym agań, jakie staw ia praca, mogą zlikwidować narosłe sprzeczności w y n ik ają c e z niespraw iedliw ości w płacy i stać się c z y n -nikiem m otyw acyjnym . T. Kotarbiński twierdził, że niespraw iedliw ość w płacy ustanie dopiero wtedy, kied y o proporcji w yn a g ro d z en ia będzie decydow ać tylko m iara włożonego w ysiłku8.
Irmgard M aria S m a n d e k
RESULTS СП ANALYTICAL EVALUATION OF PERFORM ANCE STANDARDS (CASE STUDY ОП A SELECTED CON STRU CTION COM PANY)
I ho arliclo discu sses re s u lts of stu d ie s c a rrie d o u t in a c o n stru c tio n com pany. T he stu d ie s w ore aim ed a t v e rific a tio n ot the follow ing th esis:
1) d ifferen ces in w a g e ra te s sh o u ld re s u lt so lely from re q u ire m e n ts p o sed by in d iv id u a l w o rk ;
2) c o rre c t w ag e d iffe re n tia tio n is a basic d e te rm in a n t of p ro p e r m o tiv a tio n to w ork.
T h ere w e re a n a ly z e d ac tu a l re la tio n sh ip s b etw e e n re q u ire m e n ts posed by w ork an d leve l of p ay o b ta in e d by w o rk e rs em p lo y ed a t p a rtic u la r w o rk posts.
T h e stu d ies re v e a le d a b sen ce of p o sitiv e c o rre la tio n s b e tw e e n th e le v e l of w age ra te s an d m o n th ly w ag es on th e one hand, a n d e v a lu a tio n of re q u ire m e n ts posed by w o rk a t p a rtic u la r posts.
