A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA O E C O N O M I C A 39, 1984
Eugeniusz. M a tu s z e w s k i', Lechosław N y k i e l **
ZMNIEJSZENIE DO W O Z U KRUSZYW JAK O CZYNNIK WZROSTU EFEKTYWNOŚCI B U D O W N IC T W A MIESZKANIOWEGO
W REGIONIE ŁÓDZKIM
I. OBECNE I PRZYSZŁE ZAPOTRZEBOWANIE N A KRUSZYWA
W chwili obecnej podaż kru sz y w b u dow lanych nie jest czynnikiem lim itującym rozm iary budow nictw a m ieszkaniow ego. O b s e rw o w a n y w ostatnim okresie spa dek rozm iarów p rodukcji budow lanej, s p o w o d o w a n y d rasty c zn y m zm niejszeniem n a k ła d ó w in w e s ty c y jn y c h oraz n i e d oborem n ie k tó r y c h czynników produkcji, przyczynił się do o g ran ic ze nia zapotrzebow ania na szereg m ate ria łó w budow lanych, w ty m r ó w -nież na kruszyw a. Stąd też, mimo niew ielkiego za k re su inw estycji w p rzem yśle k r u sz y w budow lanych, istnieje w skali całego k r a ju m ożliwość pełnego p o k ry cia zgłaszanego przez b udow nictw o z ap o trzeb o wania na ten m ateriał. D otyczy to ujęcia globalnego, na to m ia st t e r y t o -rialne rozm ieszczenie produkcji k r u sz y w nie p o k r y w a się z rozm ieszczeniem produkcji budow lanej, co powoduje, że do n ie k tó ry c h r e g io -nów kru sz y w o musi być dowożone ze znacznych odległości. Ponadto s tr a k tu r a a s o rty m e n to w a produkcji n :e odpow iada ściśle s tru k tu rz e za-potrzebow ania.
Z naczny niedobór kruszyw budo w la n y c h z p rodukcji m iejscow ej od d a w n a o d czuw any jest w regionie łódzkim. Szczególnie doty cz y to w o -jew ództw a m iejsk ego łódzkiego, na k tó re g o terenie nie ma żadnego zakładu p rodukcji k ru s z y w uszlachetnionych. N iew ielka i n ie o d p o w ie d -nia a s o rty m e n to w o p ro d u k cja m iejscow a tra d y c y jn ie już uzupeł-niana jest dowozem z w ojew ództw południow o-zachodnich.
_________ i
* M gr, d y r e k lo r Ł ó d z k ic h Z a k ła d ó w E k s p lo a t a c j i K r u s z y w .
“ M g r , s t a r s z y a s y s t e n t w Z a k ła d z ie E k o n o m ik i B u d o w n ic t w a i I n w e s t y c j i I n s t y -tu -tu E k o n o m ik i P r o d u k c ji UŁ.
O d b io rc y n ie p o sia d a ją c y bocznic k o lejo w y c h z a o p atru ją się w to k r u sz y w o za p o ś re d n ic tw e m p rzesypow ni na Lublinku, przez k tó rą p rz e -chodzi obecnie ok. 60% k ru sz y w d o sta rc za n y c h do regionu łódzkiego.
W ro k u 1981 rzeczyw iste d o s ta w y k ru sz y w dla w ojew ództw : m iejskiego łódzkiego, piotrkow iejskiego, sieradzkiego i skierniew ickiego w y n iosły 3164,6 tys. ton, w tym jed y n ie 2116,6 tys. ton pochodziło z p r o dukcji m iejscow ej. D ostaw y z innych regionów o b ejm o w a ły tylko k r u -szyw a uszlachetnione, k tó re w ok. 50% przeznaczone były dla w ytw órni p r e f a b ry k a tó w w ie lk o p ły to w y c h dla w ielorodzinnego b u dow nictw a m ie-szkaniowego.
Duże obecnie rozm iary dow ozu k ru sz y w b u d o w la n y c h na k a zu ją sceptycznie p a trzeć na m ożliw ość zaopatrzenia b udow nictw a w n a d -chodzących latach, k tó re pow inny p rzynieść p onow ne zwiększenie w ielkości budow nictw a, a szczególnie w ie lorodzinnego budow nictw a m ieszkaniowego, p rzy n ajm n iej do poziom u osiągniętego w lata ch 1978— — 1979. W ielkość zapotrzeb o w an ia na krusz yw a oprócz rozm iarów b u d o w n ic tw a o k re ś la ją rów nież rozwiązania technologiczne. W w ie lo ro -dzinnym b u d o w n ic tw ie m ieszkaniow ym przez w iele jeszcze lat dom i-n o w a ć będzie m etoda w ielkopłytow a; przesądza o tym fakt isti-niei-nia w regionie 13 p rze m y sło w y ch w y tw ó rn i prefabryka tów , ponadto nie ma obecnie d o p rac o w an y c h rozw iązań a lte rn a ty w n y c h n a d a ją c y c h się do zastosow a nia na szeroką skalę.
P ow ażniejsze zmiany w s tru k tu rz e m etod realizacji m ogą nastąpić dopiero na przełom ie lat osiem dziesiątych i dziew ięćdziesiątych, a i to pod w a ru n k ie m dużego e fe k ty w n e g o p o p y tu na p ro d u k cję budowlaną.
Z dając sobie sp ra w ę z n iew ie lk iej w iarygodności w szelkich prze w i-d y w a ń co i-do rozm iarów z ap o trzeb o w an ia na k r u s z y w a za 10 c zy 15
lat w y d a je się, że za słuszny można uznać pogląd, iż w latach 1985— — 1990 będzie się ono k sz ta łto w ać na poziom ie zbliżonym do osiągnię-tego w latach 1978— 1979, natom iast na początku lat dziew ięćdziesią-ty c h w zrośnie o ok. 10%. Pogląd ten o p a rięćdziesią-ty jest n a założeniu o siągnię-cia w 1985 r. poziom u wielkości bu d o w n ic tw a z końca lat siedem dzie-siątych, a n a stęp n ie stopniow ego jego w zrostu przy jednoczesnej re a li-zacji w b u d o w n ic tw ie p o s tę p u technicznego o c h a ra k te r z e m ateriało- oszczędnym.
Jeśli idzie o s tr u k tu rę a so rty m e n to w ą , należy się spodziew ać p e w -nego w zrostu p o p y tu na w ysokiej jakości krusz yw a f ra k c jo n o w a n e do b e to n ó w w ysokic h m arek, ale z d rugiej stro n y rosn ą c e koszty t r a n s -p o r tu zmuszą do szerszego niż do tąd w y k o rz y s ty w a n ia k ru sz y w m iej-scow ych.
Ł • D o s t a w y k r u s z y w d la r e g io n u ł ó d z k i e g o w la t a c h 19 7 9 i 1981 ( t y s . to n ) D o s t a w y k r u s z y w P r u d u k c j a m i e j s c o w a D o w ó z z in n y c h r e g i o n ó w O d b io r c y o g ó ł e m k r u s z y w a n i e u s z l a c h e t n i o n e k r u s z y w a u s z l a c h e t n i o n e 1979 t9 8 1 1979 1981 1979 1981 1 9 7 9 1981 W o j . m i e j s k i e ł ó d z k ie 2 4 5 8 ,7 1 408,2 9 33,7 7 9 7 ,2 3 5 1 ,3 1 31,6 1 173,7 4 7 9 ,4 w ty m f a b r y k i d o m ó w 6 0 4 ,9 3 09,8 113,2 5 1 ,8 — — 4 9 1 ,7 2 5 8 ,0 W o j . p i o t r k o w s k i e 1 6 9 7 ,2 9 1 7 ,6 5 1 5 ,6 2 5 8 ,4 ■476,5 2 8 0 ,6 705,1 378,6 w t y m f a b r y k i d o m ó w 198,6 120,2 5 2,6 2 7 ,9 — 0 ,9 146,0 9 1 ,4 W o j . s k i e r n i e w ic k i e 693,1 5 1 7 ,0 383,5 2 4 7 ,0 2 6 2 ,7 2 1 6 ,6 4 6 ,9 5 3,4 w t y m f a b r y k i d o m ó w 146,9 9 4,8 4 3,8 2 1,3 5 6,2 2 0,6 4 6,9 5 2 ,9 W o j . s i e r a d z k ie 5 3 0 ,6 321,8 2 46,8 118,9 7 6,6 6 6 ,3 2 0 7 ,2 136,6 w t y m f a b r y k i d o m ó w 2 4 6 ,7 168,5 6 8 ,3 3 5,4 2 8 ,7 8 ,4 149,7 124,7 O g ó łe m r e g i o n 5 3 7 9 ,6 3 164,6 2 0 7 9 ,6 1 4 2 1 ,5 1 167,1 695,1 2 132,9 1 0 4 8 ,0 w t y m f a b r y k i d o m ó w 1 197,1 6 9 3 ,3 2 7 7 ,9 1 36,4 8 4 ,9 2 9 ,9 8 3 4 ,3 5 2 7 ,0 Ź r ó d ł o : d a n e Ł ó d z k ic h Z a k ła d ó w E k s p lo a ta c j i K r u s z y w . Z m n ie js z e n ie d o w o z u k r u s z y w
T a b e l a 2 P r z e w id y w a n a w i e l k o ś ć z a p o t r z e b o w a n ia n a k r u s z y w a w r e g io n ie łó d z k im w la ta c h 1985 i 1990 (ty s . ton) K r u s z y w a W o j e w ó d z t w o o g ó łe m u s z la c h e t n io n e 1985 1990 1985 1990 M ie j s k ie łó d z k ie 2 660 2 930 1 740 1 910 P io t r k o w s k ie 1 350 1 480 870 960 S k ie r n ie w ic k ie 790 870 360 400 S ie r a d z k ie 580 700 330 360 R a z e m r e g io n 5 380 5 920 3 300 3 630 Ź r ó d ł o : o p r c o w a n ie w łd s n e na p o d s ta w ie p ro g n o z B iu u t Z b y tu ŁZEK.
II. MOŻLIW OŚCI WZROSTU PRODUKCJI KRUSZYW W REGIONIE I
Stan bazy surow cow ej do p rodukcji k r u sz y w b u d o w la n y c h w r e -gionie łódzkim p rzedstaw ia się z d e cydow anie niekorzystnie. Z a sa dni-czą część złóż um ożliw iających prze m ysłow ą e k sp lo a ta c ję stanow ią złoża piasku; złoża n a d ają c e się do produkcji k ruszyw u s z la c h e tn io -n y c h są -nielicz-ne, a przy tym c h a ra k te r y z u ją się w ysokim pu -n k tem p iaskow ym (60—90%), dużą z aw artością zanieczyszczeń ilastych oraz zm iennym składem g ran u lo m etry c z n y m . U trzym anie się w zakresie w ym agań n o rm o w y c h jest przy p ro d u k cji k ru sz y w uszlachetnionych z tych złóż niezw ykle trudne, a n ie k ie d y w ręcz niemożliwe.
O becna wielkość produkcji pięciu zakładów p r o d u k u ją c y c h k r u s z y -wo uszlachetnione w regionie łódzkim (trzech w -woj. skierniew ickim
i dw ó c h w woj. piotrkow skim ) w y n ik a z w a ru n k ó w złożonych i nie ma możliwości jej zwiększenia. P ro d u k cja piasku budo w la n e g o limi-tow ana jest wyłącznie w y d ajn o ścią sprzętu e k sp lo a ta c y jn e g o (kopa-rek) i ilością ś rodków tra n s p o rto w y c h p o d sta w io n y c h do wyw ozu.
Oprócz z a sobów p o d a n y c h w tab. 3 e k sp lo a to w a n e są złoża wapieni w ynosz ą c e ok. 400 tys. ton i chalcedonitu — 13 000 tys. ton; ponadto u d o k u m e n to w a n e są dalsze złoża chalcedonitu o zasobach 11 291 tys. ton (woj. piotrkow skie) i złoża w apieni o zasobach 46 536 tys. ton (woj.
sieradzkie). „
O c e n iają c bazę su ro w c o w ą pod k ą te m możliwości zw iększenia p r o -dukcji poszczególnych a s o rty m e n tó w k r u s z y w trz eba stw ierdzić, że m ożliw ość tak a istnieje tylko w p r z y p a d k u piasku. Brak jest zupełnie
T a b e l a 3 Z a s o b y z łó ż k r u s z y w a n a t u r a ln e g o n a o b s z a r z e d z ia ła n ia Ł ó d z k ic h Z a k ła d ó w E k s p lo a t a c j i K r u s z y w (s ta n z 1 I 1982 r.) R o d z a j k o p a lin y Z a s o b y P u n k ty W y s z c z e g ó l n i e n i e o g ó łe m p ia s k o w e tys'. to n w °/o W o j. m ie j s k ie łó d z k ie z ło ż a e k s p l o a t o w a n e p i a s o k b u d o w la n y 25 525 96,3 W o j. p io t r k o w s k ie z ło ż a e k s p l o a t o w a n e p ia s e k z e ż w ir e m 1 8 7 4 60 z ło ż a n ie e k s p lo a t o - p ia s e k b u d o w la n y 4 717 96 w a n e p ia s e k b u d o w la n y 6 324 80— 90 W o j . s k i e r n i e w i c k i e z ło ż a e k s p l o a t o w a n e p ia s e k z e ż w ir e m 14 728 o k . 60 z ło ż a n ie e k s p lo a t o - p ia s e k z e ż w ir o m 1 5 2 3 55— 75 ' w a n e p ia s e k b u d o w la n y 5 300 90 W o j. s i e r a d z k ie z ło ż a e k s p l o a t o w a n e p ia s e k b u d o w la n y 2 408 80— 90 z ło ż a n ie e k s p lo a t o - p ia s e k z p o s p ó łk ą 2 323 70— 80 w a n e p ia s e k b u d o w la n y 3 208 9 8,6 Z r ó d t o : o p r a c o w a n ie w ła s n e n a p o d s ta w ie d a n y c h ŁZEK.
złóż um ożliw iających prze m ysłow ą pro d u k cję k ru sz y w u sz la c h etn io nych, niew ielkie zasoby piasku ze żwirem nie m ogą być w y k o r z y s ta -ne ze względu na w y s o k ą jakość g r u n tó w u ż y tk o w a n y c h rolniczo lub drzew ostanu. D otychczas eksploa.towana baza zasobow a będzie ulegała stopniow em u w yczerpaniu, co już w najbliższych latach spow oduje znaczne ograniczenie produkcji. W r o k u 1982 p ro d u k cja kru sz y w u szla-chetn io n y ch w ynosiła ok. 620 tys. ton, a jej w ielkość p r ze w id y w an a przedstaw ia się n a stęp u jąc o :
— lata 1983— 1985 — 580 tys. ton: — lata 1986— 1990 — 400 tys. ton; — po roku 1990 — 150—200 tys. ton.
W tej sytuacji zapew nie nie b u d o w n ic tw u niezb ę d n y c h ilości k r u -szyw o pożą d an y c h p a ra m e tra c h jako śc io w y c h jest niemożliwe.
III. W Y M A G A N IA STA W IA N E KRUSZYWOM DO BETONÓW
F ak ty cz n e w y m a g a n ia jak o śc io w e i a s o rty m e n to w e s ta w ia n e d o staw com kru sz y w b u d o w la n y c h tylko częściowo w y n ik a ją z n iep o d w a -żalnych zasad technologii betonu, w pozostałej zaś części są e fektem
bądź nieznajom ości realiów, tj. zasobów bazy surow cow ej i technicz-nych możliwości prze m ysłu kruszyw , bądź też zw ykłego w ygodnictw a. Zasadniczą część b e to n ó w w y tw a r z a n y c h w regionie łódzkim (jak i w całym kraju) stanow ią b e to n y o w ytrzym ałości 200 kG /cm 2. Be-ton o takiej w ytrzym ałości (w ty m również służący do w ytw arzania wielkich płyt) m ożna w y k o n a ć p rak ty c zn ie z każdego kruszyw a. W w a ru n k ac h regionu łódzkiego oznacza to, że większość betonu p r o d u k o -wanego obecnie na bazie k r u sz y w dow ożonych k ilk a se t kilom etrów tra n sp o rte m kolejow ym , a potem kilkanaście czy kilkadziesiąt kilo-m etró w sakilo-m ochodakilo-m i kilo-można byłoby z pow odzeniekilo-m zastąpić betonekilo-m z m iejscow ej pospółki czy n a w e t piasku. N a w y k żądania do b reg o k r u -szyw a do b e to n u o niskiej w ytrzym ałości utrw alił się w okresie, gdy jed y n y m k r y te r iu m oceny działalności gospodarczej była wielkość p r o -dukcji i w związku z tym nie istniały żadne m o ty w y skłaniające do oszczędnego gosp o d a ro w an ia środkam i produkcji.
Konieczność racjonalizacji działalności b udow la nej poprzez d o s to sow anie technologii produkcji do w aru n k ó w ' suro w c o w y c h d o strz e g a -na i u z -naw a-na jest nie tylko przez ekonom istów , ale rów nież przez przedstaw icieli środow isk technicznych. Profesor B. Bukowski w p ie rw -szym tomie m o n u m e n ta ln e g o dzieła B udow nictw o b e to h o w e pisał1: „O w y b o rz e k ru sz y w a d e c y d u ją głównie w zględy gospodarcze. O b o -wiązkiem p ro je k tu ją c e g o beton jest sprawdzić, czy zam ierzone cechy b e to n u nie m ogą być o siągnięte przy stosow aniu k ru sz y w a m iejsc o
wego. Betony o średniej jakości m ogą być w y k o n a n e prawne z k a ż d e go k r u sz y w a [...] w z w y k ły c h p r z y p a d k a c h należy w y m a g a n ia w y -trzym ałościow e d o stosow ać do rozporządzalnego k r u s z y w a ”. W e d łu ą B. Bukow skiego pierw szą zasadą jest stosow ać k r u sz y w o takie, jakie z n a jd u je się w naturze. Zasada ta do ty cz y nie tylko uziarnienia k r u -szywa, ale także zaw artości pyłów ; p łu k an ie Kruszywa stosow anego do b e to n ó w niskich i średnich m are k jest całkow icie zbędne. W. K
uczyński na podstaw ie d o b ry c h w y n ik ó w badań poligonow ych p r o p o -n u je użycie do takich b e to -n ó w krusz yw a o zaw artości do 0, a -n a w e t 10% p y łó w 2.
B. Bukowski i W . Gaca obliczyli składy m ieszanek b e to n o w y c h z pospółek o różnym punkcie p ia s k o w y m 3. Fakt istnienia możliwości
1 B u d o w n i c t w o b e t o n o w e , t . „ l , T e c h n o l o g i a b e t o n u , c z . 2 , r e d . W . K u c z y ń s k i, W a r s z a w a 1972, s . 191. * W . K u c z y ń s k i , B e t o n y k o n s t r u k c y j n e — p r o j e k t o w a n i e m e t c d g k o l e j n y c h p r z y b l i ż e ń ( i t e r a c j i ) , W a r s z a w a 1956. 5 B. B u k o w s k i , W. G a c a , G r a n i c z n e m o ż l i w o ś c i p r a k t y c z n e g o w y k o n y w a n i a b e t o n ó w o R “ 2 0 0 k & c m *. z p o s p ó l ę k p i a s z c z y s t y c h , „ P r z e g lą d B u d o w la n y " 1963, nr 3,
produkcji b e tonów o w ytrzym ałości do 200 kG /cm 2 z pospółek o w y -sokim (do 85%) punkc e p iaskow ym świadczy, że dow óz k r u s z y w u szlac h e tn io n y szlach z odległyszlach r ejo n ó w k r a j u może być w znaszlacznym s to p -niu w yelim inow any. Pełną możliwość produkcji- b e to n ó w d ro b n o z ia r-nistych (z k ru sz y w a 0—5 mm) na skalą m asow ą potw ierd z iły wyniki w ielu badań pro w a d z o n y ch nie tylko w naszym k r a j u 4. N a skalę p rz e m ysłow ą p ro d u k u je się p re fa b ry k a ty w ie lkopłytow e z b e to n u d r o b n o -z iarnistego w jed n y m -z pr-ze d sięb io rstw b u d o w la n y c h w Zw ią-zku
Ra-dzieckim, osiągając dobre wyniki techniczne i e k onom iczne5.
Je d n o stk o w e n o rm y zużycia su ro w c ó w w p rze m y sło w y ch w y t w ó r -niach p r e fa b ry k a tó w w ie lk o p ły to w y c h w regionie łódzkim nie u w zględ n iają w ogóle m iejscow ych w a r u n k ó w s urow cow ych. J e zględ n ą z p r z y -czyn takiego sta n u jest n iew ą tp liw ie o b se rw o w a n e w m inionych la-tach dążenie do ujednolicenia rozw iązań m a te ria ło w o -k o n s tru k c y jn y c h sto so w an y c h na tere n ie całego kraju. N o rm y te p rze w id u ją w łącznym jednostkow ym zużyciu k r u s z y w je d y n ie niew ielki udział m iejscow ego piasku, k tó ry w poszczególnych sy ste m a c h w ynosi:
_ W-70 — 14,6%; — W k-70 — 23,1%; — „Szczecin” — 16,3%; — „D ąbrow a" y 17,4%; — OW T-67 — 12,1%.
K osztow ny dowóz d o b ry ch jakościow o k r u sz y w nie przyczynia się (czego należałoby się spodziewać) do osiągnięcia oszczędności na c e -mencie. Je d n o stk o w e zużycie c e m e n tu w a h a się od 343 (W-70) do 495 (Wk-70) kg na 1 m 3 betonu, średnio ok. 430 k g /m s.
Biorąc pod uwagę, że e le m e n ty w ie lkopłytow e p ro d u k o w a n e są z b e to n ó w o s to su n k o w o niedużej w ytrzym ałości, a mimo to ich n o ś ność w k o n s tru k c ja c h b u d y n k ó w nie je s t w pełni wykorzystana®, n a leży postulow ać d o k o n a n ie w eryfikacji o b o w ią z u ją c y c h r e c e p tu r b e -to n u oraz w y m a g a ń w y trzy m a ło śc io w y c h dla b e -to n ó w s-to so w a n y c h do poszczególnych e lem entów .
4 R. P l e w a , K r u s z y w a i b e t o n y d r o b n o z i a r n i s t e , [w :] V I I K o n f e r e n c j a N a u k o w o - - T e c h n i c z n a P r z e m y s ł u B e t o n ó w , J a d w is in 1976. 8 J. M . B a z i e n o w , O p y l p r i m i e n i e n i j a p l e s c z a n n o w o b i e l o n a w ż y l i s z c z n o m s t r o i t i e l s t w i e , ,,B ie to n i ż e le z o b ie t " 1973, N o 5. 6 T. G o d y c k i - Ć w i r k o , L. A n d r z e j e w s k i , P r o b l e m y r o z w o j u b u d o w -n i c t w a m i e s z k a -n i o w e g o w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h , „ P r z e g lą d B u d o w la -n y " 1981, -n r 3.
IV. DO W ÓZ FAKTYCZNY I NIEZBĘDNY
W ielkość dow ozu k ru sz y w do regionu łódzkiego została p rz e d s ta -wiona w tab. 1. P ro c e n to w y udział d o s ta w z innych regionów w ogól-nej wielkości d ostaw dla regionu łódzkiego w ynosił w 1979 r. 39,6%, a w 1981 r. 33,1%; w odniesieniu do d o s ta w dla zakładów p refa b ry k a c ji p r o d u k u ją c y c h e le m e n ty w ielk o p ły to w e dla w ielorodzinnego b u d o w -nictw a m ieszkaniow ego udziały te w ynosiły odpow iednio 69,7% i 76,0%. O znacza to, że budow nictw o m ieszkaniow e w regionie łódzkim jest w istotny sposób uzależnione od wielkości produkcji w innych reg io nach i zdolności p rzew ozow ych tra nsportu, a p o nadto ponosi e k o n o -miczne k o n se k w e n c je tego dowozu. K onse kw e ncje te, do tąd praw ie nie odczuwane, będą się u jaw n ia ć ze szczególną ostrością w w a r u n
-kach stosow ania cen loko.
W łącznej wielkości d ostaw dla fabryk dom ów reg io n u łódzkiego w 1981 r. udział m iejscow ego p iask u w ynosił 19,7%, m ieszanki żw iro-w o-piaskoiro-w ej 67,9% (iro-w tym z p rodukcji m iejscoiro-w ej 4,3%) i mieszanki piaskow o-żw irow ej 12,4%. Przeciętny skład g ran u lo m e try c z n y d o s ta r-czonego k ru sz y w a obliczony na podstaw ie podanej s tr u k tu r y d ostaw i przeciętnego uziarnienia poszczególnych a s o rty m e n tó w p rzedstaw ia się na stępując o: — fra k cja 0— 0,63 mm — 13,8%; ■ — frakcja 0,63— 1,25 mm — 7,3%; % — frakcja 1,25— 2,5 m m — 7,2%; — frakcja 2,5 — 5,0 mm — 19,4%; — frakcja 5,0 — 10,0 mm — 22,9%; — frakcja 10,0 —20,0 mm — 27,1%.
Uziarnienie to mieści się m iędzy granicznym i krzy w y m i u ziarnie-nia ustalonym i w n o r m a c h dla b e to n u żw irow ego z k r u sz y w a o uziar- nien iu do 20,0 mm, a w zak re sie frakcji dro b n y ch (do 2,5 mm) jest na poziomie zbliżonym do dolnej g ran ic y w y m a g a ń norm ow ych.
O p ie ra ją c się na prze c ię tn y m uziarnieniu p iask u z m iejscow ych ko p a lń i m ieszanek dow o ż o n y c h z innych reg io n ó w obliczono skład g ra n u lo m e try c z n y m ieszanki k ru sz y w o w e j uzy sk an ej z połączenia w ró żn y c h p ro p o rc ja c h w y m ien io n y c h a s o rty m e n tó w kruszyw . U z y sk a -ne w ten sposób k rzy w e uziarnienia p o ró w n a n o z w ym a g a n ia m i pol-skich norm dla b e tonów żw iro w y c h o u ziarnieniu do 20 mm (PN-55/B-
06250) — f w a ria n t oraz, norm niem ieckich przy uziarnieniu do 30 mm (DIN 1045) — II w ariant.
W y n ik i p rzep ro w a d z o n y ch obliczeń pozw alają stwierdzić, że u tr z y -m anie się w granicach dopuszczalnego uziarnienia -m ożna zapew nić przy w iększym w y k o rz y s ta n iu k r u sz y w a m iejscow ego i m niejszym
zakresie dowozu. Skład g ra n u lo m e try c z n y zgodny z no rm ą polską będzie u trz y m an y przy zastosow aniu 40% m iejscow ego piasku i 60% m ieszanki żw irow opiaskow ej; w ym agania norm niem ieckich będą z a -c h ow ane n a w e t przy z a stosow aniu 60% piasku i 40% mieszanki żwi-row o-piaskow ej.
W y n ik a stąd, że w y d a tn e zm niejszenie dow ozu k r u sz y w z od leg -łych r ejo n ó w k r a ju jest w pełni realne, i to bez isto tn y ch zmian w technologii b e to n u i w zasadzie przy nie zm ienionym zużyciu c e m entu. Rozważenia w y m a g a jeszcze problem zm iany technologii b e -tonu w k ie ru n k u uruchom ienia produkcji b e to n ó w drobnoziarnistych.
R ozpatrzym y tu ko lejn e trzy w arianty, dw a p ierw sze o p a rte będą na w y n ik a c h badań B. Bukow skiego i W. G a c y 7. A u to rzy ci p ro p o n u ją p ro d u k cję betonu m. in. na k r u sz y w ie o punkcie p iaskow ym 65% (w a-riant III) oraz 85% (waa-riant IV). O statni w a ria n t (V) o p a rty jest na n o rm o w y m u ziarnieniu k ru sz y w a do b e to n u drobnoziarnistego 0 w ytrzym ałości 150 kG /cm 2 według norm radzieckich (GOST 2781- 50).
W w a ria n c ie III pożą d an y p u n k t p iask o w y można u z yskać stosując 65% m iejscow ego p iask u i 35% m ieszanki żw irow o-piaskow ej; w tym p r z y p a d k u na le ż y się liczyć ze zw iększeniem zużycia c e m e n tu o ok. 50 kg n a 1 m 3 betonu. Zastosow anie w a ria n tu IV w y m a g a 90% piasku 1 tylkp 10% m ieszanki żw irow o-piaskow ej, lecz w ty m p r z y p a d k u w zrost zużycia c e m e n tu w yniesie ok. 100 kg na 1 m 3 betonu.
Produkcja b e to n u d robnozia rniste go przy z a chow aniu w y m a g a ń o k reślonyc h w n o rm ie radzieckiej (w ariant V) je s t — p rzy prze c ię tn y m uziarnieniu m iejsc o w y ch złóż p iask u — w zasadzie niem ożliwa. J e d y n ie piasek ze złoża Stoki m a uziarnienie m ieszczące się w g ra n ic a c h o k r e -ślonych norm ą GOST 2781-50. W y k o rz y s ta n ie p iask ó w z innych złóż do p ro d u k cji b e to n ó w d ro b n o zia rn isty c h w y m a g a ło b y istotnych k o r e k t uziarnienia przez dzielenie piasku p rzy n ajm n iej n a trzy^ frakcje.
ó b e n a wielkości n iezbędnego dowozu k r u sz y w z innych rejo n ó w d o k o n a n a zostanie w o parciu o om ów ione cztery w a r ia n ty p rodukcji b e to n u przy założeniu u trz y m an ia dotychc z a sow ej s tr u k tu r y d o s ta w w e -dług odbiorców, tzn. 68,6% dow ożonego k ru sz y w a o trz y m u ją fabryki domów, a pozostałą część inni odbiorcy. W y n ik i ty c h obliczeń p r z e d -sta w ia tab. 4.
O k a z u je się, że niew ie lk a zmiana uziarnienia s to so w an y c h k ru sz y w przy jed noczesnym z a chow aniu d o tychczasow ej technologii betonu i w y m a g a ń polskich norm (w ariant I) um ożliw iłaby zm niejszenie w iel-kości dow ozu w w a ru n k a c h roku 1981 o ok. 42%, tj. o 440,7 tys. ton.
T a b e l a 4
P r z e w id y w a n y d o w ó z k r u s z y w d o r e g io n u łó d z k ie g o p r z y o b e c n e j s tr u k tu r z e a s o r ty -m e n t o w e j z a p o t r z e b o w a n ia i p r z y r ó ż n y c h w a r ia n t a c h je j z -m ia n y (tys. ton)
O g ó łe m r e g io n łó d z k i W tym fa b ry k i dom ów
S tr u k tu r a p ia s e k k r u s z y w o u s z la c h e t n io n e p ia s e k z p r o d u k c ji m ie j -s c o w e j k ru szy w o u sz la c h e tn io n e z a p o t r z e b o w a n ia c ji m ie j -s c o w e j p r o d u k c ja m ie j -s c o w a n ie z b ę d -n y d o w ó z p ro d u k -c ja m ie j-scow a n ie z b ę d -n y dow óz I'llll 1 8 62,2 695,1 607,3 2 77,3 110,5 305,5 W a r ia n t 1 1985 2 914 580 1 8 8 6 4 7 9 42 676 1990 3 208 400 2 312 476 29 685 1981 2 2 96,3 695,1 173,3 416,0 190,2 87,1 W a r ia n t II 1985 3 7 3 6 580 1 064 718 5 3 426 1990 , 4 112 400 1 408 714 29 447 1981 2 404,9 695,1 64,6 450,6 210,2 32,5 W a r ia n t III 1985 3 942 580 858 778 84 335 1990 4 338 400 1 182 774 29 367 1981 2 469,5 695,1 — 6 2 4 ,0 69,8 — W a r ia n t IV 1985 4 800 580 — 1 077 120 — 1990 5 468 400 52 1 071 99 20 W i e l k o ś c i f a k t y c z n e 1981 1 421,5 645,1 1 0 4 8 ,0 136,4 29,9 527,0 W i e l k o ś c i p r z e w id y w a n e p r z y d o t y c h c z a s o w e j s t r u k t u r z e 1985 2 080 580 2 720 236 42 919 z a p o t r z e b o w a n ia 1990 2 290 400 3 230 234 29 927 2 r ó d ł o : o b lic z e n ia w ła s n e .
W 1990 r. spa dek ten może w ynie ść 918 tys. ton. Z astosow anie do p r o -dukcji betonu m ieszanek k ru sz y w o w y c h o punkcie p iaskow ym 65% pozwoliłoby zm niejszyć dowóz w w a ru n k a c h r o k u 1981 o 983,4 tys. ton (tj. o 93,8%), a w 1990 r. o 2048 tys. ton (tj. o 63,4%). Pow szechne w y k o rz y s ty w a n ie do p rodukcji b e to n ó w pospółki o pun k c ie p ia s k o -w y m 85% spo-w odo-w ałoby obecnie c ałko-w ite -w yelim ino-w anie do-w ozu kruszyw , a w przyszłości o g raniczenie go do n ieznacznych ilości.
V. EKONOMICZNE EFEKTY ZMNIEJSZENIA D O W OZU
N ie tru d n o je s t ocenić korzyści ekon o m ic zn e w y n ik a ją c e z z a sto so -w ania każdego z om ó-w ionych -w ariantó-w . W y n ik a ją one -w p ro sty
spo-sób z różnic w kosztach dow ozu m iądzy k ruszyw am i p ro d u k o w a n y m i w regionie a sp row adzanym i z innych regionów . W w a ru n k a c h ro k u 1982 średni łączny koszt z a opatrzenia o b ejm u ją c y ceną zbytu, o p łaty za usługi tra n sp o rto w e o raz opłatę za usługę przesypow ni w o d n ie -sieniu do poszczególnych a s o rty m e n tó w k r u sz y w w ynosi:
— m iejscow e k ruszyw o nie uszlachetnione — 282 zł/t! — m iejscow a m ieszanka ż w irow o-piaskow a — 500 zł/t; — m ieszanka żw irow o-piaskow a dow ożona spoza reg io n u — 900 zł/t; — m ieszanka piaskow o-żw irow a dow ożona spoza reg io n u — 650 zł/t. Przy obecnej stru k tu rz e zapotrzeb o w an ia i d o sta w średni koszt u z y skania 1 tony k ru sz y w a w ynosi w skali całego r e g io n u 527,7 zł, a w o d -niesieniu do k ruszyw d o s ta rc za n y c h do fabryk dom ów 730,1 zł. Przy nie z m ienionych c e nac h i obecnej stru k tu rz e d o s ta w koszt ten w r o k u 1990 będzie w ynosił ok. 634 i 769 zł.
Realizacja tylko I w a ria n tu pozwoliłaby już obecnie zm niejszyć ten koszt odpow iednio do ok. 449 i 589 zł, a w r o k u 1990 do ok. 538 i 643 zł. W pozostałych w a ria n ta c h oszczędności te b y ły b y znacznie większe.
P rz y jm u ją c prze c ię tne zużycie k ru sz y w a na 1 m 3 b e to n u na poziomie 1800 kg, a c e m e n tu — 400 kg, obecny łączny koszt k r u sz y w a i c e m e n tu w przeliczeniu na 1 m 3 be to n u p r o d u k o w a n e g o w fab ry k a c h do m ó w w y -nosi 2587 zł, a w 1990 r. będzie w y-nosił 2657 zł (w cenach obecnych). Realizacja poszczególnych w a ria n tó w pozw oliłaby zm niejszyć ten koszt do wielkości n a s tę p u ją c y c h (w zł na 1 m 3 betonu):
I _ obecnie 2333, w 1990 r. 2431; II — obecnie 2029, w 1990 r. 2209;
III — obecnie 2073, w 1990 r. 2264 (z uw zględnieniem w zrostu z u-życia cementu);
IV — obecnie 2078, w 1990 r. 2094 (z uw zględnieniem w z ro stu z u -życia cementu).
Przy obecnej i p rz e w id y w a n e j skali p rodukcji takie obniżenie je d n o s tk o w y c h kosztów pozwoli uzyskać k o lo sa ln e oszczędności. D o d a tk o -w ym po-w ażnym a rg u m e n te m p rz e m a -w ia ją c y m za d o k o n a n ie m zmian w s to so w an y c h w regionie łódzkim technologiach b e to n u jest z m n ie jszenie z a k re su dow ozu kruszyw . Zdolności przew ozow e tra n s p o rtu m o gą się okazać n iew ystarczające, jeśli w ystąpi p o tiz e b a d ow ożenia ro cz nie ponad 3 min ton kruszyw . Bariera tra n sp o rto w a już obecnie r y s u -je się dość wyraźnie, a za kilka lat może się stać istotnym czynnikiem lim itującym rozm iary b u dow nictw a m ieszkaniow ego.
VI. U W A G I K O Ń C O W E
Celem p rzedstaw ionej analizy nie jest z aproponow anie k o n k re tn y c h rozw iązań n a d a ją c y c h się do n a ty c h m ia sto w e g o zastosow ania, lecz j e -dynie w skazanie k ieru n k ó w dalszych badań.
Podjęcie działań, k tó re przyczynią się do zw iększenia w y k o r z y s ta -n ia surow ców m iejscow ych i zm -niejsze-nia zak re su dowozu, pozwoli -na osiągnięcie w y m iern y c h korzyści e konom ic znyc h oraz w pow ażnym stopniu uniezależni uspołecznione b udow nictw o m ieszkaniow e od s y tu a -cji w tra nsporc ie i rozm iarów p roduk-cji w innych regionach kraju . Ko-nieczność takich działań p o tw ierd z ają ponadto ograniczone zasoby złóż dolnośląskich, k tó ry c h e k sp lo a ta c ja tra d y c y jn ie służy z a o patrzeniu r e gionu łódzkiego. Nie w y d a je się również, aby tam tejsze władze te r e n o we były z a in tere so w a n e p rz e k a z y w a n ie m n o w y c h tere n ó w pod e k s p lo a -tację w sytuacji, gdy n a w e t zm niejszona p ro d u k cja w pełni p o k r y je po-trzeby m iejscow e.
Badania nad zw iększeniem stopnia w y k o rz y s ta n ia m iejscow ych k r u szyw powinni przeprow adzić producenci betonów , nie chodzi tu b o -w iem o -w y p ra c o -w a n ie kilku -w z orco-w ych r e c e p tu r -w c e n tr a ln y c h biu-rach p r o je k tó w i in sty tu ta c h badaw czych, lecz o ścisłe d ostosow anie technologii b e to n u do k o n k r e tn y c h w a ru n k ó w s u ro w c o w y c h regionu przy jedn o c z e sn y m uw zględnieniu k r y te r ió w ściśle ekonom icznych.
O b o k racjonalizacji gospodarki k r u sz y w em n a tu ra ln y m prze a n a liz o w ania w y m a g a możliwość zastosow ania w budow nictw ie p ro d u k o w a -n y c h w regio-nie k r u sz y w łam a-nych, k tó re w edług d o ty ch c z a so w y c h b a d a ń z pow odzeniem m ogą być u ż y w a n e do produkcji ele m en tó w ścian w e w nętrznyc h.
Z w iększenie w y k o rz y s ta n ia m iejsc o w y ch k r u sz y w będzie w ym agało znacznego zw iększenia ich produkcji, co z technicznego p u n k tu widzenia jest w pełni możliwe pod w a ru n k ie m p rz e k a z y w a n ia n o w y c h t e r e nów pod e k sp lo a ta c ję i intensyfikacji geologicznych p rac d o k u m e n ta -c y jn y -c h i poszukiw aw -czy-ch.
