Narojczyk, Krzysztof
Sesja naukowa "Wyzwolenie Warmii
i Mazur w 1945 roku"
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 587-588
K r z y s z t o f N a r o jc z y k
SESJA NAUKOWA „WYZWOLENIE WARMII I MAZUR
W 1945 ROKU”
8 lutego 1983 r. w auli Wyższej Szkoły Pedagogicznej w O lsztynie od b yła się sesja n aukow a n a te m a t „W yzwolenie W arm ii i M azur w 1945 r .” O rganizatoram i jej byli: Z ak ład H istorii W SP oraz Z arząd W ojew ódzki ZBoWiD. N a o b rad y przy b y li liczni przedstaw iciele św iata n a uki, środow iska kom batanckiego, nauczyciele oraz studenci i uczniow ie szkół średnich.
O tw arcia sesji dokonał p ro rek to r do sp raw n a u k i doc. d r hab. W łodzimierz Jezierski. N astępnie przew odniczący obradom , k iero w n ik Z ak ład u H istorii W SP, doc. d r S tan isław Szostakow ski p rzed staw ił z eb ran y m p ro g ram sesji o bejm ujący trz y re fe ra ty oraz dw a k o m u n ik a ty naukow e.
Z pow odu choroby nie p rz y b y ł osobiście prof, d r hab. W ojciech W rzesiński. P rzy g o to w an y przez niego re fe ra t, Problem Prus W schodnich w koncepcjach
polskich stronnictw politycznych w latach 1939— 1945, odczytał d r B ohdan
Łukaszew icz. N astępnym re fe re n te m b y ł p łk doc. d r h ab. M ieczysław W ie czorek, k tó ry p rzedstaw ił tem at: Operacja wschodniopruska w latach 1944—
1945. K o le jn y re ferat, Militarne znaczenie Prus W schodnich, w ygłosił p łk m gr
W ładysław Sierakow ski. N a w y b ran y ch przykładach, poczynając od r. 1410 p rzed staw ił on fu n k cję tego regionu w plan o w an iu i realizacji k a m p a n ii w o jennych. Z kolei głos zab rał d r Ja c e k W ilczur. W kom unikacie, Grabież i w y
w ó z dzieł sz tu k i z ter en u Prus W schodnich podczas II w o jn y św iatow ej, m ó
w ił on o dobrach k u ltu ry zagrabionych przez N iemców w Polsce i Z w iązku Radzieckim, k tó re zostały u k ry te n a tere n ie P ru s W schodnich. Ja k o o statnia w y stąp iła m g r K ry s ty n a G ełdon z k om unikatem : Początki polskiego sam orzą
du na W a rm ii i Mazurach w 1945 r.
Ja k o pierw szy zab rał głos w dy sk u sji d r T adeusz Filipkow ski, p rz ed sta w iając p race stu d y jn e podejm ow ane w k rę g u D eleg atu ry R ządu n a k ra j i PK W N . Po u tw o rzen iu B iu ra Ziem N ow ych (Zachodnich), rozpoznaniem w a ru n k ó w w P ru s ac h W schodnich zajm ow ała się g ru p a „Ojczyzna”. K w estiam i n a tu ry w ojskow ej k iero w ał płk L u d w ik M uzyczka w ra m a ch k om órki „P iaski W schodnie”. Po p o w staniu PK W N , z now ym rząd em n aw iąz ał w spółpracę b y ły konsul R P w K w idzynie i Ełku, M ieczysław Rogalski. D ostarczał on in form acji o P ru sac h W schodnich i 24 sierpnia 1944 r. p rz ed staw ił specjalne m em o ran d u m n a te n tem at. P odobną inicjatyw ę podjęła g ru p a M azurów z K a rolem M ałłkiem, G ustaw em L eydingiem i J e rz y m Burskim . W listopadzie 1944 r. przekazali oni PK W N stu d iu m o sy tu acji w P ru s ac h W schodnich, k tó re było następ n ie przedm iotem szerokiej dyskusji. D y s k u ta n t zgłosił też u w ag i w zw iązku z re fe ra te m płk. doc. dr. hab. M. W ieczorka. S tw ierd ził m ia nowicie, że zastąpienie n azw y „O peracja w schodniopruska” term in em „ope racja m azow iecko-m azurska” nie jest uzasadniona ze w zględów geograficzno- -historycznych. M azury bow iem stanow ią część P ru s W schodnich, podczas gdy
5 88 Kronika n au kow a
om aw iane działania w ojenne dotyczyły całego tery to riu m tej prow incji. N a stępnie doc. d r hab. T adeusz M aria G elew ski zwrócił u w agę n a p roblem m a sow ych przesiedleń ludności. S p raw a ta n ab iera szczególnej aktualności w k o n tekście odw etow ych wysta.pień tzw. H eim atv ertrieb en e — „w ypędzonych z ojczyzny”. Nie w ładze polskie zapoczątkow ały stosow anie tra n s fe ru ludności, jako środka reg u lacji problem ów etnicznych. H itlerow cy jeszcze w czasie w o j n y m asowo przesiedlali ludność pochodzenia niem ieckiego np. „B alten deutsche” i „B esara b en ” . W zw iązku z re fe ra te m płk. M. W ieczorka, d y s k u ta n t zauw ażył, iż w ra m a ch sil niem ieckich skoncentrow anych w P ru sac h W schodnich działało także około 200 tys. V olkssturm u. W ym aga to, zdaniem mówcy, bliższych badań. T. M. G elew ski opowiedział się za używ aniem nazw y „operacja m azow iecko-m azurska” . U w aża on, iż w spółcześnie term in M azury fu n k cjo n u je jako zbiorcza nazw a całego regionu. U stosunkow ując się do re fe r a tu pik. W. Sierakow skiego, d y sk u ta n t stw ierdził, że a u to r u w y p u k lił ele m en ty historyczno-opisow e ze szkodą dla w y kazania w alorów obronnych W arm ii i Mazur. Nie docenił także roli płk. М аха H offm anna i gen. H erm anna von Francois podczas operacji w schodniopruskiej w czasie pierw szej w o jn y św iatow ej. Doc. d r St. Szostakow ski stw ierdził, że problem m ilita rn ej roli P ru s W schodnich nie doczekał się jeszcze całościowego opracow ania h isto rycznego. Istotne zm iany w fu n kcjach regionu n a stąp iły w X IX w ieku. W la tach czterdziestych tego w ieku w ładze p ru sk ie podjęły zakrojoną na szeroką skalę akcję budow y um ocnień w ojskow ych, np. w Iław ie, Olecku, K rólew cu, Giżycku. Przekształciło to region w tru d n y do zdobycia bastion o b ronny m o gący stanow ić rów nież dogodną bazę w ypadow ą n a wschód lu b południe. Z daniem d y sk u ta n ta teza, że fo rty fik o w an ie P ru s W schodnich w X IX w ieku stym ulow ało ożyw ienie gospodarcze prow incji, jest dyskusyjna. Istnieją źródła pośw iadczające, iż specjaliści sprow adzani do budow y um ocnień po ukończe niu p rac często pozostaw ali bez zatru d n ien ia. Doc. d r W itold Senisson opisy wał, jak tru d n y m problem em dla m łodej w ładzy n a W arm ii i M azurach była p lag a szabrow nictw a. P łk W. Sierakow ski polem izując z doc. Т. M. G elew - skim stw ierdził, że w w ojsku za przebieg działań odpow iada jednoosobowo dowódca. S tąd zarz u t o zbytnim w yeksponow aniu roli gen. H in d en b u rg a jest niesłuszny. Doc. d r Z y g m u n t Lietz, n a przykładzie lidzbarskiego rejo n u um oc nionego, p rzedstaw ił sposób fo rty fik o w an ia przez Niemców te re n u P ru s W schodnich. N a p rzestrzen i około 200 k m 2 zbudow ano p onad 1100 p u n k tó w oporu. R ejony umocnione, w pow iązaniu z innym i fortyfikacjam i, n a d aw ały prow incji c h a ra k te r gigantycznej tw ierdzy. Z daniem d y sk u ta n ta aż do drugiej w o jn y św iatow ej, wobec b ra k u dużych, stałych sił w ojskow ych n a ty m te r e nie, P ru s y W schodnie nie o d g ry w ały re aln ej roli ofensyw nej. K ry s ty n a Teo- dorowicz ustosunkow ując się do k o m u n ik atu m g r K. G ełdon stw ierdziła, że zbyt pow ierzchow nie p o trak to w an o w nim kw estię k rzy w d m iejscow ej lu d ności polskiej w okresie pow ojennym . Postulow ała uw zględnienie p ro b lem a ty k i oporu te j ludności wobec ek sterm in acy jn ej i w y n arad a w ia ją ce j polityki hitlerow ców w p racach badaw czych Z ak ład u H istorii WSP.
O brady zam knął doc. d r St. Szostakowski. W podsum ow aniu stw ierdził, że sesja obok zrek o n stru o w an ia określonego zrębu fak tó w spełniła rów nież funkcję inform acyjną i in sp irato rsk ą w zakresie b ad ań i popularyzacji w iedzy historycznej.
