Lietz, Zygmunt
Zjazdy plebiscytowe w Olsztynie,
Kwidzynie i Łodzi
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 634-637
Z Y G M U N T LIETZ
ZJAZDY PLEBISCYTO W E W O LSZTYNIE, K W ID Z Y N IE I ŁODZI
D n ia 24 V 1960 r. odbyło się staran iem K o m itetu W ojew ód zk iego Z jed n . Str. L u d o w eg o w stęp n e sp o tk a n ie k ilk u d ziałaczy z W arm ii i M azur. N a sp o tk a n iu tym d zia ła cze ci p o d zielili się w sp o m n ien ia m i i o m ó w ili sw o je w a ru n k i b y to w e. W d n iu 9 V II 1960 r. odbyło się u ro czy ste sp o tk a n ie d ziałaczy p le b isc y to w y c h W arm ii i M azur z k ie ro w n ictw em p o lity czn y m , w ła d z a m i a d m in istra cy jn y m i i d zia ła cza m i F rontu J ed n o ści N arodu. S p o tk a n ie zorgan izow ały: W arm iń sk o- M azu rsk ie T o w a rzy stw o S p o łeczn o -K u ltu ra ln e, T o w a rzy stw o R ozw oju Z iem Z ach od n ich i W oj. K om itet F rontu Jed n ości N arodu. N a sp o tk a n ie zjech a ło się około 2 0 0 d ziałaczy p leb iscy to w y ch za m ieszk a ły c h na teren ie w o jew ó d ztw a o lszty ń sk ieg o . O tw orzył je p rzew od n iczący W K F ro n tu J ed n o ści N arodu C ze sła w S a d o w s k i . R efera t o 4 0 -leciu p le b isc y tu na W arm ii i M azurach w y g ło s ił w icep rzew o d n iczą cy P rezy d iu m W oj. R ady N arod ow ej, Jan B o e n i g k , zw ra ca ją c u w agę zw ła szcza na terror n iem ieck i p a n u ją cy w ok resie p rzy g o to w a ń do p leb iscy tu . Z k o lei od b yła się dek oracja 15 d zia ła czy O ficersk im i i K a w a le r sk im i K rzyżam i Z asługi, a 6 osób Z ło ty m K rzyżem Z asłu gi. Jako p ie r w sz a w d y sk u sji zabrała g ło s p osłan k a W anda P i e n i ę ż n a , w z y w a ją c do w łą c z a n ia się w odbudow ę i rozbudow ę g o sp od ark i w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ieg o . P o etk a w arm iń sk a M aria Z i e n t a r a - M a l e w s k a od czy ta ła fr a g m en t w sp o m n ień p o św ięco n y pom ordow anym działaczom oraz w ła sn e w ie r sz e o te m a ty c e p le b isc y to w e j. B y ły p rezes M azu rsk iego Z w iązk u L u d ow ego, F r y deryk L e y k, p o św ię c ił b. c iek a w e p rzem ó w ien ie p ra cy p ro p a g a n d o w ej n ie m ie c k ie j i p o lsk iej. N a jsta rszy z u czestn ik ó w zjazdu, Jakub B e m , p o d zielił się sw o im i w sp o m n ien ia m i z okresu p o p leb iscy to w eg o w G ietrzw a łd zie. Jan L u b o m i r s k i m ó w ił o p rzy jęciu , jak ie zgotow ała d ziałaczom p le b isc y to w y m na w y c ie c z c e w W arszaw ie i K rak ow ie R ada P a ń stw a i P rezy d iu m W oj. R ady Nar. W im ien iu Z iem i Z ło to w sk iej p o zd ro w ił zjazd K arol B i e r n a t o w s k i . Jako o sta tn i głos zab rał G u staw J a g i e ł ł o , k tó ry p r z e d sta w ił zeb ran ym sw e w sp o m n ien ia z p racy Z w ią zk u S p a rta k u sa w Ełku. W rezo lu c ji od czytan ej przez p o sła W a ltera P ó ź n e g o p odkreślano, że p le b isc y t i n asz 1 5 -le tn i dorobek na M azuracłi i W arm ii w skazują, że tu ta j b y liśm y , je ste śm y i b ęd ziem y. W g o d z i n ach p op o łu d n io w y ch przy d źw ięk ach h ym nu p o lsk ie g o i w a rm iń sk ieg o Jan B o e n i g k dokonał o d słon ięcia ta b lic y p a m ią tk o w ej na sied zib ie M azurskiego K o m itetu P leb iscy to w eg o , gd zie w ok resie m ięd zy w o jen n y m m ie śc ił się Z w iązek P o la k ó w w N iem czech (tzw . „Dom P o ls k i”).
W d niach 21 — 22 lip ca od b ył się w K w id z y n ie zjazd u czestn ik ó w w a lk o p o lsk o ść P o w iśla i W arm ii w zw ią zk u z 40 rocznicą p le b isc y tu . W zjeźd zie u czestn iczy ło ponad 350 osób za m ieszk a ły ch na teren ie c a łej P o lsk i. W p ie r w szym d n iu obrad odbyła się k on feren cja n au k ow a, k tórej p rzew o d n iczy ł prof, dr B o g u sła w L e ś n o d o r s k i . R efera t p ierw szy , P l e b i s c y t w orbi ci e p o l i t y k i b a ł t y c k i e j , w y g ło sił dr T ad eu sz G r y g i e r . R eferen t podał: a) n ow e u jęcie p rob lem u łączn ości P rus W sch od n ich z ca ło k szta łtem p o lity k i b a łty ck iej w la ta c h 1917 — 1921; b) p la n y p o lity c z n o -w o jsk o w e N iem iec i P o lsk i w latach 1918 — 1919, zm ierzające do obrony i zd ob ycia P ru s W sch od n ich poprzez w a lk ę o u jś c ie W isły i N iem na; c) sy n ch ro n iza cję p o lsk ich p la n ó w zbrojn ych w k ie ru n k u n a G d ańsk, B ytom , W iln o i K ow no, d) in terp reta cję p o sta n o w ień p ok o jo w y ch p o stron ie n iem ieck iej i p olsk iej; e) u ze w n ę tr z n ie n ie się p o lsk iej p o li ty k i b a łty c k ie j w w a lc e p le b isc y to w e j. W drugim refera cie m gr Z ygm u n t 63 4
L i e t z omówił niektóre problem y polskich przygotowań do plebiscytu. Autor zwrócił uwagę na różne form y oddziaływania polskiej propagandy przed i po przybyciu Komisji M iędzysojuszniczych, dysproporcje pomiędzy siłam i n ie m ieckiej Straży M ieszkańców a polskim i gniazdami Sokołów na P ow iślu i Warmii i Strażą Ludową na Mazurach w obronie polskich w iecow ników . Kolejnym zagadnieniem, om ówionym przez referenta, było zbieranie nazw isk
Działacze plebiscytow i Mazur na tle cokołu b. pomnika W ładysława Jagiełły w Krakowie. — Znajdują się tu m. in.: M ilewski, Fryderyk Leyk, prof. K w iat kowski z Warszawy — k ierow nik wycieczki, Rutkowski, Jan Jagiełko-Jaegertal, Hugo Barke, Emilia Labusz, Jan Hofmann, Jan M ajkowski, Feliks M ajkowski,
K ays, Michał Gajkowski, G ustaw Gajkowski, Graczyk, Żbikowski, August Płazan.
u p raw n ion ych do g ło so w a n ia p rzez stronę p olsk ą i n iem ieck ą oraz p raca p o l sk ich rad lu d o w y ch W K P i M PK . T rzeci r e fe r a t m gra W ojciech a W r z e s i ń s k i e g o p o św ięco n y b y ł od rodzeniu ru chu p o lsk ieg o na W arm ii, P o w iślu i M azurach po p leb iscy cie (1920 — 1924). W e w stę p ie o m ó w ił a u to r sy tu a cję p raw ną i fak tyczn ą lu d n o ści p o lsk iej trzech r eg io n ó w po p le b isc y c ie oraz z m n iejsza n ie się po n im p o lsk ieg o stan u p o sia d a n ia w w y n ik u u cieczek do P olsk i. N a jw ięcej m iejsca p o św ię c ił r eferen t ro zw o jo w i Z w ią zk u P olak ów w P ru sach W schodnich i o rgan izacji zn ajd u jących się pod jego p atron atem (P o lsk o -K a t. T ow . Szk oln e). W alka w yb orcza do sejm u p ru sk iego p rzyniosła w n ajb liższym ok resie ty lk o n ie w ie lk i sp ad ek g ło só w p o lsk ich na P o w iślu . D r W ła d y sła w G ę b i к m ó w ił w sw ym refera cie o p olsk im gim n azju m w K w i d zyn ie. R eferen t w sk a z a ł na d łu g o letn ie sta ra n ia Z w iązk u P o lsk ich T o w a r zy stw S zk o ln y ch w N iem czech , k tóre u w ień czo n e zo sta ły po k ilk u latach budow ą gm achu n o w eg o gim n azju m i o tw a rciem go w K w id zy n ie 1 X I 1937 r. Z k o lei p releg e n t p rzed sta w ił ro lę w y ch o w a w czy ch ek sp ery m en tó w grona p ed a gogiczn ego i organ izacji m ło d zieżo w y ch w y c h o w u ją cy ch m ło d zież u częszczającą do gim n azju m przy p om ocy sp ó łd zieln i k w id z y n ia k ó w i Z w . H a rcerstw a P o l sk ieg o w N iem czech . N a k on iec autor w sk a za ł na m o żliw o ści w y cią g n ięcia p raktycznych w n io sk ó w p ły n ą cy ch z h isto rii w y c h o w a n ia m ło d zieży w tym zak ład zie n au k ow ym dla obecn ego grona n a u czy cielsk ieg o .
P ie r w sz y z d ysk u tan tów , S n i e g o c k i , p r z e d sta w ił sw ą p racę w okresie p le b isc y tu na od cin k u szk oln ym w p o w iecie sztu m sk im . J ózef U к I e j a m ó w ił o tru d n ościach a g ita cji p o lsk ie j w ok olicach D ąb rów n a. Dr W a s i l e w s k i w sk a zy w a ł, że p o op u szczen iu teren u p le b isc y to w e g o przez K o m isje M ięd zy so ju szn icze lud p o zo sta ł na stracon ych p la có w k a ch . P a w e ł S o w a w sk a za ł na drogę, jaką przech od ziło d zieck o w a rm iń sk o -m a zu rsk ie w sto p n io w ej germ a n izacji. Jan C i e ś l a k p rzed sta w ił, w oparciu o m a teria ły a rch iw a ln e, trud n ości p racy p o lsk iej w pow . m alb orsk im (rozb ijan ie w ie c ó w itp.). Ponadto zab ierała głos M aria Z i e n t a r a - M a l e w s k a i b. d zia ła cz m łod zieżow y pow . sztu m sk iego J. K r a ś k i e w i c z . P od su m o w u ją c d y sk u sję, prof. В. L e ś - n o d o r s k i w sk a z y w a ł na p atrio ty zm i p o św ię c e n ie lu d n o śc i p o lsk ie j z P o w iśla i W arm ii, co n a leży p rzek azać potom nym .
O godz. 17 n a stą p iło o fic ja ln e o tw a rcie zjazd u d zia ła czy p ołączon e z przed sta w ie n ie m tea tra ln y m A. W y d r z y ń s k i e g o , Pał ac S p r a w i e d l i w o ś c i . W god zin ach w ieczo rn y ch o d b y ł się a p el 410 p o le g ły c h i zm arłych d ziałaczy p olsk ich z P o w iśla , W arm ii i M azur w ob ecn ości k o m p a n ii h on orow ej W ojska P o lsk ieg o oraz o d sło n ięcie ta b lic y p a m ią tk o w ej k u czci T ad eu sza O d r o w - s к i e g o, b. prezesa R ady L u d ow ej w pow . k w id z y ń sk im i człon k a КС Zw. P o la k ó w w P ru sach W sch od n ich . W drugim d n iu obrad u czestn icy zjazdu w z ię li u d zia ł w u roczystym p o sied zen iu M iejsk iej i P o w ia to w e j R ady N aro dow ej w K w id zy n ie. --Ч-! --г N iezw y k le in teresu ją cy r e fe r a t o w a lc e lu d n o ści p o lsk ie j w ok resie p le b iscytu i w latach m ięd zy w o jen n y ch w y g ło sił sek reta rz K o m itetu W ojew . PZPR m gr Jan P t a s z y ń s k i . W drugim refera cie przew . P rezy d iu m P o w ia to w ej R a d y N ar. w K w id zy n ie m gr K o p c z y ń s k i p r z e d sta w ił dorob ek gosp o darczy i k u ltu ra ln y p o w ia tu w ok resie p ię tn a sto le c ia . Z k o le i p o seł Florian W i с h ł а с z i m gr K o p c z y ń s k i u d ek o ro w a li ośm iu d zia ła czy p ow iatu k w id zy ń sk ieg o K rzyżem O ficersk im i K a w a lersk im i O drodzenia P o lsk i, a trzech Z łotym i K rzyżam i Z asługi. O godz. 16 odbyła s ię w Jan ow ie, jed n ej z p ięciu w s i p o w ia tu k w id zyń sk iego, p rzyłączon ych do P o lsk i po p le b isc y c ie , w ielk a m a n ifesta cja . P o p rzem ó w ien iu posła F. W i c h ł a c z a o d sło n ięto tab licę p am iątk ow ą na S zk ole P o d sta w o w ej w Jan ow ie, k tó rej n ad an o im ię A u gu sta
C z y ż e w s k i e g o — d zia ła cza p leb iscy to w eg o z Janow a oraz pom nik szesn a stu P o w iśla n zam ord ow an ych w 1940 r. w S zp en gow sk u , pow . Starogard. N a ta b licy w y ry to słow a: „O d d ali ży cie za w o ln o ść tej ziem i”. C ałością uroczy sto śc i sp ra w n ie k iero w a ł k w id z y ń sk i od d ział TRZZ.
D n ia 15 X 1960 r. odbyła się w Ł od zi u roczystość 40-lecia pracy społecznej prof. H en ryk a L e w a n d o w s k i e g o , w której w zięła ud ział d elegacja w o je w ó d ztw a o lsztyń sk iego: p o sła n k a W anda P i e n i ę ż n a , Jan L u b o m i r s k i i m gr Z ygm u n t L i e t z. O bchody 4 0 -lecia p le b isc y tu na W arm ii i M azurach zorgan izow ała R ada O kręgu TRZZ w Ł odzi. W p ierw szej części refera t na tem a t p le b isc y tu na P o w iślu , W arm ii i M azurach w y g ło sił Z. L ietz. O odro dzeniu ru chu p olsk iego na ty m te ren ie m ó w iła p o słan k a W anda P ien iężn a . S y lw e tk ę p o lity czn ą ju b ilata sch a ra k tery zo w a ł sekretarz p rogram ow y R ady N a czeln ej TRZZ, dr C zesła w P i l i c h o w s k i , a życzenia w im ien iu RO w Lodzi z ło ży ł p o se ł W ł. P a w 1 a k. W d ru g iej części w y stę p o w a ły chóry III G im nazjum i L iceu m im . T adeusza K o ściu szk i i chór Z N P okręgu łódzkiego.
D n ia 16 X 1960 od b yło się w P io tr k o w ie T ry b u n a lsk im sp otk an ie d ziałaczy z W arm ii i M azur, Ś ląsk a i Z iem i L u b u sk iej z m łod zieżą szk oln ą. W godzinach p op o łu d n io w y ch od b yła się w za m k u p io trk o w sk im sesja naukow a. P ierw szy r efe r a t w y g ło s ił w ic e p r z e w o d n ic z ą c y PW R N w O lsztyn ie, J. B o e n i g k , O p l e b i s c y c i e na W a r m i i i Ma z u r a c h . D rugim referen tem b ył p oseł T ad eu sz N o w a k o w s k i , który w y g ło s ił refera t: Od G r u n w a l d u do hołdu k r z y ż a c k i e g o w P i o t r k o w i e .
LU D W IK PEL C ZA R SK I, D O M IN IK W A NIC
Z ŻYCIA W YŻSZEJ SZK O Ł Y ROLNICZEJ W OLSZTYNIE *)
I
D ZIEJE U C Z E LN I W L A T A C H 1919 — 1950
W yższa Szkoła R olnicza, za ło żo n a w 1950 r. w O lsztyn ie, jest k on tyn u acją W SGW w C ieszy n ie i Ł odzi, które, oprócz części p ersonelu, m ajątk u ruchom ego, w n io sły c a ły sw ój dorobek n a u k o w o -d y d a k ty c z n y oraz trad ycje. D la teg o będzie rzeczą celo w ą zapoznanie się z e ta p a m i ro zw o jo w y m i i zm ianam i o rg a n iza cy j n ym i, k tó re przech od ziła u c z e ln ia , p oczyn ając od A k a d em ii R oln iczej w B y d goszczy w 1919 a., a k oń cząc na W SG W w C ieszy n ie i Ł odzi (lip iec 1950 r.).
A k a d e m i a R o l n i c z a w B y d g o s z c z y została p ow ołan a do życia na p o d sta w ie u ch w a ły N a czeln ej R ad y L u d o w ej W. Ks. P ozn ań sk iego z czerw ca 1919 r. na w n io sek W lk. Izb y R o ln iczej. Inicjatoram i założenia b y li p ro feso - r o w ie -r o ln ic y przy U n iw e r sy te c ie P o zn a ń sk im . U czeln ia rozpoczęła d ziałaln ość 9 listo p a d a 1919 r., p o czą tk o w o w P ozn an iu , gd yż B yd goszcz zn ajd ow ała się jeszcze pod okupacją n iem ieck ą , jed n ak już w lu ty m 1920 r., n a ty ch m ia st po osw o b o d zen iu Pom orza, z o sta je p rzen iesio n a do B ydgoszczy. T utaj rozpoczęła się w ła śc iw a praca organ izacyjn a w oparciu o sta tu t S zk oły, zatw ierd zon y przez m in ist, b. d z ie ln ic y p ru sk iej. (Rozp. z dn. 14 IV 1920 r. Z. M. 14a 147/20), który m. in. m ów ił:
1. C elem A k ad em ii Rolniczej< w B yd goszczy jest przysp orzen ie roln ictw u p o lsk iem u d o sta teczn ie n a u k o w o i p ra k ty czn ie w y k szta łco n y ch sam od zieln ych p ra co w n ik ó w . P rzy g o to w a n ie m ło d zieży do sam od zieln ej pracy n au k ow ej nie le ż y w p rogram ie zakładu.
*) N in ie jsz y arty k u ł z a m ieszcza m y w zw iązk u z 10-leciem W SR w O lsztyn ie. A u torem czę śc i I-e j jest L u d w ik P elcza rsk i, a części I i- e j — prorektor D om inik W anic (przyp. Red.).
