Przestępczość w Tomaszowie Mazowieckim w latach 2002-2005

A C T A U N I V E R S I T A T 1 S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 8, 2007

Stanisław M ordw a

PRZESTĘPCZOŚĆ W TOMASZOWIE MAZOWIECKIM

W LATACH 2002-2005

Głównym celem artykułu jest przedstawienie zróżnicowania przestrzennego czynów przestępczych i wykroczeń na obszarze Tomaszowa Mazowieckiego. Analiza ta poprzedzona została charakterystyką struktury przestrzennej i organizacyjnej instytucji zajmujących się zwalczaniem i przeciwdziałaniem przestępczości, tj. Policji i Straży Miejskiej. Omówiono także główne cele i zadania Programu „Bezpieczne Miasto”.

1. Wprowadzenie

O becnie pow szechnie przyjm uje się, że je d n ą z konsekw encji przem ian społeczno-politycznych i gospodarczych w Polsce w latach 90. było nasilenie zachow ań patologicznych w polskim społeczeństw ie, i co się z tym w iąże, także bezpośrednie w zrosty liczby notow anych przestępstw . W zrosty te, w obec słabości i nieprzystosow ania służb prew encyjno-policyjnych i sądow niczych, presji środow isk przestępczych oraz nasilania się całego kom pleksu negatyw ­ nych zjaw isk społecznych, daw ały się obserw ow ać corocznie aż do początko­ w ych lat wieku XXI. W ów czas dopiero m ożna było zauw ażyć stabilizację poziom u przestępczości oraz pierw sze oznaki jeg o spadku. M ożliw e to stało się głów nie dzięki skoordynow aniu działania różnych urzędów i instytucji, w łaściw em u ukierunkow aniu pracy funkcjonariuszy Policji i Straży M iejskiej na zapobieganiu czynom nielegalnym (przy coraz spraw niejszym w ykryw aniu przestępstw - por. C zarnecki, Siem iński 2004).

Przestępczość je s t głów nie zjaw iskiem społecznym . Przyczyny o charakterze społecznym (jak np. ubóstwo, bezrobocie, nierów ności społeczne, patologie) m ają w iększą moc w yjaśniającą poziom przestępczości n iż te o charakterze psychologicznym , ekonom icznym i przestrzennym (C zarnecki, Siem iński 2004). Z ainteresow anie badaczy przestrzennym i aspektam i przestępczości m a sw oje korzenie jeszcze w w ieku XIX. Pierw sze m apy przestępczości zostały sporzą­ dzone w 1833 r. przez francuskiego adw okata i dotyczyły przestępstw p opełnio­ nych w e Francji w latach 1825-1830. Dwa lata później Q utelet przedstaw ił na

m apach Francji zależność m iędzy częstotliw ością i m iejscem popełnianych przestępstw . N iejako w następstw ie prac francuskich podobne badania zostały podjęte w innych europejskich krajach. M ayr w 1868 r. oraz Seuffer w 1906 r., rozszerzyli pokrew ne badania nad przestrzenną dystryb ucją przestępstw . W Stanach Z jednoczonych tem atykę geograficzno-krym inalną podjęto na początku wieku XX. A m erykańska seria badań zapoczątkow ana przez ekologiczną szkołę chicagow ską (a przede w szystkim przez jej przedstaw icieli Shaw a i M cK ay’a) dała silny impuls zainteresow ania się tą problem atyką na całym św iecie (K obolka, Ritecz, Sallai 2003). Shaw, badając m iasta, w prow adził określenie „obszarów przestępczych” dla określenia pew nych charakterystycz-nych enklaw w m iastach, w których zachow ania przestępcze są akceptow ane przez m iejscow e środow isko społeczne. Ponadto te tereny cechują się niestabilnością składu m ieszkańców , dużym zagęszczeniem ludności oraz zdew astow aną i substandar-dow ą zabudow ą (Piotrow ski 1966).

W Polsce badania nad przestrzennym i aspektam i przestępczości m ają rów nież „socjologiczne korzenie” w pracach Pióro (1962) i Piotrow skiego (1966), a później także Jałow ieckiego (1980) i W odza (1989). G eografow ie problem atyką przestępczości zajm ow ali się głów nie przy okazji badania funkcjonow ania struktur społecznych. C oraz częściej jed n ak p o jaw iają się opracow ania, w których dystrybucja przestrzenna przestępczości je s t głów nym problem em analizy, np. M ydeł (1989), W olaniuk (1997), G uzik (2000), Szym ańska, Pippelbon (2001), M ordw a (2004).

Przedm iotem niniejszego artykułu są zjaw iska przestępcze i w ykroczenia, których dokonano w T om aszow ie M azow ieckim w latach 2 0 0 2 -2 0 0 5 . Dane na ten tem at uzyskano z niepublikow anych zestaw ień statystycznych i analiz sporządzanych na potrzeby K om endy Pow iatow ej Policji w T om aszow ie M az. Statystyki dotyczące przestępstw obejm ow ały: zabójstw a, rozboje, bójki i pobi­ cia, uszkodzenia ciała, czyny lubieżne - zgw ałcenia, uszkodzenie mienia, w łam ania (do: instytucji i placów ek ośw iatow ych, obiektów handlow ych i zakła­ dów usługow ych, restauracji i kaw iarni, m ieszkań, sam ochodów , piw nic i inn­ ych obiektów ), kradzieże (sam ochodów , kieszonkow e, row erów i m otocykli, m ieszkaniow e) oraz inne przestępstw a (w tym zw iązane z narkom anią, kierow a­ nie pojazdem w stanie nietrzeźw ym ). N atom iast inform acje na tem at w ykroczeń w szczególności dotyczyły art. 51 par. 1 i 2 Kodeksu W ykroczeń (zakłócanie krzykiem , hałasem , alarm em lub innym w ybrykiem spokoju, porządku publicznego, spoczynku nocnego albo w yw oływ anie zgorszenia w m iejscu publicznym ; zw łaszcza je śli czyny te m ają charakter chuligański bądź sprawca znajduje się pod w pływ em alkoholu), art. 140 KW (dopuszczanie się w ybryków nieobyczajnych), art. 119 KW (przyw łaszczanie cudzej rzeczy o wartości poniżej 250 zł; także usiłow anie, podżeganie lub pom ocnictw o w tym czynie), art. 124 KW (uszkodzenie cudzej rzeczy o w artości poniżej 250 zł; także usiłow anie, podżeganie lub pom ocnictw o w tym czynie), art. 87 KW (prow adzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu).

2. Policja i Straż Miejska

Pierw szy K om isariat Policji Państwowej utw orzono w T om aszow ie M azow ieckim w 1919 r. Siedziba K om isariatu (a później K om endy) była kilka­ krotnie zm ieniana, aż do 1957 r., kiedy stał się nią budynek przy ul. Św iętego A ntoniego 41 (obecnie w trakcie realizacji je s t now y budynek K om endy) (w w w .policja.tom aszow -m az.pl). W 1999 r. w w yniku reform y podziału adm inistracyjnego kraju utw orzono w T om aszow ie M azow ieckim K om endę P ow iatow ą Policji.

K om enda Pow iatow a Policji obejm uje swym zasięgiem działania cały pow iat tom aszow ski. N a potrzeby Policji obszar ten je st podzielony na cztery rew iry dzielnicow ych. Dwa z nich - pierw szy i drugi - obejm ują m iasto Tom aszów M azow iecki. Do III rew iru dzielnicow ych - z K om isariatem Policji w C zernie­ w icach - należą gm iny C zerniew ice, Lubochnia, Żelechlinek, Inow łódz i R zeczyca, a do IV rew iru - K om isariat Policji w R okicinach - gm iny Ujazd, R okiciny, B ędków i B udziszew ice. I i II rew ir dzielnicow ych pod w zględem przestrzennym d zielą się z kolei na rejony służbow e dzielnicow ych. W obu rew irach w ydzielono po osiem rejonów , przy czym dw a rejony należące do II rew iru obejm ują w sie należące do gm iny Tom aszów M azow iecki (poniew aż artykuł dotyczy przestępczości w m ieście, to te dw a rejony - o num erach XV i XVI - zostaną w yłączone z dalszych analiz). Jak przedstaw iono na rys. 1, T om aszów M azow iecki (liczący w om aw ianym okresie ok. 68 tys. m ieszkańców ) podzielony jest na obszar I (36 tys. m ieszkańców ; do niego należą rejony służbow e dzielnicow ych o nr. I—VIII) i II rew iru dzielnicow ych (rejony IX -X IV )1. W przypadku obu rew irów siedzibą je st K om enda P ow iatow a Policji. M iasto obsługiw ane je s t przez 200 policjantów (w edług stanu etatow ego w 2005 r.), przy czym stan faktyczny je st niższy z pow odu wakatów.

W strukturze organizacyjnej tom aszow skiej Policji w yróżnia się sekcje dochodzen io w o -śled czą krym inalną, prew encji, ruchu drogow ego oraz referaty dzielnicow ych i ogniow o-konne (z siedzibą w podm iejskich Sm ardzew icach). Do najw ażniejszych zadań sekcji dochodzeniow o-śledczej należy prow adzenie śledztw i dochodzeń; pom oc, nadzór lub przejm ow anie od jedn ostek terenow ych postępow ań przygotow aw czych (szczególnie tych trudnych ze w zględu na wagę lub zaw iłość) oraz w spółdziałanie z w łaściw ym i pionam i K om endy W ojew ódzkiej Policji, p ro k u ratu rą sądem i organam i kontrolno-rew izyjnym i. D ziałania sekcji krym inalnej ukierunkow ane są na w sparcie procesu w ykryw - czego w spraw ach o najgroźniejsze przestępstw a, koordynow anie czynności operacyjno-rozpoznaw czych w zakresie rozpoznaw ania, zapobiegania i zw alcza­

1 Poniew aż Policja nie posługuje się szczegółow ym i granicami m iędzy rejonam i służbowym i dzielnico­ w ych, a jedynie zestaw ieniam i ulic przynależącym i do poszczególnych rejonów , to na obszarach niezam iesz- kanych poprow adzono je na prezentowanej mapie w sposób umowny.

nia przestępczości krym inalnej oraz w ykryw ania i ścigania spraw ców przestępstw , ujaw nianie i analizow anie now ych form przestępczości, koordyno­ w anie pracy operacyjnej z „osobow ym i źródłam i inform acji” oraz ich w erbow a­ nie, poszukiw anie osób ukryw ających się przed w ym iarem spraw iedliw ości oraz zaginionych. O chrona życia i zdrow ia obyw ateli, a także ich m ienia, dbanie 0 bezpieczeństw o i porządek publiczny na terenie m iasta, w spółdziałanie z w łaściw ym i organam i państw a w prow adzeniu działań porządkow o- ochronnych oraz czynności ratow niczych w zakresie klęsk żyw iołow ych, k atastro f natural-nych lub innych niebezpiecznych zdarzeń bądź prow adzenie postępow ań w yjaśniających w spraw ach o w ykroczenia to tylko niektóre zadania sekcji prew encji. Sekcja ruchu drogow ego m a m. in. kierow ać ruchem drogow ym , zapobiegać przestępstw om i w ykroczeniom drogow ym , ścigać spraw ców przestępstw i w ykroczeń drogow ych, obsługiw ać procesow o w ypadki 1 kolizje drogow e, propagow ać w iedzę o bezpieczeństw ie w ruchu drogow ym (zw łaszcza w śród dzieci i m łodzieży).

O siedziba Komendy Powiatowej Policji

O siedziba Straży Miejskiej

IV numery rejonów służbowych dzielnicowych

G ranice:

nu

] rewirów dzielnicowych

1 I rejonów służbowych dzielnicowych

Rys. 1. Organizacja przestrzenna Policji w Tomaszowie Mazowieckim Źródło: oprać, własne

Straż M iejska w Tom aszow ie M azow ieckim została pow ołana w 1992 r. Z godnie z obecnym R egulam inem Straży, który stanowi załącznik do Uchwały R M z 26 kw ietnia 2006 r., stanow i ona „sam orządow ą, u m undurow aną form ację, utw orzoną w celu w ykonyw ania zadań w zakresie porządku publicznego” . Straż, aby realizow ać sw oje zadania, m oże działać sam odzielnie w zakresie określonym przez Prezydenta M iasta i K om endanta Straży, ale także pow inna w spółpraco­ w ać z Policją oraz innymi służbam i działającym i „na rzecz popraw y bezpieczeń­ stw a i porządku publicznego, ekologii, ochrony przyrody, opieki nad zw ierzę­ tam i” . Poza K om endantem (który „spraw uje ogólne kierow nictw o w zakresie organizacji pracy Straży, zapew niając jej spraw ne funkcjonow anie i o dpow ied­ nie w arunki do realizacji zadań”) i jeg o zastępcą oraz referatem adm inistra­ cyjno-finansow ym , w strukturze adm inistracyjnej tom aszow skiej Straży w yróżnić m ożna sekcję dyżurnych (jej zadania to m. in. nadzór nad służbą patrolow ą, przyjm ow anie interw encji i w niosków , utrzym yw anie łączności m iędzy jednostkam i) oraz stanow isko ds. w ykroczeń (prow adzenie czynności zw iązanych z ujaw nionym i w ykroczeniam i, w spółpraca z Sądem R ejonow ym ). W ram ach sekcji dyżurnych funkcjonują natom iast sekcje m onitoringu (obsługa system u m onitoringu w izyjnego m iasta), prew encyjna (ochrona spokoju i porządku w m iejscach publicznych, w spółdziałanie z innym i służbam i w zakresie ratow ania życia i zdrow ia m ieszkańców , zabezpieczanie m iejsc przestępstw czy katastrof, ochrona obiektów publicznych), ekologiczna (ograniczanie zjaw isk degradacji środow iska naturalnego, niedopuszczanie do zaśm iecania, zapew nienie ochrony obyw atelom w parkach, w lesie oraz w ośrodkach rekreacji) i targow iskow a (nadzór nad przepisam i zaw artym i w regulam inie targow isk m iejskich, ochrona obyw ateli na targow iskach).

O becnie siedziba Straży m ieści się przy ul. P.O. W. 10/16. W budżecie m iasta w zw iązku z działalnością Straży przew idziano w ydatki w kw ocie 1175 tys. zł (z tego aż 87% przeznaczone m a być na w ynagrodzenia pracow ników , na w y ­ datki rzeczow e zaś - m undury, paliw o i gaz do sam ochodu, zakup now ego sa­ m ochodu i dw óch ro w e ró w -n ie c o ponad 110 tys. zł) oraz przychody - 53 tys. zł (głów nie z nałożonych przez strażników grzyw ien, m andatów i innych kar).

3.

Dystrybucja przestrzenna przestępstw i wykroczeń

W latach 2 0 0 2 -2 0 0 5 w Tom aszow ie M azow ieckim stw ierdzono łącznie 9418 przestępstw (oraz 3443 w ykroczenia, por. tab. 1). Przeciętnie zatem rocznie dokonyw ano 2354 przestępstw a (i 861 w ykroczeń), co przeliczeniu na 10 tys. m ieszkańców w yraża się w skaźnikiem 347,1. W artość ta w skazuje na znacznie niższy poziom przestępczości w Tom aszow ie M azow ieckim w porów naniu z dużym i m iastam i w Polsce (M ordw a 2004), a także utrzym uje się nieco

poniżej w skaźnika dla całej Polski (średnio dla kraju w latach 2 0 0 2 -2 0 0 4 - 378,1). Jednakże, o ile ludność Tom aszow a M azow ieckiego stanow i ok. 55,3% liczby ludności pow iatu tom aszow skiego, o tyle stw ierdzono tutaj praw ie 74% ogólnej liczby przestępstw i 64% liczby w ykroczeń na tym terenie.

B iorąc pod uw agę indyw idualne kategorie w szystkich czynów przestępczych dokonanych w latach 2002-2 0 0 5 , zauw ażam y, że najczęściej2 dokonyw ane są w łam ania (24% ogólnej liczby przestępstw ), kradzieże (10,2% ) i uszkodzenia m ienia (9,4% ). R ozboje stanow iły 2,4% w szystkich przestępstw , a pozostałe ich kategorie (na które składają się zabójstw a, bójki i pobicia, uszkodzenia ciała oraz czyny lubieżne i gw ałty), utrzym yw ały się na poziom ie 3,2% ogółu czynów przestępczych. Spośród ogółu w ykroczeń najpow szechniejsze były te dokonane z art. 119 KW (w skrócie: „przyw łaszczanie cudzej rzeczy”) i art. 124 KW („uszkodzenie cudzej rzeczy”) oraz, w m niejszym stopniu, z art. 140 KW („dopuszczanie się w ybryków nieobyczajnych”).

W latach 2 0 0 2 -2 0 0 5 zauw ażalna je st tendencja do spadku liczby dokonyw anych przestępstw (tab. 1). Ten ogólny trend w spierany je st przede w szystkich przez spadki takich czynów , ja k w łam ania, kradzieże i tzw. inne. N iestety w przypadku przestępstw przeciw ko życiu i zdrow iu m ożna m ów ić 0 w zroście ich liczby lub co najw yżej o stabilizacji. W odniesieniu do w ykroczeń m ożna m ów ić niestety o spektakularnym w ręcz w zroście ich liczby. Jak przedstaw iono na rys. 2, ogólny kierunek zm ian liczby przestępstw w poszczególnych częściach m iasta je s t różny. P o zytyw ną tendencją są spadki liczby czynów przestępczych w tych rejonach, gdzie notow ano ich dotąd najw ięcej (rejony I, IX, IV, II, VII). N atom iast w przypadku rejonów , w których przestępstw notow ano m ało, m ożna generalnie zauw ażyć tendencje stabilizacyj­ ne i tylko w niektórych lekko w zrostow e (rejony III, XIII).

Liczba dokonyw anych czynów przestępczych w T om aszow ie w latach 2 0 0 2 -2005 w ykazuje w yraźne zróżnicow anie przestrzenne, z zau w ażalną koncentracją zjaw iska w centralnych rejonach m iasta (rys. 2). N ajw ięcej przestępstw dotyka następujących rejonów służbow ych dzielnicow ych: I (12,9% w szystkich czynów dokonanych w om aw ianym czteroleciu), IV (10,8% ) i IX (10,6% ). W yższy od przeciętnego poziom przestępczości notuje się jeszcze w rejonach VII, II i III. N ajbezpieczniej w m ieście m ożna poczuć się w rejonach północnych 1 w schodnich.

Liczba siedm iu zabójstw dokonanych w T om aszow ie M azow ieckim nie upow ażnia do w yciągania (na szczęście) żadnych dalej idących w niosków . M ożna tylko w spom nieć, źe po dw a m orderstw a dokonano w rejonach II i IV, a pozostałe w III, X i XI. Podobnie rzadko odnotow yw ane były czyny lubieżne i zgw ałcenia. Z ogólnej liczby 15 przypadków , po trzy pochodziły z rejonów II, III i VIII. W przypadku rozbojów m ożna m ówić o w yraźnej ich koncentracji

2 W analizie pom inięto bardzo silnie reprezentow aną grupę wielu kategorii przestępstw - tzw. przestępstw innych, które stanow iły 50,8% łącznej sum y czynów przestępczych.

w rejonie IV (18,4% w szystkich tych czynów zarejestrow anych w ciągu om aw ianych czterech lat) oraz III i VII, a więc na obszarach z przew ażającą zabudow ą śródm iejską i blokow ą. D okładnie te sam e rejony w najw iększym stopniu dotknięte były przez zdarzające się tam bójki i pobicia.

T a b e la 1 Liczba przestępstw i wykroczeń popełnionych w Tomaszowie Mazowieckim w latach

2002-2005

Przestępstwa i wykroczenia Rok Razem

2002 2003 2004 2005 Przestępstwa ogółem: W tym: 2 538 2 405 2 439 2 036 9418 zabójstwo 1 2 1 3 7 rozbój 52 57 53 61 223 bójki i pobicia 50 34 26 38 148 uszkodzenie ciała 13 41 36 40 130

czyny lubieżne, zgwałcenia 2 7 2 4 15

uszkodzenie mienia 169 220 274 226 889

włamania 672 553 557 480 2 262

kradzieże 271 277 206 207 961

inne 1 308 1 214 1 284 977 4 783

Wykroczenia ogółem 582 918 975 968 3 443

Ź r ó d ło : KPP w Tomaszowie Mazowieckim.

U szkodzenia ciała i uszkodzenia m ienia rów nież w ykazują bardzo zbliżoną dystrybucję przestrzenną, aczkolw iek w odniesieniu do nich jest to raczej dzieło przypadku niż w spółzależność. Jednakże obszaram i najbardziej zagrożonym i tymi kategoriam i czynów przestępczych są rejony śródm iejskie I, II, III i IV.

W przypadku T om aszow a M azow ieckiego w łam ania są tą kategorią przes­ tępstw , która w ykazuje najm niejsze zróżnicow anie przestrzenne. Czyny te w mniej więcej rów nym stopniu popełniane są na obszarze całego m iasta, a jedynym negatyw nie w yróżniającym się był rejon IX, w którym zarejestro­ wano 13% tego rodzaju czynów . Jednakże analiza rozkładu przestrzennego poszcze-gólnych rodzajów w łam ań prowadzi do w niosku, że istnieje je na pew na specjalizacja przestrzenna tych czynów. W 2005 r. w łam ań do obiektów handlow ych i zakładów usługow ych dokonyw ano w rejonach I, IV, V, lX i XII, do m ieszkań w rejonach I, VIII i IX; do sam ochodów w rejonach I III, IV, V I i IX; do piw nic w rejonach IV i V; a do innych obiektów w rejonach VI, IX i XII.

Rys. 2. Przestępstwa popełnione w Tomaszowie Mazowieckim w latach 2002-2005 Ź r ó d ło : oprać, własne

A ż 14,8% w szystkich kradzieży dokonanych zostało w I rejonie służbowym . Znaczny udział tych czynów zarejestrow ano także w rejonach IV, VII i III. Tę grupę przestępstw rów nież w arto poddać bardziej szczegółow ej analizie przestrzennej. O tóż kradzieże sam ochodów w ystępow ały głów nie w rejonach I, III i XII. K ieszonkow cy swój teren działania ograniczyli w łaściw ie do rejonu I. Rowery i m otocykle kradzione były przew ażnie w rejonach III i IX. M ieszkańcy rejonów I, III, VII i XII w najw iększym stopniu m ogli obaw iać się kradzieży m ieszkaniow ych.

A naliza struktury dokonanych przestępstw w poszczególnych rejonach służbow ych prow adzi do w niosku, że we w szystkich częściach m iasta najpow szechniejszym i przestępstw am i (z pom inięciem kategorii „inne”) są w łam ania i kradzieże. Tylko w rejonach II, IX, XI i X III częściej niż kradzieży (ale nadal rzadziej niż w łam ań) dokonyw ano uszkodzeń m ienia.

Przyglądając się przedstaw ionej analizie rozkładów przestrzennych poszczególnych kategorii przestępstw m ożna zauw ażyć, że najczęściej w skazyw anym i obszaram i o najw iększej liczbie poszczególnych rodzajów

czynów przestępczych były rejony III, IV, I, IX i VII. Sześć tom aszow skich rejonów w przypadku żadnej kategorii przestępstw nie zastało zaliczonych do najbardziej niebezpiecznych, czyli zaw sze stw ierdzano w nich niskie lub przeciętne natężenie przestępczości. Rejony XIII, XIV i V zazw yczaj m ogły być w ym ieniane w śród najbardziej bezpiecznych.

Z różnicow anie przestrzenne w ykroczeń w ykazuje podobne tendencje jak w przypadku przestępstw . S ą one najbardziej uciążliw e na obszarze tych sam ych rejonów służbow ych dzielnicow ych: IX (14,3% w szystkich w ykroczeń w latach 2 002-20 05 ), IV ( 1 1,7%) i I (10,5% ). N iepokojący je s t fakt, że liczba w ykroczeń w om aw ianym czteroleciu w całym m ieście w zrosła z 572 do 968 czynów (przyrost o 6 6%). Co w ięcej, m aksym alny ich przyrost nastąpił w łaśnie w rejonie najbardziej zagrożonym , tj. IX (o 257% ), ale także w rejonach dotąd „spokojnych” pod tym w zględem : XIII (188% ), V (160% ) i X (105% ). N ajbardziej dokuczliw ym i w ykroczeniam i na obszarze IX rejonu są zdecydo­ wanie „przyw łaszczania cudzej rzeczy” (art. 119 KW ); stanow iły one w 2005 r. 62% w szystkich czynów. W pozostałych najbardziej zagrożonych rejonach częste są w ykroczenia z art. 119 KW (rejony IV i I), z art. 124 KW (IV i I) oraz z art. 140 KW (IV). O bszaram i najm niej zagrożonym i w ykroczeniam i (w każdym z nich stw ierdzono poniżej 5% ogółu tom aszow skich w ykroczeń) są rejony położone na obrzeżach m iasta (VI, VIII, X) oraz dw a rejony z os. O brońców T om aszow a z 1939 r. (XII i XIII). G eneralnie, w przypadku tych rejonów , trudno je st w skazać w ykroczenie, które w yróżniałoby się liczebnie w śród pozostałych.

W opracow anym w 2005 r. na zlecenie U rzędu M iasta program ie rew italizacji znalazły się zalecenia dotyczące popraw y bezpieczeństw a m ieszkańców (P rogram rew italizacji... 2005). W centrum m iasta (okolice placów K ościuszki i N arutow icza oraz ul. Świętego Antoniego; obszary te należą do I i IV rejonu służbow ego dzielnicow ych), które

charakteryzuje się największą ogólną liczbą popełnianych przestępstw, w tym: kradzieżami cudzej rzeczy (szczególnie pojazdów), kradzieżami kieszonkowymi, włamaniami do obiektów handlowych, relatywnie w iększą w porównaniu do innych rejonów ilością rozbojów, bójek i pobić oraz przestępczością związaną z narkotykami,

sugerow ane je s t zainstalow anie m onitoringu wizyjnego. Po drugie, propono­ wane je s t założenie ośw ietlenia, m onitoringu i ogrodzenia targow iska m iejskiego, które pow inno być dozorow ane także w nocy. Popraw a ośw ietlenia dotyczyć m a rów nież bulw arów w parkach, rejonów ulic K rzyżow ej, W schodniej i Z gorzeleckiej. Ponadto przew iduje się oznaczenie tabliczkam i lub napisam i m iejsc szczególnie zagrożonych przestępstw am i (np. „Chroń sam ochód przed kradzieżą i w łam aniem ”, „N ie zostaw iaj w sam ochodzie dokum entów , w artościow ych przedm iotów ”, itp.). Ponadto w śród lokatorów spółdzielni m ieszkaniow ych i TBS m ają być upow szechniane zabezpieczenia w postaci dom ofonów , bram ofonów , zam knięć do piwnic.

4. Dzienny i tygodniowy rozkład przestępstw i wykroczeń'*

W przypadku czynów przestępczych m ożna zauw ażyć rów nież pew ne w ieloletnie praw idłow ości dotyczące ich rozkładu dziennego i tygodniow ego. Jak pokazano na rys. 3, dniam i o najw iększym zagrożeniu przestępczością są piątek i sobota. W te dni notuje się szczególnie dużo uszkodzeń m ienia, włam ań do sam ochodów oraz kradzieży kieszonkow ych i m ieszkaniow ych.

350 300 250 i £ 200 8 £ g 150 3 100 50 m i i i - n o c HII - popołudnie I - rano Zmiana:

Rys. 3. Przestępstwa popełnione w gminie miejskiej i wiejskiej Tomaszów Mazowiecki w 2005 r. według zmian i dni tygodnia

Uwaga: w przypadku 323 czynów zmiany nie można było ustalić) Źródło: KPP w Tomaszowie Mazowieckim

T om aszow ianie m ogą się czuć bezpieczniej w poniedziałki i niedziele - zw łaszcza w godzinach rannych (podczas pierw szej zm iany). W ogóle w prze­ kroju całego tygodnia ranki są najbezpieczniejsze, więcej przestępstw dokonyw anych je s t po południu, a najw ięcej w godzinach w ieczornych i nocnych. W T om aszow ie M azow ieckim i je g o okolicy podczas trzeciej zm iany dokonyw anych je s t szczególnie dużo uszkodzeń m ienia, włam ań (do obiektów handlow ych i zakładów usługow ych, do sam ochodów i do piw nic) oraz kradzieży sam ochodów . In n ą niż w ieczorna i nocna porę dnia „w ybierają” spraw cy rozbojów , uszkodzeń ciała, kradzieży row erów i m otocykli (popołudnia) oraz złodzieje kieszonkow i (rano).

3 Dane statystyczne odnoszące się do dziennego i tygodniow ego rozkładu przestępstw dotyczą obszaru I i całego II rewiru dzielnicow ych, a więc także wiejskiej gm iny Tom aszów Maz. W analizow anym tutaj 2005 r. w gm inie tej dokonano 184 czynów przestępczych, czyli 8,3% w szystkich przestępstw na obszarze I i II rewiru.

W przypadku tygodniow ego rozkładu dokonyw ania w ykroczeń m ożna zauw ażyć w zasadzie te sam e praw idłow ości, co w odniesieniu do przestępstw . N ajczęściej dokonyw ane są one w piątki i w soboty, a najrzadziej - praw ie o połow ę m niej - w niedziele. Z upełnie inna je st natom iast dzienna struktura w ykroczeń (w porów naniu z przestępstw am i). D okonyw ane są one przede wszystkim w godzinach popołudniow ych (w 2005 r. - ok. 50%), rzadziej rannych (31% ), a najrzadziej w ieczorem i w nocy (17% ).

5. Program „Bezpieczne Miasto”

Program „B ezpieczne M iasto” w prow adzono uchw ałą Rady M iejskiej w 1998 r. (następnie zaktualizow ano j ą w 2000 r.). W założeniach m a to być program popraw y bezpieczeństw a dla m ieszkańców m iasta Tom aszow a M azo­ w ieckiego. W e w stępie Program u (który stanowi załącznik do Uchwały R M z dnia 8 listopada 2000 r.) stw ierdzono:

bardzo wysoka stopa bezrobocia w naszym mieście, patologie społeczne, trudności w zaspokoje­ niu podstawowych potrzeb życiowych, brak perspektyw rozwojowych, a z drugiej strony niedosta­ teczna ilość służb porządkowych, ich niedoinwestowanie i problemy organizacyjne to podstawowe powody przez które coraz więcej ludzi w naszym mieście wchodzi w konflikt z prawem.

W celu rozw iązania problem ów zw iązanych z tak sform ułow aną diagnozą przyjęto w Program ie m. in. następujące zadania:

- zm niejszenie przestępczości w mieście;

- zw iększenie poczucia bezpieczeństw a publicznego; - ograniczenie zjaw isk patologii społecznej;

- zm niejszenie przestępczości nieletnich;

- w ykształcenie w społeczeństw ie odruchów poszanow ania prawa;

- zm iana rozw iązań urbanistycznych efektyw nie popraw iających stan bezpieczeństw a;

- budow a w zajem nego zaufania i więzi społecznych m ieszkańców. Z analizow anie zagrożenia podzielono natom iast na następujące kategorie: - zagrożenie przestępczością p ospolitą i wybrykam i chuligańskim i; - zagrożenie pato lo g ią społeczną;

- zagrożenia kom unikacyjne; - zagrożenia kryzysow e.

W zakresie zagrożenia przestępczością, która je st przedm iotem niniejszego opracow ania, najw ażniejsze zadania skoncentrow ane m ają być na:

- ograniczeniu liczby kradzieży i włamań;

- pow strzym aniu w zrostu przestępczości sam ochodow ej; - ograniczeniu liczby przestępstw przeciw ko życiu i zdrowiu; - popraw ie poczucia bezpieczeństw a obywateli.

Co w ażne, za w ykonaw ców tych zadań uznano nie tylko funkcjonariuszy Policji i Straży M iejskiej, ale także przedstaw icieli firm ochroniarskich, Urzędu M iasta, firm ubezpieczeniow ych, szkół i spółdzielni m ieszkaniow ej. Słusznie bow iem założono, że pow odzenie w realizacji program u m oże przynieść przede w szystkim w ypracow anie stałych form w spółpracy m iędzy różnym i instytucjam i i m ieszkańcam i. Ponadto w przyjętym Program ie przew idziano sukcesyw ne w prow adzanie program ów prew encyjnych, takich ja k „B ezpieczny sam ochód” , „Pom agajm y sobie” , „S pokojne C entrum ” czy „N asz D zielnicow y” . W budżecie m iasta na 2006 r. na program „B ezpieczne M iasto” przew idziano kw otę

20 tys. zł.

6. Podsum ow anie

Przedstaw ione pow yżej analizy d ają tylko jed no stro nn y obraz skutków zróżnicow ań i napięć społecznych w przestrzeni m iejskiej T om aszow a M azo­ w ieckiego. D ow odzą one, że najw iększe problem y zw iązane z przestępczością dotyczą centrum m iasta oraz osiedli z zabudow ą w ielorodzinną. N ależy jedn ak pam iętać, że przestępczość to zaledw ie jed en z w ielu elem entów patologii w m ieście. Aby w łaściw ie jej przeciw działać należałoby uzupełnić przedsta­ w ione badania o zw iązki przestępczości w przestrzeni Tom aszow a z innym i niepożądanym i zachow aniam i m ieszkańców , z w arunkam i bytu czy strukturam i społeczno-dem ograficznym i.

We w spółczesnych koncepcjach przeciw działania zjaw iskom przestępczym dom inuje rozpatryw anie szeroko pojętych zagrożeń bezpieczeństw a w ujęciu globalnym lub w podziale na poszczególne kategorie zjaw isk, a następnie rozw ażanie ich jak o kategorii zjaw isk społecznych. Takie ujęcia sporadycznie jed y n ie odnoszone są do kontekstu przestrzennego. C elow e jed n ak w ydaje się opracow yw anie zagrożeń przestępczością w aspekcie ich rozkładu przestrzennego lub przestrzennego kontekstu m iejsc zagrożonych.

LITERATURA

Czarnecki B., Siemiński W., 2004, Kształtowanie bezpiecznej przestrzeni publicznej, Warszawa.

Guzik R., 2000, Przestępczość w przestrzeni Krakowa w wyobrażeniach jego

mieszkańców, [w:] XIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UL, LTN, Łódź.

Kobolka I., Ritecz G., Sallai J., 2003, The criminal geography o f the borders o f the Republic o f Hungary at the millennium, „Europa” 2002, 4, 2.

Mordwa S., 2004, Przestępczość w dużych miastach w Polsce (na przykładzie Łodzi), [w:] XVI Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, ŁTN, Łódź.

Mydeł R., 1989, Przestrzenne zróżnicowanie przestępczości w Japonii, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica. Series Geographica-Oeconomica”, 22. Piotrowski W., 1966, Spoleczno-przestrzenna struktura m. Łodzi - studium ekologiczne,

W arszawa-W rocław-Kraków.

Pióro Z., 1962, Ekologia społeczna w urbanistyce na przykładzie badań lubelskich i to­ ruńskich, Warszawa.

Program rewitalizacji miasta Tomaszów Mazowiecki, 2005, Tomaszów Mazowiecki. Szymańska D., Pippelbon J., 2001, Przestępczość w przestrzeni miejskiej na przykładzie

miasta powiatowego Ostróda, [w:] X IV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, ŁTN, Łódź.

Uchwała nr 475/2000 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 08 listopada 2000 r. o aktualizacji Programu „Bezpieczne Miasto ",

Uchwala nr LV/470/06 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 26 kwietnia 2006 r. o zmianie uchwały w sprawie utworzenia samodzielnej gminnej jednostki organizacyjnej o nazwie Straż Miejska w Tomaszowie Maz.

Wolaniuk A., 1997, Spatial distribution o f crime in Łódź and its urban region, [w:] A comparative study o f Łódź and Manchester. Geographies o f European cities in transition, Łódź.

Wódz J., 1989, Problemy patologii społecznej w mieście, Warszawa.

www.policja.tomaszow-maz.pl - oficjalna strona Policji w Tomaszowie Mazowieckim.

CRIME IN TOMASZÓW MAZOWIECKI IN 2002-2005

The main aim o f this article is to present the spatial diversity of criminal acts and offences in Tomaszów Mazowiecki. The analysis was preceded by the characteristic of spatial and organizational structure of institutions combating and preventing the crime, i.e. Police and Municipal Police.

The first Police Station in Tomaszów Mazowiecki was established in 1919. The headquarters o f the Station (and then Department) was changed several times, until 1957, when it moved to St Antoni Street 41. Currently the new building of the Department is under construction (on Lange Street).

Until 1995 the city space o f Tomaszów Mazowiecki was divided into two beats, which in turn was divided into 14 precincts. The headquarters o f both beats is District Police Department. The city is served by 200 policemen, according to the state from 2005, but actually it’s lower because o f vacant posts.

The Municipal Police in Tomaszów Mazowiecki was established in 1992 and now its headquarters is situated on P.O.W. Street 10/16. The Municipal Police can realize its

tasks acting independently in the range defined by the City Mayor and Commanding Officer of Municipal Police, but also should cooperate with the Police and other services acting ‘for improving the security and public order, ecology, nature preservation, animal care’.

In 2002-2005 in Tomaszów Mazowiecki the downward trend o f crime number were noted. During this period 9418 crimes (and 3443 offenses) were recorded on the city area. Therefore on average 2354 crimes (and 861 offences) took place in the city. Calculating it per 10 000 inhabitants, we obtain the index 347,1. This value suggests that the crime level in Tomaszów Mazowiecki is lower than in big cities in Poland. The index is also lower than the index for all country (378,1 in the period o f 2002-2004). Nevertheless, in so far as the population o f Tomaszów Mazowiecki constitutes about 55,3% o f Tomaszowski District, there were recorded 74% o f crimes and 64% of offences committed in all District. Taking into consideration individual categories of all crimes committed in the period o f 2002-2005, it appears that the most often occurs burglaries (24% of total crime number), robberies (10,2%) and damages to properties (9,4%). Banditries constituted 2,4% of all crimes committed in the period o f 2002-2005. Remaining categories, as: murders, affrays and batteries, bodily injuries, lascivious acts and rapes, maintained on the level of 3,2% of all crimes. From among total offences, the most popular were those from the article 119 of Offence Code (deforcement) and article

124 of Offense Code (damage to someone else’s property).

The number of crimes committed in Tomaszów Mazowiecki in the period of 2002- 2005 shows clear spatial diversity, with observable concentration o f the phenomenon in central precincts of the city (fig. 2).

In case of crimes some long standing regularities concerning their daily and weekly schedule can be observed. As it shows the figure 3, days most threatened of crime are Fridays and Saturdays. Inhabitants of Tomaszów can feel more secure on Mondays and Sundays, especially in the morning (during the first shift). Generally during all week, the most safe are mornings. More crimes occurs in the afternoon, and the most in the evening or by night. In Tomaszów Mazowiecki and its surroundings during the third shift especially damages to properties, burglaries and car robberies occur. Another time is chosen by offenders of banditries, bodily injuries and robberies o f bikes and motorcycles (afternoons), and especially pickpockets (mornings).

In Tomaszów Mazowiecki in 1998 the program ‘Safe City’ was introduced. Originally it’s aim is improving general security in the city. In the range o f crime menace, which is the subject of this work, the most important tasks are to be concentrated on: limitation of robberies and burglaries, stopping the increase o f car crimes, reducing the number of crimes against the life and health; improvement inhabitants’ sense of security. The important is that as executors o f those tasks were engaged not only Police and Municipal Police officers, but also representatives of security agencies, City Hall, insurance agencies, schools and housing co-operatives. It was rightly assumed that the success of program realization can be brought by developing the cooperation between different institutions and inhabitants.

dr Stanisław Mordwa Katedra Gospodarki Przestrzennej i Planowania Przestrzennego UŁ