Przejawy młodej aktywności tektonicznej w Dolinie Kielecko-Łagowskiej w Górach Świętokrzyskich i jej wpływ na układ sieci wodnej

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr 4, 1995

Przejawy

mlodet aktywnosci tektonicznej w Dolinie Kielecko-Lagowskiej

w Gorach

Swi~tokrzyskich

i jej wplyw na uklad sieci wodnej

Boleslaw

J.

Kowalski*

Manifestations of young tectonic activity in Kielce-La-gow Valley (Holy Cross Mts, Central Poland) and their influence on the river system

Summary. Kielce-Lagow Valley is one of the main five morphostructural units in the frame of the Holy Cross Mts. Paleozoic core. It was formed along the contact zone of two Iitospheric blocks separated by the deep Holy Cross fracture (Fig, 2, 3). On its borders it constitutes a morphological reflec-tion of the Paleozoic Kielce-Lagow synclinorium due to the undation-blocky movements, which have restored the Palaeo-zoic structure of the Holy Cross Mountains complex during the late Tertiary (Fig. 4, 5). The river network of the area, which survived from the early Tertiary period is characterized by nearly transversal arrangement in relation to the Paleozoic structures, and by distinct evidences of the neotectonic recon-struction. This reconstruction is the result of restoration oflocal folds (anticlines and synclines), as well as some transversal elevations and depressions (Fig. 6). At the junctions of these unstable tectonic elements appeared the geodynamic nodes of

Siec rzecznajest skladnikiem srodowiska przyrodnicze-go, kt6rej regionalna geometria i tendencje przebudowy, w

o

2

strefa antyklinorium ch~cjlisko-klimontowskiego

Checil1Y-K/hnonloll' AntidillOl'illm Zone

four types (Fig. 7): AE (at the junction of anticline and tion), AD (anticline and depression), SE (syncline and eleva-tion), and SD (syncline and depression). At these junctions the tectonic tendencies are summed up (AE++ and SD- -), or reduced completely or partially (AD+-) and SE-+). Moreover the nodes created by the junctions form 3-4 longitudinal zones-strips, which coincide with the anticlines and syncIines (Fig. 6). The neotectonically active anticlines and syncIines make impediments for rivers and force them to change their directions. Traversing of these impediments by the re-shaped rivers takes its place at the nodes of SD and AD types, and seldom at SE type (Fig. 7,9-12). Observations of the primary river pattern carried out in the Kielce-Lagow Valley provide us with evidences for the younger Neogene and even Quaternary (?) tectonic activity, leading to the restoration of local anticlines and synclines as well as some elevations and depressions. The tectonic stress which induced this activity migrated laterally from the Carpathian tectogene and its foredeep which were shaped in the early Tertiary.

duzym stopniu, wynikajq z czynnika tektonicznego. Juz na pograniczu lat pi~cdziesiqtych i szescdziesiqtych problem

.,

strefa faldu Iysogorskiego

Lysog/)/:v Fold ZOlle

c::=J

1>1

stre-fa synklinorium kielecko-lagowskiego Kielce-Lag6w .~vl1clino"iwn Zone

strcfa antykliny bronkowicko-wydryszowskiego

Bronkoll'ice-Wydl)'szoll' Anticline Zone

strefa synkliny bodzentyiIskiej

Bodzentyl1 SYllchne Zone jednostki orograficzne _{orographicalllllils -rid}. grz_ges biety

Rye. 1. Dolina Kielecko-Lagowska na tIe paleozoicznego trzonu Gor Swi~tokrzyskich oraz lokalizacja obszarow szczegolowych badari (A-D)

Fig. 1. Kielce-Lagow Valley against the background of the Holy Cross Mts. Paleozoic core, and the situation of particular study areas (A-D)

*Instytut Geografii, Wyzsza Szkola Pedagogiczna, ul. M. Konopnickiej 21, 25-406 Kielce

ten silnie akcentowal Gieriericzuk [9], wskazujqc, ze uklad rzek jest staly w tym samym stopniu, w jakim Sq stale struktury geologiczne. W takiej tez konwencji zagadnienia te byly przedstawiane przez p6iniejszych badaczy r6znych

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr 4, 1995 ACh SG AD S K-l Fl o 6km

sw

2o- - - -- -- - -- - - -- - - 20 30-Vv-Vv~.~.~v---~==~==~---30 I I I I i V V " V " JC t..O j i 1 [ ( I . , j ,'j ( I , j .... , .... ~t~~ V V V 'y V V V V V .., " v v v V 50---·~x~~,,~,,~,,~,,~I""~,,~'",,~,~'""""~,,~'~"~"'~'~' ~,,~1~1~50 ~',---,19rOk-m---)T20~b~~~---~2~lb~k=m----~ osady kamhryjskie ,..."." Cambrian sediments

osady od ordowiku po karbon

Ordovician-Carboniferous sediments

vvvv ...

Nl

osady mezozoiczne Mesozoic sediments

podloze granitoidowe granitoid basement warstwa bazaltowa basaltic shell nicci~losc Moho Moho discontinuity nasuni~cie lysog6rskie Lvsogory Overthrust - , ...

_-J( x X

wsp6lczesna powierzchnia morfologiczna contemporarv morphological swface

poziom refrakcyjny ok. 6000 m/sek reji'action horizon about 6000 m/sec

nieci~losci w skorupie ziemskiej discolllinuities in Earth crust gl~hokie rozlamy

deep ji'actures

Rye. 2. Warunki strukturalne paleozoicznego trzonu G6r Swi~tokrzyskich: A - jednostki mor-fotektoniczne jak na ryc. I z lokalizacjll przekroju geologicznego CB) i linii profilu sejsrnicznego LT3 (C); B - schematyczny przekr6j geologiczny przez paleozoiczne struktmy defonnacyjne; C - prze-kr6j przez skorup~ litosferycznll na linii wycinka regionalnego profilu sejsmicznego L T3 [wg 19]. Obja.snienia symboli literowych na przekroju B: ACh - antyklina chl;Ciiiska, SG - synklina

gal~zicka, SK-L - synklinorium kielecko-lagowskie, FL - fald lysog6rski, SB - synklina

bodzentynska, A W-B - antyklina wydryszowsko-bronkowicka

Fig. 2. Structural conditions of the Holy Cross Mts. Paleozoic core: A - morphotectonic units as at fig. I with the line of the geological section CB) and the line of the seismic profile LT3 CC);

B - schematic geological section of the Paleozoic deformation structures; C - section of the litospheric crust along the line of the regional profile cutting LT3 [acc. 19]. Explanation of the letter and number symbols for the section B: ACh - Ch~ciny Anticline, SG - Gal~zice Sync line, SK-L - Kielce-Lag6w Synclinorium, FL- Lysog6ry Fold, SB - Bodzentyn

Sync line, AW-B - Wydrysz6w-Bronkowice Anticline

nicznie i wspolczeSnie stabilny.

Nie szukano tu zatem w tektonicz-nej mobilnosci przyczyn powsta-nia przestrzennego ukladu sieci

rzecznej i paleorzeiby. Chara-kterystyczny, odsrodkowy uklad

tutejszych rzek traktowano jako

starotrzeciorzt,;dowy relikt,

bt,;dq-cy nastt,;pstwem strukturalnej bu-dowy podloza z pogranicza gomej

kredy i starszego trzeciorzt,;du [25,

32]. Strukturalna budowa podloza

rowniez miala zadecydowac 0

glownych rysach orograficznych

obszaru: rownoleglych wzglt,;-dem siebie twardzieJcowych pas-mach gorskich i dzielqcych je denudacyjnych obnizeniach do-Iinnych [4, 32]. Taki poglqd, na

genezt,; i uklad sieci rzecznej oraz

na powstanie rzeiby Gor SWit,;to-krzyskich, zostal transponowany przez poiniejszych badaczy do

opracowan szczegolowych i

syn-tetyzujqcych [10, 11, 19, 20, 42, 46]. W opracowaniach tych nie uwzglt,;dniano zatem ewentual-nej mobilnosci neotektoniczewentual-nej i wspolczesnej podloza.

Problem mlodej aktywnosci tektonicznej, dobrze juz poznany

w wielu regionach Polski [49], w Gorach Swit,;tokrzyskich jest obe-cnie zaledwie sygnalizowany.

Przyklady takiej aktywnosci w polnocnym obrzezeniu mezozoi-cznym tych gor opisala Kosmo-wska-Suffczynska [21, 22], a w

obrt,;bie ich paleozoicznego trzonu - Kowalski [26-28]. Opisy te,

choc ujawniajq mlodq aktywnosc tektonicznq, nie dajq jednak

wy-starczajqcej podstawy do

przepro-wadzenia studium z zakresu

za-leznosci ukladu sieci rzecznej i rzeiby od aktywnego tektonicznie

czynnika.

Szczegolowe bad ani a

skoncen-trowano w pierwszej kolejnosci w Dolinie Kielecko-Lagowskiej,

jed-nej z pit,;ciu strukturalnych i fizy-czno-geograficznych jednostek paleozoicznego trzonu Gor

SWit,;to-krzyskich (ryc. I). 0 wyborze tej

jednostki zadecydowala zlozona, ale dobrze rozpoznana wglt,;bna

bu-regionow swiata, jak i Polski [1-3, 5, 6,15,16,30,31,35,

36,43,44,47,48]. Niemal we wszystkich opisanych przypad-kach wskazywano, ze rzeki i doliny majq swoje zalozenia w geologicznej stmkturze podloza, a dopiero przebudowa ich

ukladu i dalszy rozwoj - zalezq od tektonicznej aktywnosci tej struktury.

dowa stmkturalna,jak rowniez

czy-teIny rysunek hydrograficznej sieci, poprzecznie ulozonej

wzglt,;dem podstawowych elementow i kiemnkow

tektonicz-nych. Starano sit,; tu znaleic w trakcie prowadzonych badan odpowiedi na nastt,;pujqce pytania:

Gory Swi~tokrzyskie, jako tektoniczna jednostka w

calosci i w cz~sciach, byly uwazane za gorotwor

neotekto-308

I. Czy i jak paleozoiczny plan strukturalny gorotwom swit,;tokrzyskiego i jego skorupowe podloze wamnkowaly

mechanizm neotektonicznych i wspolczesnych mchow w Dolinie Kielecko-Lagowskiej?

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr 4, 1995

.;r. C 7:

'"

C T F. R RAN M A t. 0 P 0 L SKI TERRAN LYSOGORSKI

G

8000 10000

JfAI.oPOf.sKA Tt-:RRAN£ MASYW MAIJlPOI.sKI

Multl/lo/l'kcf M"~I'/t (j(lry

granity

granites

HO/I'

migmatyty i amfibolity migmatites and amphiholites

Swiftokr7ysk le Cl'n\'~ j~fl\ I.YSOCORY TF.RRANE STRHA I.YSOGURSKA 1.I"HIK,;ry 7.011., Skart.ysknK<lm. I gnejsy i fyllity gneises and phvllites

skaly osadowe sfaldowane folded sedimentary rocks

PLATFU!t\4A WSCHOONIOEUROPEJSKA

Ea\'I,',./! Eu,'o{/('un C"O/IlI/

Rye. 3. Przekr6j geologiczny przez paJeozoiczny masyw G6r Swiytokrzyskich i jednostki s'lsiednie ([ wg 39] nieco zmienione) Fig. 3. Geological section of the Holy Cross Mts. Paleozoic core and neighbouring units ([after 39] slightly changed)

ANTYKLINORIUM CHF,CrNSKO.KLIMONTOWSKIE

Ch ~ci l1y-K limon/oH'

An/ie/inoril/m 600 m npm 1 400 200 o 4km ~--'--""""'-~~ 500 m npm 300 100

-

-

----

... ....

_--

-.... osady kambryjskie Camhrian sediment.\' SYNKLlNORIUM KIELECKO·LAGOWSKIE K ielce-Lagow Synclinorium 2

osady paleozoiczne

Paleozoic sedimenls

~

I~I

trend undacyjno-blokowego odksztalcania

llndafion-blocky deformatioll trend

FALD LYSOGORSKI

Lysogory Fold

3

Lysa Gora

---...

--.--SYNKLlNA BODZENTYNSKA

Bodzenlyn Syncline

4

kierunki kompresyjncgo naporu

compressil'e stress directions

trend kompresyjnego postramiania elementamych fald6w trend afthe compressive steepening of elementaJY folds

Rye. 4. Przekroje geodynamiczne paleozoicznego trzollu G6r Swiytokrzyskich (A i B) na tIe gl6wnych jednostek tektonicznych (C) Fig. 4. Geodynamic profiles of the Holy Cross Mts. Paleozoic core (A and B), against the background of the main tectonic units (C)

2. Jak si~ ewentualnie przejawiala i przejawia(?) w

stru-kturze i rzeibie Doliny Kielecko-Lagowskiej mloda

aktyw-nose tektoniczna oraz jakie S4 jej konsekwencje w

regionalnym ukladzie sieci rzecznej?

Szczeg610w4 penetracj~ terenu przeprowadzono w 1993 r.,

podczas kt6rej dokonano obserwacji i zebrano wi~kszose

ar-gument6w, niezb~dnych do udokumentowania i

sformulowa-nia odpowiedzi na postawione pytania. Wykorzystano takZe

archiwalne i publikowane materialy geologiczne, dost~pne w

archiwach r6znych instytucji.

Morfologiczne i strukturalne cechy Doliny Kielecko-Lagowskiej

Dolina Kielecko-Lagowska jest usytuowana w osi

pa-leozoicznego trzonu G6r Swi~tokrzyskich, gdzie stanowi

centraln4, bardzo wyrainie zaakcentowan4 w krajobrazie

jednostk~ morfologiczn4 (ryc. 2). Jest to obnizenie 0

szero-kosci 5-9 km i dlugosci okolo 52 km, rozwini~te na linii

WNW-ESE. Jego dno tworzy w poziomie okolo 300 m

falist 4 r6wnin~, zalegaj4c4 przeci~tnie 50-300 m ponizej

wierzchowin morfologicznych kraw~dzi, ograniczaj4cych

OW4 r6wnin~ od p6lnoey (gl6wne pasmo G6r Swi~tokrzy­

skieh) i poludnia (pasma: Zg6rskie, Poslowiekie,

Dymin-skie, Brzeehowskie, Orlowinskie i Iwaniskie). W kierunku

wsehodnim jednostka ta przeehodzi w r6wnin~ Wyzyny

Opatowskiej, a w kierunku zaehodnim - w Pad6l

Straw-ezynski.

Dolina Kielecko-Lagowska swoimi morfologieznymi

grani-eami wiemie nasladuje graniee strukturalne synklinorium

kielec-ko-Iagowskiego (rye. 3A, B). Synklinorium to rozwint;lo si~ na

linii wgl~bnego rozlamu skorupowego (rye. 3 C), rozbijaj4eego

fundament litosferyezny, paleozoieznego kompleksu osado

-wego G6r Swi~tokrzyskieh, na dwa bloki 0 odmiennej

dy-namiee, przejawJaj4eej si~ eo najmniej od zarania ery

Przeglqd Geologiczny. vol. 43. I1r 4. 1995 ?ftf:? // /\~?J¥

>SQ2

Z;G(

6)<?

/77 7 )?7m~))'x?/ I \

\

\

:

/ ~~, ,,~ \ \ J I I \

\

/ , I f I \ \ ,1--... I ' \ ..-.. ... \ I! " " " " I I

®

"

H)

I ~\ v " , '... B

7(-

~')~~~~t~

2

I I I I I I I I I _J I ~ _, I : : I

"?-V~s;;==:'~£:~~=-:o-

p

-J~

--~~

~~:~,;

~

: ANTYKUNORIUM I SYNKLlNORIUM 'FALD l YSOG()RSKI SYNKLlN~ I ANTYKUNA

,CHIlCINSKO-KLlMONTOWSKIE: KIELECKO-LAGOWSKIE: . : RODZENTYNSKA : BRONKOWICKA Ch If C i n y -K I i 111 0 11 f 6 \I' K i e fee -L a g 6 ll' !.ysOg,OI:l' FfJld Bodzentyn ,~vllcfine BronkOll'ice Anticline

AnI i c I in 0,. i l/ In SYI1 cl i no r i u m

Rye. 5. Schemat neotektonicznego odnawiania paleozoicznego planu strukturalnego Gor Swi<:,:tokrzy -ski ch. Objasnienia symboli literowych i cyfr: A - etap finalny paJeogenskiej planacji zakonczony powierzchni'l zrownania (I); B - etap neogenskich i czwartorz<:,:dowych napr<:,:zen kompresyjnych

zakonczony odksztalceniem paleogenskiej powierzchni zrownania (1); C - schematyczny model

trzecio- i czwartorz<:,:dowych odksztalcen paJeogenskiej powierzchni zrownania (2); 3 - wysklepiaj'lce

wielkopromienne ruchy wznosZ'lce, 4 - undacyjno-blokowe sredniopromienne ruchy na przemian

wznosz'lce i obnizaj'lce, 5 - kompresyjne, drobnopromienne ruchy skracaj'lce promienie

elementar-nych faldow

Fig. 5. Scheme of the neotectonic restoration of the Holy Cross Mts. Paleozoic structure. Explanations

of the letter and number symbols: A - final stage of the Paleogene planation completed with the surface of planation; B - Neogene and Quaternary compressive stresses stage leading to the deformation of

Paleogene surface of planation (I); C - scheme of the Tertiary and Quaternary deformations of

Paleogene surface of planation (2), 3 - llndation positive movements, 4 - undation-blocky alternate positive and negative movements, 5 - compressive flexing movements to shorten the elementary folds

1···

..

1

~'7)1

osie antyklin

axes ofantyclines

1----1

osie elewacji transwersalnych

axes of transversal elevations

osie synklin

axes ofsynclil1es

~

I

kraw~dz wyniesienia antyklinorillm ch~cinsko-klimontowskiego

C1,,/ciny-Klimol1low Anticiinorium Edge

kraw~dZ nasllni~cia tysogorskiego

l~ysog6ry Overthrust Edge

Niekt6rzy autorzy

pr6-buj'l ostatnio interpretowac te blokijako terrany (rye. 4), uwi(!zione na przedpolu platformy

wschodnioeuro-pejskiej: malopolski od

po-ludnia i lysog6rski od

p6lnocy [40,41]. Kompleks paleozoicznych osad6w

po-krywowyeh z pogranieza

tyeh terran6w, w kaledon-sko-waryseyjskim eyklu diastroficznym zostal

pod-dany silnej kompresji i

kon-solidacji, a w konsekweneji sfaldowaniu, wgi(!eiu i ez(!-seiowo blokowemu

zrzuee-niu. Powstala w ten spos6b

ostateczna postac

struktu-ralna synklinorium

kielec-ko-Iagowskiego (rye.

3A--C).

Wgi(!eie I blokowe

zrzueenie synklinorium kielecko-Iagowskiego

od-bylo si(! wzgl(!dem

wynie-sionych w tym czasie kambryjskich osad6w, w faldzie lysog6rskim od p6lnoey oraz w

antyklino-rium

ch(!einsko-klimonto-Rye. 6. Rzeki Doliny Kielecko-Lagowskiej na tIe osi drobnych antyklin i synklin oraz wazniejszych transwersalnych elewacji. Ob-jasnienia symboli literowych antykliny: m - miedzianogorska, n - niewachlowska, k - kielecka, WK - Woli Kopcowej, b

-bielinska, I - lysogorska, ba - backowicka; synkliny: me - miedzianogorska, ne - niewachlowska, ke - kielecka, sz -szydlowkowska, R - Radlina, br - bartoszowinska, po - piotrowska, 19 -lagowska

Fig. 6. Rivers of the Kielce-Lagow Valley against the background of the slight anticlines and synclines axes and the main transversal

elevations. Explanation of the letter symbols anticlines: m - Miedziana Gora, n - Niewachlow, k - Kielce, WK - Wola Kopcowa,

b - Bieliny, l- Lysogory, ba - Backowice; synelines: me - Miedziana Gora, ne - Niewachlow. ke - Kielce, sz - Szydlowek, R

- Radlin, br - Bartoszowiny, po - Piotrow, 19 - Lagow

o

E

>

E

_,

®

(5.!...· .•.. : .. ,. .,...!...

S - - -

-\

_

~)-

- -

- -

- \

~ ~)-

- -

-

-

-i ~ ~ ~--- -' -' ".,:,., ... ; / >

.

.

A +T + +

rt"r\+

+ + + ...

tl'AD~I+

+

+ + ...

+~+

;. ... ;.

y

,~/

V

~ :

.

.

.

I

_~+tAE\++

~\

\.;:.Y

+

pionowe ruchy w gOT<;: vertical positive movements

pionowe ruchy w dol

vertical negative movements

Rye. 7. Przestrzenny uklad wvzl6w geodynamicznych w Oolinie

Kielecko-Lagowskiej (A) oraz ich rola w trawersowaniu przez

rzekv mobilnych przeszk6d tektonicznych (B). Objasnienia

sym-boli literowych: A - osie antyklin, S - osie synklin, E - osie

elewacji, 0 - osie depresji; AE, AD, SE i SO - wvzly

geodyna-miczne na przecivciu streftektonicznie mobilnych

Fig. 7. Kielce-Lag6w Valley: spatial pattern of the geodynamic

nodes (A) and the role played by them in traversing the unstable

tectonic impediments by rivers (B). Explanations of letter

sym-bols: A - axes of anticlines, S - axes of synclines, E - axes of

elevations, 0 - axes of depressions, AE, AD, SE, and SO

-geodynamic nodes at the junction of the tectonic unstable zones

A

_1\

B

_1\ / '- / v

'"

_'"

·2 _-"" 0 ₀ 0 c: x- v

'"

010 0 c: sE 5 ~ 11 ~ lOo.!::! 9 N _{7 6} 4

t~ ~

t

...

t~

t

.D .D

t

~

tB

t

0 =cl <1l - ' '-Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr 4, 1995 wskim od poludnia (ryc. 3B). Fald lysog6rski, jako jedno

-stka strukturalna i morfologiczna, jest obalony i nasuni~ty w kierunku poludniowym na mlodopaleozoiczne osady

po-krywowe synklinorium. Od poludnia natomiast kambr

za-nurza si~ schodowo pod te osady p6lnocnymi skrzydlami antyklin: dyminskiej, niestachowskiej i orlowinskiej. Uj~ty w takie ramy strukturalne srodkowy i g6my paleozoik Do -liny Kielecko-Lagowskiej, przy uwzgl~dnieniu struktury

gl~bokiego podloza, m6gI podlegac silnemu faldowaniu.

Powstalo w ten spos6b wiele drugorz~dnych fald6w, kt6re Sq asymetryczne, przechylone, bqcli obalone na poludnie, miejscami nawet nasuni~te. Dajq one lqcznie z systemem

poprzecznych i podluznych uskok6w, faldowo-blokowq

struktur~ dna Doliny Kielecko-Lagowskiej.

Litologiczno-tektoniczna tresc synklinorium kielecko-lagowskiego i pozostalej cz~sci paleozoicznego trzonu,

zo-stala w mezozoiku najpierw wlqczona w os bruzdy

dunsko-polskiej i pogrqzona w morzu, ana przelomie kredy i trzeciorz~du - wyniesiona i sci~ta przez paleogetiskq powierzchni~ zr6wnania [12,19,38,42].

Dolina Kielecko-Lagowska w obecnej postaci morfolo

-gicznej, zgodnie z wynikami przeprowadzonych na tym

obszarze badati [26, 27], nie powstala w erozyjno-denuda

-cyjnym cyklu, a za sprawq zachodzqcych w neogenie i

czwartorz~dzie (?) undacyjno-blokowych ruch6w (ryc. 5). Ruchy te, genetycznie zwiqzane z tektogenezq karpackq,

odnowily gl6wne rysy paleozoicznego planu strukturalnego

swi~tokrzyskiego g6rotworu. Poszczeg61ne bloki strukturalne

na linii poprzecznego przekroju, wskutek kontrakcji

kompre-syjnej ulegly na przemian wyniesieniu i obnizeniu, zgodnie z

zasadami tektoniki typu klawiszowego. Potwierdza to wiele

terenowych przeslanek, m.in. paleogetiska powierzchchnia

zr6wnania, kt6ra w blokach wyniesionych zalega ok. 100 m

wyzej, anizeli w blokach wzgl~dnie zrzuconych [26].

Siec rzeczna

Sie6 rzeczna, w obr~bie Doliny Kielecko-Lagowskiej, og6lnie ma uklad poprzeczny do paleozoicznych kierunk6w tektonicznych,

C

1\ "-3 2 I

~

t

}

Vv~1

~

prekambr Precambrian era

paleozoik (bez kambru)

Paieozoic era

miocen

Miocene

.~...r kambr

Cambrian

osie transwersalnych clewacji [wg 23]

axes ()(transversal elevations [ace. 23]

mezozoik

Mesozoic era

Rye. 8. Podluzny przekr6j geologiczny przez synklinorium kielecko-lagowskie oraz wplyw elewacji na uklad rzek: A - duzy, B

-sredni, C - brak wplywu

Fig. 8. Geological section along the Kielce-Lag6w Synclinorium and the influence of elevations on the river pattern: A - great influence,

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr4, /995

/

/

•

,

"

A mnpm uskoki faults nasuni~cia overthrust osie antyklin axes of anliclines P. POSLOWICKIE Pos/owj("1' Range !tOO G, Pierscicnica A.OYMINSKA Dyminy Anticlille

w~z.ly geodynamicznc na skrzyzowaniu: antykliny z elcwacj

(AE), antykliny z depresjq (AD), synkliny z elewacj'l(SE)

i synkliny z depresj'l (SD)

geodynamic nodes af rhejzUlctiol1S of anticline and elevatio (AE), anticline and depression (AD), sync/ine and elevation (S!:',,), and sync/ine and depression (SO)

/ _{osie synklin} / / axes of sYllclines / / ..\ elewacje transwersalne ..j

..I _{transversal elevations} .;

dcpresje transwersalne

transversal depressions

a wi~c jest takZe poprzeczna wzgh:dem jej

mor-fologicznej osi (ryc. 6). Uklad ten powstal w zaraniu trzeciorz~du, na okrywajqcej paleozoiczny

trzon Gor Swicetokrzyskich serii epikontynentalnch osadow mezozoicznych. Po paleogeriskiej epigenezie paleozoicznego trzonu spod tych osadow, owa siee rzeczna, zachowujqc uklad z tego okresu, zostala niezgodnie nalozona na jego odslonicetq w ten

sposob struktur~ tektonicznq i powstalq w jego

obr~bie rzezbce [25].

W miejscach, gdzie rzeki przecinajq w Doli-nie Kielecko-Lagowskiej osie lokalnych anty-klin i synklin paleozoicznych, obserwuje sice

bardzo czcesto wyrazne zaklocenia ich przebiegu. Rzeki zmieniajq tu kierunek, odstcepujqC w ten

sposob od odziedziczonego, starotrzeciorzce

-dowego ukladu. Zjawisko to, ktoremu w doli-nach i strefach przydolinnych, towarzyszq zwykle wyrazne slady dzialalnosci destru-kcyjnch procesow fluwialnych i denudacyjnch oraz zwiqzane z nimi formy rzezby, wskazuje niedwuznacznie, ze mamy tu do czynienia z tektonicznie "zywymi" faldami [26]. Podobne przejawy aktywnosci i konsekwencje morfol ogi-czne wykazujq transwersalne elewacje i depre

-sje, zestawione dla Gor Swicetokrzyskich przez Kowalczewskiego [23]. Dostrzezono takZe

gdzieniegdzie i udokumentowano wspolczesnq

aktywnose niektorych uskokow. Takq aktyw

-nose tektonicznq przejawia m.in. nozycowy

uskok srodkowej Lubrzanki [29], w sqsiedztwie

ktorego notowane Sq od czasu do czasu trz~sienia ziemi [17,37].

W~zly geodynamiczne

Lokalne antykliny i synkliny, 0 typowych dla

tego regionu waryscyjskich kierunkach

WNW-ESE, w poludniowej i srodkowej czcesci Doliny

Kielecko-Lagowskiej ukladajq sice akordantnie do jej osi morfologicznej i ramujqcychjq kraw~­

dzi strukturalnych (ryc. 6). Jedynie w polnocnej

cz~sci tej jednostki, obserwuje sice lekkoskosne

ulozenie tych element6w tektonicznych do czola nasunicecia faldu lysogorskiego (dyskordancja do 6, sporadycznie do 10°). Ulozenie rzek jest tutaj konsekwentne (poprzeczne) do

laramij-ski ch kierunk6w tektonicznych NW-SE,

prze-P. KAOZIEI.NIANSKIE K(l(bil'lnia Range P. SZYDlJ'lWKOWSKlE S=ydldl\"ek Range

A'

p, DI\RROWSKIE Dqhrowa Range DOL BIAI.O(;ONSKA Billlogon V(dk,I' P. CZARNOWSKIE Czanuiw Rallge m npm 400 200 S. IlIALOGONSKA Bw/ogo/J Sync/ine S. KIELECKA Kielce S)'lldine A. NIEW ACHLOWSKA

NiewllchiIJlr AI/lidinl' S. MIEOZIANOGORSKA A1IedziaJ/(J GlJ/'a '~l'1lcfil1e

SYNKLINORIUM KIELECKO - LAGOWSKJE

K1ELCE - LAG()W SYNCL1NORJUM

o 0,5 1,5 2 km

Rye. 9. Mapa geologiczna odkryta obszaru A zestawiona na podstawie material6w kartograficznych Filonowicza [7] i poprzeczny przekr6j geologiczny na linii A-A'

Fig. 9. Uncovered geological map of the area A, compiled on the basis of cartographic materials by Filonowicz [7] and geological section along the A-A' line

B

1'. flRZECHOWSKIE

Br:;ech()lII Range

Przeglqd Ge%giczny, vo!. 43, nr 4, 1995

sZqee, eo objawia site w terenie morfostruktu-ralnymi nabrzmieniami. W wtezIach typu SE i AD, w kt6rych nakIadajq site dodatnie i ujemne tendeneje dynamiezne podloza, konsekwencje morfostrukturalne Sq wypadkowq tyeh tendencji. W pierwszym przypadku (SE) powstajq undula-eyjne ugiteeia w osiaeh transwersalnyeh elewacji, w przypadku drugim (AD) - w osiaeh antyklin. WtezIom typu SD, z uwagi na sumowanie site tu tendeneji obnizajqeyeh, towarzyszq morfostrktu-ralne obnizenia terenu. Omawiane Wtez1y tworzq w Dolinie Kieleeko-Lagowskiej od trzeeh do eztereeh r6wnoleznikowyeh stref, wyznaezo-nyeh przez osie antyklin i synklin.

Kazda taka strefa, poezynajqc od zachodu,

B'

KRAINSKI GRZBIET Krajno Rid;:f! 350

-I<::(;4'.l9.Si:1>;~~~~~~~~~~~~~~fu;Jr:f'5:~~~%5~~~~~~~

250 150

NieSfach6w Anticlille

A. WOLl JACHOWEJ

Wo/a Jm'hOH'll Anlichlle

F ALD L YSOGORSKJ LywgiJl)' Fold A. DALESZYCKA Daleszyce Anticline s. NIESTACHOWA Nieslcu:h6,~' SyndilU' s. RADLINA RadUn SYllc'line

s. MIEDZIANOGORSKA

Miedzia/JQ G,)ra Syl/c/fnt'

SYNKLINORTUM KIELECKO - LAGOWSKIE

K1ELCE - LACDW SYNCL1NOR1UM

o

_, 0,5 1,5 2 km

! !

Rye. 10. Mapa geologiezna odkryta obszaru B zestawionajak ryc. 9 i poprzeczny przekr6j geologiczny na linii B-B'. Objasnieniajak naryc.9

Fig. 10. Uncovered geological map of the area B, compiled as at Fig. 9, and geological section along the B-B' line. Explanations as in Fig. 9

trwale z okresu wezesnego trzeciorztedu [25]. Rzeki nie przeeinajq site zatem z paleozoieznymi faldami w pelni pod kqtem prostym. Dyskordaneja kqtowa mitedzy tymi kierun-kami doehodzi nawet do 15 i witeeej stopni. Transwersalne elewaeje i depresje Sq w tej sytuaeji prastopadle do osi antyklin i synklin, ale z kolei lekko dyskordantne, a tylko miejseami r6wnolegle do starotrzeeiorztedowego przebiegu rzek (rye. 6).

W powstalej sytuaeji osie antyklin i synklin z jednej

strony, osie elewaeji i depresji z drugiej, tworzq w obrtebie dna Doliny Kieleeko-Lagowskiej eharakterystyczny, krato-wy plan przestrzenny regionalnyeh naprtezeri (rye. 6 i 7 A). Charakterysteznq eeehq tego planu, pr6ez linijnie zaakeento-wanyeh r6wnoleznikowyeh i poludnikowyeh stref tektoniez-nej mobilnosei (wypitetrzania i obnizania), w miejseaeh ieh

krzyzowania site Sq eztery typy strukturalnyeh wtezI6w

geo-dynamicznyeh (rye. 7). W tezIy te r6Znicuje odmienna

dynami-ka, zwiqzana z parq nakladajqeyeh site w danym punkeie przejaw6w tektonieznieznej mobilnosei podloza. W tyeh pun-ktaeh mogq site sumowac tendeneje tektoniezne 0 podobnyeh

znakaeh (,,+ +" i ,,- _") bqdi redukowac tendeneje 0 znakaeh przeeiwnyeh (,,-+ i + _"). Tak zr6znieowane

geodynamiez-ne WtezIy powstaly na przeeiteeiaeh:

- antykliny (A) z elewaejq (E) - (AE ++),

- synkliny (S) z elewaejq (E) - (SE - +),

- antykliny (A) z depresjq (D) - (AD - +),

- synkliny (S) z depresjq (D) - (SD - -).

WtezIy typu AE ehrakteryzujq zsumowane ruehy

wzno-jest reprezentowana przez zmieniajqee site pary wtezl6w: na osiaeh antyklin - AE-AD-AE ... , na osiaeh synklin

-SE-SD-SE ... Osie elewaeji i depresji transwersalnyeh dajq z kolei strefy uIozone poludnikowo 0 nasttepujqeym rytmie

wtezl6w: na osiaeh elewaeji - AE-SE-AE ... , na osiaeh depresji - AD-SD-AD ...

Odksztalcenie sieci rzecznej

Przestrzenny ukIad sieei rzeeznej w Dolinie Kieleeko-Lagowskiej ma ceehy, zwiqzane z mIodq aktywnosei q tekto-nieznq zar6wno faId6w,jak i wtez16w geodynamieznyeh. Sq to zwykle odehylenia rzek od pierwotnyeh,

starotrzeeiorzte-dowyeh kierunk6w.

W strefaeh pomitedzy r6wnoleznikowymi eiqgami Wte-zI6w geodynamieznyeh, rzeki lokujq site prawie zawsze w osiaeh transwersalnyeh depresji i majq nie zmieniony,

typo-wo poprzeezny uklad. Idqe od zaehodu takq prawidlowosc wykazuje rzeka Bobrza, potem Sufraganiee, Silniea i Lu-brzanka oraz Belnianka (rye. 6, strefa A na rye. 8). Dalej w

kierunku wsehodnim prawidIowosc ta stopniowo zaeiera site, eo dokumentuje ukIad rzeki Lagowiey (strefa B na rye. 8), az zupelnie zanika w przypadku insekwentnej rzeki Koprzywianki na wsehodzie (strefa C na rye. 8).

Odeinki rzek w strefaeh synklin i powstalyeh w ieh osiaeh wtezI6w geodynamicznyeh, majq zwykle zmieniony

bieg z poludnikowego na r6wnoleznikowy -

Przeg!qd Geo!ogiczny, vo!. 43, nr 4, !995

(ryc. 6). Odchylenie od pierwotnego kierunku nast<:;puje tu

w lewo, b'ldi w prawo i daje si<:; sIedzic - w ulozonych w trzy r6wnoleznikowe strefy - osiach synklin (ryc. 6):

- miedzianog6rskiej i bartoszowinskiej, - niewachlowskiej i piotrowskiej ,

- kieleckiej, Radlina i Lagowa.

Podobne odksztalcenia, zapisane nagl'l lub stopniow'l zmian'l biegu rzeki, maj'l miejsce na bezposrednim przed-polu antyklin i zwi'lzanych z nimi w<:;zl6w

geodynamicz-nych. S'l to dwie r6wnoleznikowe strefy przypadaj'lce na antykliny:

- Bukowej, bartoszowinskiej i bockowskiej,

- niewachlowskiej, kieleckiej, bielinskiej i lagowskiej.

Ulozone r6wnoleznikowo w Dolinie Kielecko-Lagowskiej strefy, w kt6rych rzeki zostaly odksztalcone od pierwotnego, poprzecznego ukladu, pokrywaj'l si<:; we wszystkich przypad-kach z Iokalnymi antyklinami i synklinami. lest niemal regul'l, ze w obrazie topograficznym antykIin glacjalne i glacjofluwialne

osady S'l znacznie zredukowane, a w wielu miejscach odslania si<:; paleozoiczne podloze. Przypadaj'lce na te strefy, odcinki dolin rzecznych S'l wyrainie zw<:;zone, gl<:;biej wci<:;te, 0 slabo

rozwi-ni<:;tych w dnie akumulacyjnych pokrywach fluwialnych. Maj'l one og6hlie cechy antecedentnych przelom6w.

l

W przypadku synklin natomiast pokrywa osad6w

10-C

P. OR!.OWINSKIE

Or/ml"lll.\' RungI'

A. ORI.OWINSKA Or/owillY Antic/illt'

S. RADLlNA Radfin S),l1cfilll!

dowcowych i wodnolodowcowych jest zwarta, a jej profil pelniejszy. Dominuj'lce tu poludniowopolskie gliny

zwalo-we [33], dobrze poznane zwalo-we wkopach pod infrastruktur<:; komunaln'l na terenie Kielc, maj'l zarowno nad osiami

syn-klin, jak i nad ich skrzydlami profil 0 jednakowej grubosci. Gliny te wykazuj'l ponadto w poprzecznych przekrojach horyzontalno-wkksl'l makrostruktur<:;, dopasowan'l do mor-fologicznego ugi<:;cia poprzecznego profilu synkIiny. Przy-padaj'lce na synkliny odcinki dolin rzecznych, wyplycone i poszerzone, charakteryzuj'l sk z kolei dobrze rozwini<:;t'l akumulacyjn'l pokryw'l fluwialn'l osadow dennych.

Trawersowanie przez rzeki tektonicznych przeszk6d Kazd'l z dwu typ6w - wyr6znionych w Dolinie Kielec-ko-Lagowskiej stref - przeszk6d tektonicznych, rzeki tra-wersuj'l przy udziale geodynamicznych w<:;z16w (ryc. 7b). W przypadku antyklin z w<:;zlami 0 sekwencji:

AE-AD-AE ... , trawersowanie takiej przeszkody zachodzi najczc:sciej w wc:ile typu AD. W w<:;ile tym wznOSZ'lce tendencje

anty-kliny S'l neutralizowane obnizan'l depresj'l poprzeczn'l. Przy bardziej aktywnych depresjach dochodzic moze nawet do koncentrycznego, dosrodkowego ukladu rzek (rye. 9, 10). Po pokonaniu w ten spos6b przeszkody rzeki z reguly

po-wracaj'l do mi<:;dzyelewacyjnego ukladu poprze-cznego. W<:;zly typu AE tej strefy, w ktorych sumuj'l si<:; tendencje wznOSZ'lce, powoduj'l z ko-lei spychanie i znaczne odchylanie rzek od pier-wotnego, poprzecznego ulozenia. Rzeki te kierowane S'l zwykle do w<:;z16w AD, gdzie do-piero trawersuj'l przeszkod<:; (ryc. 9, 11).

Rola wc:zlow geodynamicznych w trawerso-waniu przez rzeki synklin jest r6wniez. decydu-j'lca. Tworz'l one w ich osiach sekwencje:

SE-SD-SE ... i powoduj'l, ze rzeki na przedpolu takiej strefy, b'ldi w jej osi przechodz'l z ukladu poprzecznego w uklad sub- lub insekwentny. Tak odksztalcone rzeki pokonuj'l w6wczas

prze-szkodc: w wc:ile typu SE (ryc. 9, 10, 12). lezeli jednak pi<:;trzenie elewacji nie jest w pelni kom-pensowane wginan'l synklin'l, dochodzi do

omi-jania przez rzek<:; rosn'lcej przeszkody

strukturalnej i lokowania si<:; jej w strefach mic:-dzywc:zlowych pogkbianej synkIiny (ryc. 10,

11). W w<:;zlach typu SD z kolei, daj'lcych w

P. BIEI.INSKIE Bieliny Rang('

A. BIEI.INSKA

Rieliny Al1li("lille

C'

P.I.YSOC;()RSKIE

L.l'sogriry Rang('

FAI.D I.YSOGORSKI

L)'sog(jry Fold

°

0,5 1,5 2km MS. ieMIEDZIANOGORSKA d=iana G{ira SYIU.:IiI1t'

S. BARTOSZOWTNSKA

Burtns=ol1"il1), Sync/int:

SYNKLINORIUM KIELECKO LAG OWSKIE

KIELCE LACDW SYNCLfNORIUM

Rye. 11. Mapa geologiczna odkryta obszaru C zestawiona jak ryc. 9 i poprzeczny przekr6j geologiczny na Iinii C-C'. Objasnienia jak na ryc. 9

Fig. 11, Uncovered geological map of the area C, compiled as at Fig. 9, and geological section along the C-C' line. Explanations as in Fig. 9

D E

q

O.~ P. ORLOWINSKIE Or/owiny Range A. OCIESII;CKA Oc:iesek Anticline P. IWANISKIE /waniska Range 2 km S. LAGOWSKA

Lag(hI'Sync/fnL' PIIl(A. :ki PLUCEK Anliclilu'

S. PTOTROWSKA

PiOlrolt' Syncline

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr 4, 1995

Rye. 12. Mapa geologiczna odkryta obszaru D

zesta-wiona na podstawie material6w kartograficznych [wg

45,18] oraz poprzeczne przekroje geologiczne na Ji

-niach D-D' i E-E'. Objasnienia jak na ryc. 9

Fig. 12. Uncovered geological map of the area D,

compiled on the basis of cartographic materials [45,18]

and geological sections along the D-D' and E-E' lines. Explanations as in Fig. 9

D'

P. JELENIOWSK1E

Jf'Ienioll' Rongl:'

m npm

550

S. PLUCEK rAI.l) LYSOG6RSKI

Pluck; Synr.line l.ysog(iry Fold E'

A. DOCKOWIC

Boi:koll'ic:e Alllidine

P. JELENIOWSKlE

Jelt'Jliow Range

FALD I.YSOG6RSKI Ly:wgri/J' Fold m npm 550 250 150

SYNKLINORJUM KIELECKO LAGOWSKIE

K1ELCE LACOW SYNCLINORIUM

morfologii strukturalne obnizenia, ma rrueJsce

wymu-szanie koncentrycznego, dosrodkowego ukiadu rzek (ryc. 9,

11, 12). Rzeki z takiego w~zta Sq wyprowadzane na og6i osiq transwersalnej depresji.

Zestawienie wynik6w

1. Przeprowadzone w Dolinie Kielecko-Lagowskiej obserwacje ujawniiy, nie notowane do tej pory, przykiady mlodej mobilnosci tektonicznej. Mobilnosc ta, objawiajqca si~

odnawianiem paleozoicznego planu strukturalnego g6rotworu

swi~tokrzyskiego, a w omawianej doIinie-skracaniem prornie

-ni drobnych antyklin i synklin oraz ozywianiem transwersalnych

elewacji, depresji i uskok6w, miala swoje ir6dio w naciskach

tektonicznych, przenoszonych lateralnie z poludnia, od ksztal-towanego w rnlodszym trzeciorz~dzie tektogenu karpackiego i jego przedg6rskiego rowu.

2. Mlodej aktywnosci tektonicznej w Dolinie Kielecko-Lagowskiej sprzyjala jej budowa strukturalna, a rnianowicie:

stary, skorupowy rozlam w jej podlozu, wyniesione tektonicznie

ramujqce jq od p6lnocy i pohldnia jednostki morfostrukturalne oraz blokowe, blokowo-faldowe i faldowe wyksztalcenie w

kaledonsko-waryscyjskim cyklu, tworzqcego jej dno,

paleo-zoicznego kompleksu osadowego.

3. Bezposredni wplyw na odksztalcanie i przebudow~

w Dolinie Kielecko-Lagowskiej, przetrwalego ze starszego

trzeciorz~du ukladu sieci rzecznej, mialy ozywiane

tektoni-cznie, lokalne antykliny i synkliny oraz transwersalne ele-wacje i depresje, ana skrzyzowaniu tych mobilnych

stref-cztery typy r6zniqcych si~ aktywnosci q tektonicznych w~­

z16w geodynamicznych:

- w~zly typu AE-przeci~ie antykIiny (A) z elewacjq (E),

- w~zly typu AD - przeci~cie antykliny (A) z depresjq (D),

- w~zly typu SE-przeci~cie synkliny (S) z elewacjq (E),

- w~zly typu SD -przeci~ie synkliny (S) z depresjq (D). 4. Is tot a odksztalcania i przebudowy starotrzeciorz~do­

wej sieci rzecznej w Dolinie Kielecko-Lagowskiej polegata

na tym, ze na bezposrednim przedpolu tektonicznie

aktyw-nych antyklin i w osiach podobnie aktywaktyw-nych synklin, rzeki w wi~kszosci przypadk6w przechodzily z pierwotnego

ukla-du poprzecznego w uklad sub- lub insekwentny. Trawerso-wanie przez rzeki tektonicznej przeszkody nast~powalo:

- w przypadku antykliny w w~ile typu AD, rzadziej

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr 4, 1995

- w przypadku synkliny w w~ile typu SD, a w odo-sobnionych przypadkach w w~ile typu SE.

W~zly typu AE tworz'l w morfologii strukturalne na-brzmienia i odpychaj'l rzeki, w~zly typu SD z kolei warun-kuj'l strukturalne niecki, wymuszaj'lce dosrodkowy uklad rzek.

5. Uzyskane wyniki upowazniaj'l do sformulowania, wychodz'lcej poza postawiony problem, konkluzji:

- stare g6rotwory, polozone w strefie oddzialywari napr~zeri migruj'lcych od mlodych, aktywnych tektogen6w,

mog'l bye neotektonicznie mobilne i ulegae znacznej prze-budowie,jezeli maj'l blokowo-faldow'l struktur~, a w gl~bo­ kim podlozu skorupowym - rozlamy,

- przeksztalcony pierwotny uklad sieci rzecznej, w obr~bie starych g6rotwor6w, uwazanych za tektonicznie stabilne, moze bye, m.in. dowodem ich neotektonicznej aktywnosci.

Literatura

BAUMGART-KOTARBA M. 1984 - [W:] H. Marus

z-czak (red.), Przew. Zjazdu PTG w Lublinie, UMCS, Lub-Iin, cz. 1: 65-66.

2 BRYCZKOWSKI M. 1986 - Prz. Geogr., 58: 411-440. 3 CHAIN WJ. (red.) 1974- Geotektonika og6lna. Wyd. Geol. 4 CZARNOCKIJ. 1922 - Posiedz. Nauk. PIG, 2 : 13-15. 5 DYJOR S. 1987- [W:] A. Jahn, S. Dyjor (red.), Problemy m!.

neogenu i eopleistocenu w Polsce. Wroclaw: 13-42. 6 DYJOR S. 1993 - [W:] W. Zuchiewicz (red.),

Konferen-cja Komisji Neotekt. Kom. Bad. Czwart. PAN Neotektoni-ka Polski: metodyNeotektoni-ka, datowania, przykIady regionalne. Wyd. UJ, Krak6w: 15-16.

7 FILONOWICZ. P. - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Kie1ce. Wyd. Geol.

8 FILOSOFOW W.P. 1975 - Osnowy morfomietricziesko-mu mietodu poiskow tiektoniczieskich struktur. Ibidem: 1-232.

9 GIERIENCZUK KJ. 1960 - Tiektoniczeskije za konomier-nosti w orografii u riecznoj sieti RllSkoj rawniny. Zap. Wseisojuzn. Gieogr. Obszcz. Lwow.

10 GILEWSKA S. 1972 - [W:] M. Klimaszewski (red.), Geo-morfologia Polski. PWN.

11 GILEWSKAS.1987-Geogr.Pol.,53: 19-41. 12 GLAZEK 1., KUTEK J. 1976 - [W:] Przew. 48 Zjazdll

Pol. Tow. Geol.: 14-51,

13 GUTERCH A. 1980 - Pub I. Inst. Geophys. Pol. Acad. Sci., 115: 347-358.

14 GUTERCH A., KOWALSKIT., MATERZOK R., PAJ-CHEL J., PERCHUC E. 1976 - [W:] Przew. 48 Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 52-58.

15 HARASIMIUK M. 1980 - Rzeiba strukturalna Wyzyny Lubelskiej i Roztocza. Wydz. BioI. i Nauk 0 Ziemi, UMCS,

Lublin.

16 HENKIEL A. 1977- Zaleznosc rzeiby Kar'pat zewnt<trz -nych od blldowy geologicznej jednostek fliszowych i ich glt<bokiego podloza. Wydz. BioI. Nauk 0 Ziemi, UMCS,

Lllblin.

17 JANCZEWSKI E. 1932- Posiedz. Nauk. PIG, 33: 70-72. 18 JURKIEWICZ H. 1971-Billl. Inst. Geol., 242: 5-27. 19 KLATKA T. 1964 - Rocz. Glebozn., 15: 129-162. 20 KLIMASZEWSKI M. 1956 - Prz. Geogr., 30: 3-30. 21 KOSMOWSKA-SUFFCZYNSKA D. 1976 - [W:] I Sesja

Sprawozdawcza Inst. Nauk Fizycznogeogr. Uniw. Warsz.,

Warszawa: 75-86.

316

22 KOSMOWSKA-SUFFCZYNSKA D. 1986 - Miscellanea Geographica: 31-40.

23 KOWALCZEWSKI Z. 1963 - Kwart. Geol., 7: 572-586. 24 KOW ALCZEWSKI Z. 1981 - Prz. Geol., 29: 334-340. 25 KOWALSKI B. 1988 - Prz. Geogr., 60: 329-351. 26 KOWALSKI B. 1993 - [W:] Przew. Terenowy 42 Zjazdu

Pol. Tow. Geogr. w Kie1cach. Kielce: 45-53.

27 KOWALSKI B.1993 - [W:] H. Chmal, A. Traczyk (red.), Materialy II Zjazdu Geomorfolog6w Polskich. Morfologia g6r srednich, Lqdek Zdr6j: 38-39.

28 KOWALSKI B. 1993 - [W:] Przew. Terenowy 42 Zjazdu Pol. Tow. Geogr. w Kie1cach. Kielce: 63-72.

29 KOWALSKI B., JASKOWSKI B. 1993 - [W:] W. Zu-chiewicz (red.), Konferencja Komisji Neotekt. Kom.

Bad. Czwartorzt<du PAN Neotektonika Polski: Metody-ka, datowania, przyklady regionalne. Wyd. UJ, Krak6w: 20-2l.

30 LASKOWSKA-WYSOCZANSKA W. 1983 - [W:] Mat. III Kraj. Symp. Wsp61czesne i neotektoniczne ruchy skorupy

ziemskiej w Polsce, 4: 207--221, Ossolineum, Wrodaw. 31 LASKOWSKA-WYSOCZANSKA W. 1993 - Ann. Soc.

Geol. Pol., 63: 119-151.

32 LENCEWICZ S. 1934 - [W:] Congr. Intern. de Geogr. Varsovie 1934, Excursion B 3/1, Warszawa: I-50. 33 LYCZEWSKAJ. 1972- Pr. Inst. Geol., 64: 5-108. 34 MIZERSKI W. 1991 - Ewolucja tektoniczna regionu Iyso

-g6rskiego G6r Swit<tokrzyskich. Rozpr. Uniw. W'!rsz, War -szawa, 362.

35 OLLIER C. 1978 - [W:] J.L. Davies, M.A. Willians (red.), Landform Evolution in Australasia. ANU Press, Canberra: 5-47.

36 ORNE A.R. 1992 - [W:] D.G. Janell (red.), Geographical Snapshots of North America. The Guilford Press, New York- London: [43-149.

37 PAGACZEWSKI J. 1972 - Mater. Pr. Inst. Geofiz. PAN, 51: 3-36.

38 POZARYSKI W. 1976 - [W:] Przew. 48 Zjazdu PTG w Starachowicach. Wyd. Geol.: 7-[3.

39 POZARYSKI W., DEMBOWSKI Z. [979 - Mapa geo[o-giczna Polski i kraj6w sqsiednich. Wyd. Geol.

40 POZARYSKI W., GROCHOLSKI A., TOMCZYK H., KARNKOWSKI P., MORYC W. [992 - Prz. Geol., 40: 643-651.

41 POZARYSKI W., TOMCZYK H. 1993 - Ibidem, 41: 687-695.

42 RADLOWSKA C. 1967 - Probl. Zagosp. Ziem G6rskich KZZG PAN, 4: 51-69.

43 STARKEL L. 1976 - [W:] Mat. I Kraj. Symp. Wsp6lczes -ne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce, 2 Wyd. Geol.: 127-133.

44 TALLING P.J., BURBANK D.W., LEEDER M.R., LAW-TON T.F. [992 - [W:) Neotectonics recent advances. Abs-tract Volume, Cambridge: 70-71.

45 W ALCZOWSKI A. 1969 - Objasnienia do Szczeg610wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, ark Lag6w. Wyd. Geol.

46 WROBLEWSKI T. 1977 - Rocz. Swit<tokrz. KTN, 5: 9-22. 47 ZUCHlEWICZ W. 1984 - [W:] H. Maruszczak (red.),

Przew. Og61nopol. Zjazdu Pol. Tow. Geogr. w Lublinie, Wyd. UMCS, Lublin, cz. I: 95-98.

48 ZUCHlEWICZ W. 1987 - [W:] A. Jahn, S. Dyjor (red.), Problemy mIodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce.

Os-solineum: 211-225.

49 ZUCHlEWICZ W. 1993 - Prz. Geol., 41 : 360-369. 50 ZAKOW A H. 197 [ - Biul. lust. Geol., 242: 59-102