Wst¿p
Introduction
Krajobraz dolin rzecznych oraz ich funkcje nieustannie zmieniajñ siö.
Obecnie, szczególne znaczenie ma przede wszystkim zachowanie bñdĒ poprawa aktualnego stanu rzek i do- lin rzecznych, z drugiej zaĈ strony utrzymanie równowagi pomiödzy gospodarczym ich wykorzystaniem a wartoĈciami ekologicznymi.
Krajobraz doliny rzeki Ilmenau, stanowiñcej lewy dopäyw ãaby (Elbe), to specyficzny krajobraz kulturowy [Schulz 2000]. Ilmenau przepäywa przez poäudniowo -wschodniñ czöĈè historycznego regionu Niemiec zwa- nego Pustaciñ Lüneburskñ (Lünebur- ger Heide), w tym miasta Uelzen, Bad Bevensen, Lüneburg, okolice Win- sen, a takĔe przez wsie o duĔym po- tencjale przyrodniczo -kulturowym w postaci äñk, wrzosowisk, torfowisk, obszarów leĈnych, gäazów narzuto- wych, stanowisk archeologicznych, uĔytków rolnych, pastwisk, na któ- rych wypasajñ siö od wieków owce rasy wrzosówka, alei brzozowych, duĔych obszarów z nasadzeniami ja- äowca, czy wreszcie ukäadów wsi, za- budowy mieszkalnej, obiektów tech- nicznych, uĔytkowych, czy sakral- nych. Obszary poäoĔone na zachód od rzeki wchodzñ w granice parku Naturpark Lüneburger Heide, który powstaä w celu ochrony wrzosowisk, znajdujñcych siö w dolinie ãaby.
Unikalny krajobraz doliny rze- ki Ilmenau nie tylko w otulinie par-
ku, ale i w granicach cennych krajo- brazowo terenów jest chroniony po- przez zapisy planistyczno -prawne, co pozwala zachowaè równowagö pomiödzy uĔytkowaniem rolniczo- -turystycznym regionu a zacho- waniem wyjñtkowych walorów.
W Niemczech obszary chronio- ne Natura 2000 stanowiñ 9,3% po- wierzchni, natomiast w regionie Nie- dersachsen 6,9%. W Powiecie Uel- zen wyróĔniono 6 obszarów ochro- ny gatunków fauny i flory, w tym najwiökszy z nich – dolinö rzeki Il- menau. Wskazane byäoby utrzyma- nie wartoĈci krajobrazu w przyszäo- Ĉci tym bardziej, Ĕe pomimo wyso- kiej dbaäoĈci o przestrzeþ przez jed- nostki administracyjne, instytucje, ale takĔe mieszkaþców i turystów, do- strzega siö przypadki äamania prze- pisów poprzez zmianö funkcji tere- nu, przeksztaäcenia istniejñcej zabu- dowy w celu odmiennego niĔ prze- widziano uĔytkowania, wykorzysty- wanie niedozwolonych materiaäów budowlanych itp.
Celem pracy jest analiza aktual- nego stanu krajobrazu w dolinie rze- ki Ilmenau (Niemcy), a takĔe okreĈle- nie moĔliwoĈci jego zrównowaĔone- go ksztaätowania i rozwoju w przy- szäoĈci.
O rzece Ilmenau
About the Ilmenau River
KaĔda rzeka ma swojñ specyfi- kö i jak okreĈla Gutry -Korycka (2001) czösto niepowtarzalny typ ustroju hy-
O k ra jo b ra zi e w d o lin ie rz ek i I lm en a u A gn ie sz ka A le ks a nd ra J a sz cz a k
About the
Landscape of the
Ilmenau Valley
drologicznego, który jest odzwier- ciedleniem wpäywu, jaki Ĉrodowi- sko przyrodnicze wywiera na obieg wody w jej zlewni. Rzeka Ilmenau przepäywajñca przez region Lüne- burger Heide (Niedersachsen) wy- róĔnia siö charakterystycznñ struktu- rñ. Rzeka ta, o däugoĈci 107 km, któ- rej prawy dopäyw stanowi Stederau, natomiast lewy Gerdau ma swój po- czñtek na poäudnie od miasta Uel- zen, natomiast na póänoc od Wi- sen (Lühe) wpäywa do Elbe (ãaby).
Na obszarze 5 240 ha w dolinie rze- ki äñcznie z jej dopäywami (Born- bach, Gerdau z Kiehnmoor i Ma- schbruch, Röbelbach, Vierenbach, Forellenbach i Dieksbach) obowiñ- zuje ochrona gatunków fauny i flory [FFH -Gebiet], [Mertens D i in. 2007, Kaiser T. i in. 2009].
Ilmenau posiada II klasö czy- stoĈci wody, mimo zanieczyszczeþ pochodzñcych z produkcji rolnej na obszarach poäoĔonych w jej oto- czeniu. Natomiast kilka wczeĈniej wspomnianych rzek stanowiñcych dopäywy Ilmenau ma I i II klasö czy- stoĈci, co jest rzadkoĈciñ w regionie.
Rzeka jest nieznacznie regulowana lub ma niezmieniony profil, struktu- rö, co daje siö zauwaĔyè zwäaszcza na odcinku Bad Bevensen -Lüneburg.
W konsekwencji w wielu miejscach wytworzyäy siö tereny czasowo i re- gularnie podmokäe z charakterystycz- nymi zbiorowiskami roĈlinnymi i ga- tunkami fauny [Materiaäy Nieder- sächsischer Landesbetrieb…2007].
Walory krajobrazu w dolinie rzeki Ilmenau
Landscape values in the Ilmenau River valley
Krajobraz doliny rzeki Ilmenau byä ksztaätowany w ciñgu tysiöcy lat.
Pierwotnie obszar ten stanowiä las, nastöpnie w wyniku ingerencji czäo- wieka poczñwszy od Ĉredniowie- cza, stopniowo wypalano lasy przy- gotowujñc przestrzeþ pod uĔytkowa- nie rolnicze. Zasiedlanie Lünebur- ger Heide postöpowaäo juĔ od XI w., zaĈ drewno posäuĔyäo do budowy i ogrzewania domów oraz produkcji soli w pobliskim Lüneburgu (Lüne- burger Saline). Aby rolnictwo mogäo lepiej siö rozwijaè w regionie o wy- jñtkowo niskim potencjale uĔytko- wym, na gruntach leĈnych Ĉcinano wierzchniñ warstwö urodzajnñ, która po poäñczeniu z obornikiem stanowi- äa nawóz rozrzucany na pola. Miej- sca, z których pozyskano wierzch- niñ warstwö, zostaäy czöĈciowo po- zbawione wartoĈci, a przez to mo- gäy tu rosnñè tylko maäo wymagajñ- ce gatunki, tworzñc charakterystycz- ne zbiorowiska roĈlinne. Wystöpujñ- ce dziĈ w krajobrazie Pustaci Lüne- burskiej wrzosowiska (niem. heide) sñ wiöc skutkiem przeksztaäceþ an- tropogenicznych.
Niestety od 150 lat powierzch- nia wrzosowisk jest coraz mniejsza wskutek zbyt intensywnej gospodarki rolnej oraz wtórnych zalesieþ [Mate- riaäy Gemeinde Bad Bevensen 2009].
Sposobem na zachowanie wrzoso- wisk jest hodowla owiec siedmiu ras i „Ĉcinanie” urodzajnej warstwy gle- by. Poczñtki aktywnej ochrony uni- kalnego krajobrazu wrzosowisk wiñ- Ĕñ siö z pierwszñ dekadñ XX w. Wte- dy to wytyczono granicö parku Na- turpark Lüneburger Heide.
W krajobrazie polodowco- wym Lüneburger Heide wyróĔnia- jñ siö liczne pagórki, wzniesienia, przy czym w dolinie rzeki sñ one nie- wielkie, ok. 50 metrowe. Wystöpujñ tu zbiorowiska leĈne, w tym lasy ol- sowe i äögowe, lasy bukowe, a tak- Ĕe torfowiska i mokradäa nie torfo- we oraz wrzosowiska. Okoäo 35%
ich powierzchni jest pod ochronñ prawnñ. W ciñgu wieków zasiedla- no dawne tereny leĈne, zakäadano wsie o typowych ukäadach okolni- cy, co wiñzaäo siö z karczowaniem lasów i w konsekwencji (obecnie w pobliĔu miejscowoĈci) wystöpu- jñ w wiökszoĈci pola uprawne, pod- mokäe äñki i pastwiska.
W celu wyróĔnienia walo- rów przyrodniczych i kulturowych w dolinie rzeki Ilmenau (na odcinku Uelzen -Lüneburg), obszar badaþ po- dzielono na poszczególne jednostki (z uwzglödnieniem wsi), wobec któ- rych dokonano szczegóäowej anali- zy aktualnego stanu krajobrazu. Celo- wo przedstawiono jednostki wiejskie, ze wzglödu na szczególny potencjaä przyrodniczo -kulturowy oraz mniej- sze przeksztaäcenia struktury doli- ny rzecznej, nie uwzglödniajñc przy tym w analizie miast Uelzen i Lüne- burg. Badania terenowe przeprowa-
dzono w okresach wiosenno -letnich 2008 i 2009 r. W tym czasie wyko- nano równieĔ analizö ruralistyczno- -krajobrazowñ oraz przyrodniczñ w miejscowoĈciach Emmendorf, Walmstorf, Nassennottorf, Jastorf, Klein Bünstorf, Bad Bevensen, Me- dingen, Binenbüttel, a takĔe okreĈlo- no moĔliwoĈè ich rozwoju (ryc. 1).
Odcinek Emmendorf (gmina Emmen- dorf, powiat Uelzen)
Rzeka tworzy obszar chroniony – roz- lewisko FFH -Gebiet „Ilmenau mit Ne- benbächen” w kierunku zachodnim pomiödzy miejscowoĈciñ Kirchweye a Hoystorf o powierzchni 5,381 ha [Materiaäy Niedersächsischer Lan- desbetrieb…2007]. Wytworzyäy siö tu charakterystyczne podmokäe äñki i pastwiska o wysokiej bioróĔnorod- noĈci gatunkowej. Na skraju pod- mokäych äñk wystöpujñ zadrzewie-
nia Ĉródpolne z przewagñ wierzby kruchej i olszy szarej. Przy drodze Kirchweye -Emmensdorf rosnñ drze- wa owocowe (takĔe na miedzach), rzñd jabäoni (stare odmiany), na- tomiast przy drodze Emmensdorf- -Nassennottorf – aleja brzozowa.
W miejscowoĈci wyróĔniono roĈlinnoĈè planowanñ w postaci grup drzew tworzñcych skwer. W grani- cach dziaäek rosnñ wysokie drze- wa (dñb szypuäkowy, buk pospolity) i wystöpujñ przedogródki, sady lub pojedyncze drzewa owocowe oraz roĈlinnoĈè pionowa – pnñcza na Ĉcia- nach budynków. Na uwagö zasäuguje zabudowa mieszkalna i gospodarcza z duĔñ liczbñ niemieckich domów halowych i budynków o konstrukcji ryglowej. Obiekty sñ najczöĈciej za- mkniöte w ukäadzie zagrody w pro- stokñt lub nieregularny ksztaät (ryc. 2).
Odcinek Walmstorf (gmina Emmen- dorf, powiat Uelzen)
Rzeka meandruje tradycyjnie przez podmokäe äñki i pastwiska, przepäy- wajñc przez miejscowoĈè od stro- ny poäudniowo -wschodniej i dalej päynñc po stronie wschodniej w kie- runku Nassennottorf. Przy drodze, w pobliĔu mostu, zaskakuje duĔa liczba róĔnorodnych gatunków krze- wów (róĔa pomarszczona, róĔa dzi- ka, czeremcha zwyczajna, bez czar- ny, chmiel zwyczajny, gäóg dwuszyj- kowy), natomiast dalej, wzdäuĔ rze- ki, znajdujñ siö nasadzenia topoli osi- ki i wierzby kruchej. We wsi wystö- pujñ rzñdowe nasadzenia buka po- spolitego oraz ogrody przydomowe (zwäaszcza w zabudowie zagród go- spodarskich).
Walmstorf to niewielka osada z duĔymi gospodarstwami, cieka- wymi obiektami architektonicznymi, w tym domy mieszkalne o konstruk- cji ryglowej, gospodarcze murowa- ne w górnej czöĈci konstrukcji ryglo- wej w zagrodach na planie trapezu.
Odcinek Nassennottorf (gmina Em- mendorf, powiat Uelzen)
Rzeka w pobliĔu miejscowoĈci prze- päywa przez äñki i pastwiska, w kie- runku póänocnym skröca w lewñ stronö tworzñc malowniczy wñwóz.
W bezpoĈrednim otoczeniu wy- ksztaäciäy siö zbiorowiska roĈlinnoĈci szuwarowej, dalej kierunku wschod- nim zadrzewienia leĈne (w przewa- dze sosna, dñb, brzoza, buk) i Ĉród- polne, maäe zbiorniki – oczka wod- ne. Dalej, w kierunku wsi, znajdu- Ryc. 1. Mapa z zaznaczonym obszarem badaþ (oprac. autorka na podstawie materiaäów
Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten - und Naturschutz) Fig. 1. Map with the marked research area (by the author, based on materials from Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz)
je siö plantacja Ĉwierka pospolitego i srebrzystego, przy drodze zaĈ – ale- ja brzozowa, natomiast przy drogach wewnötrznych wiodñcych na pola – aleje z drzew owocowych. We wsi funkcjonujñ obecnie dwa gospodar- stwa rolne (dawniej cztery) z zabu- dowñ niemieckich domów halowych (przeksztaäconych) i gospodarczñ.
Odcinek Jastorf (gmina/miasto Bad Bevensen, powiat Uelzen)
Krajobraz rolniczy wyróĔniajñ pola uprawne (ziemniaki, kukurydza), äñki i pastwiska. Fragmenty zwartych kompleksów leĈnych (las mieszany) znajdujñ siö w na póänoc od wsi, na- tomiast w pobliĔu zadrzewienia Ĉród- polne. Ok. 800 m od miejscowoĈci zaczyna siö linia brzegowa jeziora Ja- storfer See. Tutaj teĔ w 1977 r. usta- nowiono obszar chroniony Natur- schutzgebiet „Vogelfreistätte Jastorfer See” o powierzchni 16,5 ha w celu ochrony ptactwa wodnego [Mate- riaäy Niedersächsischer Landesbe- trieb…2007]. Teren ten, zaczynajñcy siö wzdäuĔ kanaäu Elbe -Seitenkanal, obejmujñcy teren podmokäy z lasem w kierunku póänocnym, a koþczñcy siö liniñ przecinajñcñ jezioro (ryc. 3).
Okoäo 1 km od miejscowoĈci znajduje siö kanaä Elbe Seitenkanal.
Przez wieĈ przepäywa równieĔ rzeka Röbbelbach, która jest prawym do- päywem Ilmenau. Röbbelbach jeden raz „przecina” kanaä, natomiast rze- ka Ilmenau dwukrotnie. Na wschód od miejscowoĈci znajduje siö wznie- sienie Rübenberg. Przed wsiñ po pra- wej stronie drogi, w pobliĔu kanaäu
rzödowo nasadzone sñ drzewa owo- cowe, natomiast aleja przydroĔna (klonowa), jak równieĔ wielogatun- kowe krzewy (m.in. dereþ biaäy, Ĉnie- guliczka biaäa, róĔa pomarszczona) rosnñ tuĔ przed kanaäem. W miej- scowoĈci w pobliĔu przystanku au- tobusowego zauwaĔono dwa rzödy topoli biaäej oraz mäode nasadzenia Ĉwierka pospolitego, zaĈ przy rzeczce Röbbelbach kilka okazów olszy sza- rej i döbu szypuäkowego. Aleja przy- droĔna (döbowa) ciñgnie siö w kie- runku Bad Bevensen.
We wsi znajduje siö kilka war- toĈciowych obiektów mieszkalnych i gospodarczych o konstrukcji ryglo- wej. W pobliĔu miejscowoĈci znaj- dujñ siö stanowiska archeologicz- ne ze znaleziskami ze wczesnej epoki Ĕelaza. Na uwagö zasäuguje Ryc. 2. Tradycyjna zabudowa we wsi Emmendorf
Fig. 2. Traditional building in Emmendorf village
fakt, Ĕe od nazwy miejscowoĈci po- chodzi „kultura jastorfska” – kultu- ra wczesnej epoki Ĕelaza z okresu przedrzymskiego. Zasiög wystöpo- wania stanowisk „kultury jastorfskiej”
uwzglödnia obszar dorzecza dolnej ãaby, czasem inne lokalne stanowi- ska w Niedersachsen, Meklemburgii i Brandenburgii [Künnemann 1995].
Odcinek Klein Bünstorf (gmina/mia- sto Bad Bevensen, powiat Uelzen) R z e k a p r z e p ä y w a w k i e r u n k u wschodnim od wsi. W bezpoĈred- nim otoczeniu rzeki znajdujñ siö uĔytki rolne – pola uprawne, äñki i pa- stwiska oraz typowe zadrzewienia wierzby i olchy, natomiast w kierun- ku wschodnim od rzeki las mieszany z przewagñ sosny i brzozy. Niezwy- käñ wartoĈè stanowi obszar wrzoso- wiska Klein Bünstorfer Heide, zaj- mujñcego powierzchniö 15 ha [Ma- teriaäy Niedersächsischer Landesbe- trieb 2007] pomiödzy rzekñ Ilmenau a kanaäem Elbe -Seitenkanal (ryc. 4).
Na obszarze Klein Bünstorfer Heide znajdujñ siö stanowiska ar- cheologiczne i Ĉlady 57 miejsc po- chówku ludzi z epoki brñzu. W póä- nocnej czöĈci wrzosowiska w 1942 r.
odnaleziono Ĉlady prawdopodob- nej zabudowy drewnianej o däugo- Ĉci 23 m i szerokoĈci 6,8 m [Künne- mann 1995]. We wsi zlokalizowane jest kilka domów halowych i zabu- dowa gospodarcza o konstrukcji ry- glowej (ryc. 5).
Odcinek Bad Bevensen (gmina/mia- sto Bad Bevensen, powiat Uelzen) Ilmenau przepäywa przez kurort Bad Bevensen, znany ze Ēródeä jodowo- -solankowych, od strony wschodniej.
Wäñcza siö w teren parku zdrojowego i na tym odcinku ma przede wszyst- kim funkcjö rekreacyjno -sportowñ, a takĔe krajobrazowñ. Znaczñce jest wäñczenie rzeki w zieleþ projektowa- nñ parku zdrojowego, a takĔe tereny zieleni w centrum miasta.
Park zdrojowy skäada siö z par- ku parterów kwiatowych (Rabatten- park), który byä wäñczony w system miejskiego parku krajobrazowego w latach 60. XX w. oraz ogrodów te- matycznych np. Ogrodu Zmysäów (Garden der Sinne), Ogrodu Zega- ra Säonecznego (Sonnenuhrgarden) [Materiaäy Gemeinde Bad Beven- sen 2009].
Rzeka przepäywajñc przez park tworzy pötlö. W tym miejscu, na jed- nym z brzegów rzeki utworzono spe- cjalny pomost zanurzony w wodzie, po którym kuracjusze mogñ space- rowaè w celach leczniczych. W kie- runku Medingen znajdujñ siö rozle- gäe podmokäe äñki oraz wzdäuĔ ĈcieĔ- ki rowerowej – aleja wierzbowa.
W kierunku póänocnym rzeka prze- päywa przez malowniczy wñwóz (las bukowy) w kierunku Medingen. Tu- taj tworzy zakola przez zwarte kom- pleksy leĈne. W mieĈcie znajduje siö wiele obiektów zabytkowych, w tym sakralne – koĈcioäy Trzech Króli, Ĉw.
Józefa, mieszkalne i uĔytkowe.
Odcinek Medingen (gmina/miasto Bad Bevensen, powiat Uelzen) Rzeka z Bad Bevensen przepäywa przez wñwóz w lesie (charaktery- styczna buczyna), nastöpnie przez podmokäe äñki i pastwiska w kierunku Medingen. Od tego odcinka dolina rzeki jest maäo przeksztaäcona, wo- bec czego obszary leĈne i äñki wpisa- ne sñ jako chronione. W lasach jest wiele gäazów narzutowych.
W miejscowoĈci najwaĔniej- szym obiektem jest klasztor Ĕeþski, Ryc. 4. Wrzosowisko Klein Bünstorfer Heide Fig. 4. The Klein Bünstorfer Heide moor
poäoĔony w otoczeniu lasu. Pierwsza zabudowa klasztorna w Medingen powstaäa z 1336 r., zostaäa spalona w wyniku poĔaru w 1781 r., a nowy klasztor powstaä zaĈ w 1787 r. Tu- taj znajduje siö park i ogród przy- klasztorny [Materiaäy Gustav Strese- mann… 2009].
Odcinek Binenebüttel – Lüneburg (gmina Binenebüttel, powiat Uelzen) Ilmenau przepäywa przez podmokäe äñki, pola uprawne od strony wschod- niej Binenbüttel, nastöpnie w kierun- ku Lüneburga meandruje przez las.
Na zachód od miejscowoĈci znaj- dujñ siö „Dzikie Wrzosowisko” (Wil- de Heide). Przy drogach zlokalizo- wano zadrzewienia alejowe, w tym alejö chronionñ. W kierunku Mel- bek po obu stronach rzeki znajdujñ siö lasy. W okolicach miejscowoĈci Grünhagen zaczyna siö zasiög ob- szaru chronionego „Lüneburger Ilme- nauniederung mit Tiergarten” o po- wierzchni ok. 389 ha i rozciñga siö on aĔ do centrum Lüneburga, przy czym w granicach powiatu Uelzen zostaje ok. 25 ha, natomiast pozo- staäy obszar (ok. 364 ha) przypisany jest do powiatu Lüneburg [Materiaäy Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten - und Natur- schutz 2007].
W miejscowoĈci znajduje siö kilka obiektów zabytkowych, miesz- kalnych o charakterystycznym stylu dolnosaksoþskim, koĈcióä z otocze- niem, mäyn ze stawem.
MoËliwoÅci
zrównowaËonego rozwoju doliny rzeki Ilmenau
The possibilities of sustainable development of the Ilmenau River valley
Jak okreĈla Gacka -Grzesikiewicz (2001) przyszäe uĔytkowanie i zago- spodarowanie dolin rzecznych nie moĔe upraszczaè i ujednolicaè struk- tury krajobrazu, a takĔe umniejszaè zachowanej róĔnorodnoĈci biolo- gicznej. Dlatego teĔ utrzymanie ciñ- gäoĈci struktury przestrzennej do- lin rzecznych charakteryzujñcych siö bogactwem siedlisk i nisz eko- logicznych, peäniñcych funkcje ko- rytarzy ekologicznych i umoĔliwia- jñcych rozprzestrzenianie siö gatun- ków, jest warunkowane zmianñ po- dejĈcia do ochrony zasobów wod- nych oraz wprowadzeniem szczegól- nych zasad gospodarowania w doli- nach rzecznych, w tym projektowa- nia i lokalizacji inwestycji.
W przypadku doliny rzeki Il- menau juĔ dawno zwrócono uwagö na jej specyfikö i szczególnñ wartoĈè.
DuĔe znaczenie ma ochrona istniejñ- cych zasobów przyrodniczych i kul- turowych. OkreĈlone zapisy praw- ne warunkujñ na tym obszarze roz- wój poszczególnych funkcji. Jako racjonalne zdaje siö byè w wyzna- czonych obszarach dalsze uĔytko- wanie rolnicze, przy czym zwiñzane
jest ono gäównie z uĔytkowaniem äñk i pastwisk na terenach zalewowych.
Ochrona dotyczyè powinna równieĔ terenów leĈnych z ograniczeniem ich wystöpowania na obszarze wrzoso- wisk. Tutaj wskazane jest utrzymanie wypasu owiec oraz wykonanie nie- zbödnych zabiegów ograniczajñcych rozwój warstwy urodzajnej.
Ze wzglödu na szczególne wa- lory moĔliwy jest rozwój turystyki, ale tylko takich jej form (turystyka zdrowotna, piesza, rowerowa, wod- na, np. kajakowa), które nie spowo- dujñ drastycznych zmian w krajo- brazie. Na caäym obszarze funkcjo- nujñ z powodzeniem szlaki tema- tyczne. WĈród nich wyróĔniè moĔ- na szlak „ćladami dawnych wieków”
uwzglödniajñcy stanowiska archeolo- giczne i nawiñzujñcy do kultury ja- storfskiej. Szlak rowerowy Ilmenaura- dweg posiada doskonaäñ infrastruktu- rñ informacyjno -postojowñ (cele edu- kacyjne), zaĈ ĈcieĔka wykorzystuje istniejñce drogi (najczöĈciej szutro-
we, leĈne), nie powodujñc dodatko- wych zmian w krajobrazie zwiñza- nych z budowñ nowych, utwardzo- nych nawierzchni. Innym przykäa- dem jest szlak wrzosowisk np. Kle- in Bunsdorfer Heide z wytyczonymi ĈcieĔkami, miejscami wypoczynko- wymi i tablicami informacyjnymi dla turystów, mäodzieĔy szkolnej.
Podsumowanie
Conclusion
Doliny rzeczne tworzñ spe- cyficzny system ekologiczny zwiñ- zany z bioróĔnorodnoĈciñ siedlisk i w zwiñzku z tym istnieje potrzeba jego ochrony. Sposób zagospodaro- wania dolin rzecznych okreĈla moĔ- liwoĈè ingerencji czäowieka, jednak- Ĕe niedopuszczalne jest przekracza- nie przez niego pewnych przepisów, ustaleþ, zasad ich zrównowaĔonego ksztaätowania. Szczególnie waĔne jest zachowanie równowagi pomiö- dzy potrzebami mieszkaþców lub tu- rystów a ochronñ Ĉrodowiska w opi- sanym przypadku doliny rzeki Ilme- nau. Dlatego teĔ naleĔaäoby:
nie dopuĈciè do obniĔenia war- toĈci przyrodniczej i krajobrazo- wej terenów nadrzecznych, pod- mokäych äñk i pastwisk, a takĔe zbiorowisk leĈnych;
zachowaè produkcjö rolnñ, skie- rowanñ w stronö gospodarki eko- logicznej (na terenach do tego przeznaczonych);
na obszarze unikalnych w skali europejskiej wrzosowisk, utrzy-
maè wypas owiec oraz ograniczaè powstanie urodzajnej warstwy;
okreĈliè moĔliwoĈci wäaĈciwego zagospodarowania turystycznego, wprowadzenia nowej infrastruk- tury do skali przedsiöwziöcia, aby nie przekroczyè wskaĒników okreĈlonej pojemnoĈci i chäonno- Ĉci turystycznej danego terenu;
utrzymaè lub wprowadziè zadrze- wienia Ĉródpolne, zlokalizowa- ne na obszarze podmokäych äñk i pastwisk oraz charakterystyczne w regionie zadrzewienia na grani- cach dziaäek rolnych;
zachowaè i dbaè o walory kul- turowe regionu, charakterystycz- nñ architekturö, szczególnie nie- mieckie domy halowe oraz nie dopuĈciè do przeksztaäceþ ich tkanki.
Ryciny wykonaäa autorka.
Figures by author.
Agnieszka Aleksandra Jaszczak Katedra Architektury Krajobrazu i Agroturystyki Uniwersytet Warmiþsko -Mazurski w Olsztynie Department of Landscape Architecture and Agrotourism
University of Warmia and Mazury in Olsztyn
Literatura
1. Gacka -Grzesikiewicz E., 2000, Zasady zagospodarowania dolin rzecznych na przykäadzie Wisäy [w:]
„Przyroda Polska” nr 11.
2. Gutry -Korycka M., 2001, Repre- zentacja ustroju hydrologicznego rzek na tle zmiennoĈci klimatycznej i zasobów [w:] „Geograficzne uwa-
runkowania ustroju rzek” pod red.
M. Gutry -Koryckiej, WGSR UW War- szawa, s. 21–28.
3. Kaiser T., Mertens D., Zimmer- mann M., 2009, Naturschutzgro- ßprojekt Lüneburger Heide, Nieder- sachsen. Eine Bilanz nach 14 -jähriger Projektlaufzeit [w:] „Natur und Land- schaft. Zeitschrift für Naturschutz und Landschaftspflege“, nr 9/10, s. 353–361.
4. Künnemann W., 1995, Jastorf – Geschichte und Inhalt eines archäo- logischen Kulturbegriffs [w:] „Die Kunde“, N. F. 46, s. 61–122.
5. Schulz S., 2000, Bedeutung des Tourismus für die Lüneburger Heide.
Hochschule Bremen, Fachbereich Nautik/Internationale Wirtschaft. In- ternationaler Studiengang Tourismu- smanagement, Bremen, s. 23.
6. Materiaäy Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten - und Naturschutz, 2007, Ha- nover.
7. Materiaäy Gemeinde Bad Beven- sen (maszynopis), 2009, Bad Beven- sen.
8. Materiaäy Gustav Stresemann In- stitut in Niedersachsen e.V. Europäi- sches Bildungs - und Tagungshaus, 2009, Bad Bevensen.
9. Mertens D., Meyer T., Wormanns S., Zimmermann M., 2007, 14 Jahre Naturschutzgroßprojekt Lüneburger Heide. – VNP -Schriften, Niederha- verbeck, s. 1–139.
