Widok Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, pod red. Stanisławy Borkowskiej

Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, pod

red. Stanisławy Borkowskiej, Instytut Pracy i Spraw

Socjalnych, Warszawa 2002, ss. 389.

Przygotow ania Polski do przystąpienia do Unii Europejskiej rozpoczęły się w wyjątkowo trudnym okresie. Proces dostosowawczy, zainicjowany w 1994 r., zbiegł się bow iem z procesam i transform acji system ow ej, które rozpoczęły się zaledwie pięć lat wcześniej. Sytuacja taka rodziła dwojakie konsekwencje; z je d ­ nej strony przyspieszała proces przemian, a z drugiej obarczała społeczeństwo ogromnymi kosztami. Specyficzne uwarunkow ania w ewnętrzne w szystkich kan­ dydujących krajów, w tym także Polski, były ponadto niejednokrotnie powodem niepokojów, w ątpliwości i zastrzeżeń zgłaszanych przez państw a członkowskie w zw iązku z ich przyjęciem do struktur unijnych. N ie bez znaczenia dla for­ m ułow ania podobnych sądów pozostawało i nadal pozostaje w ystępowanie zja­ w iska bezrobocia, bezrobocia na skalę masową.

W Polsce w latach 1945-1989 jaw ne i m asowe bezrobocie nie było znane, po prostu nie istniało. Reform y ekonom iczne początku lat 90-tych, zm ierzające do stabilizacji i restrukturyzacji gospodarki, spowodow ały diam etralną zm ianę sytu­ acji na rynku pracy. N iedobór siły roboczej, w ynikający z nadm iernego zatrudnie­ nia, zastąpiony został w wyniku tych działań znaczną jej nadw yżką i jaw nym bezrobociem. D la społeczeństwa i dla rządzących było to ogrom nym zaskocze­ niem, a brak dośw iadczeń i wzorów postępowania w tej zupełnie nowej sytuacji - sytuacji niedoboru m iejsc pracy sprawił, że podejm ow anie decyzji zawierających praw ne i instytucjonalne rozw iązania w tym zakresie odbywało się chaotycznie i w pośpiechu. Jako główna przyczyna bezrobocia w Polsce w skazywane jest „nałożenie się now ych stosunków rynkowych na starą strukturę gospodarczą i rządzące w niej m echanizm y” . W tak ogólnym określeniu zawiera się jednak cały katalog przyczyn o różnej proweniencji i charakterze, których nie sposób jest enum eratywnie wyliczyć i wskazać. W skazuje to jednocześnie na konieczność podjęcia wielotorowych i w ieloaspektowych działań w zakresie popraw y sytuacji na rynku pracy, które należy postrzegać i w prowadzać w życie pakietowo. W iążą się one przede w szystkim z przyjętą przez Polskę m etodologią Unii Europejskiej w sferze w ytyczania celów narodow ej strategii zatrudnienia. C ztery filary tej strategii: popraw a zatrudnialności, zw iększenie adaptacyjności przedsiębiorstw i pracow ników do now ych w arunków konkurencyjności gospodarki, rozwój przedsiębiorczości oraz likwidacja nierówności n a rynku pracy rzutujących też na nierówności społeczne - w przyjętych przez Polskę dokumentach zostały dostoso­ w ane i zaadaptowane do konkretnych, panujących w naszym kraju warunków. Sporządzenie i przyjęcie wszelkich aktów prawnych musi być oparte na solidnej bazie naukowej, którą dawały szeroko zakrojone badania zarówno dotyczące sytu­ acji na rynku pracy, ja k i ogólnych tendencji i kierunków rozwoju gospodarczego.

Jednym z licznych opracowań podejm ujących pow yższą problem atykę jest publikacja Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych pod redakcją Stanisławy B orkow ­

skiej pt. R ynek pracy wobec integracji z Unią Europejską. Jest to raport z badań zrealizowanych w ram ach Projektu Celowego Zamawianego, ustanowionego przez Kom itet Badań N aukow ych na zamówienie M inistra Pracy i Polityki Spo­ łecznej. G łów nym celem tych badań, ja k podkreśla S. Borkowska, było: - rozpoznanie sytuacji na polskim rynku;

- identyfikacja barier integracji w ystępujących n a rynku pracy; - określenie korzyści z integracji, uwzględniając ich horyzont czasowy; - określenie kierunków działań, jakie należy podjąć, aby zmniejszyć negatywne

skutki integracji z U E oraz zagw arantować korzyści z niej płynące.

A nalizą objęto przede wszystkim okres przedakcesyjny, ale w prezentow a­ nych symulacjach i w prognozach uwzględniono także okres po przystąpieniu Polski do UE, aż do 2005 czy 2010 r. Dla kompleksowej oceny naszej sytuacji obok analiz porównawczych z UE jako całością przedstawiono również dośw iad­ czenia Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii, obejmujące kilka lat przed i po akce­ sji do UE.

Praca podzielona je st na cztery części. Część I podejmuje problem atykę Za­

trudnienia i bezrobocia w drodze do Unii Europejskiej i obejmuje trzy rozdziały.

W rozdziale I nakreślono tło, które je st podstaw ą dokonania rzeczowych analiz, zaw artych w kolejnych rozdziałach; pośw ięconych przem ianom na rynku pracy w Polsce (II) oraz sytuacji na wsi w tym zakresie (III). Część II zaw iera analizę głównych determinant rynku pracy w Polsce w perspektyw ie integracji z UE i również obejmuje trzy rozdziały. Przedstawiono w nich; determ inanty m akro­ ekonom iczne (IV), analizę systemu edukacji w pow iązaniu z rynkiem pracy (V) oraz analizę w pływ u wynagrodzeń i kosztów pracy na tenże (VI). Podm ioty funk­ cjonujące na rynku pracy oraz ich współdziałanie w zakresie polityki rynku pracy to przedm iot rozw ażań części III. O tw iera j ą w zasadzie ju ż rozdział VII zaw ie­ rający ocenę pracy i gospodarowania pracą w przedsiębiorstwach oraz wpływ ty ­ chże na rynek pracy. Znaczenie dialogu społecznego zaś om ówione zostało w rozdziale VIII. Rozdział IX to analiza roli państw a w szczególności w zakresie realizowanej przezeń polityki rynku pracy. Drogowskazy dla dalszych działań w zakresie zatrudnienia i bezrobocia zawarte są w zamykającej całość opracowa­ nia części IV. N iektóre m ateriały statystyczne i szczegółowe wyniki badań ankie­ tow ych oraz objaśnienia m etodologicznych zawarto zaś w aneksach.

Celem rozdziału I je st w skazanie potencjalnych korzyści i zagrożeń zw iąza­ nych z akcesją Polski do UE, a także charakterystyka unijnego modelu rynku pracy i dokonujących się w nim przemian. Jedną z najgłośniejszych i najbardziej proble­ mowych, zw łaszcza dla naszych niem ieckich sąsiadów, kw estią je st realizacja za­ sady swobodnego przepływ u osób. Stanisława Borkowska (autorka rozdziału I) podkreśla, że kraje UE zachowały w tym zakresie kom petencje dotyczące ustala­ nia zasad dostępu do swego rynku dla pracowników krajów trzecich i mogą, na zasadach bilateralnych, obejmować niektóre z nich preferencjam i. Rozważając

potencjalne korzyści i koszty związane z przystąpieniem do Unii, A utorka zwraca uw agę na konieczność uwzględnienia w ielu czynników wewnętrznych, nie zaw ­ sze bezpośrednio związanych z procesami integracji, które rzutować będą na skalę korzyści i rozm iary poniesionych kosztów. Dokonując analizy modeli gospodaro­ w ania zasobami pracy stwierdza, że zachodzące w tym zakresie zm iany m odelu unijnego dają zdecydowanie pozytywne efekty, a wkroczenie na tę ścieżkę przez Polskę rodzi nadzieję na skuteczne rozw iązywanie problem ów rynku pracy.

P róbą odpowiedzi na pytanie, na ile polski rynek pracy przybliżył się do unij - nego i ja k pod tym w zględem lokuje się Polska w peletonie aspirujących krajów Europy Środkowo-W schodniej jest rozdział II. Zawarto w nim szczegółowe in­ formacje dotyczące zatrudnienia i bezrobocia w okresie przedakcesyjnym w Pol­ sce, uwzględniając zachodzące zmiany, poziom aktywności zawodowej ludności, strukturę zatrudnienia oraz zagadnienia związane z elastycznością i stopniem re­ gulacji rynku pracy.

Specyfika i w aga rynku pracy na wsi skłoniła autorkę do podjęcia odrębnej analizy, opartej głównie n a rozległych badaniach ankietowych, w rozdziale III. W skazując n a niewielkie pozytywne zmiany, jakie zaszły w rolnictw ie i n a wsi, podkreśla jednak istnienie ogromnego dystansu m iędzy polskim a unijnym rolnic­ twem. Przeludnienie, przerost zatrudnienia, niska produktywność, rozdrobnione gospodarstwa, zaniedbana infrastruktura czy niskie kwalifikacje ludności, to naj­ w ażniejsze i największe bariery integracji polskiej wsi i rolnictwa.

A naliza determinant, określających sytuację na polskim rynku pracy, zawarta w części II, w rozdziale IV, wskazuje w yraźnie na istotne znaczenie czynników ta ­ kich jak; w zrost gospodarczy, równow aga budżetowa, równow aga na rynku p ie­ niądza krajowego czy równow aga bilansu handlowego. Ocena w pływ u integracji na rynek pracy w Irlandii, Grecji, Hiszpanii i Portugalii prowadzi Elżbietę K ryń­ ską (autorkę rozdziału IV) do w niosku, że jedynie sform ułowanie i konsekwentna realizacja najważniejszych elementów strategii polityki makroekonomicznej do­ prowadzić m oże do popraw y obecnej sytuacji rynku pracy w średnim i długim okresie. Dokonuje tutaj również prezentacji tych elementów oraz omawia ich wpływ twierdząc, że „dla sytuacji na rynku pracy w Polsce w okresie przed- i po- akcesyjnym zasadnicze znaczenie m ają tempo i zakres przekształceń struktural­ nych w gospodarce, realizow ana polityka gospodarcza oraz kształt reform y rynku pracy, a w perspektywie objęcie obywateli polskich sw obodą przepływ u pracy” 1. W A neksie 1 do rozdziału IV przedstawiono wybrane scenariusze rozw oju pol­ skiej gospodarki opracowane przez instytucje rządowe oraz instytucje niezależne.

Zagadnienie nieprzystosow ania systemu edukacji zawodowej w Polsce do p o ­ trzeb rynku pracy oraz identyfikacja najważniejszych koniecznych do w prow a­ dzenia zm ian w tym zakresie stanow ią treść rozdziału V, którego autorem jest

1 S. Borkowska (red.), Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, IPiSS, Warszawa 2002, s. 197.

Stefan M. K w iatkow ski. W skazuje O n na konieczność posiadania przez pra­ cowników, obok wysokich specjalistycznych umiejętności zawodowych, także przygotow ania zawodowego w szerszym zakresie. Podkreśla także, że proces kształcenia zawodowego w ym aga znacznego rozłożenia w czasie działań zw iąza­ nych z przygotowaniem specjalisty w określonym zawodzie. N iezm iernie w ażną je st ponadto ścisła w spółpraca pracodaw ców z instytucjami edukacyjnymi, m a­ ją ca zapewnić wpływ na model systemu edukacji zawodowej; cele, treść, m etody

i formy organizacyjne szkolnej i pozaszkolnej edukacji przy uwzględnieniu zm ian zachodzących na rynku pracy.

Rozdział VI zawiera szczegółow ą analizę wpływu kosztów pracy na tempo i charakter w zrostu gospodarczego (wzrost PKB, produktywność pracy i popyt na pracę) przedstaw ioną przez Bogusław ę Urbaniak. Jako podstawowy m iernik kon­ kurencyjności m iędzynarodowej są one znaczącym elem entem prognoz doty­ czących warunków, możliwości i szans Polski związanych z integracją. Podobnie ja k E. Kryńska, dokonując w rozdziale IV analizy wpływu w ew nętrznych uw a­ runkow ań m akroekonom icznych na polski rynek pracy, A utorka posługuje się przykładem najmniej rozw iniętych krajów unijnych (Portugalia, Grecja, H iszpa­ nia i Irlandia) w celu zaprezentowania sytuacji w okresie przed- i poakcesyjnym. W w yniku porównania sformułowano pogląd, iż proces akcesji, wiążący się bez­ pośrednio z koniecznością w yrów nyw ania standardów oraz podnoszenia konku­ rencyjności, spowoduje wzrost realnych w ynagrodzeń, czyli względny w zrost kosztów pracy, co z kolei pociągnie za sobą presję pracodaw ców na w zrost w ydaj­ ności. Przewaga kom paratyw na naszego kraju, wynikająca z wielokrotnie niż­ szych niż w krajach o najwyższym poziomie rozwoju kosztów zatrudnienia pracownika, nie m oże jednak, ja k podkreśla Urbaniak, napawać hura-optymiz- m em zw ażyw szy na efektywność pracy polskiego robotnika, znacznie niższą w porównaniu z innym i krajami. Stopniowa popraw a sytuacji gospodarczej i szybsze tempo w zrostu gospodarczego przyczyniać się będą do wzrostu kosztów pracy (standardy i wynagrodzenia) jedynie w początkowym okresie, natom iast w dłuższej perspektywie ich znaczenie będzie maleć.

W pływ na rynek pracy w yw ierają również stosowane w przedsiębiorstwach strategie zarządzania zasobami ludzkimi, których rolę i znaczenie podkreśla w rozdziale V II A leksy Pocztowski. W yzwania dla Polski w iążą się w tym za­ kresie nie tylko z dostosow aniem w kw estiach praw nych, ale w głównej m ierze z jakością i rangą realizowanej w polskich firmach polityki personalnej, jako istot­ nego czynnika warunkującego ich konkurencyjność na unijnym rynku. Przepro­ wadzone badania pozwoliły A utorowi na wskazanie konkretnych działań, niezbędnych dla podniesienia poziomu zarządzania w polskich przedsiębior­ stwach.

W kolejnym rozdziale (rozdział V III) Kazimierz W. Frieske zajął się niezw y­ kle złożoną i trudną problem atyką związków w ystępujących m iędzy m odelam i zbiorow ych stosunków pracy a dynam iką rynku pracy. Podsumowując rozw a­ żania stwierdza, iż nie m ożem y w jednoznaczny sposób wskazać przewag jed n e­

go modelu nad innym, a jedynym , co zapewni sprawne ich funkcjonowanie, jest konsekwentne przestrzeganie i respektow anie zasad wybranego modelu.

Rozdział IX to rozważania dotyczące m iejsca i roli instytucji rynku pracy oraz zakresu polityki państw a na rynku pracy. Jak podnosi Autor, Zenon Wiśniewski, polski rynek pracy nie został jeszcze w pełni ukształtow any od strony instytucjo­ nalnej, „jednak stopień jego regulacji je st stosunkowo wysoki, co nie sprzyja pro­ cesom restrukturyzacji gospodarki i utrudnia procesy dostosowawcze naszej gospodarki do wym agań U nii Europejskiej”2. Trudnym, lecz koniecznym jest zdefiniow anie m iejsca i roli państw a w polityce rynku pracy. Sprecyzowania w y­ m aga przede w szystkim zakres interwencji oraz instrumenty oddziaływania, co, ja k wskazuje, je st m ożliwe jedynie po uprzedniej wnikliwej analizie sytuacji na rynku pracy oraz zdefiniowaniu najbardziej istotnych problemów, których roz­ wiązaniem państwo m iałoby się zająć. W polskich w arunkach niezwykle istotną je st koordynacja m akroekonomicznej polityki zatrudnienia z instrumentami poli­ tyki pieniężnej, finansowej, inwestycyjnej, handlu zagranicznego oraz płac. Jedy­ nie kom pleksowe i spójne podejście stworzy podstawy do prowadzenia przez państwo efektywnej polityki na rynku pracy. Działaniam i o największym znacze­ niu są, według W iśniewskiego te związane z prom ocją inwestycji, aktywnymi program am i zatrudnieniowym i (należy zwiększyć wydatki na aktywne progra­ my), deregulacją rynku pracy czy stosowaniem elastycznych form zatrudnienia. Argum entując powyższe stwierdza, że um iarkowana deregulacja sprzyja ela­ styczności zatrudnienia i obniża koszty pracy sprawiając, że „łatwiej je st zwolnić, ale i chętniej (przy niższych kosztach i ryzyku) się zatrudnia”3. Podjęcie odpo­ w iednich decyzji określających i sankcjonujących m iejsce polityki państw a na rynku pracy leży, co z całą m ocą podkreśla, tylko i w yłącznie w naszej gestii. Efektywne w ykorzystanie pomocy, jakiej udziela nam Unia, w ym aga przede wszystkim starannego i rzetelnego przygotow ania odpowiednich programów i strategii, których konsekwentna realizacja przyspieszy tem po w zrostu gospo­ darczego, a w efekcie uczyni politykę rynku pracy bardziej skuteczną. A utor upa­ truje w tych działaniach najważniejsze i najpoważniejsze w yzw anie dla Polski.

W ostatniej, IV części niniejszego opracowania Stanisława Borkowska, w sposób niezwykle precyzyjny, określa kierunki dalszych działań w zakresie za­ trudnienia i bezrobocia, których podjęcie um ożliwi Polsce szybszą akcesję, stw a­ rzając jednocześnie szanse na pozytywne saldo bilansu kosztów i korzyści. Tak trafne sformułowanie „drogowskazów i rekom endacji” m ożliwe było poprzez dogłębną analizę poszczególnych aspektów rynku pracy dokonaną w poprzednich częściach pracy.

N ależy z całą pew nością stwierdzić, że praca pod redakcją Stanisławy B or­ kowskiej, R ynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, stanowi bogate i rze­

2 Ibidem, s. 323. 3 Ibidem, s. 353.

telne źródło inform acji dotyczących aktualnej sytuacji na polskim rynku pracy, w ynikających z niej głównych barier dla integracji, korzyści płynących z integra­ cji oraz pożądanych kierunków działań um ożliwiających zmniejszenie negatyw ­ nych dla polskiej gospodarki i rynku pracy skutków akcesji oraz intensyfikację korzyści zeń płynących.

Mimo niezw ykle szerokiego zakresu podejmowanej problem atyki praca jest spójna i przejrzysta. Opracowanie to raport z badań zrealizowanych w ram ach Projektu Celowego Zam awianego, ustanowionego przez K omitet Badań N auko­ w ych n a zamówienie M inistra Pracy i Polityki Społecznej, który niewątpliwie m oże i pow inien stać się inspiracją zarówno dla podejm ow ania dalszych badań w tym zakresie przez teoretyków, ja k i dla tw orzenia efektyw nych programów i strategii w zakresie polityki rynku pracy (skoordynowanej z innymi politykami) przez praktyków.

Magdalena Wróblewska

Tomasz Lis, Krzysztof Skowroński, Mariusz Ziomecki,

ABC dziennikarstwa, Wydawnictwo Axel Springer Pol­

ska, Warszawa 2002, ss. 94.

Tak ja k nierealistyczne je st oczekiwanie, że prasa bulw arowa rozwiąże pro­ blem y jej czytelników, tak samo mało racjonalne w ydaje się dążenie do tego, by tanie, popularne poradniki zastępowały podręczniki akademickie. Takie aspiracje ma, kojarzone dotąd głównie z segmentem kolorowej prasy kobiecej, W ydawnic­ two Axel Springer Polska, prezentując publikację ABC dziennikarstwa. W myśl reguły stosowanej w kolorowych tygodnikach, która zakłada, że tytuł sprzedaje się o ile m a dobrą okładkę, wydaw cy zadbali, żeby pojawiające się n a okładce książki hasła, zwróciły uwagę wszystkich potencjalnie zainteresowanych uprawia­ niem dziennikarstwa; począwszy od młodzieńców dopiero planujących przyszłość i wybór życiowej profesji, poprzez początkujących w zawodzie a skończywszy na dośw iadczonych dziennikarzach, którzy przywołani zachętami z okładki (”Wska- zówki i porady nie tylko dla początkujących” , „Zobacz ja k to robią najlepsi” , „Podręcznik i CD-Rom za 24 zł” , „Rady krok po kroku”), poczują się zobo­ wiązani do przejrzenia publikacji. W ydawca zakłada zatem, że ABC dziennikar­

stwa powinno zainteresować wszystkich, niezależnie od ich poziom u wiedzy

i dośw iadczenia zawodowego. W ten sposób pom yślana strategia, nie m oże w ska­ zywać na pow ażne zainteresowanie segmentem podręczników, a raczej oznacza chęć osiągnięcia sukcesu wydawniczego, który rozum iany je st w kategoriach k o ­