niki w K o n serw ato riu m i tym razem o bejm o w a ła p u blik acje tylko z ostatniego tr z y - lecia, w y d a n e m iędzy X I a X I I Kongresem . P od zielo n a n a stoiska poszczególnych k ra jó w , ekspozycja dała przegląd n o w ego dorobku czasopism, książek i, ja k zw ykle n ajb ard z iej przyciągających w zrok, pięknych edycji album ow ych. U roczyste o tw a r cie w y s ta w y nastąpiło przed in au gu rac ją K ongresu, 25 sierpnia. Jednocześnie M u zeum, poza sw ym i stałymi zbioram i, pokazało specjalną k o n g reso w ą w y staw ę T ech nika w epoce Encyklopedii.
D la uczestników K o n gresu zorganizow ano gru p o w e zwiedzanie p aryskiego P a łacu O d kryć z trzem a różnym i program am i pok azów oraz zwiedzanie M uzeum H i storii N a tu ra ln e j i O grod u Botanicznego. Przed uroczystością zam knięcia K ongresu w M uzeum prezentowano krótkom etrażow y film o dziejach i stanie obecnym dw óch ostatnich instytucji.
D o im prez o p ozanau kow ym charakterze n ależała w ycieczka do jedn ego z d w óch p odparyskich pałaców , w e d le w y b o ru : do C h an tilly lu b V aux-Je-V ico m te.
W C hantilly, położonej w śró d lasó w i jezior rezydencji K ondeuszów , zw ied zano nie tylko w span iałe w nętrza z galerią o brazó w , ale i bibliotekę (wchodzącą dziś w skład Institut de ¡France) za w ierają cą bezcenne rękopisy ilum inow ane ¡(tzw. G o dzinki ks. de B e rry ) oraz zbiory starodruków w przepięknych stylow ych opraw ach. Rozległy ogród p ałacu zachow ał w nie zmienionym kształcie platan ow e „aleje filo zofów ”, w y w o łu ją c e w spom nienia L a B ru y è re ’a, Fénelona, B o ileau i in n ych w ie lk o ści ze św iata m yśli francu sk iej X V I I w.
Uczestnicy wycieczki do V a u x -le -V ic o m t e skorzystali z okazji zwiedzenia tej trudno dostępnej rezydencji, wzniesionej ongiś ogrom nym sumptem przez m inistra fin an só w L u d w ik a X IV , Fouqueta. Jej w spaniałość p rz y p ra w iła kró la o zazdrość, m i nistra o utratę stanowiska, tworzących zaś ją artystów ( L e V.ąu, L e B ru n, L e N ô tre ) zw iązała w spółpracą, która w y d a ć m iała później W ersal.
Ż m u d n y p rogram prac K on gresu przeplatało i urozm aicało kilk a recepcji. P r z y jęcie in au gu racy jn e o d by ło się w n iezw y k łej scenerii — w jednym z najstarszych w Paryżu, częściowo rom ańskim , częściowo gotyckim w n ętrzu byłego kościoła St. M artin des Cham ps, w śró d eksponow anych tam środ k ó w lokom ocji z X V I I I i X I X w . Stoły z kanapkam i w śród p ojazd ó w p arow ych C ugnota (1770 r.), toasty ku p o d w ie szonym pod ram ańsko-gotyckim sklepieniem aeroplanom A d e ra (1897 r.) i B lé rio ta (1909 r.) — pozostaw iły nie tylko tow arzyskie wspom nienia.
Zaproszona grup a uczestników K on gresu w zięła ponadto udział w przyjęciu w y danym przez przewodniczącego R ady P a ry ża w Ratuszu. W tym sam ym czasie dla pozostałych osób odbyła się przejażdżka statkiem po S ek w an ie. N a koniec zorgan i zowano w y staw n y bankiet (ju ż na koszt uczestników) w stylowych, n iedaw no odre staurow anych w nętrzach pałacu M a iso n -L a ffitte pod Paryżem .
Z D Z I A Ł A L N O Ś C I
K O M I T E T U H I S T O R I I N A U K I H T E C H N I K I P A N
P O S I E D Z E N I A K O M I T E T U
I
Posiedzenie K om itetu Historii N a u k i i Techniki P A N , które odbyło się w W a r szawie w dniu 24 czerwca 1968 r., a którem u przew odniczył w zastępstwie nieobecnego przew odniczącego prof. B. Suchodolski, rozpoczęło się o d krótkiego spraw ozdania z prac P rezy d iu m i K om isji K om itetu w okresie od ostatniego posiedzenia p le n a r
192
Kronikanego (listopad 1967 r . ) ł. Jak p oin form ow ał prof. Suchodolski, p od staw ow ą pracą b y ło rozesłanie do różnych instytucji nau kow ych w Polsce ank iety w spraw ie p ro w ad zo nych przez n ie badań w zakresie historii nauki i techniki oraz opracow anie w y n i k ó w tej ankiety, które będ ą przedm iotem następnego punktu porządku dziennego. Szczególnie w ażn e było uzyskanie rozeznania co do b a d a ń kopernikańskich p ro w a
dzonych łu b plan ow an ych w k r a ju n a najbliższe lata. Poza tym w kw ietniu zorgani zowano w W a rs z a w ie posiedzenie Kom itetu K o p e rn ik o w sk ie go M ięd zyn arodo w ej U n ii H istorii i Filozofii N au k i, na którym om ów iono plany p rac i sesji naukow ych z w ią zanych z obchodam i 500-lecia urodzin K o p e r n ik a 2.
Z a g a je n ie do d rugiego punktu porządku obrad p rzedstaw ił prof. K . Row iński, T e f e r u ją c stan i p ersp ek tyw y ro z w o ju bad ań w za k re s ie - historii n a u k i i tec h n ik i w świetle ankiety rozesłanej przez Kom itet do w yższych uczelni oraz p laców ek i to w a r z y s tw naukow ych. N a 52 zapytania uzyskano 36 odpowiedzi, jednakże niektóre
z nich są bardzo ogólnikowe. C o k o lw iek p ow iedziałoby się jedn ak o brakach w od pow iedziach, efekty d ow od zą sensowności akcji ankietow ej. Z rozesłanych członkom K o m itetu zestawień i analizy odpowiedzi w y ciągn ąć m ożna następujące w nioski:
1. D la uzyskania pełniejszego obrazu p rac prow adzonych w Polsce należałoby rozesłać dodatkowo ankietę do w iększych bibliotek i a rc h iw ó w nau kow ych oraz do Instytutu Śląskiego i Instytutu Zachodniego, a może i do in stytutów resortowych.
2. N adesłan ym i in form acjam i zainteresować należy odpow iednie pracownie i ze społy Z a k ła d u Historii N a u k i i Techniki P A N , które p ow in n y naw iązać stały kontakt z ośrodkam i 'badawczym i lu b p racow nikam i naukow ym i, p od ejm ującym i tem aty in
teresujące daną p racow n ię czy zespół. Szczególnie w ażn a w y d a je się tem atyka zw iązana z p ro jekto w an ym i syntetycznymi o p raco w an iam i historii poszczególnych dyscyplin.
3. W szczególności w y d a je się celowe zorganizowanie przez P raco w n ię Historii N a u k Biologicznych i M edycznych Z a k ła d u zebrania p ra c o w n ik ó w katedr historii m ed ycyny i historii farm acji akadem ii m edycznych przy udziale przedstawicieli P o l
skiego T o w a rz y stw a H isto ryk ó w M ed y cy n y w celu o pracow ania p lan u bad ań nad historią m edycyny polskiej oraz ustalenia tych d ziałów m edycyny, dla których można by już obecnie podjąć syntetyczne opracow anie ich historii.
4. D o rozw ażen ia n ad aje się celowość p ow o łan ia w ram ach P raco w n i H istorii Techniki i N a u k Technicznych Z a k ła d u zespołów: historii techniki bu d o w la n ej w P o l sce o raz historii m etaloznaw stw a.
5. Jak się zdaje, należałoby wystąpić do M in isterstw a -Oświaty i Szkolnictw a W yższego z poparciem p ro je k tó w utworzenia katedr historii nauki w un iw ersyte tach: w ro cław skim , toruńskim i w arszaw skim , a w przyszłości także w Politechnice Szczecińskiej.
6. W y d a je się słuszne, ab y tematem następnych posiedzeń p lenarnych Kom itetu b y ły prace prow adzone przez różne ośrodki n au ko w e nad historią poszczególnych dyscyplin. B ędzie to stanow iło pew ien bodziec i pomoc w nieco opóźniających się p racach niektórych zespołów Zakład u.
1 Por. spraw ozdanie z tego posiedzenia w nrze 3/1968 „ K w a rta ln ik a ” (s. 726). 2 Por. spraw ozdanie z tego posiedzenia w nrze 3/1968 „ K w a rta ln ik a ” (s. 732).
W dysk usji pierw szy za brał głos prof. J. Cząstka, w y ra ż a ją c ubolew anie, że w przedłożonym w y k azie pom inięto historię polskiej techniki n afto w ej, którą od dłuższego czasu zajm u je się kiero w an y przez niego zespół Z ak ład u .
P ro f. M . O dlan ick i-P oczobutt stwierdził, że uzyskany z ankiety m ateriał jest bardzo cenny i interesujący, ale zarazem niekom pletny. Zachodzi zatem potrzeba dodatkow ej ankiety, którą należałoby sk ierow ać w p ro st do w łaściw y ch katedr (u d e rzające jest np., że z w yk az u nie m ożna się niczego dowiedzieć o pracach z zakresu historii architektury). N ie jest natom iast celowe k iero w an ie ankiety do instytutów resortow ych, gdyż nie p row ad zi się tam b a d a ń n ad historią n au ki i techniki. W tej
ostatniej sp raw ie odmienne zdanie w y p o w ied z iał doc. K . G ron iow sk i.
R ów n ież prof. E. O lszew sk i zauw ażył, że dotychczasowy m ateriał uw ażać należy za w stęp ny i konieczne są zabiegi o jego uzupełnienie. Jest przy tym w ie lce w skazane pokusić się o p rze k ro jo w y obraz tego, co ro b i się w zakresie historii nauki i techniki w e w szystkich placów k ach n au k o w y ch w Polsce, nie w y łą czając Z a k ła d u H istorii N au k i i Techniki (którego prace nie znalazły się w rozesłanym zestawieniu, co w y w o ła ło np. oparty na nieporozum ieniu żal prof. Cząstki). W y ła n ia się jedn ak pytanie, jak daleko należy u w zględn iać poczynania z zakresu takich p ok rew n ych dyscyplin, jak historia filozofii i historia k u ltu ry; w y d a je się, że w każdym razie nie m ożna gubić w ła ś c iw e j problem atyki historycznonaukowej i historycznotechnicznej. A n kieta p ow in n a poza tym stać się podstaw ą do zastanow ienia się nad stałą k oo rd y n ac ją ogółu p rac w zakresie historii nauki i techniki. W św ietle p ro je k tó w n o w e j organizacji A k ad em ii N a u k należałoby rozważyć, czy koo rd yn u jące b ad an ia w zakre sie historii poszczególnych dyscyplin n au kow ych i gałęzi techniki zespoły, p ra c u ją ce obecnie w ram ach Z a k ła d u H istorii N a u k i i Techniki, nie p ow in n y b y w rócić do K om itetu H istorii N a u k i i Techniki, gdzie przed 15 laty zaczęły pow staw ać. W a rto by też pom yśleć o innym ro zw iązan iu : o kom pleksow ym Instytucie Historii N a u k i i Techniki P A N , do którego w eszły by nie tylko niektóre pracow nie i działy innych instytutów A kad em ii, zajm u jące się historią dyscyplin naukow ych, ale i istniejące w uczelniach w yższych k ated ry historii n au ki i historii techniki, i który troszczyłby się także o nauczanie historii n au ki i techniki w un iw ersytetach i innych uczelniach. T ak a koncentracja szczupłych jeszcze w y k w a lifik o w a n y c h kadr b y ła b y korzystna dla ro z w oju zarów no badań, jak i nauczania historii nauki i historii techniki.
Doc. J. D obrzyeki n a przyk ładzie historii astronom ii i bad ań kopern ikańskich w sk azał n a potrzebę zw alczania przesądów , w sku tek których m ało kto z m ło dych abso lw en tó w u n iw ersytetó w chce pracow ać n ad problem aty ką historycznonau- kow ą, a prof. T. Jaczewski zw rócił uw a gę na nieprecyzyjne sfo rm u ło w an ia w yk azu co do historii polskich bad ań hydrobiologicznych.
P ro f. A . Z a b k o -P o to p o w ic z podniósł, że przedłożony w y k a z nie u w zględn ił po czynań w zakresie b a d a ń n ad historią n au k rolniczych i leśnych, m im o że b ad an ia te są dość ożywione, a p ro feso row ie K . G ó rsk i i M . S e rejsk i postulow ali rozszerze nie k ręgu adresatów ankiety n a muzea, arch iw a o raz biblioteki n au ko w e ze w zg lęd u na to, że tk w ią tam nieraz obfite m ateriały, przez nikogo z h istoryków n au ki i tech niki dotąd nie opracowane.
P ro f. I. Z aręb sk i przypom niał, że ośrodek krak o w sk i p rzygotow u je się do obcho d ów 500-lecia śm ierci Jana Długosza, o czym w w y kazie b ra k ja k iejk o lw iek w zm ia n ki o ra z p ostulow ał, b y A rc h iw u m P A N podjęło in icjaty w ę up orządk ow an ia arc h iw ó w w terenie, szczególnie a rc h iw ó w uczelnianych. N a w ią z u ją c do tej w ypow iedzi, doc. K o lan k ow sk i potw ierdził, że stan arc h iw ó w poszczególnych uczelni jest n ieraz w ręcz fatalny. W p r a w d z ie A rc h iw u m P A N nie m a w tej dziedzinie m ożliwości in g e ro w a nia, m ogłoby jedn ak zająć się tą sp ra w ą Stow arzyszenie A rch iw istów . Doc. K o la n
194
Kronikakow ski w y ra z ił poza tym niepok ój w obec zd arzających się w y p a d k ó w p om ijania przez niektórych badaczy bazy dokum entacyjnej, zn ajd u jącej się w a rc h iw a c h 3.
P ro f. P. R y bicki zw rócił u w a gę na różnolitość i w ielopłaszczyznowość p rac ze w id en cjo n ow an y ch w w ykazie oraz n a n asu w a ją c ą się w zw iązk u z tym potrzebę, koordynacji. P ro f. J. H u r w ic i doc. J. B abic z m ó w ili o pomocy, ja k ą w uzupełnianiu danych ankiety m o gą dać w sp ó łp raco w n icy K om itetu i Z a k ła d u w różnych p la c ów kach n au k ow y ch oraz zespoły bad aw cze Z ak ład u . W reszcie prof. A . G a w e ł podniósł, że poszczególne k a ted ry U n iw ersytetu Jagiellońskiego p od jęły lu b p od ejm u ją różne prace z zakresu historii nauki.
Z a m y k a ją c dyskusję nad rezultatam i ankiety, prof. Suchodolski stwierdził, że P rezyd iu m K om itetu dobrze z d aw ało sobie spraw ę, że dotychczasowe jej w y n ik i nie d ają pełnego obrazu prac nad historią nauki i techniki. K onieczne wię>c jest d alsze zbieranie m ateriałów ; celowe m ogłoby być np. organizow anie spotkań problem o w y ch d la w y m ia n y in form acji, przedysku tow ania n asu w ających się w ątpliw ości i ustalenia sposobów koordynacji prac.
W kolejn ym punkcie p orządku dziennego p ro f. W . H ubidki poin form ow ał o p ro gram ie obchodów dw usetnej rocznicy urodzin Jędrzeja Śniadeckiego, proponując zor gan izow anie przez Kom itet i Z a k ła d H istorii N a u k i i Tech niki P A N na przełom ie listopada i g ru d n ia w K ra k o w ie jed n o - lub d w u d n io w ej ¡sesji n au k ow ej, na której dokonano b y p rzeglądu w ielostronnej działalności uczon ego 4. P rócz tego uroczyste posiedzenia z okazji tej rocznicy p ro je k tu ją : rn.in. Po lsk ie T o w a rz y stw o H istorii M e dycyny oraz O d d z iał T oru ński Polskiego T o w a rz y stw a Chemicznego.
W d yskusji prof. S. K o n o pk a p ropon ow ał w s p ó ln e zorganizow anie obchodów i sesji przez zainteresow ane p laców k i n au k o w e i to w arzy stw a oraz urządzenie m ałej w y sta w y pośw ięconej J ędrzejow i Śniadeckiem u, a p ro feso ro w ie J. H u rw ic i E. O l szewski w ypo w iedzieli się za odbyciem sesji nie w K ra k o w ie , lecz w Żn in ie lu b Toru niu . Ostateczną decyzję co do m iejsca sesji pozostawiono P rezy d iu m Kom itetu.
W spraw ach bieżących prof. O lszew sk i podniósł, że spraw ozdania ż działalności Kom itetu w in n y być przekazane „N au ce P o lsk ie j” oraz nadm ienił, że U N E S C O ocze k u je in form acji o poczynaniach kopernikańskieh w Polsce.
Z am y k ając posiedzenie, prof. Suchodolski w e z w a ł zebranych do uczczenia m inutą ciszy pam ięci zm arłych ostatnio członków Kom itetu, doc. M iecz y sław a R a d w a n a i p rof. S tan isław a Sokoła 5.
A n d rz ej K em p fi
II
D n ia 7 gru d n ia 1968 r. odbyło się w K ra k o w ie ostatnie w rozpoczętej w 1966 r. 6 kadencji posiedzenie K om itetu H istorii N a u k i i Tech niki P A N . Z u w a g i n a szeroki p rogram o d b y w ające j się tego samego dnia, a p rzygotow anej w spóln ie przez K o m i tet i Z a k ła d H istorii N a u k i i Tech niki P A N sesji n au k o w ej, pośw ięconej d w usetn ej rocznicy urodzin Jędrzeja Ś n ia d e c k ie g o 7, posiedzenie Kom itetu sprow adziło się do krótkiego om ów ienia trzech spraw .
P ie rw sz ą z nich b y ło złożenie przez przewodniczącego Kom itetu, prof. J. B u k o w skiego, spraw ozd an ia z X I I M ięd zynarodow ego K o n gresu H istorii N a u k i w P a ry żu 8
3 Por. w nrze 2/1968 „ K w a rta ln ik a ” (s. 535) list d o re d a k c ji doc. K o lan k ow sk iego w tej sprawie.
* S esja ta odbyła się 7 X I I 1968; spraw ozdanie z niej ukaże się w następnym num erze „ K w a rta ln ik a ” .
5 Por. n ek rologi zm arłych w nrze 3 i 4/1968 „ K w a rta ln ik a ” .
6 Por. in fo rm ację o rozpoczęciu tej kaden cji w nrze 1/1967 „ K w a rta ln ik a ”, s. 211. 7 Por. przypis 4.
oraz ze Zgrom adzen ia O gó ln ego S e k cji H istorii N a u k i M ięd zy n aro d o w ej U n ii H is torii i Filozofii N a u k i ». Szczególną u w a g ę zw rócił prof. B u k o w s k i n a udział polskiej delegacji n a K o n gres w jego kolo kw iach i sekcjach oraz n a uzyskane przez n ią efekty n au ko w e i organizacyjne.
P rof. B. Suchodolski p rzedstaw ił następnie tezy tej części p ro je k tu n ow eliz acji ustaw y o P o lsk ie j A k ad em ii N au k , któ ra dotyczy działalności kom itetów n au kow ych. W m y śl projektu w działalności A k a d e m ii m ają być w yróżn ione d w a piony: in sty tutowy, o bejm ujący p laców k i naukow e, oraz k orp o ra cy jn y, którego głó w n y m zada niem będzie d banie o ro z w ó j n au ki w całym k ra ju . W z ra sta w o b e c tego rola, n ależą cych do pionu korporacyjnego, k om itetów n a u k o w y ch jako in icjato ró w i k o o rd y n a to ró w zespołowych poczynań nau kow ych. H istoria n au ki i techniki nie z n ajd u je się w p raw d zie w grup ie dyscyplin tzw . wiodących, ale w zw iązk u z pracam i n a d o b ra zem Polski w 1985 r. historycy n au ki i historycy techniki m ogą b y ć pytani o n a u - koznaw czą w iz ję ro z w o jo w ą nauki polskiej.
K ró tk ie doniesienie z p rac nad n au k ow ym p ro gram em pięćsetnej rocznicy u ro dzin K op e rn ik a złożył prof. J. B u k ow sk i, a prof. P . R ybicki p rzedstaw ił ustalenia d la d rugiego tomu D zieł wszystkich K o pern ik a, przyjęte przez K o m is ję K o p e rn ik ań sk ą Kom itetu 10.
U zu p ełn ia jąc porządek dzienny, prof. K . M aślan k ie w icz p o in fo rm o w ał zebranych o p racach pow ołanego w 1967 r. w ram ach M ięd zy n aro d o w ej U n ii N a u k G eologicz nych M ięd zyn aro do w ego K om itetu H istorii N a u k Geologicznych, którego sekreta rzem gen eralnym jest p rof. M a ś la n k ie w ic z 11. W zw iązk u z tym prof. E. O lsz ew sk i dodał, że paryskie Z gro m ad zen ie O gólne Sekcji H istorii N a u k i M ię d z y n a ro d o w e j U n ii Historia i Filozofii N a u k i p rzy jęło w n iosek p roponujący, aby K om itet H istorii N a u k Geologicznych stał się w spóln ym organem d w u m iędzyn arod ow ych unii: N a u k Geologicznych oraz H istorii i Filozofii N auk i.
Zofia Skubała-Tokarska
P O S IE D Z E N IE K O M IS J I K O P E R N I K A Ń S K I E J
D n ia 2 g ru d n ia 1968 r. o d b y ło się pod p rzew od n ictw em prof. P. R ybickiego p o siedzenie K o m isji K o pern ik ań sk iej Kom itetu H istorii N a u k i i T ech nik i P A N m ające na celu zaopiniowanie postępu i dalszego p lan u p ra c nad w y d a n ie m O p era omnia K o p e rn ik a 1 oraz nad serią w y d a w n icz ą Studia kopernikańskie.
S tan zaaw an so w an ia p rac nad ed ycją Opera omnia zre fe ro w a ł doc. P . C zartory ski. W toku d yskusji -na p lan p ierw szy w y su n ęła się k w e stia w e r s ji językow ych. Podkreślano (prof. J. H u rw ic , J. B u k ow sk i, P. Rybiekii), że z u w a g i n a prestiż n au k i polskiej w św iecie n ajw ażn iejsze jest przyspieszenie p rac n a d w y d a n ie m w e r sji łacińskiej (w ra z z kom entarzem ) D e revolutionibus. S p oro m iejsca w dysk usji zajęły też propozycje w sp ra w ie w e r s ji angielskiej O p era omnia.
In fo rm acji n a tem at Studiów kopernikańskich udzielili doc. C zartory sk i oraz prof. M . B iskup, który om ów ił prace ośrodka toruńskiego. W d ysk usji prof. B u k o w s k i zw rócił uw agę n a konieczność znalezienia w y k o n a w c ó w pozycji zaplanow anych, a dotychczas nde obsadzonych, z których n ajw aż n iejszą jest m o n o gra fia K o p e r nika. Z astan aw ian o się (profesoro w ie H u rw ic, R ybick i, B isk u p ) n ad m ożliw ościa mi zbiorow ego — przy w sp ó łp racy specjalistów różnych d yscyplin n au k o w y ch — • 9 P o r. spraw ozdanie ze Z grom ad zen ia O gó ln ego w niniejszym num erze, s. 214.
10 Por. niżej spraw ozdanie z posiedzenia tej kom isji.
11 Por. in form ację o utw orzeniu i składzie tego kom itetu w nrze 1/1968 „ K w a r talnika, ss. 236— 239.
1 Por. in form ację o poprzednim posiedzeniu K o m is ji K op e rn ik ań sk iej w nrze 1/1968 „ K w a rta ln ik a ”, s. 731.
