• Nie Znaleziono Wyników

Alternationen von gespannten und ungespannten Konsonanten im Deutschen und ihre Entsprechungen im Polnischen

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Alternationen von gespannten und ungespannten Konsonanten im Deutschen und ihre Entsprechungen im Polnischen"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

_____ __________ FOLIA LINGUISTICA 15, ’ 987______________________

A l f r e d T a r a n t o w i c z

ALTERNATIONEN

VON GESPANNTEN UND UNGESPANNTEN KONSONANTEN IM DEUTSCHEN UND IHRE ENTSPRECHUNGEN IM POLNISCHEN

Ä h n l i c h w i e d i e V o k a l p h o n e m e s i n d a u c h d i e K o n s o n a n t e n im D e u t s c h e n u n d P o l n i s c h e n v e r s c h i e d e n e n A l t e r n a t i o n e n u n t e r w o r f e n . D i e K o n f r o n t i e r u n g d e r d e u t s c h e n u n d p o l n i s c h e n K o n s o n a n t e n a l t e r - n a t i o n e n z e i g t Ä n d e r u n g e n im G e b r a u c h , d i e d u r c h d a s p h o n e m i - s c h e S y s t e m d e r b e i d e n S p r a c h e n i h r e E r k l ä r u n g f i n d e n . W ä h r e n d d i e m e i s t e n d e u t s c h e n K o n s o n a n t e n a l t e r n a t i o n e n f ü r d a s S y s t e m d e r S p r a c h e n e b e n s ä c h l i c h e B e d e u t u n g h a b e n , s i n d d i e p o l ­ n i s c h e n K o n s o n a n t e n a l t e r n a t i o n e n w i e d e r g a n z e n t s c h e i d e n d . A u c h d i e s i s t e i n e c h a r a k t e r i s t i s c h e u n d a l l g e m e i n e r e E r s c h e i n u n g d e s P o l n i s c h e n : h ö h e r e S i g n i f i k a n z d e r K o n s o n a n t e n u n d s o m i t d e r m o r p h o n o l o g i s c h e n A l t e r n a t i o n e n b e i g l e i c h z e i t i g e r V e r m i n d e r u n g d e r r e l e v a n t e n I n f o r m a t i o n d e r V o k a l e . D a s P o l n i s c h e h a t d i e A l t e r n a t i o n s s i g n i f i k a n z e n a u f d e n K o n s o n a n t e n w e c h s e l v e r l a g e r t , u n d d e s h a l b i s t h i e r d i e B e l a s t u n g d e r M o r p h e m e m i t e i n e r s i g n a ­ l i s i e r e n d e n F u n k t i o n m ö g l i c h . I n e i n e r R e i h e p o l n i s c h e r M o r p h e m e l i e g e n m o r p h o l o g i s c h b e ­ d i n g t e A l t e m a t i o n e n v o n K o n s o n a n t e n v o r , d i e e i n e g r a m m a t i s c h e F u n k t i o n e r f ü l l e n , o d e r A l t e r n a t i o n e n , d i e d e n E r s a t z e i n e s L e - n i s k o n s o n a n t e n d u r c h d e n F o r t i s k o n s o n a n t e n b e t r e f f e n u n d a u c h e i n e r e d u n d a n t e M a r k i e r u n g g r a m m a t i s c h e r R e l a t i o n e n u n d O p p o s i ­ t i o n e n b e w i r k e n . Am W o r t e n d e u n d v o r d e r P a u s e e r l e i d e n d i e p o l ­ n i s c h e n u n d d e u t s c h e n K o n s o n a n t e n g e w i s s e V e r ä n d e r u n g e n . Im v o r l i e g e n d e n A r t i k e l m ö c h t e n w i r d i e D i f f e r e n z e n u n d Ä h n ­ l i c h k e i t e n b e h a n d e l n , d i e m i t d e n m o r p h o n o l o g i s c h e n K o n s o n a n t e n ­ a l t e r n a t i o n e n im M o r p h e m a u s l a u t v e r k n ü p f t s i n d . Im D e u t s c h e n w e i s e n d i e K o n s o n a n t e n p h o n e m e im M o r p h e m a u s l a u t

(2)

144 A l f r e d Tarantowi cz e i n e A l t e r n a t i o n v o n u n g e s p a n n t e n m i t g e s p a n n - t e n E l e m e n t e n a u f . Im P o l n i s c h e n r e a l i s i e r e n s i c h i n d i e s e r P o s i t i o n d i e s t i m m l o s - s t i m m h a f t - A l t e r ­ n a t i o n e n , d a d i e S t i m m b e t e i l i g u n g i n d i e s e r S p r a c h e e i n e p h o n o l o g i s c h r e l e v a n t e K o r r e l a t i o n b i l d e t u n d s t i m m ­ h a f t e w i e a u c h s t i m m l o s e K o n s o n a n t e n a l s p a a r i g e P h o n e m e n e b e n ­ e i n a n d e r a u f t r e t e n . F ü r d e n k o n s t a t i e r t e n W e c h s e l v o n F o r t i s u n d L e n i s im D e u t ­ s c h e n i s t e i n e d i e d e u t s c h e S p r a c h e c h a r a k t e r i s i e r e n d e E r s c h e i n ­ u n g - d i e s o g e n a n n t e A u s l a u t v e r h ä r t u n g - v e r ­ a n t w o r t l i c h . D a r u n t e r i s t d i e f o l g e n d e R e g e l z u v e r s t e h e n : A l l e z u g r u n d e l i e g e n d e n s t i m m h a f t e n K l u s i l e u n d F r i k a t i v e w e r d e n im M o r p h e m - b z w . W o r t a u s l a u t e n t s t i m m l i c h t ' . D i e A u s l a u t v e r h ä r t u n g , d i e i n d e r p h o n o l o g i s c h e n A n a l y s e ( P r a g e r S c h u l e : A r c h i - p h o n e m e ) b e z e i c h n e t w e r d e n m ü ß t e , k a n n i n d e r S c h r e i b u n g u n b e r ü c k s i c h t i g t b l e i b e n , E s m ü s s e n a l s o im S c h r i f t b i l d w e n i g e r D i s t i n k t i o n e n a u f t r e t e n a l s i n d e r P h o n e m a n a l y s e , d a d i e R e g e l n , d i e e i n T e i l d e r P h o n e m a n a l y s e s i n d , n i c h t a k t u a l i s i e r t z u w e r ­ d e n b r a u c h e n , s i e g e h ö r e n z u K o m p e t e n z . F ü r d e u t s c h e F o r m e n Tod - Todes z . B . i s t d i e p h o n o l o g i s c h e S c h r e i b u n g / ‘ t o t / - / ‘ t o d a s / , d a / t / u n d / d / i n a n d e r e n S t e l l u n g e n z w e i v e r s c h i e d e n e P h o n e m e s i n d . D i e o b e n a n g e f ü h r t e A u s l a u t v e r h ä r t u n g s r e g e l g i b t i n d i e s e m F a l l e a n , d a ß a u s l a u t e n d e O b s t r u e n t e n n u r g e s p a n n t g e s p r o c h e n w e r d e n , d i e O p p o s i t i o n s r e l a t i o n u n g e s p a n n t : g e s p a n n t h i e r a l s o a u f g e h o b e n , n e u t r a l i s i e r t i s t . I n s L e x i k o n e i n e r g e n e r a t i v e n G r a m m a t i k k ö n n t e man f ü r b e i d e F o r m e n d a s W u r z e l m o r p h e m /■*to d / e i n t r a g e n , w e i l d u r c h d i e v o r g e n a n n t e R e g e l d i e r i c h t i g e A u s - p r a c h e g e w ä h r l e i s t e t i s t . H i n g e g e n w ä r e d e r p h o n o l o g i s c h e L e x i ­ k o n e i n t r a g / ‘ t o t / n u r d a n n m ö g l i c h , w e n n e i n e R e g e l e x i s t i e r t e , n a c h d e r z u m i n d e s t e i n d e n t a l e r V e r s c h l u s s l a u t i n z w i s c h e n v o k a - l i s c h e r S t e l l u n g s t e t s s t i m m h a f t r e a l i s i e r t w i r d ; d i e s t r i f f t j e d o c h n i c h t z u . D a h e r i s t a u c h d i e u m g e k e h r t e F o r m u l i e r u n g d e r p h o n o l o g i s c h e n R e g e l - s t i m m l o s e K l u s i l e u n d F r i k a t i v e d e s A u s ­ l a u t s , d i e d u r c h m o r p h o l o g i s c h e P r o z e s s e i n e i n e p r ä v o k a l i s c h e P o s i t i o n g e r a t e n , w e r d e n s t i m m h a f t - n i c h t h a l t b a r , w i e d i e f o l ­ g e n d e n B e i s p i e l e z e i g e n : Vgl. J . S c h o l z , U n te rsu c h u n g e n z u r L a u t s t r u k t u r d e u ts c h e r Wör­ t e r , MUnchen 1972, S. 203.

(3)

a b e r a u c h / ' r a t / - / ‘ r a d i e / Rad - Rades / ‘r a t / - / ‘ r a t d e / R a t : R a te s / ‘ b U n t/ - / ‘ b i n d / Bund - Bünde / ‘ b U n t/ - / * bU nt»r/ b u n t : b u n te r / ‘ t o t / / ' t o d i s / Tod - Todes / ‘ t o t / T o te . F ü r d i e i d e n t i s c h e W u r z e l d e r d r e i W o r t e : Tod, Todee u n d T o ­ t e l ä ß t s i c h a u f p h o n o l o g i s c h e r B a s i s k e i n e e i n h e i t l i c h e T r a n s ­ k r i p t i o n f i n d e n . B e r ü c k s i c h t i g t m an j e d o c h g r a m m a t i s c h e K r i t e r i e n , k ö n n t e m an / ‘ t o t / t r a n s k r i b i e r e n u n d z u s ä t z l i c h im L e x i k o n n o ­ t i e r e n : l ) / t o t / - G e n . S g . / е в / o d e r D a t . S g . / в / - M o r p h e m , A u s s p r a c h e i m m e r d ; 2 ) / t o t / - a l l e s o n s t i g e n M o r p h e m e , A u s - 2 s p r ä c h e s t e t s t . Im D e u t s c h e n a l t e r n i e r e n a l s o g e s p a n n t e O b s t r u e n t e n am M o r ­ p h e m e n d e ( W o r t e n d e ) m i t u n g e s p a n n t e n O b s t r u e n t e n i n N i c h t - M o r p h e m - e n d e - P o s i t i o n , v g l . {g r o b} , ,

< g rà p > ^ ^ ^ ^ ^ ^ < g Y o b >

/h U r it/ /h U n d / / д г о р / / g r ó b / , t h u n t ] [hUnd] [ g r c p ] [g r o b ] N u r z u r I n f o r m a t i o n f ü h r e n w i r n a c h s t e h e n d d i e e n s t s p r e c h e n - d e n r e l a t i v h ä u f i g e n A l t e r n a t i o n e n d i e s e r A r t a u f , d i e s i c h n a c h d e r b e r e i t s o b e n e r w ä h n t e n p h o n o l o g i s c h e n R e g e l v o l l z i e h e n . D i e f o l g e n d e n F o r m e n d e u t e n a u f P h o n e m w e c h s e l , n ä m l i c h V e r ­ l u s t v o n S p a n n u n g s g e g e n s a t z im A u s l a u t , e i n e p h o n e m i s c h e N e u t r a ­ l i s i e r u n g h i n : 2 Vgl. ebe nda , S. 203 f f .

(4)

146 A l f r e d Tarent owi cz

T a b e l l e 1

Konso n a n te n a lte r n a tlo n en gespannt - ungespannt / К ( / - / К ^ /

Konsonanten­ a l t e r n a t l on Bei spi e le /Р / - ЛЬ/ / ’d i p / - / ' d i b a / D ieb - D ie b e / ' / t a p / - / ’J t t b » / S t a b - Sta b e / 's rip / - / ' g e b i n / g i b - - g eb en / ' g r f . p t / - / ’ g r a b i n / g r ä b t - g ra b e n / ' l o p / - / ’ l o b a s / Lob - L o b e s /*/ - / я / / ' U k t / - / ' l i g a n / l i e g t - l i e g e n / ' t a k / - / ' t a g t / Tag - Tage / ' v e k / - / ' v e g a / Weg - Wege / ’z a r k / - / ' z t r g a / S a r g - S ä r g e / t / - / d / / ' f a n t / - / " f i n d i n / fa n d - fi n d e n

/ ' h u n t / - / ’hU nda/ Hund - Hunde

/ ’ v a n t / - / ’ v e n d » / Wand - Wände / ' k l n t / - / ' k l n d a s / K in d - K in d e s / ' r u n t / - / ' r u n d » / rund - ru n d e / f / - /V/ / ' b r a f / - / ' b r a v e r / b r a v - b ra v e r / ' p r l m l ' t l f / - / ' p r l n ü ' t i v a / p r i m i t i v - p r i m i t i v e / 'n e r f / - / ' n t r v d n / N erv - N e rv en / ' m b ' t i f / - / ' m o ' t i v a / M o tiv - M o tiv e / s / - / z / / ' g r a s / - / 'g r a z a s / G ras - Grases / ' l e s t / - / ' l e z a n / l e s t - l e s e n / ' r a s t / - / ' r a z a / r a s t - r a s e / ' a s / - / ' ę z a r / Aas - A s e r D i e A u s l a u t v e r h ä r t u n g , w e l c h e d i e A l t e m a t i o n e n z w i s c h e n g e ­ s p a n n t e n u n d u n g e s p a n n t e n O b s t r u e n t e n b e w i r k t , e r f a ß t n i c h t b e ­ l i e b i g e P h o n e m e , s o n d e r n g e n a u d i e , w e l c h e z w e i b e s t i m m t e I d e n t i ­ f i k a t i o n s m e r k m a l e a u f w e i s e n , n ä m l i c h O b s t r u e n t u n d u n g e s p a n n t . A u s d i e s e n i n d i e T a b e l l e e i n g e t r a g e n e n B e l e g e n g e h t h e r v o r , d a ß e i n e K o m p o n e n t e d e s P h o n e m s s i c h i n e i n e a n d e r e v e r w a n d e l t e : g e ­

(5)

s p a n n t i n u n g e s p a n n t . V o r a l l e m l ä ß t s i c h h i e r z e i g e n , d a ß d i e M o r p h e m e im D e u t s c h e n b e s t i m m t e n k o n s o n a n t i s c h e n A l t e m a t i o n e n a u s g e s e t z t s i n d u n d s o m i t d u r c h v e r s c h i e d e n e A l l o m o r p h e r e p r ä ­ s e n t i e r t w e r d e n k ö n n e n . D an k d i e s e r a n a l y s i e r t e n A l t e r n a t i o n b e ­ s i t z e n d i e e n t s p r e c h e n d e n M o r p h e m e j e z w e i A l l o m o r p h e , d a s e r s t e A l l o m o r p h m i t g e s p a n n t e m , d a s z w e i t e - m i t u n g e s p a n n t e m A u s l a u t ^ . I n A b h ä n g i g k e i t v o n d e r P o s i t i o n a l t e r n i e r e n h i e r u n g e s p a n n t e u n d g e s p a n n t e K o n s o n a n t e n p h o n e m e m i t e i n a n d e r . I n d i e s e r W e i s e u n t e r s c h e i d e n s i c h a l t e r n i e r e n d e P h o n e m e n u r d u r c h e i n e n I d e n t i - f i k a t i o n s m e r k m a l s g e g e n s a t z ( g e s p a n n t / u n g e s p a n n t ) , s o d a ß n i c h t g a n z e S e g m e n t e e r s e t z t w e r d e n , s o n d e r n n u r e i n M e r k m a l ; a u s u n g e s p a n n t e n O b s t r u e n t e n w e r d e n g e s p a n n t e . D i e s e T a t s a c h e w i r d d e s h a l b m e i s t a l s M e r k m a l s a l - t e r n a t i o n b e z e i c h n e t . S p a n n u n g s r e l a t i o n e n b e i V o k a l e n u n d K o n s o n a n t e n s t e l l e n w e s e n t l i c h e G e s i c h t s p u n k t e im A u f b a u d e s d e u t s c h e n P h o n e m s y s t e m s d a r u n d s i n d w i c h t i g e M o m e n te f ü r d i e F u n k t i o n d i e s e s S y s t e m s . D i e b i l a t e r a l e O p p o s i t i o n s r e l a t i o n d e r g e s p a n n t e n u n d u n g e s p a n n t e n F r i k a t i v e w i r d i m A u s l a u t g e n a u s o w i e d i e V e r s c h l u s s l a u t o p p o s i t i o n n e u t r a l i s i e r t , u n d d i e d e u t s c h e A u s l a u t v e r h ä r t u n g e r z e u g t A l t e r n a t i o n e n d e s T y p s : / р / - N u l l = / Ъ / + / е / ( + K o n s . ) / ‘ g r a p / - / ’ g r ę b i r / / t / - N u l l = / d / + / е / (+ K o n s . ) / ‘ l i t / - / ‘ l i d i r / / к / - N u l l = / д / + / е / (+ K o n s . ) / ‘ k r i k / - / ‘ к г г д э / / а / - N u l l = / z / + / е / (+ K o n s . ) / ‘ g l a s / - / ‘ д П г г г / . Z u r I n t e r p r e t a t i o n d e r N e u t r a l i s i e r u n g d e r S t i m m h a f t i g k e i t s ­ k o r r e l a t i o n h a t j e d o c h d i e P r a g e r S c h u l e e i n e n e i g e n e n A n s a t z e n t w i c k e l t . D i e P r a g e r P h o n o l o g i e s e t z t e h i e r d i e A r c h i p h o n e m e / P i T , K , F , S / a n , d i e a l s N e u t r a l i s i e r u n g s p r o d u k t e a u f t r e t e n . D a z u s e i a n g e m e r k t , d a ß d e r B e g r i f f " N e u t r a l i s a t i o n " k r i t i s c h ü b e r p r ü f t w e r d e n m u ß . D i e s o g e n a n n t e p h o n o l o g i s c h e N e u t r a l i s i e ­ r u n g n e u t r a l i s i e r t j a k e i n e s w e g s , s o n d e r n f i n d e t s t e t s z u g u n ­ s t e n d e r S t i m m l o s i g k e i t s t a t t . S t i m m h a f t i g k e i t b z w . S t i m m l o s i g -V g l. N. M o r c i n i e c , A l l o p h o n i s c h e r und p h o n o l o g is c h e r L a u t­ w e c h s e l im D e u ts c h e n und N i e d e r l ä n d i s c h e n , "Germani ca W rat i s la v ie n s i a " 1972, XVI , S. 79; d e r s . , A l t e r n a c j e fo n e m ic z n e w j ę z y k u n ie m ie c k im i h o l e n d e r ­ s k i m , "K w a rta ln ik N e o f ilo lo g ic z n y " 1970, X V I I , S. 287-297.

(6)

1 4 8 A l f r e d Ta r a n t o wi cz k e l t s i n d i n d i e s e n P o s i t i o n e n k e i n e r e l e v a n t e n O p p o s i t i o n s m e r k ­ m a l e . B e i N e u t r a l i s i e r u n g s e r s c h e i n u n g e n kommen A l l o m o r p h e v o r , d e ­ r e n D i s t r i b u t i o n m i t d e r N a t u r d e s A u s l a u t e s z u s a m m e n h ä n g t . F ü r d i e d e u t s c h e K o n v e n t i o n g i l t n u n , d a s s n a c h l a n g e m V o k a l f i n a l e / Р з fcj f , a / m i t i n t e r v o k a l i s c h e n / b , d , g , v , г / m o r p h o n o l o - g i s c h a l t e r n i e r e n . D e s h a l b i n v o l v i e r e n d i e A l t e m a t i o n e n z w i s c h e n g e s p a n n t e n u n d u n g e s p a n n t e n O b s t r u e n t e n im D e u t s c h e n n u r f o l g e n d e A l t e r n a t i o n s - p a a r e : / Ъ / -

/ р /

/ d / - / t / / д / - / к / / г / - / в / / V / - / / / . D i e s e R e g e l g i l t a u c h f ü r d i e g r o ß e M a s s e d e r d e u t s c h e n Moi> p h e m e m i t b e s t i m m t e n a u s l a u t e n d e n K o n s o n a n t e n g r u p p e n , d i e d e r a n a l o g e n A l t e r n a t i o n u n t e r l i e g e n . D a b e i h e b e n s i c h 2 G r u p p e n v o n a l t e r n i e r e n d e n M o r p h e m e n h e ­ r a u s : a n d e r e r s t e n G r u p p e s i n d n u r e i n p h o n i g e E l e m e n t e u n d a n d e r z w e i t e n G r u p p e m e h r p h o n i g e K o m b i n a t i o n e n b e t e i l i g t , w i e a u c h d i e f o l g e n d e n F o r m e n z e i g e n : / ‘ k a l p / - / ‘ k t l b i r / K alb - K ä lb er / ‘ m o r t/ - / ‘ m o rd » / Mord - Morde / ‘ b t r k / - / ‘ b e r g t / Berg - Berge / ‘ h a l s / - / ‘ h e i m / Haie - H älee . D a s A u s b l e i b e n d i e s e r A l t e r n a t i o n n o t i e r e n w i r i n den F o r ­ m e n , wo d i e a u s l a u t e n d e n K o n s o n a n t e n k o m b i n a t i o n e n a l s e r s t e s G l i e d S o n a n t e n / т , n , l , r / u n d a l s z w e i t e s G l i e d K l u s i l e A , t / a u f ­ w e i s e n . D a s G e s a g t e k a n n d u r c h f o l g e n d e e i n f a c h e B e i s p i e l e b e ­ l e g t w e r d e n ; O rt : O rte ; Amt : Ä m ter; b u n t : b u n te r ; s t a r k : s t a r k e .

H i n g e g e n b e s t e h t e i n e A l t e r n a t i o n v o n / 1 а / , / m s / , / п а / u n d / г р / m i t / l z / 3 / т г / , / n s / u n d / r b / i n F ä l l e n w i e :

/ ‘ f e i e / - / ‘ f t l z t n / F ela - F e lse n / ‘ мата/ - / ‘ v c m za r/ Warne - Wämser

(7)

/ ‘ дет а/ - / ’ g t n z d / Gana - Gänae / ‘ k o r p / - / ’ k o e rb ь / Korb - K örbe. D i e a n g e f ü h r t e n F o r m e n e r s c h ö p f e n n i c h t d i e g a n z e V i e l z a h l d e r d e u t s c h e n M o r p h e m e m i t a l t e r n i e r e n d e n g e s p a n n t e n u n d u n g e ­ s p a n n t e n K o n s o n a n t e n . D i e s e A l t e r n a t i o n i s t i m D e u t s c h e n a u t o m a ­ t i s c h , r e g e l m ä ß i g u n d f u n k t i o n i e r t a l s l e b e n d i g e m o r p h o n o l o g i s c h e E r s c h e i n u n g . D i e A l t e r n a t i o n z w i s c h e n g e s p a n n t e n u n d u n g e s o a n n - t e n K o n s o n a n t e n im M o r p h e m a u s l a u t k a n n a u c h z u d e r I d e n t i f i z i e ­ r u n g u n d S i g n a l i s i e r u n g b e s t i m m t e r O p p o s i t i o n e n m i t g e n u t z t w e r ­ d e n . D a z u i s t d i e A l t e r n a t i o n im D e u t s c h e n n i c h t a u f e i n e K l a s ­ s e v o n S u b s t a n t i v e n b e s c h r ä n k t , d . h . d e r W e c h s e l v o l l z i e h t s i c h n i c h t g e n e r e l l z w i s c h e n d e n K a t e g o r i e n S i n g u l a r u n d P l u r a l . E s l e u c h t e t e i n , d a ß i n n e r h a l b d i e s e r k o m b i n a t o r i s e h e n A l t e r n a t i o n e n d i e O p p o s i t i o n g e s p a n n t : u n g e s p a n n t i n z . B . K ind - K in d e e , d . h . N o m i n a t i v : G e n i t i v , s e h r d e u t ­ l i c h r e a l i s i e r t w i r d . Zu d i e s e n A l t e r n a t i o n e n g e s p a n n t v e r s u s u n g e s p a n n t h a b e n w i r e i n e f o r m a l e E n t s p r e c h u n g i m P o l n i s c h e n . D i e Ü b e r e i n s t i m m u n g j e ­ d o c h z w i s c h e n d e n d e u t s c h e n u n d p o l n i s c h e n K o n s o n a n t e n a l t e r n a - t i o n e n im A u s l a u t i s t n u r p a r t i e l l . D i e k o n s o n a n t i s c h e n E l e m e n ­ t e im P o l n i s c h e n k ö n n e n z u e i n a n d e r g r u n d s ä t z l i c h i n v e r s c h i e d e n e n A r t e n v o n O p p o s i t i o n e n s t e h e n , a b e r v o n g r ö ß t e r W i c h t i g k e i t i s t h i e r d i e K o r r e l a t i o n d e r S t i m m h a f t i g k e i t " ’ . D e s h a l b l i e g t d i e b i l a t e r a l e O p p o s i t i o n s r e l a t i o n s t i m m h a f t : s t i m m l o s d e n p o l n i ­ s c h e n K o n s o n a n t e n a l t e m a t i o n e n z w i s c h e n s t i m m h a f t e n u n d s t i m m l o ­ s e n P h o n e m e n im A u s l a u t n o m i n a l e r u n d v e r b a l e r M o r p h e m e z u ­ g r u n d e . E i n s t i m m h a f t e r O b s t r u e n t g e h t im P o l n i s c h e n am M o r p h e m e n d e o d e r v o r e i n e m s t i m m l o s e n K o n s o n a n t e n i n d e n e n t s p r e c h e n d e n s t i m m l o s e n ü b e r , e i n s t i m m l o s e r v o r e i n e m s t i m m h a f t e n i n d e n e n t ­ s p r e c h e n d e n s t i m h a f t e n , z . B . grad. / ‘ g r a t / , G e n . gradu / ‘ g r a d u / , żabka / y x p k a /, koéba / ‘ к эц Ь а / v o n k o e id . E s l i e g t a u f d e r H a n d , d a ß m an h i e r d i e M ö g l i c h k e i t e i n e r e i n f a c h e n p r o g r e s s i v e n A s - s i m i l a t i o n i m P r i n z i p n i c h t a u s s c h l i e s s e n d a r f . S t i m m -l, Vgl. M о r c i n I e c , A l t e r n a c j e f o n e m i c z n e . . . , S. 290 f . Vg 1. Z. S t i e b e r , H i s t o r y ć z n a i w s p ó łc z e s n a f o n o l o g i a j ę z y k a p o l s k i e g o , Warszawa 1966, S. 119-Vgl. L. B i e d r z y c k i , P o ln i s c h e A u s s p r a c h e , Warszawa 1972; В. W i e r z c h o w s k a , Wymowa p o l s k a , Warszawa 1971.

(8)

t o n a s s i m i l a t i o n e n d e r O b s t r u e n t e n Im P o l n i s c h e n u n d d i e A u f h e ­ b u n g d e s S p a n n u n g s g e g e n s a t z e s iro D e u t s c h e n g e s c h e h e n e b e n f a l l s Im A u s l a u t . F ü r d i e p o l n i s c h e n u n d d e u t s c h e n A l t e m a t i o n e n b e s t e h e n a l s o g r u n d s ä t z l i c h ä h n l i c h e E n t s t e h u n g s m ö g l i c h k e i t e n . D i e s e r S a c h ­ v e r h a l t f i n d e t s e i n e W i d e r s p i e g e l u n g i n d e r K o n f r o n t a t i o n d i e s e s A l t e r n a t i o n s t y p u s i n d e n b e i d e n S p r a c h e n . E i n e b i l a t e r a l e O p p o ­ s i t i o n s r e l a t i o n s t i m m h a f t : s t i m m l o s b e i a u s l a u t e n d e n p o l n i s c h e n K o n s o n a n t e n l ä ß t s i c h n i c h t f e s t s t e l l e n , s i e i s t a u f g e h o b e n , u n d d a s A r c h i p h o n e m , d a s i n d e n N e u t r a l i s i e r u n g p r o d u k t e n a l l e i n z u ­ l ä s s i g i s t , w i r d vom S p r e c h e r m i t dem m e r k m a l l o s e n G l i e d d e r Op­ p o s i t i o n I d e n t i f i z i e r t . D a s p o s i t i v e G l i e d w i r d d a d u r c h a l s d a s m e r k m a l h a l t i g e g e g e n ü b e r dem n e g a t i v e n a b g e h o b e n . F o l g e n d e P a a r e im P o l n i s c h e n f a s s e n w i r d i r e k t a l s A l t e r n a ­ t i o n e n z w i s c h e n s t i m m h a f t e n u n d s t i m m l o s e n K o n s o n a n t e n : / V - / р / / ц / - / ? / / d / - / Ь /

t y

- / / / / д / - / к / / i / - / 6 / / v / - W

t y

- / / / /2/ - / в /

t y

- /âZ. I n t e r e s s a n t i s t h i e r d e r ü b e r e i n s t i m m e n d e G e b r a u c h d e r p o l n i ­ s c h e n u n d d e u t s c h e n K o n s o n a n t e n a l t e r n a t i o n e n im A u s l a u t , o b w o h l d i e b e r e i t s o b e n e r ö r t e r t e n S t i m m t o n a s s i m i l a t i o n e n Im D e u t s c h e n u n d P o l n i s c h e n a n d e r s v e r l a u f e n . Ä h n l i c h w i e Im D e u t s c h e n b e s t e ­ h e n h i e r d i e A l t e r n a t i o n e n im N o m i n a l s y s t e m b e i d e n S u b s t a n t i v e n z w i s c h e n d i r e k t e n u n d o b l i q u e n K a s u s , s o d a ß d i e B e z i e h u n g / р / -- / Ъ / , / t / - / d/ , / к / - / д / i n d e r p o l n i s c h e n S p r a c h e d e n K a s u s ­ u n t e r s c h i e d w i e d e r g i b t . I n b e i d e n S p r a c h e n , b e s o n d e r s a b e r im P o l n i s c h e n , s i n d d i e A l t e r n a t i o n e n , d i e d u r c h d i e P h o n e m e v o n d e r R e l a t i o n s t i m m h a f t : s t i m m l o s r e a l i s i e r t w e r d e n , v o n dem p h o n o l o g i s e h e n K o n t e x t a b ­ h ä n g i g u n d d u r c h p h o n o l o g i s c h e S t r u k t u r b e d i n g u n g e n d e t e r m i n i e r t . E s g i b t im P o l n i s c h e n e i n e g a n z e R e i h e v o n F o r m e n , d i e d i e ­ s e n T y p d e r A l t e r n a t i o n e n b e s t ä t i g e n . W i r f ü h r e n h i e r n u r e i n e A u s w a h l a n , um d i e u n t e r s u c h t e n A l t e m a t i o n e n z u v e r a n s c h a u l i ­ c h e n ; v g l .

(9)

< g r a t > / e r a t / f a r a t ] < g r a d > / g r a d / [ g h d ] < C e ta f> / e t a f / [ e t a f ] К lue У / l u s / [ lu e ] / l u z / [Im z] P h o n e m e .7 D i e A l t e r n a t i o n / р / - / Ъ / i s t i n F ä l l e n w i e : / ‘ x l t p / - / ‘ x l t b a / o h le b - o h le b a ; / ‘ g r u p / - / ‘ g r o b u / grób - gro b u ; / ‘ а г а р / - / а 'г а Ъ а / Arab -- Araba z u b e o b a c h t e n , w o b e i / р / u n d / Ъ / s e l b s t ä n d i g e s i n d , d i e s i c h n u r i n i h r e r p r i m ä r e n F u n k t i o n u n t e r s c h e i d e n ' D a s A u f t r e t e n d e r / t / - / ^ / - A l t e r n a t i o n k a n n a u c h b e i d e n P a ­ r a d i g m e n / ‘ s a t / - / ‘ e a d u / Bad - eadu; / ' u a t/ - / ‘ uadu/ la d - ła d u ; / ‘ g r u t / - / ‘ g r o d u / g ró d - grodu n o t i e r t w e r d e n . A u c h f ü r d i e w e i t e r e n A l t e r n a t i o n e n f i n d e n s i c h e n t s p r e c h e n ­ d e B e i s p i e l e : d i e A l t e r n a t i o n / к / - / д / l ä ß t s i c h m i t H i l f e v o n f o l g e n d e n P a a r e n b e s t ä t i g e n : / ‘ г и к / - / ‘ r o g u / ró g - ro g u ; / ‘ р г и к / -- / ‘p r o g u / p r ó g -- p ro g u . D i e a n d e r e n p o l n i s c h e n A l t e r n a t i o n e n : / / / - / v / / ‘ r u f / - / ‘ ro vu / rów - rowu; / ‘ z l z f / - / ‘ z l e v u / , z le w - z le w u ; / / / - /jf-/ / ‘ m ó j / - / ‘m l ^ a / mąż - męża; / в / - / г / / ' v u e / - / ‘ vo zu / wóz - wozu; / ‘ д и в / - / ‘ g u z a / auz - -g u z a b e d ü r f e n k e i n e r e i n g e h e n d e n U n t e r s u c h u n g . F ü r s o l c h e M o r p h e m e m i t A l l o m o r p h e n , d i e h i n s i c h t l i c h d e r S t i m m h a f t g k e i t i m f i n a l e n O b s t r u e n t e n d i f f e r i e r e n , s t e l l e n g e n e ­ r a t i v e B e s c h r e i b u n g e n B a s i s f o r m e n a u f , d i e f i n a l e s t i m m h a f t e O b­ s t r u e n t e n e n t h a l t e n . E n t s p r e c h e n d e s g i l t e t w a f ü r d i e d e u t s c h e n F o r m e n . Im D e u t s c h e n h a t e i n S t a m m o r p h e m w i e Rad z w e i A l l o m o r p h e , d i e s i c h n u r im S p a n n u n g s w e r t d e r O k k l u s i v e i n a u s l a u t e n d e r P o ­ s i t i o n u n t e r s c h e i d e n . B e i d e r D e s k r i p t i o n d e s A l t e r n a t i o n s t y p u s / ‘ r a t / - / ‘ r t d i r / o d e r / ‘ t a k / - / ‘ t a g » / w e r d e n a l s o a l s z u g r u n d e l i e -Vgl . J . K u r y t o w I c z , g u i s t i q u e s , Wrocław I960, S. 61. S t r u k tu r a mor f e n u , [ i n : ] E s q u i s s e s L i n

(10)

-g e n d e F o r m e n / ‘ r o d / u n d / ‘ t a g / g e w ä h l t u n d d i e O b e r f l ä c h e n r e a - r l i s i e r u n g e n / ‘ r a t / b z w . / ‘t a k/ m i t t e l s e i n e r R e g e l g e p e r l e r t . D i e A l t e r n a t i o n e n z w i s c h e n g e s p a n n t e n u n d u n g e s p a n n t e n K o n ­ s o n a n t e n im D e u t s c h e n w i e a u c h d i e s t i m m h a f t - s t i m m l o s - A l ­ t e r n a t i o n e n i m P o l n i s c h e n f u n k t i o n i e r e n r e i n p h o n o l o g i s c h u n d s i n d a u s s c h l i e s s l i c h d u r c h i h r e p h o n o l o g i s c h e U m g e b u n g b e d i n g t , g n i e v o n m o r p h o l o g i s c h e n F a k t o r e n a b h ä n g i g . D i e A u s l a u t v e r h ä r t u n g im D e u t s c h e n u n d d i e A s s i m i l a t i o n e n im P o l n i s c h e n s i n d p h o n o l o g i s c h e P r o z e s s e b e i m V e r b i n d e n v o n M o r­ p h e m e n , d i e d a m i t i n z w e i p h o n o l o g i s c h k o n d i t i o n i e r t e n M o r p h e m ­ v a r i a n t e n a u f t r e t e n . Da s o w o h l p h o n o l o g i s c h k o n d i t i o n i e r t e A l ­ t e r n a t i o n e n u n t e r dem B e g r i f f d e s A l l o m o r p h s a l s a u c h g r a m m a ­ t i s c h d e t e r m i n i e r t e A l t e r n a t i o n s e r s c h e i n u n g e n z u s a m m e n g e f a ß t w er­ d e n , i s t d e r A l l o m o r p h b e g r i f f f ü r s t r u k t u r a l i s t i s c h e B e s c h r e i -q b u n g e n s e h r n ü t z l i c h u n d ä u ß e r s t w i c h t i g . D i e e i n d e u t i g p h o n o l o g i s c h b e d i n g t e n k o n s o n a n t i s c h e n A l t e r ­ n a t i o n e n z w i s c h e n s t i m m l o s e n ( g e s p a n n t e n ) u n d s t i m m h a f t e n ( u n ­ g e s p a n n t e n ) P h o n e m e n i m D e u t s c h e n u n d P o l n i s c h e n , w i e s i e o b e n b e s c h r i e b e n w o r d e n s i n d , h a b e n n o c h g e m e i n s a m , d a ß s i e i n b e i ­ d e n S p r a c h e n a u t o m a t i s c h , d . h . i n b e s t i m m t e n P o s i ­ t i o n e n r e g e l m ä ß i g z u e r w a r t e n s i n d . D i e s e a u t o m a t i s c h a u f t r e t e n d e A l l o m o r p h i e i s t a u c h f ü r d i e I n t e r p r e t a t i o n d e r E n t s p r e c h u n g e n u n d d e s ü b e r e i n s t i m m e n d e n Ver­ h a l t e n s d e r d e u t s c h e n u n d p o l n i s c h e n A l t e r n a t i o n e n m a ß g e b e n d . Katedra Językoznawstwa N iem ieckiego i Stosowanego Ut

Vgl. M о г с i n i e c , A l t e m a c j e f o n e m i c z n e . . . , S. 290 f f ; d e r s., A ll o p h o n i s c h e r und p h o n o l o g is c h e r L a u t w e c h s e l . . . , S. 79 f f .

9

Vgl. N. M o г с i n i e c , D i s t i n k t i v e S p r a c h e in h e lt e n im N i e d e r l ä n d i s c h e n und D e u ts c h e n . Zum p h o n o lo g is c h e n I d e n t i f i z i e r u n g s p r o z e s s , Wrocław 1968, S. 83 f f ; J . G r e e n b e r g , E s s a y s i n L i n g u i s t i c s , Chicago 1957, S. 25.

(11)

A l f r e d T e u a n to w ic z

ALTERNACJE SPÓŁGŁOSEK NAPIĘTYCH I N IENAPI|TYCH W JÇZYKU NIEMIECKIM I ICH ODPOWIEDNIKI W JÇZYKU POLSKIM

Problemem, którym z a j ą ł s ię a u to r a r t y k u łu , są a l t e r n a c j e sp ó łg ło se k wy­ głosowych typ u : sp ó łg ło sk a n a p ię ta : sp ó łg ło sk a n ie n a p ię ta , zachodzące w ję z . niem ieckim oraz ic h odpow iedniki w ję z . polskim .

Na podstaw ie konkretnego m a te r ia łu językowego a u to r omawia tu t a j ty lk o j e ­ den typ a l t e r n a c j i konsonantycznych w ystę p u ją cy ch w system ie fle k sy jn y m kon­ frontow anych języków.

S ta tu s a l t e r n a c j i n ie m ie c k ic h , w y n ik a ją c y z o b se rw ac ji schematów a lte r n a - c y jn y c h w tym ję z y k u , z o s ta je porównany szczegółowo z dość skomplikowaną s ia t k ą a l t e r n a c j i ję z . p o lsk ie g o .

K o n fro n ta cja a l t e r n a c j i zachodzących w obu ję z y k a c h i u s t a le n ie ró ż n ic w z a k re s ie Ich u ż y c ia może mleć p rak tyczn ą w arto ść w p ro c e s ie nauczania j ę z y ­ ków obcych i pozw olić na u ś c iś le n ie wniosków d o ty cz ących s t r u k tu r y m o rfo lo g i­ czn ej ję z . niem ieckiego i p o lsk ie g o .

Cytaty

Powiązane dokumenty

W ten sposób powtórzy Schleglowską teorię o greckiej drodze do dosko- nałości jako umiejętności adaptacji, lecz uczyni to w ten sposób, by nie wzorzec helleński lub niemiecki,

gorodow Biełorussii w XVI—pierwoj połowinie XVII w., Minsk 1975. Socialno-ekonomiczieskoje issledowanieje istorii gorodow), Minsk 1975.. wielotomowa synteza dziejów

Finally, the corporate social responsibility concept was presented and its role from the perspective of trust and wider, corporate social capital creation, was discussed.. It

[r]

Drugim typem ćwiczeń w każdej jednostce są utrwalające ćwiczenia słownikowe. Znalazły się w nich słowa i zwroty przeznaczone do zapam iętania. Dołączone są

Preparation of the treaty for Italy was therefore entrusted to  representatives of  the  US, UK, USSR and France, while the  treaties for Romania, Bulgaria and Hungary were

Romualda Franczuk,Roman Domagała.. Mała

K inansow al WKZ Szczecin.. Trzeci sezon b