Bednarski, Zenobiusz
"Album lekarzy - pionierów Okręgu
Mazurskiego 1945-1946", Andrzej
Skrobacki, Olsztyn 1980 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-4, 473-476
4 7 3
A n d r z e j S k r o b a c k i , A l b u m l e k a r z y - - p i o n i e r ó w O k r ę g u M a z u r s k i e g o 1945—1946, O l s z t y n
1980 P o j e z i e r z e , s s . 1 6 7 + n l b . 5.
W e w s tęp ie om ów ił a u to r pojęcie O k rę g u M azurskiego, k tó ry to te rm in m a jd ż dziś znaczenie h isto ry czn e. Ściślejsze będzie pojęcie w o jew ó d ztw a ol sztyńskiego, ja k ie istn iało do czasu w p ro w ad z en ia w ro k u 1975 now ego po d ziału a d m in istrac y jn e g o . N a ty m te r e n ie — k tó r y był w te d y jeszcze zap le czem d la d z iałań w o je n n y ch p rz eciw k o rozpaczliw ie b ro n iący m się w P ilaw ie w o jsk o m n iem iec k im (do 25 k w ie tn ia 1945 r.) — przyszło lekarzom , p io n ie rom b u d o w a ć społeczną służbę zdrow ia. P ra c o w a li w bard zo ciężkich w a r u n k a c h , gdyż ziem ie te b y ły zd ew asto w an e, gęstość z alu d n ien ia niska, sieć d ró g żelazn y ch i k o ło w y ch oraz łączność telefoniczna zniszczona. S y tu a cja żyw nościow a b y ła ró w n ie ż k a ta s tro fa ln a . N a d o m iar złego te re n n aw ied ziły epid em ie d u r u b rzusznego i plam istego, zim nica, błonica, choroby w eneryczne, jaglica, św ierzb. S z p ita le b y ły zd ew a sto w a n e i nieczynne. B rak o w ało lek a rs tw i śro d k ó w o p a tru n k o w y ch .
L ek a rze , k tó rz y p o d jęli tu p ra c ę b y li p ra w d ziw y m i b o h a te ram i. D latego też n a le ż y podziękow ać a u to ro w i, ze p o d ją ł się t r u d u u d o k u m e n to w a n ia te-' go o k re s u ich życiorysam i. J e s t to p ierw sza tego ro d z aju p ra c a w n aszy m p iśm ie n n ictw ie lek a rsk im , o m aw ia jąc a w ysiłek tych, k tó r y m przyszło tw o rzyć n a ty c h ziem iach, z rę b y społecznej słu żb y zdrow ia.
Z e b ra n ie m a te ria łó w do p r a c y n astręczało w iele trudności, a rch iw a lia są b o w ie m sk ą p e i b r a k w ogóle o p raco w ań m on o g raficzn y ch o służbie zd ro w ia tego okresu. Do n a jw aż n ie jsz y ch źródeł n ależały: a n k ie ta rozesłana do le k a r z y lu b ich rodzin, a rch iw a lia ' m iejsco w y ch szpitali i G łów nej B iblio te k i L e k a rs k ie j w W arszaw ie.
P o W stę p ie zam ieszczono listę le k a rzy — p io n ieró w O k ręg u Mazurskiego^ Sporządzono ją n a p o d staw ie d w óch źródeł: załącznika do pism a w o jew o d y dr. Z y g m u n ta Robla z 20 m arc a 1946 roku, w s p ra w ę w łączenia 60 lek arzy p ra c u ją c y c h w O k rę g u M az u rs k im (32 w O lsztynie i 28 w p o w iatach ) do O k ręg o w ej Izby L e k a rs k ie j W arszaw sko-B iałostockiej i w y d a n ia im p ra w a p ra k ty k i: w y k a zu le k a rz y w o jew ó d ztw a olsztyńskiego z p ra w e m p ra k ty k i le k a rs k ie j, z 3 k w i e tn i a 1947 roku.
Oprócz a lfab ety czn eg o spisu n azw isk A u to r zam ieścił też m iejscowość, w k tó r e j le k a rz p ra c o w a ł oraz d a tę p rz y b y cia do O k rę g u M azurskiego (data n ie k ie d y je s t o k re ślo n a d okładnie, czasem sk ła d a się z m iesiąca i rok u , rz a dziej ty lk o roku).
M a te ria ły bio g raficzn e poprzedzono w y k azam i skrótów . B iogram y, u ło żone w p o rz ą d k u a lfab ety czn y m , opraco w an o w w iększości na pod staw ie a n k ie ty , k tó r e j w z ó r zam ieszcza A u to r n a k o ń cu książki. Z a w ie rała ona p y ta n ia dotyczące d a n y c h p e rso n aln y ch , w y k s ztałcen ia śred n ieg o i wyższego, p ra c y zaw odow ej, sto p n i sp e c jalizacy jn y ch i n au k o w y ch , p ra c nau k o w y ch , u d z ia łu w życiu p o lity czn y m i społecznym , działalności zaw odow ej i ro d zin n y c h tr a d y c ji lek arsk ich .
B io g ram o m często to w a rzy sz ą dosyć czytelne zdjęcia.
A u to r, o p ra co w u ją c A lb u m , p o d ją ł się n iezw y k le tr u d n e j p racy . Po n iew aż s ta n ie się ona, w co nie w ątpię, w przyszłości p o d sta w ą dalszych opracow ań, d lateg o n a le ży w skazać n a jm n iejsz e n a w e t u c h y b ien ia lu b błędy w n iej z a w a rte , a b y uniem ożliw ić ich pow ielanie. M ając to na względzie, przytoczę k ilk a u w a g n a s u w a ją c y c h się w czasie lek tu ry .
4 7 4 Recenzje i omówienia
W p ierw szy m rzędzie dotyczy to fu n k c jo n o w a n ia L w o w sk ieg o W y d ziału L ek a rsk ieg o w la ta c h 1941— 1944. S pośród w y m ien io n y c h w A lb u m ie , s t u d io w ali tam : J u lia n A lter, S te fa n B onikow ski, R o m an a J a k u b o w s k a - R a u b e - -Ł o k u ciejew sk a, W ła d y sław K uzia, K a zim ierz L etk i, A d am Jó z e f P a w ło w s k i, Leon S telm a ch ó w . Otóż w b io g ram ac h ty c h osób, n ie zaw sze c y tu je się w łaściw ą n a zw ę uczelni, k tó r e j działalność w ty m okresie jes t n ie w ą tp liw y m e w e n e m e n te m '. A u to r pisze „ w ład z e radzieckie, o rg a n iz u ją c w n o w y c h w a r u n k a c h po 17 IX 1939 r o k u szkolnictw o w e L w o w ie p rz y s tą p iły niezw łocznie ró w n ież do u ru c h o m ie n ia szkół wyższych. D opuszczono do k o n ty n u o w a n ia stu d ió w w s zy s tk ic h m iejsco w y ch P o lak ó w , U k ra iń có w - i Ż ydów , a ró w n ie ż ty c h licznych P o la k ó w i Ż ydów , k tó rz y uszli z zach o d n ic h 'teren ó w o k u p o w a n y c h p rzez Niem ców . W 1939 r o k u nie o tw a r to I r o k u s tu d ió w — uczy niono t o - w 1940 r o k u i p rz y ję to w ów czas w ie lu P o lak ó w . Zgodnie z o rg a n i zacją w y ższy ch szkół w Z w iąz k u R ad zieck im w ydzielono W y d ział L e k a r s k i i Oddział F a rm a c e u ty c z n y z U n iw e r s y te tu ja k o L w o w s k i P a ń s tw o w y I n s ty tu t M edyczny I n s ty tu t M edyczny istn ia ł do 30 V I 1941 r o k u ”
L w o w sk i P a ń s tw o w y I n s t y t u t M edyczny ukoń czy li A d a m Jó z e f P a w ło w ski i L eon S telm ach ó w . Po w k ro c ze n iu N iem ców do L w o w a s y tu a c ja zm ie n iła się je d n a k d ia m e tra ln ie : „4 V II 1941 ro k u prof. M a ria n P a n c z y s z y n ---został m ia n o w a n y przez p re z y d e n ta D ziału N a u k i i O św iaty w rząd z ie G e n e ra ln e j G u b ern i, dr. A dolfa W atzkego, k o m is ary c zn y m zarządcą W ydziału L ek a rsk ieg o i o trz y m a ł polecenie p r z e r w a n ia zajęć w z a k ła d a c h te o re ty c z
ny c h i u trz y m a n ia p ra c y w k lin ik a c h i a m b u la to ria c h ” 3. A dalej: „1 X 1941 ro k u dow iedzieliśm y się, że prof. P a n c zy s zy n opo w iad a o ry c h ły m u tw o rz e n iu u k ra iń s k ie g o u n iw e r s y te tu w e L w ow ie. Je źd ził w te j sp ra w ie do B erlin a, gdzie polecono m u n a p is ać m e m o ria ł” 4.
N ie w chodząc w m o ty w y , k tó r e k ie ro w a ły o k u p a n te m , k ie d y godził się n a k sz tałcen ie fachow ców z d ziedziny m ed y c y n y , n a le ż y stw ierd zić, że po czątkow o z am ierz an o stw o rzy ć S ta a tlic h e M edizinische A k a d em ie in L e m b e rg (P a ń stw o w ą A k a d em ię M edyczną w e L w ow ie) 5. W k ró tce je d n a k p o s ta now iono zd ep recjo n o w ać te stu d ia i n a zw ę P a ń s tw o w e j A k a d em ii M edycz nej zm ieniono n a P a ń s tw o w e I n s ty tu ty M edyczne (S ta atlic h e M edizinische I n s titu te °). N au cz a n ie m iało rozpocząć się 1 IV 1942 ro k u . O stateczn ie uczelnię o tw a rto 1 4 IV ’. Je d n a k ż e i te n s ta tu s w y d a w a ł się N iem com z b y t wysoki. N a rozk az F r a n k a 20 V tegoż r o k u p rz e m ia n o w a n o o stateczn ie P a ń s tw o w e I n s ty tu ty M edyczne n a P a ń s tw o w e M edyczne K u r s y Z aw o d o w e (S taatlich e M edizinische Fach k u rse). K ied y zaś w r o k u 1942 o tw a rto O ddział F arm ac ji, u czelnia o trz y m a ła n a zw ę P a ń s tw o w y c h M ed y czn o -P rz y ro d n icz y ch K u rs ó w Z aw o d o w y ch w e L w o w ie (S taatlich e M e d izin isc h -N atu rw iss en s ch a ftlich e F a c h k u r s e L em b erg ). T a n a z w a to w a rzy sz y ła jej do k o ń ca o k u p a c ji s.
W y m a g a ją c ą w y ja ś n ie n ia ciek aw o stk ą jes t s p ra w a u ż y w an ia fo rm u la rz y z n a g łó w k ie m „ I n s t y tu t y ” . Otóż w ła d ze k ra k o w s k ie (G e n era ln ej G uberni)
1 z . A l b e r t , L w o w s k i W y d z i a ł L e k a r s k i w c z a s i e o k u p a c j i h i t l e r o w s k i e j 1941— 1944, P r a c e W r o c ł a w s k i e g o T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o , 1975, s e r i a B , n r 189. 2 I b i d e m , s . 10. 3 I b i d e m , s . 11. 4 I b i d e m , s . 15. 5 I b i d e m , s . 20. 6 I b i d e m , s . 21. 7 I b i d e m , s . 22. 8 I b i d e m , s . 23.
4 7 5 w ra m a c h oszczędności pozw oliły d y r e k to r o m k u rs ó w uży w ać w cześniej w y d ru k o w a n y c h fo rm u la rz y aż do ich w y c zerp an ia. N a ty c h m ia s t je d n a k z m ie niono pieczęcie i w yw ieszki. D y re k to r w szystkich uczelni ( „ In s ty tu tó w ”, póź n iej „ K u rsó w F a c h o w y c h ” ) u ż y w ał fo rm u la rz y z n a g łó w k ie m „ I n s titu te ” po u p rz e d n im w y ik so w an iu n a m aszy n ie tego słow a i n a p is an iu n a d n im „ F a c h k u r s e ” 3. D ziałalność K ursów ’ Z aw o d o w y ch zaw ieszono 15 III 1944 ro k u
W obec pow yższego, J u l a n A lter, S te fa n Bonikow ski, R o m an a J a k u b o w - sk a -R a u b e-Ł o k u cie je w sk a , W ła d y sław K uzia, K a zim ierz L e tk i ukończyli nie P a ń s tw o w y M edyczny I n s t y t u t w e Lw ow ie, lecz P a ń s tw o w e M edyczne K u r s y Z aw o d o w e lu b szerzej P a ń s tw o w e M e d y ezn o -P rzy ro d n icze K u rs y Z aw odow e. P o d a w a n e przez A u to ra b rz m ien ie n a zw y je s t z atem błędne. Ź ró d łem b łęd u są z ap e w n e in fo rm a cje re sp o n d en tó w , k tó rzy n ie znali całej h isto rii L w o w skiego W y d ziału L e k a rsk ieg o w okresie o k u p a cji h itle ro w sk ie j. Godzi się tu zauw ażyć, że pod s k ro m n y m szyldem „ K u rs ó w ” p ra co w a ła uczelnia, k tó rej poziom u dow odzi chociażby lis ta ty c h jej słuchaczy, k tó rz y po w o jn ie zostali Sam odzielnym i p ra c o w n ik a m i n a u k i. J e s t ich c zterd ziestu p i ę c i u 1’.
A o to g a r ś ć d a l s z y c h u w a g : — Na s. 46, 11 w i e r s z od d o łu , p o w i n n o
być p o w i a t w i l k o m i e r s k i , a n ie W iłk o m irs k i.
— W b io g rafii J a n a C h ilm an o w icza (ss. 46— 47) w a rto dodać, że jes t on o rg a n iz a to re m p o r a d n i p rzeciw g ru źliczej w B artoszycach, p r o s p e ru ją c e j od 1947 ro k u do obecnej chwili.
— B iografię S ta n is ła w a D o ra n ta (ss. 49— 51) n ależało b y uzup ełn ić faktem , że w r o k u 1954 zgodził się on w p ro w ad zić na O ddziale Położniczym S z p ita la W ojew ódzkiego w O lsztynie śró d s k ó rn e szczepienia BCG n o w o ro d k ó w m e to d ą d w u p u n k to w ą — z ain icjo w an e p rzez dr. med; C zesław a Z aw o r- skiego 12 — co dało a s u m p t do w p ro w ad z en ia tej m eto d y w skali k ra jo w e j.
N a s. 56 — n a z w a gazetk i p o w in n a b rzm ieć „Echo N a d b z u rz a ń s k ie ” N a s. 91, 21 w ie rsz od góry: „Szczepionka (kał z ara żo n y c h ' wszy) ” . Szczepionka, sta n o w iąc a sw oiste zap obieganie d u ro w i plam istem u , w y p ro d u k o w a n a p rz ez polskiego badacza prof. R. W eigla, była zaw iesin ą z r o z ta r ty c h je lit wszy, u p rz ed n io zak a żo n y c h d ro g ą d oodbytniczą r ik e ts ja - m i (zarazki d u r u plam istego). Z ara zk i zab ija się 0,5% fenolem . Ich zaw iesinę w s trz y k u je się lu d zio m tr z y k r o tn ie w o d stępach ty g o d n ia 13. N ie b y ł to więc k a ł z ara żo n y c h wszy.
N a s. 100 — w a r to u zu p ełn ić d a n e o J a n ie M irkow skim . B ył on rów nież fty z ja tr ą . Z o rg an izo w ał p o ra d n ię przeciw g ru źliczą w Szczytnie i p ro w ad ził ją do chw ili w y ja zd u ze Szczytna do R abki. O p o w iad ał mi, że w 1939 roku, w czasie k a m p a n ii w rz eśn io w ej zorganizow ał sz p ita l w o jsk o w y n a b a rk ac h , czy też s ta tk a ch , p ły w a ją c y c h po Wiśle.
N a ss. 104— 106, w b io g rafii G rzegorza N iem cew icza n a le ża ło b y n a d m ie nić, że le k a rz ten, z an im w y je c h a ł do E lbląga, z o r g a n iz o w a ł. p o ra d n ię p rz e ciw gruźliczą w L id z b a rk u W a rm iń s k im i p ro w a d z ił ją do 1 g ru d n ia 1954 roku. N a ss. 109— 110 E d w a rd O ździński z m a rł śm iercią trag icz n ą 5 p a źd z ie r n ik a 1968 roku. W czasie o k u p a cji m ieszk ał w Z aw id z u (w niżej cy to w an y m
9 I b i d e m , s . 23. 10 I b i d e m , s . 68. 11 I b i d e m , s. 87. 12 A . K r z y s z k o w s k a , Z . B e d n a r s k i , Cz . Z a w o r s k l , Ś r ó d s k ó r n e s z c z e p i e n i a B C G n o w o r o d k ó w m e t o d ą d w u p u n k t o w ą , G r u ź l i c a , 1961, t . 29, s s . 181— 186, 13 J a k u b P e n s o n , D u r p l a m i s t y ( T y p h u s e x a n t h e m a t i c u ) , w : C h o r o b y z a k a ź n e , t . 4, r e d . S . W s z e l a k i , W a r s z a w a 1954, s s . 503— 504.
4 7 6 Recenzje i omówienia
źródle b łąd w n a zw ie m iejscow ości) w pow iecie sierp eck im , a nie koło R a wicza. L eczy ł ludność m ie jsco w ą i p a rty z a n tó w . W r o k u 1943 w s tą p ił do A rm ii L u d o w e j jak o le k a rz oddziału. P o p rz en ies ie n iu się z O stró d y do Ł as in a (wg niżej cyto w an eg o źródła w 1960 r.) p e łn ił o bow iązki o rd y n a to ra o ddziału zakaźnego, a n a s tę p n ie w e w n ę trz n e g o ora z le k a rz a rejo n o w eg o p rz y ch o d n i P K P 14. W czasie p o b y tu w O stródzie z o rg an izo w ał ta m p o ra d n ię p rzeciw g ru źliczą i p ro w a d ził ją przez cały czas do chw ili opuszczenia tego m ia sta . S p o ty k a łe m się z n im osobiście od 1953 rok u , k ied y p ra c o w a łe m w C e n tra ln e j W o jew ó d zk iej P rz y c h o d n i P rzeciw g ru ź lic ze j w Olsztynie.
N a ss. 126— 127 B o h d a n S ta n is ła w S ielicki (nie Sielecki) b y ł o rg a n iz a to re m P o w ia to w e j P o r a d n i P rzeciw g ru ź lic ze j w G iżycku. P ra c o w a ł w niej do k w ie tn ia I960 roku. M iał I sto p ień sp e c ja liz ac ji z z a k re s u fty z ja trii. Z n am go osobiście, a poza ty m m ia łe m z n im służbow e k o n tak ty .
N a ss. 143, 15 w iersz od góry, p o w inno być, że S ta n is ła w T o tw en s tu diow ał w W ojskow ej A k a d em ii M e d y k o -C h iru rg ic zn e j w P e te rs b u rg u .
N a s. 157 — C zesław Z aw o rs k i u ro d z ił się w B ra tk ó w ce , a n ie ja k p o dano — B ra tk o w sk a .
N a k oniec p ra g n ę u s to su n k o w ać się do ró ż n y ch d a t u ro d z en ia Z y g m u n ta Ja k u b o w s k ie g o (ss. 68— 69) i W ła d y sław a .O n o szk iew icza (O nuszkiew icza)- -J a c y n y (s. 107). W m o im p rz e k o n a n iu różnice te w y n ik a ją ze z m ia n y k a le n d a rz a tzw . s ty lu (k a le n d arz ju lia ń s k i — s t a r y s ty l i k a le n d a r z g r e g o ria ń ski — n o w y s t y l ) 15. I ta k w b io g ram ie Z y g m u n ta J a k u b o w s k ie g o w łaściw a je s t d a ta 4 V I 1884 roku, a w s to su n k u do W ła d y sław a O noszkiew icza (Onusz- k ie w ic za )-Ja cy n y 24 I 1880 (rów nież n o w y styl).
K s ią ż k a A n d rz e ja S k ro b ack ieg o p o w in n a b y ć c en n ą po zy cją k a żd e j b ib lio te k i n a u k o w e j; p r z y d a tn a je s t szero k ie m u g ro n u odbiorców : od le k a rz y in te re s u ją c y c h się h isto rią m ed y c y n y do h isto ry k ó w , ek o n o m istó w i w szystkich, k tó rz y z a jm u ją się p o w o je n n y m i d zie jam i naszego regionu.
Za h isto ry cz n e u d o k u m e n to w a n ie ty c h p io n ie rsk ic h la t n a leżą się słowa u z n a n ia a u to ro w i oraz oficynie w y d a w n icz e j „ P o jezierze” w Olsztynie.
Z enob iu s z B e d n a r s k i
14 D r E d w a r d O ź d z i ń s k i . W s p o m n i e n i e p o ś m i e r t n e , S ł u ż b a Z d r o w i a , 1969, n r 2 (1007), s . 2. 15 W i e l k a e n c y k l o p e d i a p o i o s z e e h n a , t . 5, w a r s z a w a 1965, s . 379.
