Sikorski, Jerzy
Olsztyńskie środowisko naukowe i
jego badania nad historią i
współczesnością Warmii i Mazur
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 407-418
Jerzy Sikorski
O L S Z T Y Ń S K I E Ś R O D O W I S K O N A U K O W E I J E G O B A D A N I A N A D H I S T O R I Ą I W S P Ó Ł C Z E S N O Ś C I Ą W A R M I I I M A Z U R R O ZW Ó J Ś R O D O W IS K A N A U K O W E G O P o c z ą tk i ru ch u n a u k o w e g o i o rg a n iz a c ji n a u k i n a t e r e n ie W arm ii i M a zur w o k r e sie p o w o j e n n y m w ią ż ą się z in ic ja ty w ą d a w n y c h d z ia ła c z y m a z u r sk ich . B y ł y to osoby, k tó r e już p rzed w o jn ą r o z w ij a ły sw ą d z ia ła ln o ść n ie ja k o n a p r z e d p o lu P ru s W sc h o d n ic h — m ia n o w ic ie w p o łu d n io w e j części e tn ic z n e g o ob szaru M azur, k tóra z n a jd o w a ła się w g r a n ic a c h P o ls k i m ię d z y w o je n n e j. W 1943 r. lu d z ie ci z a ło ż y li n a te r e n ie tzw . G en er a ln e j G u b ern i k o n sp ir a c y jn ą p la c ó w k ę b a d a w czą o n a z w ie „ In sty tu t M a zu rsk i”. C elem In s ty tu tu b y ło p r z y g o to w a n ie m a te r ia łó w in fo r m a c y jn y c h o lu d n o śc i p o lsk ie j w P r u sa c h W sc h o d n ich dla u ż y tk u p r z y s z ły c h w ła d z w o ln e j P o lsk i. P r z y jm o w a n o b o w ie m już w ó w c z a s, że W arm ia, o d e r w a n a od P o lsk i w 1772 r., oraz M azury, n ie g d y ś le n n o P o ls k i i w w ię k sz o śc i z a m ie sz k a n e p rzez lu d n o ść p o ch o d zen ia p o lsk ie g o — w w yiniku z w y c ię s t w a n ad fa sz y z m e m p o w ró cą do P o lsk i. Chodziło w ię c ta k ż e o w y p r a c o w a n ie k o n c e p c ji p r zejęcia i z a g o sp o d a r o w a n ia t y c h z ie m p rzez w ła d z e p o lsk ie. P ó ź n ie j — u sc h y łk u 1944 r. — ci sa m i d z ia ła cze m a z u r s c y w y s t ą p ili do rządu p o lsk ie g o w L u b lin ie z m e m o r ia łe m w sp r a w ie k o n ie c z n o śc i p o w o ła n ia n a ty c h ziem ia ch , po ic h w y z w o le n iu , w y ż s z e j u czelni. K o n sp ir a c y jn y In s ty tu t M a zu rsk i z o sta ł o fic ja ln ie r e a k t y w o w a n y w O l s z ty n ie z a le d w ie p ó ł ro k u po w y z w o le n iu m ia sta — 9 lip ca 1945 r. S ta tu to w y m c e le m te j sp o łe c z n e j p la c ó w k i b y ło m. in. „ p o d e jm o w a n ie i p o p ie r a n ie prac b a d a w c z y c h w za k r e sie s to s u n k ó w k u ltu r a ln y c h , sp o łe c z n y c h , h isto r y c z - n o -p o lity c z n y c h , gosp o d a rcz y ch , p r z y r o d n ic z y c h i g e o g r a fic z n y c h P o jezie rza M a z u r s k ie g o ” oraz „ p r o w a d z e n ie b ib lio te k i r e g io n a ln e j i m u z e u m r e g io n a l n e g o ”. P r e z e s e m In s ty tu tu zo sta ł p r z e d w o je n n y n a u c z y c ie l i d ziałacz m a z u r sk i K a r o l M a łłe k — p ó ź n ie jsz y a u tor c z te r o to m o w y c h w s p o m n ie ń ( f 1969); se k r e ta r z e m g e n e r a ln y m In s ty tu tu w y b r a n o r ó w n ie ż w y b itn ą d zia ła czk ę m a zu rską E m ilię S u k e r to w ą -B ie d r a w in ę . Ta o sta tn ia — d zię k i sw e j o sob ow ości, a ta k ż e w s k u t e k teg o , ż e b e zp o śr ed n io k ie r o w a ła In s ty tu te m aż do o sta tn ic h d n i s w e g o c z y n n e g o ży c ia (f 1970), m ia ła w y w r z e ć d e c y d u ją c e p iętn o z a r ó w n o na c h a ra k terze d z ia ła ln o śc i te j p la có w k i, jak i p o n iek ą d n a jej p r z y sz ły c h lo sa c h . W p o c z ą tk o w y m o k resie s w e j d zia ła ln o ści In s ty tu t z a ją ł się jed n a k p rzed e w s z y s t k im sp r a w a m i sp o łe c z n o -o ś w ia to w y m i, w y n ik a ją c y m i z potrzeb c h w ili b ieżącej: b y ł y to d z ia ła n ia z w ią z a n e z ak cją r e p o lo n iz a c y jn ą w śr ó d z n ie m c z o n y c h M a zu ró w i W a rm ia k ó w , k tó r z y z a c h o w a li św ia d o m o ść sw e g o p o lsk ie g o po ch o d zen ia . P e w n e e le m e n ty d z ia ła ln o śc i n a u k o w e j In s ty tu tu u w i d o c z n ia ły się sto p n io w o od 1946 r. D o t y c z y ły o n e g łó w n ie o r g a n iz a c ji w a r s z ta tu p r a c y — g ro m a d z e n ia z b io r ó w b ib lio te c z n y c h i a r c h iw a ln y c h , p a m ię tn ik ó w408 Jerzy Sikorsk i
i w sp o m n ie ń , a ta k ż e d zia ła ln o śc i w y d a w n ic z e j. W p o ło w ie 1946 r. rozpoczęto w y d a w a n ie p e r io d y k u pn. „ K o m u n ik a ty D z ia łu In fo rm a cji N a u k o w e j ”; p o m i m o że do 1948 r. uk a za ło się je d y n ie 18 n u m e r ó w o n ie w ie lk ie j ob ję tości, dało to jed n a k p o czą tek isto tn e j d la śr o d o w isk a tra d y cji, k tóra m ia ła z a o w o c o w a ć w p rzyszłości.
In s ty tu t n ie zd o ła ł u z y sk a ć o d p o w ie d n ie g o c e n zu su n a u k o w e g o . W obliczu r o d zą cy ch się o b a w co do d a lsz y c h jego lo só w , w ła d z e In s ty tu tu z d e c y d o w a ły się na d o b r o w o ln e p o d p o r z ą d k o w a n ie go In s ty tu to w i Z a c h o d n ie m u w P o z n a n iu . Od p o ło w y 1948 r. p rzek sz ta łc ił się on z a te m w S ta c ję N a u k o w ą w s p o m n ia n e g o In sty tu tu , b y w p o ło w ie 1953 r. p rzejść o sta te c z n ie pod e g id ę P o l sk ie g o T o w a r z y stw a H isto r y c z n e g o . D o ta c je Z arządu G łó w n e g o T o w a r z y stw a u m o ż liw iły p o w ię k sz e n ie lic z b y p e r so n e lu n a u k o w o -b ib lio te c z n e g o S tac ji z je d n e j do tr zech osób. R z e c z y w iste jed n a k o d ro d z e n ie d zia ła ln o śc i S ta c ji n a stą p iło w 1957 r., g d y po raz p ie r w s z y p r z y sz ły m u z p om oc ą w ła d z e lok aln e: m e c e n a t fin a n s o w y m ie js c o w y c h o r g a n ó w a d m in istr a c ji p a ń stw o w e j u m o ż li w i ł p o w o ła n ie do ży c ia k w a r ta ln ik a n a u k o w e g o pn. „ K o m u n ik a ty M azu rsk o- -W a r m iń s k ie ”. K w a r ta ln ik ó w , k tó r y sw o im t y tu łe m n a w i ą z y w a ł do p ie r w o t n e g o p e r io d y k u In sty tu tu M azu rsk ieg o , sta ł się w ła ś c iw ie jego k o n ty n u a c ją , a le w zn a czn ie rozszerzo n ej postaci. S ta ł się też n ie z w y k le isto tn y m z a c z y n e m sty m u lu ją c y m ro z w ó j o lsz ty ń sk ie g o śr o d o w isk a h u m a n isty c z n e g o . W a ż n y m d o r o b k iem S ta c ji b y ł r ó w n ie ż jej k ilk u n a s to ty s ię c z n y k się g o z b ió r, z a w ie r a ją c y oc a la łe z w o j n y k o m p le t y p o lsk ic h i n ie m ie c k ic h c z a so p ism z te r e n u P r u s oraz m ie js c o w ą lite r a tu r ę r e g io n a ln ą *.
R ó w n o le g le z r e a k ty w o w a n ie m w 1945 r. I n s ty tu tu M a zu rsk ieg o , m ie js c o w i d z ia ła cze m a z u r sc y k o n s e k w e n tn ie d ą ż y li do p o w o ła n ia w O lsz ty n ie w y ż szej u c z e ln i. O d p o w ie d n ie d z ia ła n ia sp r a w iły , iż 7 sie rp n ia 1945 r. u tw o rzo n o A k a d e m ię A d m in istr a c y jn ą , m a ją c ą na c e lu k sz ta łc e n ie kad r p r z e d e w s z y s t k im na p o tr z e b y a d m in istr a c ji p a ń stw o w e j. In a u g u ra cja ro k u a k a d e m ic k ie g o d la 197 stu d iu ją c y c h o d b y ła się 19 p aźd ziern ik a. R zec z ch a r a k te r y sty c z n a , iż do p rogram u n a u c za n ia — ob ok p r z e d m io tó w z a w o d o w y c h z z a k resu p ra w a i ek o n o m ii — w p r o w a d z o n o w y k ła d y z h isto r ii W a rm ii i M azur, o b słu g iw a n e p rzez In s ty tu t M azurski. J u ż je d n a k w p o ło w ie p ie r w s z e g o rok u a k a d e m ic k ie go, z p o w o d u tru d n o śc i k a d r o w y c h (p r o feso ro w ie d o je żd ża li z z e w n ą trz) i in n y ch , m u sia n o ‘z r e z y g n o w a ć ze sta tu su u c z e ln i a k a d e m ic k ie j n a rzec z w y ż s z e j sz k o ły z a w o d o w e j. W z w ią z k u z t y m od 31 sty c z n ia 1946 r. u c z e ln ia n o siła na zw ę: W y ższa S zk o ła P r a w n o -E k o n o m ic z n a w O lszty n ie. R z e c z y w ista różn ica p o le g a ła na ty m , iż n ie m ia ła on a p r a w a n a d a w a n ia sto p n i n a u k o w y c h . W p a źd ziern ik u 1946 r. p rzek szta łco n o ją w filię W y d z ia łu P r a w n o -E k o n o m ic z n e go U n iw e r s y te t u M ik o ła ja K o p e r n ik a w T orun iu . K sz ta łc o n o g łó w n ie p r a w n i k ó w . W 1948 r. stu d io w a ło 700 osób. W 1950 r. stu d ia te o sta te c z n ie z l i k w i d o w a n o 2. 1 O I n s t y t u c i e M a z u r s k i m i j e g o p r a c a c h o b s z e r n i e j : E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , 2 h i s t o r i i b a d a ń r e g i o n a l n y c h n a M a z u r a c h i W a r m i i , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ( d a l e j K M W ), 1957, n r l , ss. 25—32; t e j ż e , Z e w s p o m n i e ń r e d a k t o r a «K o m u n i k a t ó w», K M W , 1968, n r 2, ss. 315—355; T . G r y g i e r , 1 5 -lecie i n s t y t u t u M a z u r s k i e g o w O l s z t y n i e , K M W , 1960, n r 3, ss. 436—453; J . J a s i ń s k i , 10 l a t p r a c y S t a c j i N a u k o w e j P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o w O l s z t y n i e , K M W . 1963, n r 3, ss. 468—476; te g o ż , O l s z t y ń s k i e ś r o d o w i s k o h i s t o r y c z n e w l a t a c h 1945—1977, Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1978, n r 3, ss. 89—112; W . W r z e s iń s k i , D é v e l o p p e m e n t d e s r e c h e r c h e s h i s t o r i q u e s d a n s l a r é g i o n d ’ O l s z t y n (1945—1962), A c t a P o l o n i a e H i s t o r i c à , 1964, t. 10, s s. 131—141. 2 E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , B . W il a m o w s k i, R o z w ó j n a u k i w O l s z t y n i e p o w y z w o l e n i u , w : S z k ic e o l s z t y ń s k ie , O l s z ty n 1967, ss. 339—343.
O l s z ty ń s k i e ś r o d o w is k o n a u k o w e 409
W y ra zem potrzeb śr o d o w isk a n a u k o w e g o z w ią z a n e g o ze w s p o m n ia n ą w y żej u c z e ln ią , b y ło za ło ż e n ie w Olsiztynie 31 sty c z n ia 1946 r. W a rm iń sk ieg o T o w a r z y stw a N a u k o w e g o . M iało ono ch a ra k ter śc iśle p r o fe sjo n a ln y — od c z ło n k ó w w y m a g a n o o d p o w ie d n ie g o c e n zu su n a u k o w e g o (praw a w y k ła d a n ia w u c z e ln ia c h a k a d e m c ik ic h i d oro b k u n a u k o w e g o ). R ó w n o c z e ś n ie jed n a k w p r o w a d z o n o p o ję c ie „ c z ło n k ó w w s p ó łp r a c o w n ik ó w ” (obok „ cz ło n k ó w c z y n n y c h ”), co m ia ło z a p e w n ić T o w a r z y stw u szersz e o p arcie sp o łec zn e. Z a m ie r z e n ia T o w a r z y stw a , z w ią z a n e na p o czą tek iz o p r a c o w a n ie m d z ie jó w W arm ii, nie d o c z e k a ły się jed n a k realizacji; u p a d ek u c z e ln i a k a d e m ic k ie j d o p r o w a d z ił też jesie n ią 1946 r. do r o z w ią z a n ia s a m e g o T o w a r z y stw a 3.
T r u d n e p o c z ą tk i n a u k i o lsz ty ń sk ie j n ie o d str a s z y ły jed nak ó w c z e sn y c h d z ia ła czy od p o d e jm o w a n ia k o le jn y c h w y s iłk ó w . J u ż 10 lip ca 1947 r. M azu r sk a W o je w ó d z k a R ad a N a r o d o w a p o d ję ła u c h w a łę o p o tr zeb ie p o w o ła n ia w y ż sz ej sz k o ły ro ln iczej. T a k a w ła ś n ie u cze ln ia — W y ższa S zk o ła R o ln icza — p o w sta ła 31 m a ja 1950 r. w s k u t e k d e c y z ji w ła d z cen tra ln y c h . S k ła d a ła się z trzech w y d z ia łó w : R o ln iczeg o , Z o o te c h n ic z n e g o i M lecz a rsk ieg o . W 1951 r. p o w o ła n o W y d z ia ł R y b ack i. S tr u k tu r a ta m ia ła śc iśle o d p o w ia d a ć p otr zeb om W a rm ii i M azur — r e g io n ó w o sz c z e g ó ln ie k o r z y s tn y c h w a r u n k a c h do r o z w o ju h o d o w li, r y b a c tw a śr ó d lą d o w e g o i w ie lk o o b sz a r o w e g o r o ln ic tw a . K ad rę dla tej u c z e ln i sp r o w a d z o n o w ca ło śc i z in n y c h o śr o d k ó w n a u k o w y c h w kraju, g d z ie z lik w id o w a n o d w ie m a łe u c z e ln ie o p o d o b n y m ch a ra k terze. W 1966 r. z tr z e c h c z w a r ty c h k a d r y n a u k o w e j W y d z ia łu R y b a c k ie g o u tw o rzo n o W y d zia ł R y b a c tw a M o r sk ie g o w p o d o b n e j u c z e ln i w S zczec in ie. P o z o sta ła ęzęść k a d r y o b sa d ziła n o w o p o w o ła n y , j e d y n y w k r a ju W y d z ia ł O ch ro n y W ód i R y b a c tw a Ś r ó d lą d o w e g o . W sk u te k d a lsz y c h zm ia n W y d z ia ł M lecz a rsk i p r z e k szta łcił się w 1973 r. w W y d z ia ł T e c h n o lo g ii Ż y w n o ści; w 1967 r. p o w o ła n o W y d z ia ł W e te r y n a r y j n y oraz j e d y n y w k ra ju W y d z ia ł G eo d ezji i U rzą d ze ń R o ln y ch . W 1972 r. do u c z e ln i w łą c z o n o d zia ła ją c ą od 1960 r. W ie czo r o w ą S z k o łę I n ż y n iersk ą . W r e z u lta c ie p o w s t a ły d w a n o w e w y d z ia ły : B u d o w n ic tw a L ą d o w e g o i M ech a n ic z n y , a u c z e ln ię n a z w a n o A k a d e m ią R o ln iczo -T e c h n ic z n ą . W 1980 r. u c z e ln ia m ia ła 8 w y d z ia łó w , 23 i n s t y tu t y i 3 k a te d r y , a p o n a d to sz e r e g p la c ó w e k m ię d z y w y d z ia ło w y c h , jak np. In s ty tu t A g r o lo tn ic tw a , In s ty tu t O św ia ty R o ln iczej, In s ty tu t N a u k S p o łe c z n y c h , Z a k ła d U p o w sz e c h n ia n ia P o stę p u w R o ln ic tw ie . O g ó łem w ty m ż e rok u u c z e ln ia za tru d n ia ła 2267 p ra co w n ik ó w , w ty m 834 n a u c z y c ie li a k a d e m ic k ic h oraz jako jed na z n a jw ię k s z y c h u c z e ln i w k ra ju — k sz ta łc iła 10 ty s. stu d e n tó w (w ty m 4 tys. n a stu d ia ch zaocznych). Istotn ą ro lę dla te g o śr o d o w isk a o d g r y w a B ib lio te k a G łó w n a , k tóra gro m a d zi b lisk o 400 ty s. w o lu m in ó w oraz d y sp o n u je 2274 ty tu ła m i czasop ism k r a jo w y c h i za g ra n iczn y ch . U c z e ln ia m a w ł a s n y m ie się c z n ik n a u k o w y pn. „ Z e sz y ty N a u k o w e A k a d e m ii R o ln ic z o -T e c h n ic z n e j w O lsz ty n ie ” 4.
Ś w ia d e c t w e m ro z w o ju o lsz ty ń sk ie g o śr o d o w isk a n a u k o w e g o są z a k ła d a n e tu sto p n io w o o d d z ia ły s p e c ja lis ty c z n y c h to w a r z y s t w n a u k o w y c h o ch a ra k terze o g ó ln o p o lsk im . P ie r w s z y m z n ich b y ło P o ls k ie T o w a r z y stw o H isto r y c z n e (maj 1948), n astęp n ie: S to w a r z y sz e n ie B ib lio te k a r z y P o lsk ic h i P o ls k ie T o w a r z y stw o L e śn e (1949), T o w a r z y stw o L ite r a c k ie im. A d a m a M ic k ie w ic z a i P o ls k ie T o w a r z y stw o L u d o z n a w c z e (1950); w la ta c h 1951 i 1954 założon o p ie r w s z e o d 3 T . B i e r k o w s k i , W a r m i ń s k i e T o w a r z y s t w o N a u k o w e w O l s z t y n i e , K M W , 1974, n r 4, ss. 467—475. 4 D z i e s i ę c i o l e c i e W y ż s z e j S z k o ł y R o l n i c z e j w O l s z t y n i e 1950— 1960, O l s z t y n 1960; D tu u - d z i e s t o p t ę c i o l e c i e A k a d e m i i R o l n i c z o - T e c h n i c z n e j w O l s z t y n i e 1950— 1975, t o m 1—2, O l s z t y n 1975.
410 Jerzy Sikorski
d z ia ły to w a r z y stw sp e c ja lis ty c z n y c h w op a rciu o k a d r ę n a u k o w ą W y ższej S z k o ły R olniczej: P o ls k ie T o w a r z y stw o G le b o z n a w c z e i P o ls k ie T o w a r z y stw o P r z y r o d n ik ó w im . M ik o ła ja K o p ern ik a . P ó ź n ie j n a te r e n ie u c z e ln i p o w s ta ły d a lsze to w a r z y stw a : Z o ologiczne, Z o o te c h n ic z n e i B o ta n ic z n e (1955), N a u k W e te r y n a r y jn y c h (1956), E n to m o lo g ic z n e (1958), C h e m ic z n e i H y d r o b io lo g ic z n e (1960), B io c h e m ic z n e (1962). P a r a z y to lo g ic z n e i F iz jo lo g ic z n e (1963), M a te m a ty c z n e (1973), B io fiz y c z n e (1974), P r z y ja c ió ł N a u k o Z iem i (1976), F ito p a to lo - g ic z n e (1977), M ik ro b io lo g iczn e (1978). N ie z a le ż n ie od śr o d o w isk a a k a d e m ic k ie g o p o w s t a ły p o n a d to to w a r z y stw a : M iło śn ik ó w A stro n o m ii, G eo g r a fic z n e i F ilo lo g ic z n e (1954), A r c h e o lo g ic z n e i F a r m a c e u ty c z n e (1955), E k o n o m ic z n e (1957), U r b a n istó w P o ls k ic h (1961), F ilo z o fic z n e (1962), N e o filo lo g ic z n e (1970). Z ałożono też n o w e to w a r z y stw o o ch a ra k terze o g ó ln o p o lsk im , m ia n o w ic ie T o w a r z y s tw o K u ltu r y J ę z y k a (1966). W te n sp o só b n a p o czą tk u la t o sie m d z ie s ią ty c h is t n ia ły w O lsz ty n ie o g ó łe m 54 o d d zia ły t o w a r z y s tw n a u k o w y c h o g ó ln o p olsk ich , w ty m 19 to w a r z y s t w l e k a r s k i c h 5.
J u ż od p ie r w s z y c h la t p o w o je n n y c h isto tn ą ro lę w o lsz ty ń sk im ś r o d o w is k u h u m a n is ty c z n y m sp e łn ia ło M u zeu m M a zu rsk ie (od 1975 p r z e m ia n o w a n e na M u zeu m W a rm ii i M azur). S k u p ia ło on o rza d k ich w ó w c z a s sp e c ja lis tó w z w ł a szcza w z a k resie a rch eo lo g ii, e tn o g r a fii i h isto r ii sztu k i, a p on ad to z a tr u d n ia ło h isto r y k ó w i p r zy ro d n ik ó w . W o d p o w ie d n im za k r e sie M u zeu m p ro w a d z iło w ła s n e b ad an ia n a u k o w e z w ią z a n e c h o ć b y z te m a ty k ą w y s ta w , z in w e n ta r y zacją i n a u k o w y m o p r a c o w a n ie m zb io ró w . N a tu r a ln ą p o ch o d n ą t y c h p o czy n a ń b y ła te ż w ła sn a d zia ła ln o ść w y d a w n ic z a , zaś g łó w n y m o sią g n ię c ie m w te j d z ie d z in ie sta ło się w y d a n ie w 1958 r. p ie r w s z e g o to m u „ R oczn ik a O lsz ty ń s k ie g o ”, k o n ty n u o w a n e g o po d z ie ń d zisiejszy . M u zeu m zg ro m a d ziło t e ż — o d p o w ie d n io do s w y c h z a in te r e so w a ń — sp e c ja lis ty c z n y k się g o z b ió r (dziś ponad 40 ty s . t o m ó w ) 6.
P o d o b n ą r o lę w z a k r e sie b ad ań n a u k o w y c h i o r g a n iza cji w a r s z ta tu n a u k o w e g o sp e łn ia ło W o je w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s tw o w e , z a ło żo n e u s c h y łk u 1948 r. J e g o zasób a k to w y u m o ż liw ia ł p o d ję c ie b a d a ń n a d p rzeszło ścią M azur i W arm ii, a z w ła sz c z a n a d d z ie ja m i lu d n o śc i p o lsk ie j i r u c h u p o lsk ie g o n a ty c h ziem ia ch . N ic d z iw n e g o przeto, iż A r c h iw u m , za tru d n ia ją c e d z ie w ię c iu p r a c o w n ik ó w n a u k o w y c h , sta ło s ię r ó w n o c z e śn ie o śr o d k iem , w o k ó ł k tó r e g o — z w ła s z c z a w ła ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h — sk u p ia li się w s z y s c y m ie js c o w i h isto r y c y 7.
P o z a w s p o m n ia n y m a r c h iw u m p a ń s t w o w y m p o w sta ło te ż w O lsz ty n ie a r c h iw u m k o śc ie ln e , m ia n o w ic ie A r c h iw u m D ie c e z ji W a r m iń sk ie j. R a n g a teg o A r c h iw u m w z r o s ła n ie p o m ie r n ie od 1957 r., k ie d y to p o w r ó c ił do n ie g o po w o j e n n e j tu ła c z c e n a js ta r sz y zasób a k to w y (m. in. lic z n e k o p e rn ik a n a ) i sta ł s ię po ra z p ie r w s z y w p e łn i d o stę p n y b a d a c z o m p o lsk im , in te r e su ją c y m się d z ie ja m i W arm ii. M iało to w id o c z n y w p ł y w n a r o z w ó j b a d a ń h isto r y c z n y c h w m ie js c o w y m śr o d o w isk u , a ta k ż e w k rę g u p r o fe so r sk im W a r m iń sk ie g o S e m in a r iu m D u c h o w n e g o „ H o sia n u m ” w O lsz ty n ie . W 1964 r. z a p o c z ą tk o w a n o ta m e d y c ję se r ii r o zp ra w „ S tu d ia W a r m iń sk ie ”. 5 W . M i n a k o w s k i , T o w a r z y s t w a n a u k o w e w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o , w : N a u k a P o l s k i p ó ł n o c n e j , W r o c ł a w 1981, s s . 133—140. 6 H . S k u r p s k i , M u z e u m M a z u r s k i e w O l s z t y n i e w l a t a c h 1945—1958, K M W , 1973, n r 4, s s . 557—585; M u z e u m M a z u r s k i e w l a t a c h 1945— 1965, R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t . 7, 1968, ss. 279—296, 7 T . G r y g i e r , W o je w ó d z k i e A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e . D z ie s ię ć l a t p r a c y , K M W , 1958, n r 3, s s . 271—288; K . C y b u l s k a , M . T a r n o w s k a , Z a s ó b W o j e w ó d z k i e g o A r c h i w u m P a ń s t w o w e g o w O l s z t y n i e . I n f o r m a t o r , O l s z t y n 1982.
O l s z ty ń s k i e ś r o d o w is k o n a u k o w e
411
N a p o czą tk u la t sz e ść d z ie sią ty c h , w k r ę g u osób z w ią z a n y c h z W o je w ó d z kim A r c h iw u m P a ń s tw o w y m i M u zeu m M azu rsk im , zrodziła się id e a p o w o ła nia o d p o w ie d n ie j p la c ó w k i, k tóra z a jm o w a ła b y się n ie ty lk o p r o w a d z e n ie m badań n a u k o w y c h n a d r e g io n e m W arm ii i M azur, a le ta k ż e in sp ir o w a ła b y je i w s p o m a g a ła z a r ó w n o w śr o d o w isk u m ie js c o w y m , jak i in n y c h ośr o dk a ch n a u k o w y c h k raju. P la c ó w k a , p od n a z w ą O środek B a d a ń N a u k o w y c h im . W o j ciecha K ę tr z y ń sk ie g o , zo sta ła o sta te c z n ie p o w o ła n a do ży c ia u c h w a łą Z arządu G łó w n e g o S to w a r z y sz e n ia S p o łe c z n o -K u ltu r a ln e g o „ P o je z ie r z e ” w O lszty n ie, 28 g r u d n ia 1961 r. O fic ja ln ie d zia ła ln o ść O środka z a in a u g u r o w a n o 26 m arca 1963 r. C elem st a t u to w y m sta ło się „ p o p iera n ie i o r g a n iz o w a n ie d zia ła ln o śc i n a u k o w e j w za k r e sie n a u k h u m a n is ty c z n y c h i e k o n o m ic z n o -s p o łe c z n y c h na o bszarze P o ls k i p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j, ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m W arm ii i Maizur”. W s w y c h p o cz ą tk a c h p la c ó w k a ta w sp o m a g a n a b y ła p rzez różne in stytu cje: S to w a r z y sz e n ie „ P o je z ie r z e ” z a p e w n iło jej lo k a l i o b słu g ę a d m in i stracyjn ą, w ła d z e lo k a ln e — d o ta c ję fin a n s o w ą n a d zia ła ln o ść, P o ls k ie T o w a r z y stw o H isto r y c z n e — d w ó c h d o św ia d c z o n y c h p r a c o w n ik ó w , za tr u d n io n y c h d o ty c h c za s w S ta c ji N a u k o w e j teg o T o w a r z y stw a w O lszty n ie, oraz p rzek a za ło w d e p o z y t c a ły k się g o z b ió r te jż e S ta c ji, M u zeu m M azu rsk ie n a to m ia st z g o dziło się n a w s p ó ln e w y d a w a n ie „R oczn ik a O lsz ty ń sk ie g o ”. P o p ię c iu la ta c h d ziałaln ości, 15 c z e r w c a 1968 г., O środek z y s k a ł sta tu s s a m o istn e g o s to w a r z y szenia. W 1969 r. u z y sk a ł fo r m a ln ie p ra w o z a tr u d n ia n ia p r a c o w n ik ó w n a u k o w ych , a jego o r g a n e m n a d z o r u ją c y m z o sta ł S ek r e ta r z N a u k o w y P o ls k ie j A k a d em ii N a u k . C a ło k sz ta łte m d zia ła ln o śc i O środka k ie r o w a ła od tą d rada n a u k o w a w y b ie r a n a n a o k r e sy c z te r o le tn ie j k a d e n c ji p rzez w a ln e z e b r a n ie c z ło n ków . W sk ła d r a d y w e s z li p r z e d s ta w ic ie le k a ż d e j z d y sc y p lin r e p r e z e n to w a n y ch w O środku: d e m o g r a fii, ek o n o m ii, e tn o g r a fii, h isto r ii i so c jo lo g ii. 31 g r u dnia 1980 r. O środek lic z y ł 144 c z ło n k ó w i z a tr u d n ia ł 34 p r a c o w n ik ó w . W t y m że rok u o tr z y m a ł sie d z ib ę w sp e c ja ln ie za a d a p to w a n y m n a te n c e l tzw . D o m u P olsk im , z k tó r y m w ią ż ą się tr a d y c je ru ch u p o lsk ie g o w P ru sa c h W sc h o d n ich w o k r e s ie m ię d z y w o je n n y m . W n o w e j sie d z ib ie w i e l e m ie jsc a przezn aczono dla b ib lio te k i, k tó r a g r o m a d z i p o n a d 40 ty s. k sią ż e k i c z a so p ism oraz zbiory r ęk o p iśm ie n n e , m ik r o film y itp., u d o stę p n ia n e w trzech c z y te ln ia c h n a u k o w y c h o ró żn y m p r z e z n a cz en iu . Od p o c z ą tk u s w e g o istn ie n ia O środek r o z w ija ł d z ia łaln ość w y d a w n ic z ą w r a m a ch serii: „ R o z p r a w y i M a te r ia ły ” (do 1985 r. u k a zało się ok. 100 ty tu łó w ), „ B ib lio te k a O lsz ty ń sk a ” (10 ty tu łó w ), „M on ografie D z ie jó w S p o łe c z n y c h i P o lit y c z n y c h W a r m ii i M azu r” (6 to m ó w ), „ P r o b le m y sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e P o ls k i p ó łn o c n e j” (10 z e sz y tó w ). Od 1969 r. w y d a w a n y jest w s p ó ln ie ze S ta c ją N a u k o w ą P o ls k ie g o T o w a r z y stw a H isto r y c z n e g o k w a r ta ln ik „ K o m u n ik a ty M a z u r sk o -W a r m iń sk ie ” 8.N a jm ło d sz ą p la c ó w k ą a k a d e m ic k ą w O lsz ty n ie je st W y ższa S zk o ła P e d a gogiczna, p o w sta ła w 1974 r. Ma on a 3 w y d z ia ły : H u m a n is ty c z n y (z f ilo lo g ią polsk ą i r o sy jsk ą , h istorią, b ib lio te k o z n a w s tw e m i w y c h o w a n ie m m uz y c z n y m ), P ed a g o g ic z n y (z p ed a g o g ik ą sz koln ą, op iek u ń c zą , k u ltu r a ln o -o św ia to w ą , p r z e d szkolną i n a u c z a n ie m p o c z ą tk o w y m ), M a te m a ty c z n o -P r z y r o d n ic z y (z biologią, fizyk ą, m a te m a ty k ą , g e o g r a fią i w y c h o w a n ie m tech n ic z n y m ). B ib lio te k a tej uczeln i g ro m a d zi ok. 1 00 tys. k sią że k , pon ad ty sią c t y tu łó w cza so p ism i z b io ry
8 J . S i k o r s k i , O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o w l a t a c h 1981—
1981, K M W , 1982, n r 1—2, ss. 113— 140; A . S z y f e r , W o j c i e c h K ę t r z y ń s k i R e s e a r c h C e n t r e i n O l s z ty n , T h e R e v i e w o f t h e P o l i s h A ç a d e m y o f S c i e n c e s , 1978, sç. 73—83.
412 Jerzy Sikorsk i
sp ecjaln e. U sc h y łk u la t sie d e m d z ie s ią ty c h rozp oczęto ta m d z ia ła ln o ść w y d a w n iczą 9.
G Ł Ó W N E K IE R U N K I B A D A W C Z E
W ie lo w ie k o w e d zie je lu d n o śc i p o lsk iej, o sie d lo n e j n a t e r e n ie d a w n y c h P rus, z ło ż y ły się na sp e c y fic z n y k szta łt tr a d y c y jn e j k u ltu r y M a zu ró w i W a r m ia k ó w . P o o d z y sk a n iu t y c h ziem , d z ie jo w y m n a k a z e m d la n a u k i p o lsk ie j sta ło się g ro m a d z e n ie d o k u m e n ta c ji w za k r e sie k u ltu r y m a te r ia ln e j i d u c h o w e j lu d n o śc i a u to c h to n ic z n e j ob u r e g io n ó w . Z p oczątk u, in sty tu c jo n a ln y m op a rciem dla r o zp o czę ty ch b a d a ń e tn o g r a fic z n y c h b y ło M u zeu m M azu rsk ie w O lszty n ie. P ie c z o ło w ic ie z e b r a n y m a te r ia ł sta ł się p o d sta w ą p ie r w s z y c h p o w a ż n ie jsz y c h o p racow ań . W śród n ich n a sz cz e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je m o n o g ra fia dr. F ra n c isz k a K lo n o w sk ie g o D r e w n i a n e b u d o w n i c t w o l u d o w e n a M a
z u r a c h i W a r m i i (1965). W ty m sa m y m c ią g u te m a t y c z n y m z n a jd u je się praca
dr. J ó z e fa W iecze rza k a o tr a d y c y jn y c h n a r z ęd zia ch r o ln ic z y c h i z w ią z a n e j z n im i t e c h n ic e u p r a w y ro li w g o sp o d a r stw a c h ch ło p sk ic h n a M azu rach i W a r m ii w X I X i X X w ie k u (1970). S y s t e m a ty c z n e b a d a n ia t e r e n o w e n ad t r a d y cy jn ą k u ltu r ą d u c h o w ą i sp o łe c z n ą te j lu d n o śc i p r o w a d z ił w la ta c h 1963— 1969 O środek B a d a ń N a u k o w y c h . B a d a n ia t e o b ję ły 200 osad w ie jsk ic h , a ich r e z u l ta te m b y ła m. in. m o n o g r a fia dr A n n y S z y f e r Z w y c z a j e , o b r z ę d y i w i e r z e n i a
M a z u r ó w i W a r m i a k ó w (w yd . I 1967, w y d . II 1975). W la ta c h 1970— 1975, s z e s
n a sto o so b o w y zesp ó ł pod k ie r u n k ie m prof. J ó z e fa B u r s z ty (z U n iw e r s y te t u w P o zn a n iu ) p r z y g o to w a ł p ie r w s z ą s y n t e z ę m o n o g r a fic z n ą , k tó r a u k a z a ła się d r u k ie m p od t y tu łe m K u l t u r a l u d o w a M a z u r ó w i W a r m i a k ó w (1975). Z b a d a ń t y c h w y n ik a , iż w y iz o lo w a n a w c ią g u w i e k ó w k u ltu r a lu d o w a M a zu ró w i W a r m ia k ó w , p rzez s w o ją arch aiczn ość, p o z w a la dostrzec f o r m y k u ltu r o w e zata rte g d z ie in d ziej; je st o n a r z e c z y w isty m ś w ia d e c tw e m z w ią z k u k u ltu r o w e g o obu t y c h g r u p z c e n tr a ln y m i z ie m ia m i P o lsk i. S tw ie r d z o n o d a lej, iż w p rocesie p rzem ia n , k tó r e sz y b k im i k r o k a m i n ie s ie ze sob ą w s p ó łc z e sn o ść , tr a d y c y jn e f o r m y m ie js c o w e j k u ltu r y u le g a ją z a n ik o w i i g in ą b e z p o w r o tn ie . S ta w ia to p r zed n a u k ą k o le j n e z a d a n ie — p o tr zeb ę u c h w y c e n ia te g o p r o cesu i u k azan ia, w ja k ie j m ie r z e tr a d y c ja i w s p ó łc z e sn o ś ć u c z e stn iczą w p o w s t a w a n iu n o w e g o m o d e lu ż y c ia m ie sz k a ń c ó w W arm ii i M azur.
Z j e d n e g o p r o b le m u w y n ik a w ię c d ru gi. W r z e c z y w isto śc i sp r a w a jest b a rd ziej złożon a, n iż o ty m w sp o m n ia n o . W o b r ę b ie b o w ie m sa m e j tr a d y c ji u c z e s tn ic z y n i e ty lk o gru p a lu d n o śc i m ie jsc o w e j; w la ta c h p o w o j e n n y c h z ie m ie t e z o s ta ły z a s ie d lo n e g r u p a m i lu d n o śc io w y m i, k tó r e p o c h o d z iły z ró żn y c h r e g io n ó w P o lsk i. K a żd a z ty c h g ru p o sa d n ic tw a p r zy n io sła w ię c ze sobą o d m ie n n y b a g a ż tra d y cji, k tó r e z a c z ę ły na sie b ie w z a j e m n ie o d d z ia ły w a ć . Z dru g ie j za ś str o n y w s z y s t k ie te g r u p y (lo k a ln e i n a p ły w o w e ) z n a la z ły się pod w p ł y w e m o d d z ia ły w a n ia c z y n n ik ó w p o n a d lo k a ln y c h , z w ią z a n y c h z p o lity k ą gosp od arczą, sp o łe c z n ą i k u ltu r a ln ą p a ń stw a . C zy n n ik i te z a p o c z ą tk o w a ły pro ces p rzeo b ra że ń sp o łe c z n o -k u ltu r o w y c h na w s i i w m ie śc ie — tw o r z e n ie się n o w y c h w z o r c ó w k u ltu r o w y c h i n o w e j sp o łec zn o ści. P rób a u c h w y c e n ia i z a re je str o w a n ia te g o p rocesu, o k r e śla n e g o m ia n e m in te g r a c ji sp o łe c z n o -k u ltu r o w e j, z o sta ła p o d jęta p rzez O środek B a d a ń N a u k o w y c h w 1969 r. i k o n ty n u o w a n a jést aż do c h w ili o b e c n e j w k o le j n y c h etapach; w i e ś — m a ł e m ia sto — m ia sto
O l s z ty ń s k i e ś r o d o w is k o n a u k o w e 4 1 3
o k r ę g o w e (O lsztyn). S ą to b a d a n ia k o m p le k s o w e , w k tó r y c h e tn o g r a fią i so c jo lo g ią biorą u d z ia ł ta k ż e in n e d y sc y p lin y , jak dem ograj îk o n o m ia .
I ta k , b a d a n ia d o ty c z ą c e w s i o b ję ły 30 w y b r a n y c h osa d , w c h r e p r e z e n to w a n e b y ły w s z y s t k ie g r u p y r e g io n a ln e (tj. lo k a ln a i n a ï v e ) . W z a je m n e o d d z ia ły w a n ie t y c h g ru p b ad a n o w a sp e k ta c h ic h p i e r 50 p o c h o d zen ia oraz k a te g o r ii w ie k u ich p r z e d sta w ic ie li. A s p e k t p restiż ą tk o w e g o (w ie lk o ść g o sp o d a r stw ), w p r z e c iw ie ń s tw ie do w ie lu in n y c h ó w kraju, tu o k a z a ł się b ez zna czen ia . P ie r w s z e w y n ik i b a d a ń z a w im b lik a c ja dr A n n y S z y fe r P r z e m i a n y s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e n a w s i w a r m i \ w la t a c h
1945— 1970 (1971).
W r e z u lta c ie b a d a ń n a d in te g r a c ją sp o łe c z n ą w y ł o n i ł y się ie w y m a g a ją c e o d r ę b n y c h stu d ió w . N a c z e ln y m z a g a d n ie n ie m sta ła się tpcja k u l tu r y m a so w e j. B a d a n ia p o w in n y w s k a z a ć g d z ie jest siła , a g d z o o ść w z o r ó w o g ó ln o k u ltu r o w y c h . D o tej te m a t y k i n a leżą n a stę p u ją c e k ; sz c z e g ó ło w e: czas w o ln y i jego t r a d y c y jn e za g o sp o d a r o w a n ie , p ro ces iz a c j i k u l tu r y w si, u d z ia ł w k u ltu r z e m a so w e j, d zia ła ln o ść in sty tu c ji Ipln ych — sta n o b e c n y i p o tr zeb y.
B a d a n ia n ad p e rcep cją k u ltu r y m a so w e j n a w s i i aspiracjaiołeczności w ie jsk ic h p r o w a d z o n o w la ta c h 1974 i 1976 n a te r e n ie p r y \t h g o sp o d a r stw w ie j s k ic h i w w y b r a n y c h m a ją tk a c h p a ń stw o w y c h . K k s o w e m u , w ie lo d y s c y p lin o w e m u sp o jrzen iu na p r z e d s ta w io n e z a g a d n ie n i że w a s p e k c ie p o r ó w n a w c z y m (inne z ie m ie o d z y sk a n e i z a s ie d lo n e po 1 ) sp rz y ja ł c y k l sp e c ja ln y c h , o g ó ln o k r a jo w y c h s e m in a r ió w n a tem a ty : „ lia n y w s i na z ie m ia c h z a ch o d n ich i p ó łn o c n y c h w o k r e s ie 2 5 -le c ia ” (publ — 1970), „ W sp ó łc z e sn e p r z e m ia n y w s i o ls z ty ń s k ie j ” — d w u k r o tn ie w l a t 170 i 1971 (p u b lik a c ja — 1973) oraz „ G m in a , jej f u k c j e i k ie r u n k i rozv (p u b lik a cja — 1975).
B a d a n ia d o ty c z ą c e m a ły c h m ia st ro zp o czę to w 1971 r. Z n y o n e dó o k r e ś le n ia sto p n ia i in te n s y w n o ś c i p r z e m ia n sp o łe c z n o -k u ltu r o w odpo w ie d n ic h t y p a c h str u k tu r a ln y c h osad. W t y m c e lu w y b r a n o ijscowoś«: 1 — m ia ste c z k o r z e m ie śln ic z e o lu d n o śc i za sie d z ia łe j (dr B o ż e n a, Tra d l-
c j a d r o b n o m i e s z c z a ń s k a w s p o ł e c z n o ś c i m a ł o m i a s t e c z k o w e j I r k a W ą sk i e g o , 1982); 2 — m ia ste c z k o r o ln ic z e o lu d n o śc i w y łą c z n ie n a p v ej, z
ta n ie m d o ty c z ą c y m k ie r u n k u p rzeobrażeń: w str o n ę w s i, c z y w (zebrano m ateriał); 3 — m ia ste c z k o w p o ło w ie roln icze, z lud-r (tj. w części n a p ły w o w ą , w części zasied ziałą); w y s tę p u ją tu z c z y n n ik ó w m ie js k ic h w p ro c e sie a d a p ta cji lu d n o śc i pochodź« olniczi o oraz a sp ir a c ji lu d n o śc i z a sied zia łej, o u tr w a lo n y c h n a w y k a c l a ste c z >- w y c h ” (dr A n n a S z y fe r , S p o ł e c z n o ś ć i k u l t u r a m a ł e g o m i a s t k d i u m [a
p r z y k ł a d z i e R y n u , 1982); 4 — m ia ste c z k o n ie t y p o w e , zło ż o n e a orgaiz-
m ó w — sta r e g o i n o w e g o , stą d p r o b le m n o w e j sp o łe c z n o śc i tw y m la n iej g ru n cie, ze sz c zeg ó ln ą rolą p r z e m y słu i tu r y sty k i jako czyiîv miaąj- tw ó r c z y c h (dr H a lin a M u ra w sk a , K s z t a ł t o w a n i e się sp ołecznonias&cea
u p r z e m y s ł a w i a n e g o , 1985); 5 — ty p m ie jsc o w o śc i, k tó r a forra u ta fła
p ra w a m ie js k ie le c z p o zo sta ła m ia ste m w św ia d o m o śc i jej mi<icóv fe- brano m ateriał).
T a k u s t a w io n e b a d a n ia u p r a w n ia ją do u o g ó ln ie ń , to te ż ÿ k a h fte c h a ra k ter w io d ą c y w sk a li o g ó ln o k r a jo w e j. S p o tk a ły się z z a p o w m im C ze c h o sło w a c k ie j A k a d e m ii N a u k , k tóra p r o w a d zi p o d o b n e nafn tffejie, r e fe r o w a n o w ię c je po ob u stronach. W tr a k cie b ad ań zorgpanc d v a
ę m iast? m iesz: ą ie n ia 1 li
414 Jerzy Sikorsk i
agólno)ve se m in a ria , k tó r e u m o ż liw iły sz ersz e sp o jr z e n ie na p r o b le m a ty kę: „C zesn e p r z e m ia n y sp o łe c z n o -k u ltu r o w e m a ły c h m ia s t ” (pu b lik acja 1973) iłe c z n o ś c i lo k a ln e i ich p r z e m ia n y ” (1980). P r a c e n a d sy n te z ą o g ó l- n o k r a jłe g o p ro b le m u w ią żą się z w y k o r z y s ta n ie m d o d a tk o w e g o m a te r ia łu pizącego z in n y c h r e jo n ó w k ra ju (5 m ia ste c z e k p o ło ż o n y c h na po- łu d n io w s c h o d z ie P o lsk i, n a p o łu d n iu i na zach o d zie — w o sta tn im p r z y p a d k u >dstawie m a te r ia łó w U n iw e r s y te t u w P ozn aniu ). P r a ce n ad sy n te z ą m ają Ik o ń c z o n e w 1985 r.
Ba zw ią z a n e z tr z e c im e ta p e m — d o ty c z ą c e m ia sta O lsz ty n a — pro- w a d z o w n o le g le z ta m ty m i od 1974 r. i zak oń czo n o r a p o rtem Z a g o s p o d a
r o w a n i u w o l n e g o i p o t r z e b y k u l t u r a l n e m i e s z k a ń c ó w — p rzezn a c z o n y m
dla w łd m in is tr a c y jn y c h i o rg a n iz a c ji sp o łe c z n y c h w c e lu p r a w id ło w e g o progra:nia p o lity k i k u ltu r a ln e j (1979). W ty m m ie śc i się te m a t b ardziej szczegć — U c z e s t n i c t w o s t u d e n t ó w O l s z t y n a w k u l t u r z e . S t u d i u m m o n o - g ra fic2u b lik a c ja dr. W o jciech a M uzyki, 1981).
Ba nad w sp ó łc z e sn o śc ią W arm ii i M azur d o ty c z y ły też p rzem ia n sp o- leczn o o m ic z n y c h . W ram ach te g o p ro b le m u sk u p ia ły się b a d a n ia so c jo lo - g ic z n e p g r a fic z n e i e k o n o m ic zn e. P o p r zed zo n o je b a d a n ia m i p o d s t a w o w y m i. I 1 za k resu d e m o g r a fii — fu n d a m e n ta ln e b a d a n ia p r o c e só w o sie d le ń c zy ch : prof. B o h d a n a W ila m o w sk ie g o z A k a d e m ii R o ln ic z o -T ech n iczn ej) i m ig r e w la ta c h 1945— 1949 (dr S ta n is ła w Ż yr om ski, P r o c e s y m i g r a c y j
n e w o ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m , 1971) oraz p rzeo b ra że ń s t r u k tu r a ln y c h sp o -
łe c z n o c h ziem (zespół pod k ie r u n k ie m prof. M ik o ła ja L a tu c h a z W a rsza w y). R t e m k ilk u le tn ic h prac sie d e m n a sto o s o b o w e g o z e sp o łu b a d a w czeg o , kierowi p rzez prof. J e r z e g o L is ik ie w ic z a (z W a rsza w y ) b y ła o b sze rn a m o n o g e k o n o m ic z n o -sp o łe c z n a d oty c zą ca la t 1945— 1969 (p u b lik a cja — 1974) iej k o n ty n u a c ja , o m a w ia ją c a lata 1970— 1974 (20 a u to r ó w p od k ie - ru n k ie J e r z e g o S u c h ty z A k a d e m ii R o ln ic z o -T e c h n ic z n e j, 1978).
N; p od ło żu in ic jo w a n o b a d a n ia p rzem ian; w O środku B a d a ń N a u k o - v y c h to tem at: „ P rzestrze n n o -g o sp o d a r c z e i sp o łe c z n e a sp e k ty rozw oju b sza r d e jsk ic h ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m r o ln ic tw a i gosp o d a rk i y w n o e j ”. W jego ra m a ch za w a r to n a stę p u ją c e badania: 1 — „ P ro b le m a - yka Istarych w p a ń s tw o w y c h m a ją tk a c h r o ln y c h ” ; b a d a n ia p row ad zon o
г lata69 i 1979 (dr B r o n is ła w S a łu d a , rap ort — 1985); 2 — „K ooperacja rod u k m ię d z y p a ń s t w o w y m i m a ją tk a m i r o ln y m i a g o sp o d a r stw a m i p ry - •atnydr B r o n is ła w S ału da, C h ł o p — r o l n i k — f a r m e r ? , 1985); 3 — „Roz- •ój ss ty c z n y c h fo rm g o sp o d a rk i ro ln ej w r e g io n ie o lsz ty ń sk im 1945— )80” y n a n d K o c z o w sk i, p u b lik a cja — 1987); 4 — „ P r o b le m a ty k a ro zw o ju p sp oo-p rzestrzenn ego re g io n u z u w z g lę d n ie n ie m m e to d y k i b a d a ń p rze- irzenj ”(dr J e r z y Suchta). Tu d w ie p u b lik a c je te g o ż autora: C z y n n i k i
•yznace r o z w ó j r o l n i c t w a n a o b s z a r z e r e g i o n u o l s z t y ń s k i e g o (1975) oraz l a n j i p r z e s t r z e n n e w k s z t a ł t o w a n i u g o s p o d a r k i r o l n i c z o - ż y w n o ś c i o w e j
(980|;- W p ł y w m i a s t a O l s z t y n a n a je g o z a p l e c z e w i e j s k i e . K s z t a ł t o w a n i e ię s e / w i c i e l s k i e j (dr B arbara M ic h n ie w sk a , p u b lik a c ja 1981). W z w ią z k u 2 tą b m a ty k ą zo rg a n iz o w a n o se m in a ria n a u k o w e: „ T u r y sty k a a rozw ój rgicjm blikacja — 1976), „ S p o łeczn e u w a r u n k o w a n ia p rzem ia n w r o ln ic - t / ie ’lik a c ja — 1977), „ C zyn n ik d e m o g r a fic z n y w p rzeo b ra że n ia c h stru k - t r З ю -g o sp o d a r c z y c h ” (p u b lik a cja — 1978).
ч m ie js c e w o lsz ty ń sk im śr o d o w isk u n a u k o w y m zajm u ją b adania h s t o ł P o tr z e b y b a d a w c z e w za k r e sie d z ie jó w W a rm ii i M azur z o s ta ły
O l s z ty ń s k i e ś r o d o w is k o n a u k o w e 415
u sta lo n e n a d w ó c h o g ó ln o k r a jo w y c h se sja c h n a u k o w y c h w la ta c h 1965 i 1916, z o r g a n iz o w a n y c h p rzez O środek B a d a ń N a u k o w y c h 10. B io rą c pod u w a g ę w c ią ż jeszc ze d u ż e z a n ie d b a n ia n a u k i p o lsk ie j w sto s u n k u do h isto r ii ty c h ziem , O środek sta r a ł się o b jąć b a d a n ia m i m o ż liw ie c a ły za k res p r o b le m a ty k i w s p o m n ia n y c h r e g io n ó w . D la te g o isto tn y m e le m e n te m w p o lity c e n a u k o w e j O środ ka b y ło i jest n a d a l sk u p ia n ie do p r a c y b a d a w c z e j n i e t y lk o m ie js c o w y c h sił, a le r ó w n ie ż n a u k o w c ó w z in n y c h p la c ó w e k w P o lsce, in te r e su ją c y c h się h is t o rią W a r m ii i Mazur. D z ia ła n ia te d o ty c zą z a ró w n o insp iracji, jak i p r e fe r e n c ji w y d a w n ic z y c h d la p o ż ą d a n y c h op ra co w a ń . P o n ie w a ż sp e c y fik ą b ad ań h is t o r y c z n y c h jest ich i n d y w id u a ln y ch arak ter, O środek z k o n ie c z n o śc i m u s ia ł lic z y ć się t e ż z in d y w id u a ln y m i m o ż liw o śc ia m i i z a in te r e so w a n ia m i s w y c h p r a c o w n ik ó w , a ty m bard ziej o sób w sp ó łp r a c u ją c y c h .
D o n a jis to tn ie jsz y c h b ad ań sfin a liz o w a n y c h w fo r m ie p u b lik a c y jn e j, bądź k o n ty n u o w a n y c h , należą:
1. P ie r w s z a p o lsk a m o n o g r a fia a r c h e o lo g ic z n a P o m o rza W sc h o d n ie g o z l e con a od p o d sta w p rzez O środek — doc. J e r z y O kulicz, P r a d z i e j e z i e m p r u s k i c h
od p ó ź n e g o p a l e o l i t u do V I I w i e k u n a s z e j e r y (1973);
2. P io n ie r sk ie p race nad S ł o w n i k i e m h i s t o r y c z n o - g e o g r a f i c z n y m ś r e d n i o
w i e c z n e j W a r m i i oraz n ad A t l a s e m W a r m i i w d r u g i e j p o ł o w i e X V I w i e k u .
O b y d w a p r z e d się w z ię c ia , p o d ję te w 1971 r., w y p e łn ią lu k ę w d o ty c h c z a so w y c h b a d a n ia c h te g o ty p u p r o w a d z o n y c h p rzez P o lsk ą A k a d e m ię N a u k , k tó r e n ie o b ję ły sw o im z a s ię g ie m h isto r y c z n e g o re g io n u W arm ii. W s w y m z a ło żen iu
A t l a s m a z a m y k a ć S ł o w n i k pod w z g lę d e m k a r to g r a fic z n y m . O b y d w a k o m p e n
d ia b ęd ą w ię c łą c z y ły się w z a j e m n ie i u z u p e łn ia ły . P r a c e n a d A t l a s e m są na u k o ń czen iu . R o z p o zn a n y zasób m a te r ia łu ź r ó d ło w e g o o c h a r a k terze o p iso w y m i k a r to g r a fic z n y m (w ty m r e w e la c y jn e p la n y osa d w ie j s k ic h z X V I w ie k u ) u m o ż liw ił u w z g lę d n ie n ie w A tla sie o p ró cz m a p p o d s t a w o w y c h (jak: p o d z ia ły a d m in is tr a c y jn e i k o śc ie ln e , r o z m ie sz c z e n ie dóbr ziem sk ich ), ta k ż e w ie lu z a g a d n ie ń s z c z e g ó ło w y c h — n p . m a p y b o n ita c y jn e j g le b itp. W pracach tych , k o n s u lto w a n y c h p rzez prof. M arian a B isk u p a (Toruń), u d zia ł biorą: doc. J a n P o w ie r s k i (G dańsk), dr T e r e sa B o r a w sk a (Toruń), R o m a n M a rch w iń sk i (O l sztyn ), i inni;
3. P r z e d się w z ię c ia b a d a w c z e w za k r e sie k o p e r n ik a n isty k i, p o d ję te w zw ią z k u z 5 0 0 -le c ie m u r o d zin K o p e r n ik a oraz jeg o d zia ła ln o ścią na W arm ii. J u ż w 1965 r. w y o d r ę b n io n o w k w a r ta ln ik u „ K o m u n ik a ty M a zu rsk o -W a r m iń s k ie ” d zia ł C o p e r n ic a n a , d la k tó r e g o p o z y sk a n o w sp ó łp r a c o w n ik ó w z te r e n u ca łeg o kraju. O p u b lik o w a n o w n im do 1973 r. bardzo w i e l e w a r to śc io w y c h prac o c h a ra k terze ź r ó d ło w y m oraz z a r e je str o w a n o n a jw a ż n ie js z e o sią g n ię c ia b a d a w cze. W rez u lta c ie w y b o r u ty c h p rac p o w sta ła ob sze rn a m o n o g r a fia d o ty c z ą c a ż y c ia i d z ia ła ln o śc i M ik o ła ja K o p e r n ik a n a W arm ii, op arta n a a u te n ty c z n ie n o w y c h b a d a n ia c h (K o p e r n i k n a W a r m i i , 1973). O p u blik o w a n o jako p ie r w o d r u k k a p ita ln e j w a g i źródło: M i k o ł a j a K o p e r n i k a l o k a c j e ł a n ó w o p u s z
c z o n y c h (w yd . M arian B isk u p , 1970). O sią g n ięcia śr o d o w isk a o lsz ty ń sk ie g o
10 S t a n i p o t r z e b y n a u k s p o ł e c z n y c h n a W a r m i i i M a z u r a c h , O l s z ty n 1977; j . P r z e r a c k i , S p r a w o z d a n i e z s e s j i n a u k o w e j « S t a n t p o t r z e b y b a d a io c z e го z a k r e s i e d z i e j ó w W a r m i i i M a z u r» , K M W , 1977, n r 2, ss. 259—262. P o n a d t o : E. W o jn o w s k l, D z i e j e W a r m i i i M a z u r w l a t a c h 1945—1964. S t a n b a d a ń , K M W , 1964, n r 4, ss. 531—540; T. F i l i p k o w s k i , S t a n b a d a ń n a d d z i e j a m i s p o ł e c z n y m i i g o s p o d a r c z y m i W a r m i i i M a z u r w 3 0 - le c i u P R L , K M W , 1975. n r 4, ss. 505—520; K . W r ó b l e w s k a , P o l s k ie b a d a n i a n a d s z t u k ą W a r m i i i M a z u r го l a t a c h 1945—1967. K M W , 1908, p r 2, s s. 201—220.
4 1 6 Jerzy Sikorski
w za k r e sie k o p e r n ik a n is ty k i z o s ta ły p o d k r e ślo n e w p u b lik a c ji p o d su m o w u ją cej b ad an ia z w ią z a n e z R o k ie m K o p e r n ik o w sk im n ;
4. P r a ce n ad u str o je m w e w n ę t r z n y m W arm ii, jej rolą w P ru sa c h K r ó le w s k ic h i w p a ń stw ie p olsk im . O p u blik o w a n o : M o n a r c h i a p o l s k a i W a r m i a
u sc h y łk u X V m iek u . Z a g a d n i e n i a p r a w n o u s t r o j o w e i p o l i t y c z n e (dr J e r z y
S ik o rsk i, 1978); R e p r e z e n t a c j a s t a n o w a P r u s K r ó l e w s k i c h w la t a c h 1696— 1772.
S k ł a d s p o ł e c z n y i d z ia ł a l n o ś ć (dr S ta n is ła w A ch rem czy k , 1981); w p r z y g o to
w a n iu : K a p i t u ł a w a r m i ń s k a w X I I I — X V I I I w i e k u (J. Sikorski); M i e j s c e W a r
m i i w R z e c z y p o s p o l i t e j X V I I i X V I I I w i e k u . P r o b l e m y i n t e g r a c j i i o d r ę b n o ś c i
(S. A ch rem czy k ); Ż y c i e p o l i t y c z n e P r u s K r ó l e w s k i c h i W a r m i i w I I p o ł o w i e X V II w i e k u (S. A ch rem czyk ); P r a w o c h e ł m i ń s k i e n a W a r m i i . S t u d i u m h i s t o -
r y c z n o - p r a w n e (dr A lo jz y Szorc); S e j m i k w a r m i ń s k i X V — X V I I I w i e k u . W y b ó r m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h (A. Szorc); D z ie j e s e j m i k u w a r m i ń s k i e g o (D anuta
B ogdan); w s tę p n e p race n ad sy n te z ą d z ie jó w W arm ii;
5. P o d ję c ie se rii prac m o n o g r a fic z n y c h d o ty c z ą c y c h p r o b le m a ty k i P rus K sią ż ę c y c h . S ą to: S t a r o s t w a d z i e d z i n ę P r u s K s i ą ż ę c y c h w X V I I i X V I I I w i e
k u (dr J e r z y S k ib iń sk i, 1972); P r u s y K s i ą ż ę c e a P r u s y K r ó l e w s k i e w la t a c h 1525— 1548 (doc. J a n u sz M ałłek , 1976); R z e c z p o s p o l i t a P o l s k a a P r u s y K s ią ż ę c e w la t a c h 1598— 1621 (dr B ar bar a M incer, dr F r a n c isz e k M incer, 1985);
6. L ic z n e prace d o ty c z ą c e g e r m a n iz a c ji i w a lk i o p o lsk o ść W a rm ii i M a zur w X I X i X X w ie k u , p o d e jm o w a n e jeszc ze n a p r z e ło m ie la t p ię ć d z ie sią ty c h i sz e ść d z ie s ią ty c h (dr T a d e u sz G rygier, dr J a n O błąk, dr Z y g m u n t L ietz, dr W o jc ie c h W rzesiń sk i) i p óźn iej, w ra m a ch O środka B a d a ń N a u k o w y c h : sy n te z a o fic y n i cza so p ism p o lsk ic h (prof. T a d e u sz C ieślak, 1964), sy n te z a ru ch u c z y te ln ic z e g o i b ib lio te k p o lsk ic h (doc. J a n W r ó b le w sk i, 1975), m o n o gra fia p le b isc y tó w n a W arm ii, M azu rach i P o w iś lu w 1920 r. (prof. W o jciech W rzesiń sk i, 1975), m o n o g r a fia w y d a w n ic t w a „ G a z e ty O lsz ty ń sk ie j” (dr J a n Chłosta, 1977), p u b lik a cja u n ik a ln e g o d o k u m e n tu w p o sta ci k r o n ik i sz k o ły p o lsk ie j w W ory ta ch n a W arm ii z la t 1930— 1939 (dr T a d e u sz F ilip k o w sk i, doc. Z y g m u n t L ietz, 1979), m o n o g r a fia „ D om u P o ls k ie g o ” w O lsz ty n ie z lat 1920— 1939 (W ła d y sła w O grodziński, 1980); P o ls k a p i e ś ń p a t r i o t y c z n a n a W a r
m i i w l a t a c h 1772— 1939 (dr T a d e u sz S w a t, 1982); m o n o g r a fia IV d z ie ln ic y
Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h 1922— 1939 (dr B o h d a n Ł u k a sz e w ic z , prof. W o jciech W rzesiń sk i, 1982) i w r e s z c ie fu n d a m e n ta ln a rozp ra w a oparta n a w i e lo le tn ic h k w e r e n d a c h k r a jo w y c h i za g r a n ic z n y c h — Ś w i a d o m o ś ć n a r o d o w a n a
W a r m i i w - X I X w i e k u . N a r o d z i n y i r o z w ó j (doc. J a n u sz J a siń sk i, 1983); p o
d o b n ie te ż w y n ik ie m sta r a n n e j k w e r e n d y jest o b sze rn a e d y c ja ź r ó d eł do d z ie jó w p le b isc y tó w n a ty m t e r e n ie w 1920 r. (pod red a k cją prof. W. W r z e siń sk ieg o , 1985). W p e w n y m z w ią z k u z tą p r o b le m a ty k ą p o zo sta je ob szern a s y n te z a W a r m i a i M a z u r y w p o l s k i e j m y ś l i p o l i t y c z n e j 1864— 1945 (prof. W. W r z e siń sk i, 1984);
7. S z c z e g ó ło w e b a d a n ia oraz z w ią z a n a z n im i seria prac d o ty c z ą c y c h p ro b le m a ty k i ro b o tn ik ó w p r z y m u so w y c h i je ń c ó w w o j e n n y c h w P ru sa c h W sc h o d n ich w la ta c h II w o j n y ś w ia to w e j. S ą to: Z a g r a n i c z n i r o b o t n i c y p r z y m u s o w i w P r u s a c h W s c h o d n i c h w la t a c h I I w o j n y ś w i a t o w e j (dr B o h d a n K o z ie łło - -P o k le w s k i, 1977), W i e r s z e i p i e ś n i p o l s k i c h r o b o t n i k ó w p r z y m u s o w y c h w T r z e c i e j R z e s z y w la t a c h 1939— 1945 (Irena S ik orsk a, 1978), P r a c a p r z y m u s o w a w T r z e c i e j R z e s z y w la t a c h I I w o j n y ś w i a t o w e j — s t a n i p o t r z e b y b a d a w -11 M . B i s k u p , N o w e b a d a n i a n a d b i o g r a f i ą M i k o ł a j a K o p e r n i k a . Z a ł o ż e n i a m e t o d y c z n e i r e z u l t a t y , K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , 1974, n r 2, s. 309.
O ls z ty ń s k ie ś r o d o w is k o n a u k o w e 4 1 7
cze (1979, dod ru k 1980), to m r e la c ji i w s p o m n ie ń r o b o tn ik ó w p r z y m u so w y c h
i je ń c ó w w o j e n n y c h — Z e z n a k i e m «P» (w yd . B. K o z ie lło - P o k le w s k i, B. Ł u k a sz e w ic z , 1977) oraz to m w s p o m n ie ń D z i e c i ń s t w o i m ł o d o ś ć z e z n a k i e m «P» (w yd . ci sam i, 1982); se r ię k o ń c z y m o n o g r a fia O b o z y j e n i e c k i e w P r u s a c h
W s c h o d n i c h 1939■— 1945 (Z. L ietz, 1982);
8. O p u b lik o w a n ie , bąd ź za k o ń c z e n ie w ie lu prac z o k r e su P o ls k i L u d o w ej, jak: m o n o g r a fia d o ty c zą ca k sz ta łto w a n ia się s to s u n k ó w p o lity c z n y c h w w o j e w ó d z t w ie o lsz ty ń sk im w la ta c h 1945— 1947 (doc. E d m u n d W o jn o w sk i, 1968), stu d ia h isto r y c z n o -e k o n o m ic z n e n a d o d b u d o w ą p o za r o ln ic z y c h d z ia łó w g o sp o d a r k i w o j e w ó d z t w a w la ta c h 1945— 1948 (dr D a n u ta Ł a n iec, 1979), m o n o g r a fia d otycząca k sz ta łto w a n ia s ię ad m in istra c ji, rad n a r o d o w y c h i sam o rzą d u t e r y to ria ln e g o w la ta c h 1945— 1949 (dr E d w a rd K ie r e jc z y k , 1980), m o n o g r a fia d o ty c z ą c a r o z w o ju o ś w ia t y n a W a rm ii i M azu rach w la ta c h 1945— 1960 (dr T a d eu sz F ilip k o w s k i, 1979), m o n o g r a fia sp o łe c z n e g o ru ch u k u ltu r a ln o -o ś w ia to w e g o w la ta c h 1945— 1970 (dr T a d e u sz B ie r k o w sk i, 1980) oraz p ra sy n a W a r m ii i M azu rach w la ta c h 1945— 1975 (B. Ł u k a sz e w ic z , 1982);
9. Z a k o ń c z e n ie w ie lo le t n ic h p rac n ad m o n o g r a fią h isto ry czn ą W arm ii i M azur, o b ejm u ją cą p e łn y o k res d z ie jó w aż po w s p ó łc z e sn o ść , jed n a k ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m sp r a w p o lsk ic h (D z i e j e W a r m i i i M a z u r w z a r y
sie. T o m 1, Od p r a d z i e j ó w d o 1870 r., p od red a k cją J e r z e g o S ik o r sk ie g o i S ta
n isła w a S z o sta k o w sk ie g o , W a rsza w a 1981; to m 2, O d 1870 do 1975 r., p od r e d ak cją T ad eu sza F ilip k o w s k ie g o , W a rsz a w a 1983);
10. P o d ję c ie e d y c ji o b sz e r n e g o S ł o w n i k a b io g r a f i c z n e g o W a r m i i , P r u s
K s i ą ż ę c y c h i Z i e m i M a l b o r s k i e j od p o ł o w y X V d o k o ń c a X V I I I w i e k u (Ta
d eu sz O racki, tom . 1 A - К , O lsz ty n 1984).
Trzeb a n a k o n iec w s p o m n ie ć o o d p o w ie d n im p o stę p ie prac d o k u m e n ta c y jn y c h z w ią z a n y c h z b ib lio g r a fią W a rm ii i M azur. P r a c e te, za p o c z ą tk o w a n e p rzez S ta c ję N a u k o w ą P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a H isto r y c z n e g o od 1961 r. p ro w a d z o n e są p rzez W o je w ó d z k ą B ib lio te k ę P u b lic z n ą w O lsz ty n ie
D E R W I S S E N S C H A F T L I C H E K R E I S I N O L S Z T Y N U N D S E I N E E R F O R S C H U N G D E R V E R G A N G E N H E I T U N D G E G E N W A R T E R M L A N D S U N D M A S U R E N S Z u s a m m e n f a s s u n g D i e A n f ä n g e d e r w i s s e n s c h a f t l i c h e n B e w e g u n g u n d A u f b a u s d e r W i s s e n s c h a f t i n E r m - l a n d u n d M a s u r e n s i n d m i t d e r B e s e t z u n g P o l e n s d u r c h H i t l e r d e u t s c h l a n d v e r b u n d e n . 1943 g r ü n d e t e n d i e e h e m a l g i e n m a s u r i s c h e n A k t i v i s t e n b e i W a r s c h a u e i n e g e h e i m e F o r s c h u n g s s t e l l e , M a s u r i s c h e s I n s t i t u t b e n a n n t . Z i e l d e s s e l b e n w a r d i e V o r b e r e i t u n g v o n I n f o r m a t i o n s m a t e r i a l U b e r d i e p o l n i s c h e B e v ö l k e r u n g i n O s t p r e u s s e n z u m N u t z e n d e r s p ä t e r e n B e h ö r d e n d e s f r e i e n P o l e n s . D e n n m a n w a r s i c h s i c h e r , d a s s E r m l a n d — 1772 v o n P o l e n a b g e t r e n n t , s o w ie M a s u r e n — i n n e r h a l b v o n 200 J a h r e n L e h e n d e s p o l n i s c h e n K ö n i g r e i c h e s — n a c h d e m S ie g ü b e r d e n F a s c h i s m u s z u P o l e n z u r ü c k k e h r e n . Z i e l d e s I n s t i t u t e s w a r a ls o a u c h d i e A u s a r b e i t u n g e i n e s P l a n e s d e r U e b e r n a h m e u n d B e w i r t s c h a f t u n g d i e s e r G e b i e t e d u r c h d i e
12 E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , B ib lio g r a fia M a z u r i W a rm ii w o k r e sie d z ie s ię c io le c ia 194S— 1955, O ls z ty n , I960; t e j ż e , B ib lio g r a fia M a z u r i W a rm ii w o k r e sie l a t 1956—1960, O l s z ty n 1964;
T . W a j s b r o t , B ib lio g r a fia W a rm ii i M a z u r z a r o k 1961, O l s z ty n 1964; t e j ż e , B ib lio g r a fia W a r m ii
i M a z u r 1962—1964, O l s z ty n 1969; t e j ż e , B ib lio g r a fia W a rm ii i M a z u r 1971—1973, O l s z ty n 1976;
t e j ż e , B ib lio g r a fia W a r m ii i M a z u r z a r o k 1974, O l s z ty n 1977; t e j ż e , B ib lio g r a fia W a rm ii i M a
4 1 8 l e r z y S ik o rs k i p o l n i s c h e n B e h ö r d e n . S p ä t e r — E n d e 1944 — t r a t e n d i e s e l b e n m a s u r i s c h e n A k t i v i s t e n a n d i e p o l n i s c h e R e g i e r u n g m i t d e m V o r s c h l a g h e r a n , a u f d i e s e n G e b i e t e n , n a c h i h r e r B e f r e i u n g , e i n e H o c h s c h u l e z u g r ü n d e n . N a c h d e m K r i e g , a m 9. J u l i 1945, n a h m d a s M a s u r i s c h e I n s t i t u t s e in e T ä t i g k e i t i n O l s z t y n a u f ; 1953 z u r W is s e n s c h a f t l i c h e n S t a t i o n d e r P o l n i s c h e n H i s t o r i s c h e n G e s e l l s c h a f t u m g e w a n d e l t . 1957 b e g a n n m a n d i e w i s s e n s c h a f t l i c h e V i e r t e l j a h v e s s c h r i f t „ K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ” ( M a s u r i s c h - E r m l ä n d i s c h e M i t t e i l u n g e n ) h e r a u s z u g e b e n . M i t t e d e s J a h r e s 1945 w u r d e d i e V e r w a l t u n g s a k a d e m i e i n s L e b e n g e r u f e n s o w i e d i e m i t i h r v e r b u n d e n e E r m l ä n d i s c h e W i s s e n s c h a f t l i c h e G e s e l l s c h a f t . D a e s a n e n t s p r e c h e n d e r w i s s e n s c h a f t l i c h e r K a d e r f e h l t e , w u r d e d i e L e h r a n s t a l t i n e i n e F i l i a l e d e r R e c h t s - O e k o n o m i - s c h e n F a k u l t ä t d e r M ik o ł a j K o p e r n i k — U n i v e r s i t ä t i n T o r u ń u m g e b i l d e t . 1950 l ö s t e m a n d i e F i l i a l e a u f , d a g e g e n e n t s t a n d d i e L a n d w i r t s c h a f t l i c h e H o c h s c h u le , d i e s i c h a l l m ä h l i c h e r w e i t e r t e , b i s s ie i m J a h r e 1972 i n d ie L a n d w i r t s c h a f t l i c h - T e c h n i s c h e A k a d e m i e u m g e s t a l t e t w u r d e , s ie w a r z u d e r Z e i t s c h o n e i n e d e r g r ö s s t e n l a n d w i r t s c h a f t l i c h e n H o c h s c h u l e n i m L a n d e ; s ie b e s c h ä f t i g t e 834 w i s s e n s c h a f t l i c h e A r b e i t s k r ä f t e u n d b i l d e t e 10 000 S t u d e n t e n a u f 8 F a k u l t ä t e n a u s : L a n d w i r t s c h a f t , Z o o t e c h n i k , W a s s e r s c h u t z u n d B i n n e n f i s c h e r e i , N a h r u n g s m i t t e l t e c h n o l o g i e , V e t e r i n ä r m e d i z i n , G e o d ä s i e u n d l a n d w i r t s c h a f t l i c h e V o r r i c h t u n g e n , M e c h a n i k u n d H o c h b a u . E i n c h a r a k t e r i s t i s c h e s M e r k m a l d e r E n t w i c k l u n g d e s w i s s e n s c h a f t l i c h e n K r e is e s in O l s z t y n i s t d i e s u k z e s s i v e G r ü n d u n g s p e z i a l i s t i s c h e r A b t e i l u n g e n w i s s e n s c h a f t l i c h e r G e s e l l s c h a f t e n v o n l a n d e s w e i t e m W ir k u n g s b e r e i c h . D ie e r s t e d a v o n w a r d i e P o l n i s c h e H i s t o r i s c h e G e s e l l s c h a f t (1948); 1980 w a r e n h i e r 54 G e s e l l s c h a f t e n t ä t i g d a r u n t e r 19 A e r z t e v e r e i n e . A n t r i e b f ü r d i e E n t w i c k l u n g d e r h u m a n i s t i s c h e n K r e i s e g a b e n g e w i s s e I n s t i t u t i o n e n , w i e E r m l ä n d i s c h - M a s u r i s c h e s M u s e u m , g e g r ü n d e t a m 29. M ä r z 1945, s e i t 1958 g i e b t e s d a s „ J a h r b u c h v o n O l s z t y n ” h e r a u s ; S t a a t l i c h e s W o j e w o d s c h a f t s a r c h i v (s e it 1948); A r c h i v d e r E r m l ä n d i s c h e n D iö z e s e u n d E r m l ä n d i s c h e s P r i e s t e r s e m i n a r „ H o s i a n u m ” , d a s s e i t 1984 e i n e S e r i e v o n A b h a n d l u n g e n „ E r m l ä n d i s c h e S t u d i e n ” h e r a u s g i e b t . I m J a h r e 1981, a u f g e s e l l s c h a f t l i c h e A n r e g u n g h i n , w u r d e d a s W o j c i e c h K ę t r z y ń s k i W is s e n s c h a f t l i c h e F o r s c h u n g s z e n t r u m i n s L e b e n g e r u f e n , e s i s t d i e s e i n e F o r s c h u n g s s t e l l e v o m T y p e i n e s i n s t i t u t s , a u f d e m R e c h t s s t a t u s e i n e r G e s e l l s c h a f t g e g r ü n d e t ; d a s Z e n t r u m b e s c h ä f t i g H i s t o r i k e r , S o z io lo g e n , E t h n o g r a p h e n , D e m o g r a p h e n u n d W i r t s c h a f t s w i s s e n s c h a f t l e r , i n f o l g e d e s s e n i s t e s i m s t a n d e w i s s e n s c h a f t l i c h e U n t e r s u c h u n g e n v o n u m f a s s e n d e m u n d v i e l s e i t i g e m C h a r a k t e r z u f ü h r e n . E s a r b e i t e t e n g m i t d e r a m A n f a n g e r w ä h n t e n W i s s e n s c h a f t l i c h e n S t a t i o n d e r P o l n i s c h e n H i s t o r i s c h e n G e s e l l s c h a f t z u s a m m e n , v o n d e r e s i n D e p o s i t e n e i n e r e i c h e r e g i o n a l e B ü c h e v s a m - m l u n g ü b e r n a h m ( g e g e n w ä r t i g ü b e r 40 000 B ä n d e ) , s e it 1969 w i r d g e m e i n s a m d i e V i e r t e l j a h r e s s c h r i f t „ K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ” h e r a u s g e g e b e n . U n a b h ä n g i g d a v o n e n t w i c k e l t e s e i n e e ig e n e , s e h r r e g e V e r l a g s t ä t i g k e i t . D ie j ü n g s t e , a k a d e m i s c h e L e h r a n s t a l t i n O l s z ty n i s t d i e i m J a h r e 1974 g e g r ü n d e t e P ä d a g o g i s c h e H o c h s c h u l e . S ie h a t d r e i F a k u l t ä t e n : h u m a n i s t i s c h e ( p o ln i s c h e u n d r u s s i s c h e P h i l o lo g ie , G e s c h ic h t e , B i b l i o t h e k s w i s s e n s c h a f t u n d M u s i k e r z i e h u n g ) p ä d a g o g i s c h e ( S c h u l p ä d a g o g i k , S c h u t z p ä d a g o g i k , K u l t u r - u n d B i l d u n g s p ä d a g o g i k , P ä d a g o g i k f ü r K i n d e r g ä r t n e r i n n e n u n d V o r s c h u l l e h r e r ) F a k u l t ä t d e r M a t h e m a t i k u n d N a t u r w i s s e n s c h a f t e n (B io lo g ie , P h y s i k , M a t h e m a t i k , G e o g r a p h i e , t e c h n i s c h e E r z ie h u n g ) .
