ISSN 1899-5772
Journal of Agribusiness and
Rural Development
www.jard.edu.pl
1(11) 2009, 121-129
Copyright © Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Adres do korespondencji – Corresponding author: dr Karolina Jąder, Katedra Ekonomiki
Przed-ZNACZENIE PRODUKCJI WARZYWNICZEJ
WIELKOPOLSKI W WARZYWNICTWIE KRAJOWYM
Karolina Jąder, Magdalena Kozera, Olga Stefko
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Abstrakt. W artykule zostało przedstawione znaczenie produkcji warzywniczej
Wielko-polski w warzywnictwie krajowym. Znaczenie to określono za pomocą kilku mierników. Obliczono udział powierzchni upraw oraz zbiorów warzyw w regionie w ogólnej po-wierzchni plantacji warzywnych i zbiorach warzyw w kraju. Porównano także średni plon warzyw uzyskiwany w Wielkopolsce z wydajnością w kraju.
Słowa kluczowe: warzywnictwo, warzywa gruntowe, warzywa pod osłonami, powierzchnia
upraw, zbiory, plony, produkcja, Wielkopolska
WSTĘP
Jak podaje Wawrzyniak [2000], Wielkopolska to znaczący region w gospodarce rol-niczej kraju, powstały na bazie przeciętnych warunków przyrodniczych do produkcji rolniczej oraz wyższego niż w innych regionach poziomu kultury rolnej, który wynika z historycznie ukształtowanych tradycji gospodarowania i organizacji produkcji. Można sądzić, że dzięki tym czynnikom plony podstawowych ziemiopłodów są tu większe niż średnio w kraju, mimo stosunkowo gorszej, w przeważającej części regionu, jakości gleb. Rolnictwo Wielkopolski ma zatem charakter ponadregionalny, co jest związane głównie z jego udziałem w bilansie żywnościowym kraju. Osiągnięcia produkcyjne i organizacyjne często były i nadal są wzorcem dla innych regionów Polski. W woje-wództwie wielkopolskim znajduje się ponad 10% powierzchni użytków rolnych kraju, co daje regionowi drugie miejsce w Polsce po województwie mazowieckim. Wielkopol-ska jest krajowym liderem w produkcji zbóż oraz zajmuje czołowe miejsca w produkcji rzepaku, ziemniaków i buraków cukrowych. Region ten zajmuje szczególną pozycję w produkcji trzody chlewnej, wytwarzając około 25% krajowej produkcji żywca. Jedną
z ważniejszych gałęzi produkcji rolniczej zarówno w kraju, jak i w regionie jest wa-rzywnictwo. Celem niniejszego opracowania było przedstawienie znaczenia produkcji warzywniczej Wielkopolski w warzywnictwie krajowym.
MATERIAŁ I METODA
Materiał do analizy stanowiły dane wtórne pochodzące z publikacji Urzędu Staty-stycznego w Poznaniu oraz Głównego Urzędu StatyStaty-stycznego w Warszawie.
Znaczenie warzywnictwa wielkopolskiego w warzywnictwie krajowym określono za pomocą następujących mierników.
Obliczono udział wartości produkcji globalnej i towarowej, powierzchni upraw oraz zbiorów warzyw w regionie w ogólnej wartości produkcji, powierzchni plantacji oraz zbiorach warzyw w kraju. Porównano także średni plon warzyw, uzyskiwany w Wiel-kopolsce, z wydajnością w kraju.
Swoim zakresem analiza obejmowała zarówno produkcję warzyw w gruncie, jak i warzywnictwo pod osłonami na terenie Wielkopolski1 oraz całego kraju. Badania
obejmowały okres dziesięcioletni od 1997 do 2006 roku. W latach 1997 i 1998, w któ-rych obowiązywał dawny podział administracyjny, analizowane dane dotyczące Wiel-kopolski pochodziły z pięciu województw, tworzących od 1999 roku województwo wielkopolskie: kaliskiego, konińskiego, leszczyńskiego, pilskiego, poznańskiego.
Udział wartości produkcji warzyw w Wielkopolsce w krajowej produkcji warzywni-czej obliczono natomiast dla lat 1999-2005. Przyjęcie krótszego okresu badawczego wynikało głównie z braku porównywalnych danych pochodzących z lat 1997 i 1998, w których obowiązywał stary podział administracyjny Polski.
WYNIKI
Określając znaczenie produkcji warzywniczej regionu Wielkopolski w warzywnic-twie krajowym, oddzielnie analizowano produkcję warzyw gruntowych oraz warzyw pod osłonami2. Do oznaczenia rangi warzywnictwa wielkopolskiego w obydwu grupach
użyto takich samych wskaźników.
Pierwszym miernikiem, charakteryzującym znaczenie polowego warzywnictwa wielkopolskiego, było określenie udziału powierzchni warzyw gruntowych, uprawia-nych w regionie, w powierzchni warzyw w kraju (rys. 1).
W analizowanym okresie w regionie znajdowało się średnio 11,94% powierzchni plantacji warzywnych. W poszczególnych latach udział ten był zróżnicowany i wynosił od 11,03% w 2005 roku do 12,95% w 2003 roku. Najmniejszy udział zanotowano w latach 1997-2001 oraz w latach 2005 i 2006, kiedy to polowe uprawy warzywne w regionie stanowiły mniej niż 12% krajowej powierzchni plantacji warzyw.
W toku dalszej analizy porównano średni udział powierzchni poszczególnych ga-tunków warzyw uprawianych w gruncie w kraju i w Wielkopolsce. Uśrednione wyniki z okresu 1997-2006 przedstawiono na rysunku 2.
1 Wielkopolska – rozumiana jako obszar administracyjny województwa wielkopolskiego. 2 Wyjątek stanowiły wskaźniki dotyczące wartości produkcji.
Rys. 1. Udział regionu wielkopolskiego w powierzchni warzyw gruntowych w kraju Bild 1. Anteil der Region Wielkopolska an der inländischen Freilandgemüsefläche
Rys. 2. Udział powierzchni warzyw gruntowych uprawianych w Wielkopolsce oraz w kraju (średnio w latach 1997-2006)
Bild 2. Freilandgemüseflächeanteil in Wielkopolska und in dem Land (im Durch-schnitt in den Jahren 1997-2006)
Większe znaczenie w Wielkopolsce niż w kraju miały uprawy takich warzyw, jak: cebula, pomidory oraz warzywa sklasyfikowane w grupie „pozostałe‖. Udział po-wierzchni upraw cebuli w regionie w analizowanym okresie wyniósł ponad 22% i był znacznie większy niż średni krajowy, gdzie osiągnął poziom nieznacznie przekraczający 15%. W przypadku pomidorów oraz warzyw z grupy pozostałe różnice w Wielkopolsce i w kraju nie były tak wyraźne. Udział powierzchni uprawy pomidorów w Wielkopolsce wyniósł 10,19%, natomiast w kraju 7,47%. Odsetek powierzchni warzyw z grupy „po-zostałe‖ w Wielkopolsce był zbliżony do średniego udziału w kraju i wynosił ok. 22% z niewielką przewagą regionu.
Kolejnym miernikiem, charakteryzującym znaczenie Wielkopolski w warzywnictwie krajowym, było określenie udziału zbiorów warzyw gruntowych w regionie w łącznych zbiorach krajowych.
Na przestrzeni dziesięciu analizowanych lat zbiory warzyw gruntowych uprawia-nych w Wielkopolsce stanowiły 11-13% zbiorów warzyw krajowych (rys. 3). Średnia
4,02 14,15 10,19 8,84 6,03 22,40 22,14 11,65 14,17 21,91 7,47 10,57 7,66 15,04 5,31 17,88 0 5 10 15 20 25 Kapusta
Kohl Kalafiory Blumen-kohl
Cebula
Zwiebeln Marchew jadalna Möhren
Buraki ćwikłowe Rote Bete
Ogórki
Gurken Pomidory Tomaten Pozostałe Sonstige %
Wielkopolska Polska – Polen 12,19 12,95 12,70 11,03 11,60 11,75 11,75 11,78 11,64 średnia 11,94 11,97 Mittelwert 10,0 10,5 11,0 11,5 12,0 12,5 13,0 13,5 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 %
Rys. 3. Udział regionu wielkopolskiego w zbiorach warzyw gruntowych w kraju Bild 3. Anteil der Region Wielkopolska an der inländischen Freilandgemüseernten z tego okresu wyniosła 12,46%, a jej poziom został przekroczony w latach 2000-2004 oraz w 2006 roku. Najniższy odsetek zbiorów odnotowano w latach 1998, 1999 oraz 2005. Zbio-ry warzyw w Wielkopolsce stanowiły wówczas mniej niż 12% zbiorów krajowych.
Uwzględniając poszczególne gatunki warzyw uprawiane w gruncie stwierdzono, iż największe znaczenie w Wielkopolsce, na tle warzywnictwa krajowego, mają zbiory takich warzyw, jak: cebula, pomidory oraz warzywa z grupy „pozostałe‖, co stanowi nawiązanie do wyników przedstawionych na rysunku 2, ukazujących udział powierzch-ni poszczególnych gatunków warzyw uprawianych w gruncie w kraju i w regiopowierzch-nie (rys. 4). Podobnie jak w przypadku zajmowanej powierzchni, udział zbiorów tych wa-rzyw w latach 1997-2006 był większy w Wielkopolsce niż w kraju i wynosił: dla cebuli 22,13% (w kraju 13,93%), dla pomidorów 7,63% (w kraju 5,36%), natomiast dla grupy „pozostałe‖ 12,63% (w kraju 12,27%).
W analizie odwołano się także do plonów warzyw gruntowych w regionie oraz w kraju. Porównując średnie plony warzyw gruntowych z okresu 1997-2006 można
Rys. 4. Udział zbioru warzyw uprawianych w Wielkopolsce oraz w kraju (średnio w latach 1997-2006)
Bild 4. Gemüseernteanteil in Wielkopolska und in dem Land (im Durchschnitt in den Jahren 1997-2006) 12,63 7,63 4,67 6,82 15,61 22,13 4,05 26,55 12,27 5,36 6,39 8,46 17,83 13,93 4,54 31,22 0 5 10 15 20 25 30 35 % Kapusta
Kohl Kalafiory Blumen-kohl
Cebula
Zwiebeln Marchew jadalna Möhren
Buraki ćwikłowe Rote Bete
Ogórki
Gurken Pomidory Tomaten Pozostałe Sonstige
Wielkopolska Polska – Polen 11,84 11,95 12,51 13,37 12,78 13,11 11,69 12,77 12,26 12,32 10,5 11,0 11,5 12,0 12,5 13,0 13,5 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 % średnia 12,46 Mittelwert
zauważyć, iż u prawie wszystkich wyróżnionych grup plony warzyw uprawianych na terenie Wielkopolski były większe od średnich wyników uzyskiwanych w kraju (rys. 5). Wyjątek stanowiły uprawy ogórków i pomidorów, w przypadku których większe plony odnotowano w kraju.
Rys. 5. Średnie plony warzyw gruntowych z lat 1997-2006 w Wielkopolsce oraz w kraju
Bild 5. Durchschnittliche Freilandgemüseerträge von den Jahren 1997-2006 in Wiel-kopolska und in dem Land
Analizę dotyczącą znaczenia wielkopolskiego warzywnictwa pod osłonami rozczęto, podobnie jak w przypadku warzyw gruntowych, od określenia udziału po-wierzchni upraw regionalnych w popo-wierzchni osłon zajętych pod uprawy w kraju.
Na przestrzeni lat 1997-2006 udział powierzchni warzyw spod osłon w Wielkopolsce w powierzchni warzyw krajowych wyniósł średnio 13,67%, a mieścił się w granicach 12,14- -15,46% (rys. 6). W okresie 1997-2001 udział powierzchni upraw warzyw w regionie względem kraju nie przekroczył 13%. Od 2002 roku nastąpił wzrost udziału powierzchni warzyw w Wielkopolsce i w latach 2003-2006 ustabilizował się, osiągając poziom ok. 15%.
Rys. 6. Udział regionu wielkopolskiego w powierzchni warzyw uprawianych pod osłonami w kraju
Bild 6. Anteil der Region Wielkopolska an der inländischen Gewächshausgemüse-fläche 15,34 15,29 15,37 15,46 13,22 12,14 12,73 12,66 12,14 12,34 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 % średnia 13,67 Mittelwert 30,73 25,72 12,38 16,57 12,81 22,85 22,34 41,18 27,64 24,27 13,29 16,81 12,23 20,35 18,73 38,66 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 t/ha Kapusta
Kohl Kalafiory Blumen-kohl
Cebula
Zwiebeln Marchew jadalna Möhren
Buraki ćwikłowe Rote Bete
Ogórki
Gurken Pomidory Tomaten Pozostałe Sonstige Wielkopolska Polska – Polen
Wielkość udziału Wielkopolski w powierzchni warzyw spod osłon uprawianych w kraju znalazła też swoje odzwierciedlenie w zbiorach warzyw. Podobnie jak w przy-padku powierzchni upraw, analizując udział Wielkopolski w zbiorach warzyw uprawia-nych pod osłonami w kraju można wyróżnić dwa okresy (rys. 7). W latach 1997-2002 odsetek warzyw zebranych w regionie mieścił się w granicach 8,52-10,04%. Od 2003 roku nastąpił jego wyraźny wzrost, stabilizując się w ostatnich latach objętych analizą na poziomie ponad 12%.
Rys. 7. Udział regionu wielkopolskiego w zbiorach warzyw uprawianych pod osłonami w kraju
Bild 7. Anteil der Region Wielkopolska an der inländischen Gewächshausgemüse-ernten
Podobnie jak w przypadku analizy warzyw gruntowych, podczas określania znacze-nia wielkopolskiej produkcji warzywniczej spod osłon dokonano porównaznacze-nia plonów warzyw uzyskiwanych w Wielkopolsce oraz w kraju (rys. 8).
Rys. 8. Średnie plony warzyw uprawianych pod osłonami z lat 1997-2006 w Wiel-kopolsce oraz w kraju
Bild 8. Durchschnittliche Gewächshausgemüseerträge von den Jahren 1997-2006 in Wielkopolska und in dem Land
14,03 14,07 15,47 15,46 11,93 10,12 10,03 9,85 9,60 8,28 10,49 10,57 10,41 11,64 11,32 12,34 12,32 12,39 12,36 15,24 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 kg/m2
Wielkopolska Polska – Polen 8,35 11,93 12,22 12,45 12,53 9,17 8,71 8,52 10,04 9,86 0 2 4 6 8 10 12 14 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 % średnia 10,38 Mittelwert
Stwierdzono tutaj jednak odwrotną sytuację w porównaniu z warzywami uprawia-nymi w gruncie, gdzie w przypadku większości analizowanych grup warzyw większe plony odnotowywano w regionie. Podczas produkcji warzyw spod osłon dużo większe plony uzyskiwano natomiast w kraju. Należy również zauważyć, iż poziom plonów warzyw pod osłonami w Wielkopolsce w analizowanym okresie charakteryzował się niewielką zmiennością, mieszcząc się w granicach od ok. 9,50 do ok. 11,5 kg z m2.
Wyjątek stanowił 2002 rok, w którym wartość średniego plonu przekroczyła nieznacz-nie wartość 8 kg z m2. Patrząc na plony krajowe, w badanych latach są widoczne dwa
podokresy. W pierwszym z nich, przypadającym na lata 1997-2001, średni plon warzyw uprawianych pod osłonami mieścił się w granicach 14,03-15,24 kg z m2. W 2002 roku
nastąpił spadek wartości plonu do 11,93 kg z m2, nie przekraczając w następnych
anali-zowanych latach poziomu 12,39 kg z m2. Podsumowując można stwierdzić, iż plony
warzyw spod osłon w Wielkopolsce, pomimo iż nie przekraczały krajowego poziomu, charakteryzowały się większą stabilnością.
Ostatnimi miernikami zastosowanymi do określenia znaczenia produkcji warzyw województwa wielkopolskiego w warzywnictwie krajowym były udziały wartości pro-dukcji warzywniczej regionu w propro-dukcji globalnej oraz towarowej warzywnictwa krajowego. W ustalaniu tych wskaźników produkcję polową i pod osłonami potrakto-wano łącznie ze względu na brak osobnych danych z tego zakresu.
W latach 1999-2005 produkcja globalna warzyw w województwie wielkopolskim stanowiła średnio 9,51% krajowej globalnej produkcji warzywniczej, mieszcząc się w granicach od 8,39% w 2002 roku do 11,67% w 2004 roku (rys. 9). Nieco większy udział w skali kraju odnotowano w przypadku produkcji towarowej, która przeciętnie w badanym okresie wyniosła 11,47%, przyjmując wartości od 7,53% w 2002 roku do 17,47% w 2005 roku (rys. 10). W większości analizowanych lat, zarówno w przypadku produkcji globalnej, jak i towarowej, odsetek wartości produkcji przypadający na Wiel-kopolskę wynosił ok. 10-11%. Udział Wielkopolski w wytwarzaniu produkcji warzyw-niczej był nieco mniejszy niż udział regionu w krajowej powierzchni upraw i zbiorach warzyw.
Rys. 9. Udział regionu wielkopolskiego w krajowej produkcji globalnej warzyw Bild 9. Anteil der Region Wielkopolska an der inländischen Bruttoproduktion
des Gemüsebaus 10,55 11,34 11,29 10,73 11,67 10,64 8,39 średnia 9,51 Mittelwert 0 2 4 6 8 10 12 14 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 %
Rys. 10. Udział regionu wielkopolskiego w krajowej produkcji towarowej warzyw Bild 10. Anteil der Region Wielkopolska an der inländischen Warenproduktion
des Gemüsebaus
WNIOSKI
1. W całym analizowanym okresie w regionie znajdowało się średnio 11,95% polo-wych plantacji warzywnych. Oznacza to, że prawie co ósmy hektar warzyw uprawia-nych w polu znajdował się w Wielkopolsce.
2. Udział polowego warzywnictwa wielkopolskiego w krajowych zbiorach wyniósł średnio 12,26%, mieszcząc się w latach 1997-2006 w granicach 11,69-13,37%.
3. Większe znaczenie w Wielkopolsce niż w kraju miały uprawy takich warzyw jak: cebula, pomidory oraz warzywa z grupy pozostałe. Świadczy o tym ich wyższy niż krajowy udział w zajmowanej powierzchni oraz w zbiorach. Duże znaczenie tych grup warzyw utrzymuje się nieprzerwanie od lat osiemdziesiątych XX wieku [Wawrzyniak 2000]. W porównaniu ze strukturą upraw z lat wcześniejszych, w analizowanym okresie odnotowano wysoki wzrost odsetka powierzchni zajętej pod uprawę cebuli z 10,8% w latach 1982-1989 oraz 15,4% w latach 1990-1997 do 22,1%. Zwiększenie po-wierzchni upraw znalazło swoje odzwierciedlenie we wzroście udziału cebuli w struktu-rze zbiorów z 11,8 i 15,4% w latach 1982-1989 i 1990-1997 do 22,1% w badanym okresie. Spadek znaczenia stwierdzono natomiast w przypadku kapusty, której udział w strukturze powierzchni upraw zmniejszył się w latach 1997-2006 do 14,2% z 17,6 i 16,3% w okresach wcześniejszych.
4. W Wielkopolsce uzyskiwano większe od krajowych plony prawie wszystkich wa-rzyw polowych. Wyjątek stanowiły pomidory i ogórki, których średnie krajowe plony przewyższały minimalnie wyniki uzyskiwane w regionie.
5. Udział regionu wielkopolskiego w powierzchni warzyw uprawianych pod osło-nami w kraju wyniósł w latach 1997-2006 13,67%.
6. Odsetek wielkopolskich zbiorów warzyw spod osłon był mniejszy niż udział tych upraw w powierzchni krajowej i wyniósł średnio 10,38%.
7. Pomimo, iż średnie plony warzyw uprawianych pod osłonami w latach 1997-2006 w Wielkopolsce były mniejsze od plonów krajowych charakteryzowały się mniejszą zmiennością niż w kraju.
8. Produkcja globalna i towarowa warzyw w Wielkopolsce stanowiły średnio odpo-wiednio 9,51 i 11,47% krajowej produkcji warzywniczej.
7,53 17,54 11,72 10,31 11,18 11,37 10,61 średnia 11,47 Mittelwert 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 %
LITERATURA
Produkcja upraw ogrodniczych 1998-2007. GUS, Warszawa. Rocznik statystyczny 1998-2007. GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich. 1998, 2001, 2005, 2006, 2007. GUS, War-szawa.
Rolnictwo w województwie wielkopolskim 2000-2007. Urząd Statystyczny, Poznań.
Wawrzyniak J., 2000. Ogrodnictwo w Wielkopolsce – stan obecny i warunki rozwoju. Wyd. ProDRUK, Poznań.
BEDEUTUNG DES GEMÜSEBAUS VON WIELKOPOLSKA FÜR DEN INLÄNDISCHEN GEMÜSEBAU
Zusammenfassung. In dem Artikel wurde die Bedeutung des Gemüsebaus von
Wielko-polska für den inländischen Gemüsebau präsentiert. Diese Bedeutung wurde mit Hilfe von einigen Kriterien bestimmt. Es wurde der Anteil der regionalen Gemüseanbaufläche und der Gemüseernte an der gesamten Gemüseanbaufläche und Gemüseernte in Polen darge-stellt. Außerdem wurden die Gemüseerträge in der Region und in Polen verglichen. In den untersuchten Jahren befand sich in Wielkopolska 11,95 Prozent von der inländischen Frei-landgemüseanbaufläche und der Anteil der Region an der inländischen Ernte lag durch-schnittlich bei 12,26 Prozent. Es wurde ermittelt, dass die größere Bedeutung in Wielko-polska als im ganzen Polen der Anbau von Zwiebel, Tomaten und Gemüse aus der Grup-pe „Sonstige― hatte. In Wielkopolska hat man bei meisten Freilandgemüsearten höhere Erträge als durchschnittlich in Polen erreicht. Die Gewächshausgemüseerträge waren in der Region jedoch niedriger als in ganz Polen. Der Anteil der Region an der inländischen Gewächshausgemüsefläche lag durchschnittlich in den Jahren 1997-2006 bei 13, 67 Pro-zent und an der Gewächshausgemüseernte bei 10,38 ProPro-zent. Die Brutto- und Warenpro-duktion des Gemüsebaus in Wielkopolska war durchschnittlich 9,51 und 11,47 Prozent der inländischen Gemüseproduktion.
Schlüsselwörter: Gemüsebau, Freilandgemüse, Gewächshausgemüse, Anbaufläche,
Ern-te, Ertrag, Produktion, Wielkopolska
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 19.11.2008
Do cytowania – For citation: Jąder K., Kozera M., Stefko O., 2009. Znaczenie produkcji warzyw-niczej Wielkopolski w warzywnictwie krajowym. J. Agribus. Rural Dev. 1(11), 121-129.
