ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2002 z. 485: 15-28
WPŁYW WIELKOŚCI
DONICZKI ORAZ FERTYGACJI NA WZROST ROZSADY WARZYW
I PLONOWANIE
ROŚLINW POLU
Irena Babik
Instytut Warzywnictwa w Skierniewicach
Wstęp
W ostatnich latach obseJWuje się wzrost zainteresowania wykorzystaniem do produkcji rozsad warzyw, bardzo wygodnych w użyciu, palet wielokomórko- wych. Technologia ta wprowadzona w ostatnich dekadach, pozwoliła na urucho- mienie produkcji rozsady warzyw na dużą skalę i efektywniejsze wykorzystanie powierzchni pod osłonami [DAMATO, TROTIA 2000]. Umożliwia ona mechanizację i automatyzacj<; procesu produkcyjnego i może być stosowana zarówno w dużych
specjalistycznych przedsit;biorstwach, zajmujących się produkcją rozsady na dużą skalę, jak i w małych gospodarstwach rodzinnych, przygotowujących rozsadę na potrzeby własne (BAHIK 1997].
Zaletą stosowania palet wielodoniczkowych jest możliwość efektywnej kon- troli wzrostu roślin i łatwa ich pielęgnacja, uzyskiwanie rozsady z dobrze rozwi-
niątą, ale zwartą bryłą korzeniową oraz znaczna oszczędność podłoża, nakładów
pracy i czasu. Stosowanie w produkcji rozsady palet wielodoniczkowych, zwłasz
cza o małej pojemności komórek, stwarza nowe problemy, związane między inny- mi z szybkim wyczerpywaniem składników pokarmowych z podłoża i jego nad- miernym przesychaniem, co może powodować przyspieszone starzenie się rozsady i pogorszenie jej jakości.
Stosowanie wysokiej jakości rozsady gwarantuje nie tylko należytą obsadę,
ale i stan roślin na plantacji, co jest zasadniczym warunkiem uzyskania opłacal
nych i dobrych jakościowo plonów, szczególnie w przypadku warzyw o krótkim okresie rozwoju, u których uzyskanie rozsady zajmuje prawie 30% całego okresu uprawy [KARCIII i in. 1992].
Czynniki środowiska, wpływające na rozsadę we wczesnym okresie jej wzrostu, odgrywają dużą rolę w końcowym plonowaniu roślin (MASSON i in. 1991b].
Do najczc;ścicj wymienianych czynników, wpływających na wzrost rozsady, jej ja-
kość i dalszy rozwój roślin w polu, należą: wielkość doniczki w palecie (DUFAULT, WATERS 1985; WESTON, ZANDSTRA 1986; MAYNARD i in. 1996], nawożenie rozsady przed sadzeniem [KRATKY, MISHIMA 1981; TREMBLAY, SENECAL 1988; MASSON i in.
I 991 a, 1991 h I, a także wiek rozsady (DAMA TO i in. 1994; BABIK 2000]. Odżywienie
rozsady, a szczególnie dostępność azotu w podłożu, może odgrywać istotną rolę w
jakości rozsady i wczesności plonowania roślin, co często decyduje o opłacalności
16 I. Babik
uprawy [NICOI.A, BAsoccu 2000]. Również sposób nawadniania może wpływać nic tylko na wzrost i rozwój rozsady w czasie jej produkcji, ale również na dalszy wzrost roślin w polu [LESCOVAR, CANTLIFFE 1993; LESCOVAR, HEINEMAN 1994].
Celem podjętych badań było określenie wpływu wielkości doniczki w pale- tach wielokomórkowych i dokarmiania roślin w formie fcrtygacji roztworami o
różnej zawartości składników pokarmowych, na rozwój rozsady kalafiora i pomi- dora oraz plonowanie roślin w polu.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w 2000 roku, w szklarni i na polu doświadczal
nym Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach, na glebie płowej, o pl-I około 6,5 i zawartości próchnicy około 1,5%. Doświadczenie przeprowadzono z kalafioremi uprawianymi na zbiór jesienny ( odmiana Fremont F1 - SVS) i pomidorze samo-
ko{1czącym (odmiana Rumba - PlantiCo). Doświadczenia szklarniowe i polowe
założono w układzie dwuczynnikowym, zależnym, z czterema powtórzeniami dla badanych obiektów. Powtórzeniem dla jednego obiektu w doświadczeniu szklar- niowym była paleta wielodoniczkowa, a w doświadczeniu polowym poletko o po- wierzchni 6,75 m2• Dla obydwu gatunków stosowano te same czynniki badawcze.
Czynnik pierwszy stanowił sposób dokarmiania rozsady i zawartość składni
ków pokarmowych w roztworze do nawożenia:
1. Kontrola podlewana wodą (,,O''),
2. Fertygacja roztworem o zawartości 200 mg N·dnr3, ,,200";
3. Fertygacja roztworem o zawartości 400 mg N·dm-3, ,,400";
4. Fertygacja roztworem o zawartości 600 mg N·dm-3, ,,600";
5. Dwukrotna fertygacja roztworem o zawartości 800 mg N·dnr3, ,,800".
Obiekty nawozowe zróżnicowane były nie tylko pod względem zawartości
azotu, ale również fosforu i potasu. W obiektach „200", ,,400" i „800" stosunek N : P : K wynosił 20 : 3 : 20, natomiast w obiekcie „600", udział azotu był obni-
żony i wynosił 15 : 3 : 20. Zawartość pozostałych składników wraz z mikroele- mentami była w roztworach różna i wynikała ze zróżnicowanej ilości nawozu Su- perba żółta, używanego do przygotowania roztworów.
Zawartość składników pokarmowych zawartych w roztworach do podlewa- nia podano w tabeli 1. W opracowaniu wyników obiekty nawozowe oznaczono symbolami podanymi w nawiasach.
Czynnik drugi stanowiła wielkość doniczki w palecie:
l. Doniczki o pojemności 90 cm3 - palety Vefi „54", 2. Doniczki o pojemności 53 cm3 - palety Vefi „96", 3. Doniczki o pojemności 25 cm3 - palety Vcfi „160",
4. Doniczki o pojemności 16 cm3 - palety Vefi „260" - tylko dla kalafiora.
Do przygotowania roztworów używano następujące nawozy: Superba żółta
(3 : 3 : 20) i saletra wapniowa (15,5% ), obydwie z firmy Hydro, oraz kwas azoto- wy (65% ). Palety wielodoniczkowe napełniano gotowym substratem torfowym Potgrond H (Kronen-Klasmann), który zawierał następującą ilość składników
pokarmowych w 1 litrze: N - 190 mg, P - 137 mg, K - 430 mg i Ca - 580 mg + mikroelementy.
WPłYW WIEI.KOŚCI DONICZKI ORAZ FERTYGACJI NA WZROST ROZSADY . 17
Tabela l; Table 1
Zawartość składników mineralnych, odczyn i elcktroprzcwodnictwo (EC) roztworów do fertygacji rozsad
Contents of minerał elemcnts, pH and elektrocoductivity (EC) of solution used for transplants fcrtigation
Składniki mineralne Zawartość N w roztworach do fertygacji (mg·dm 3) Minerał elements N contents in fertigation solution (mg·dm-3)
,,200" ,,400" ,,600" ,,800"
Azot; Nitrogen (N) 200 400 600 800
Fosfor; l'hosphorus ( I') 30 60 120 120
Potas; l'tassium (K) 200 400 800 800
Magnez; Magncsium (Mg) 40 80 160 160
Wapń; Calcium (Ca) 20 41 58 83
Mikroelementy; Microclcmcnts 3 6 12 12
(Fe. Mn, li. Zn. Cu, Mo)
pH 6,5 6,2 5,9 5,6
EC (mS·cm 1) 2,62 4,30 6,39 7,40
Objaśnienia: I '.xplanations
.,200", ,,400", ,,600" - codzienna fcrtygacja roztworem o zawartości 200; 400 lub 600 mg N·dm-3;
Daily fertigation with the solution of 200; 400 or 600 mg N·dm 3
„800" - dwukrotna fcrtygacja roztworem o zawartości 800 mg N·dm"3; 'Iwiec
l"crtigation with the solution of 800 mg N·dm-3
Nasiona kalafiora i pomidora wysiano bezpośrednio do doniczek w palecie.
Przed siewem zastosowano standardowe zaprawianie nasion obydwu gatunków.
Od siewu nasion do wytworzenia przez rośliny pierwszego, w pełni wy-
kształconego liścia, rozsadę podlewano wodą. Dopiero od tej fazy rozpoczęto
dokarmianie rozsady. Fertygaeję stosowano każdorazowo, kiedy rośliny wymagały
nawodnienia. W tym samym czasie obiekt kontrolny podlewano wodą. Częstotli
wość zabiegów zależała od szybkości przesychania podłoża. Zwykle stosowano
codzienną fcrtygacjli roślin aż do czasu ich wysadzenia w pole. Obiekt z ograni- czonym dokarmianiem (,,800") podlano dwukrotnie roztworem nawozów, w odstlipach 1 tygodnia, począwszy od fazy pierwszego W;cia właściwego. Poza tymi 1.abiegami podlewano go wodą. Jednorazowo stosowano w fcrtygacji około 0,8 litra roi.tworu na 1 paletli,
Pr1.ed sadzeniem rozsady do gruntu, z każdego obiektu i każdego powtó- rzenia, pobrano próhy roślin do oceny i pomiarów morfologicznych (wysokość i masa roślin, średnica łodygi, liczba i powierzchnia liści).
Pomidory i kalafiory uprawiano w zagc;szczeniu 30 tys. szt na l ha. W upra- wie polowej stosowano nastc;pujące nawożenie mineralne na 1 ha: pomidor - 150 kg N, 34,9 kg P i 166 kg K, kalafior - 200 kg N, 43,6 kg Pi 207,5 kg K. Nawoże
nie azotem stosowano w formie podzielonej na przedwegetacyjne (2/3 dawki) i
pogłówne. W okresie wegetacji obydwa gatunki deszczowano, stosownie do pot- rzeb. Ochro11li ro.~li11 przed szkodnikami i chorobami prowadzono zgodnie z zalc- ce111am1.
Zbiory prowadzono sukcesywnie, w miarc; dojrzewania owoców pomidora i dorastania róż kalaliora. '[hminy zbiorów i innych zabiegów uprawowych podano w tabeli 2.
18 I. Babik
Owoce pomidora, zbierane z każdego poletka, sortowano na nastc.;pujące
frakcje: czerwone, zdrowe, o 0 > 3,5 cm (plon handlowy), drobne, niekształtne, z objawami porażenia przez choroby. Plon ogólny stanowiły wszystkie owoce zebra- ne z poletka, wraz z zielonymi, zbieranymi w trakcie ostatniego zbioru, a plon wczesny owoce handlowe, zebrane w okresie pierwszych 17 dni od początku zbio- ru (1/3 całego okresu zbioru).
"fabela 2; "fabie 2 Terminy ważniejszych zabiegów uprawowych wykonywanych w do~-wiadczeniu
Datcs of cultural measurcs performed in cxperimcnt
Zabiegi uprawowe; Cultural mea,ures Termin wykonania; Dates of performance pomidor; tomata kalafior; cauliflowcr
Siew nasion; Sccd sowing 13 IV 29 V
Wschody; Seedlings emergence I 9 IV 3 VI
Pikowanie siewek; Seedling pricking 26 IV -
Początek fertygacji; Beginning of fertigation 2V 17 VI Okres fertygacji obiektów „200--600" 2 V-16 V 17 VI-26 VI Fertigation period for objects „200--600"
Pierwsza fertygacja w obiekcie „800" SV 17 VI
First fertigation in object „800"
Druga fcrtygacja w obiekcie „800" 11 V 23 VI
Second fcrtigation in object „800"
Sadzenie rozsady w polu; Planting in the field 17 V 27 VI
Pomiary rozsady; Plant measurments 15 V 30 VI
Nawożenie pogłówne w polu; 1bpdressing in the field 8 VI I VIII (50 kg N·ha-1)
Nawożenie dolistne w polu )saletra wapniowa 0,7o/~
Foliar fertilization in the fie d (calcium nitrate 0.7°"o) 29 VI -
Zbiór; I-Iarvest 31 VIl-18 IX 18 VIII-5 X
Plon handlowy kalafiora stanowiły róże zwarte, bez przebarwień i omszenia oraz przerastania liśćmi, o średnicy > 10 cm. Określono też ilość i masą róż nie- handlowych (przebarwionych, omszonych, przerośnic.;tych liśćmi, luźnych i niewy-
rośniątych ).
Uzyskane wyniki poddano analizie wariancji dla układu dwuczynnikowego,
zależnego, a istotność różnic między średnimi oszacowano testem Newmana-Keu- la przy poziomic istotności P
=
0,05Wyniki Rozwój rozsady
Wielkość użytych doniczek oraz dokarmianie roślin istotnie wpłync.;ły na wzrost i rozwój rozsady kalafiora i pomidora. Najwic.;kszą rozsadą uzyskano z do- niczek dużych, o pojemności 90 cm3• Każde zmniejszenie objątości używanych
doniczek powodowało istotne obniżenie wysokości 1 masy rozsady oraz powierzchni liści.
WPłXW WIELKOŚCI DONICZKI ORAZ FERTYGACJI NA WZROST ROZSADY 19
Stosowane nawożenie rozsady, od fazy 1-go liścia właściwego, w postaci
stałej fortygacji lub okresowego dokarmiania roślin, w istotny sposób wpłynęło na wzrost i rozwój ro,sady. Rozsada podlewana przez cały okres swojego rozwoju tylko wodą charakteryzowała się najmniejszą wysokością i masą roślin oraz po-
wierzchnią liści. Ponadto stwierdzono zna<.,7,nc zmniejszenie intensywności barwy
liści, antocyjanowe przebarwienie łodyg i dolnej strony liści oraz żółkniącic i opa- danie liścieni, co świadczyło o znacznym zagłodzeniu roślin.
'labela 3; Table 3
Wpływ wielkości doniczki i fcrtygacji roślin na niektóre cechy biometryczne rozsady kalafiora
E/Tect of cell volume and plant fcrtigation on somc biometrie features of cauliflower transplants
Pojemność do- Zawartość azotu w roztworze do fertygacji (mg·dm 3)*
niczki; Cell volu- Nitrogen contcnls in fcrtigation solulion (mg·dnr')*
me (cm3)
O" ,,200" ,,400" ,,600" ,,800"
Wysokość rozsady; Transplant height (cm)
90 16,7 aD 25,7 aA 24,7 aB 22,9 ac 22,4 aC
53 12,5 hD 22,0 bA 18,8 bC 19,7 bB 22,2 aA
25 9,4 dC 17,9 cA 17,lcA 17,1 cA 15,6 cB
15 10,8 cD 16,7 dB 18,5 bA 15,4 dC 17,3 bB Średnia; Mcan 12,4 D 20,6 A 19,8 B 18,8 C 19,4 B
Masa rozsady; lransplanl weight (g)
90 4,9 ac 11,1 aA 11,0 aA 8,8 aB 9,0 aB
53 2,3 bC 6,7 bA 5,0 bB 5,4 bB 6,5 bA
25 0,9 cC 3,6 eA 3,9 cA 3,4 cAB 2,9 cB
.15 0,9 cC 2,6 dAB 3,1 dA 2,4 dB 2,6 cAB
Srcdnia: Mcan 2.3 E 6,0 A 5,8 B 5,0 D 5,2 C
Powierzchnia liści; Leaf area ( cm')
90 100,5 ac 193,9 aA 193,2 aA 155,4 aB 163,2 aB
53 50,7 bC 115,8 bA 88,2 bB 99,6 bB 116,9 bA
25 22,1 cC 66,4 cAB 73,0 cA 65,4 cAB 55,1 cB
15 19,6 cC 49,8 dAB 56,0 dA 43,9 dB 49,4 cAB Średnia; Mean 48,2 C 106,5 A 102,6 A 91,1 B 96,2 B
Średnia Mean
22,5 a 19 b 15,4 C
15,7 C
-
8,9 a 5,2 b 2,9 C
2.3 d
-
161,2 a 94,2 b 56,4 C
43,1 d - Ocena róznic mic;dzy średnimi - test Newmana-Kcula (P = 0,05): dla kolumn - małe litery, dla rzc;- dów - duże litery; Mcans scparatcd by Ncwman-Kcul's test (P = O.OS): within columns - small let- ters: within rows - capital lcttcrs
Średnic oznaczone tą samą literą nic różnią sic; istotnie: Mcans marked at the same lctter arc not significantly different
• - Objaśnienia jak w tab. I; Explanations sec Tab. 1
Dokarmianie rozsady, niezależnie od sposobu jego stosowania, zwiąkszyło wysokość i masi; roślin oraz powierzchnią liści. Najwyższe wartości dla badanych parametrów wzrostu rozsady uzyskano stosując roztwór o najmniejszej zawartości składników pokarmowych (,,200"). Po<lwyższcnie zawartości składników w roz-
20 I. Babik
tworze (,,400") powodowało lekkie ograniczenie wzrostu rozsady w stosunku do
nawożenia niższego (,,200"), ale liczba i powierzchnia liści nic uległy zmianie.
Dalsze zwiększenie zawartości składników w roztworze (roztwór „600") ograni-
czyło wysokość i masę roślin oraz powierzchnią liści, w porównaniu do roślin po- dlewanych roztworami o nii..szej zawartości składników (tab. 3 i 4). Rozsada ta
była bardziej krąpa, bez oznak wybiegnięcia. Mniejsza wysokość roślin i mniejsze ich wydelikacenie sprawiały, że rozsadę łatwo wyjmowało się z palet i była ona
łatwiejsza do sadzenia.
'fabela 4; 'fabie 4
Wpływ wielkości doniczki i fertygacji roślin na niektóre cechy biometryczne rozsady pomidora
Effcct of cell volumc and plant fortigation on some biometrie foaturcs of tomata transplants
Pojemność do- Zawartość azotu w roztworze do fcrtygacji (mg·dm 3)*
niczki; Cell Nitrogcn contcnts in fcrtigation solution (mg·dm·3)* Średnia; Mcan volumc (cm3) O" ,,200" ,,400" ,,600"
Wysokość rozsady; Transplant hcight (cm) 90 16,l aC 27,7 a/\ 22,9 aB 22,6 aB
53 13,8 bC 25,1 b/\ 22,7 aB 21.4 aB
25 10.5 cD 23,5 cA 20,2 bB 16,4 bC
Średnia; Mean 13,5 O 24,4 /\ 21,9 B 20,2 C Masa rozsady; Transplant weight (g)
90 6,1 aE 13,7 a/\ 10,2 ac 9,2 aD
53 2,7 bC 7,5 bA 6,6 b/\13 6,1 bil
25 1,5 cC 4,9 cA 3,7 cB 3,0 cB
Srcdnia; Mcan 3,5 O 8,7 A 6,8 B 6,1 C
Powierzchnia liści; Leaf arca (cm') 90 109,8 ac 256,8 aA 204,6 aB 198,9 aB
53 52,4 bC 147,9 h/\ 133,4 bAB 130,7 b/\B
25 30,4 cC 91,4 cA 74,7 cAB 66.3 cB
Średnia; Mean 64,2 D 165,3 A 137,6 B 132,U BC Ocena różnic mit;dzy średnimi jak w tab. 3; Means separation sec 'lab. 3.
- Objaśnienia jak w tab. I; Explanations sec 'lab. 1
,,800"
23,9 aB 22,7 a 21J hB 20,9 b 15,7 bC 17,1 C
20,:l BC -
11,4 all 10.1 a
6,2 bB 5,8 h 3,1 cli 3,2 C
6,9 Il -
201.3 aB 194,3 a 119,8 hB I 16.9 b 59.3 cB 64.4c
126,8 C -
Zastosowanie tylko dwukrotnego dokarmienia roślin (,,800") pozwoliło na uzyskanie dobrej jakości rozsady, niewiele odbicgaj,iccj wiclkości:1 i wyglądem od rozsady codziennie podlewanej roztworem nawozów o najwyższej zawartości składników.
Stwierdzono też istotne współdziałanie między stosowanym dokarmianiem rozsady a wielkością używanych doniczek w odniesieniu do wic.;kszości badanych parametrów wzrostu rozsady kalafiora i pomidora (tab. 3 i 4 ).
Dla każdego poziomu nawożenia badane cechy biometryczne rozsady ule-
gały istotnemu obniżeniu wraz ze zmniejszeniem wielkości doniczki. Tylko w przypadku rozsady kalafiora użycie doniczek najmniejszych, o pojemności I 6 cm\
WPłYW WIELKOŚCI DONICZKI ORAZ FERTYGACJI NA WZROST ROZSADY . 21
szczególnie przy dwukrotnym dokarmiania roślin, nie powodowało obniżenia wartości badanych parametrów. Natomiast dla każdej wielkości doniczki najwyż
szą wartość badanych cech rozsady uzyskiwano dla roztworu o niskiej zawartości składników (,,200"). Dla roztworów o wyższej zawartości składników wartości te
były na ogół niższe, ale istniejące różnice nie zawsze były istotne (tab. 3 i 4).
Plonowanie roślin
Wielkość stosowanych doniczek i związany z tym różny rozwój rozsady, is- totnie wpłynąły na wczesność plonowania pomidora i kalafiora oraz wysokość
plonu obydwu gatunków. Najwcześniej plonowały rośliny z rozsady produkowanej w doniczkach o dużej pojemności (90 cm3), a najpóźniej z doniczek małych (25 cm3 dla pomidora oraz 25 i 16 cm3 dla kalafiora). Różnica w terminie rozpoczę
cia zbiorów wynosiła dla pomidora 6-8 dni, a dla kalafiora 5-10 dni. Wcześniej
szy termin plonowania kalafiorów z rozsady z doniczek dużych związany był rów-
nocześnie z uzyskaniem istotnie niższego plonu i mniejszej masy róży w porówna- niu do roślin z doniczek małych (tab. 5 i 6).
"fa bela 5; Table 5
Wpływ wielkości doniczki i fcrtygacji rozsady na wczesność i plonowanie kalafiora The inlluence of cell volume and transJ?lant fcrtigation on earliness and yield
of cauhfiowcr
Pojemność do- Zawartość azotu w roztworze do fertygacji (mg·dm-3)*
Średnia niczki: Cell volu- Nitrogcn contcnts in fertigation solution (mg·dm-3)*
Mean me (cm') ,,O" ,,200" ,,400" ,.600" ,,800"
Liczba dni do I zbioru; Number of days to 1st harvest
90 58 54 54 55 55 55 C
53 64 58 58 58 58 59 b
25 69 62 63 63 63 64 a
15 71 63 63 63 63 65 a
Srcdnia; Mcan 66 A 59 B 60 B 60 B 60 B -
Plon handlowy; Marketable yield (t·ha-3)
90 34,0 34,0 32,1 32,7 33.2 33,1 b
53 36,5 33,6 34,1 34,8 34,9 34,8 a
25 35,4 33,5 34,6 35,7 35,8 35,0 a
15 35,1 34,8 36,0 35,0 36.2 35,4 a
Srcdnia: Mcan 35,6 A 34,3 A 34,6 A 34,9 A 35,4 A
-
Masa róży handlowej; Wcight of marketable curd (kg)
90 1,14 1,14 1,08 1,10 1,12 1,12 b
53 1 ,23 1,13 1,15 1,17 1.17 1,17 a
25 1,19 1,12 1,20 1,20 1,20 1,18 a
15 1,18 1,17 1,21 1,18 1,22 1,19 a
Srcdnia; Mcan 1,19 A 1,14 A 1,16 A 1,16 A 1,18 A -
Ocena różnic mit.;dzy średnimi jak w tab. 3; Mcans scparation sec 1ab. 3
Współdziałanie: wielkość doniczki X fertygacja - nieistotne: Interaction: cell volume X fertigation - nol significanl
* - Objaśnienia jak w lab. l; Explanations sec 1ab. I
22 I. Babik
Opóźnienie wiązania róż w przypadku rozsady z doniczek małych (25 i 16 cm3) miało korzystny wpływ na ich rozwój i przyczyniło się do uzyskania wyso- kiego plonu ogólnego i handlowego (tab. 5).
Plon handlowy pomidora ulegał istotnemu obniżeniu, jeśli rozsadłt produ- kowano w doniczkach o najmniejszej objętości podłoża (25 cm3), natomiast plon wczesny obniżał się istotnie wraz ze zmniejszeniem wielkości doniczki (tab. 6).
Dokarmianie rozsady, niezależnie od stosowanej zawartości składników po- karmowych w roztworze oraz częstotliwości wykonywania zabiegu, przyspieszało
plonowanie pomidora o 3 do 5 dni, a kalafiora o około 1 tydzień w stosunku do podlewania rozsady tylko czystą wodą.
Dla pomidora stwierdzono też istotne współdziałanie pomiędzy wielkością
doniczki a dokarmianiem roślin w odniesieniu do wczesności plonowania. W przypadku rozsady podlewanej wodą każde zmniejszenie wielkości doniczki po-
wodowało istotne opóźnienie plonowania, podczas gdy dla ro,~<;ady dokarmianej istotne opóźnienie plonowania występowało dopiero przy użyciu doniczek naj- mniejszych (25 cm3). Dokarmianie rozsady rosnącej w doniczkach dużych (90 cm3) nic miało wpływu na wczesność plonowania pomidorów, natomiast w do- niczkach mniejszych (53 i 25 cm3) istotnie przyspieszało plonowanie roślin (tab.
6).
'fabela 6; 'fabie 6
Wpływ wielkości doniczki i fcrtygacji rozsady na wczesność i plon pomidora The influence of cell volumc and transplant fertigation on carliness and yicld of tomato
Pojemność do- Zawartość azotu w roztworze do fenygacji (mg·dnr')*
niczki; Cell Nitrogcn conlenls in fcrtigation solution (mg·dm·3)* Średnia; Mcan volume (cml)
" O" ,,200" ,,400" .,600" ,,800"
Liczba dni do I zbioru; Number of days to 1 st harvcst
90 75 cA 75 bA 75 bA 75 bA 75 bA 75 C
53 82 bA 75 bB 75 bB 77 bB 75 bil 77 b
25 90 aA 82 aBC 80 ac 84 aB 82 aBC 83 a
Srcdnia; Mean 82A 77 B 77 B 79 B 77 R -
Plon handlowy; Marketablc yield (t·ha-1)
90 )18,0 aA 125,7 aA 123,0 aA 116,3 aA 120,0 aA 120,6 a 53 122,6 aA 127,8 aA 123,1 aA 123,7 aA 119,2 aA 123, 1 a 25 100,2 bB 117,8 aA 121,3 aA 119,1 aA 118,1 aA 1153 b
Srcdnia; Mcan Jl3,5 A 123,7 A 122,4 A 118,1 A 117,4 A -
Plon wczesny; Early yield (t·ha-1)**
90 27,8 45,4 45,6 43,5 44,4 41,3 a
53 17,4 36,7 41,3 35,0 34,1 32,8 b
25 7,6 27,2 28,0 23,0 22,8 21,7 C
Srcdnia; Mean 17,6 B 36,5 A 38,1 A 33,9 A 33,7 A -
Ocena różnic mic;dzy średnimi jak w tab. 3; Means separation sec lab. 3
• - Objaśnienia jak w tab. l; Explanations sec Tab. 1
•• - Współdziałanie: wielkość doniczki x fenygacja - nieistotne; Intcraction: cell sizc x fcrtiga- tion - insignificant
WPłYW WIELKOŚCI DONICZKI ORAZ FERTYGACJI NA WZROST ROZSADY ... 23 Zmniejszenie wielkości doniczki do 25 c:n3 spowodowało istotne obniżenie
plonu handlowego rozsady podlewanej tylko wodą, natomiast nie wpływało na
wysokość plonu rozsady dokarmianej. Brak dokarmiania roślin powodował obni-
żenie plonu tylko w przypadku rozsady produkowanej w doniczkach o najmniej- szej objętości (tab. 6).
Wysokość plonu i masa róży kalafiora nic były związane z zabiegiem dokar- miania rozsady ani z zawartością składników pokarmowych w roztworach użytych
do dokarmiania (tab. 5). Dokarmianie rozsady pomidora, niezależnie od zawar-
tości składników w roztworze, istotnie zwiększało wysokość plonu handlowego tylko w przypadku stosowania doniczek o najmniejszej objętości, natomiast w odniesieniu do plonu wczesnego wzrost plonu był prawie dwukrotny dla każdej wielkości u:i.ytych doniczek (tab. 6).
Dyskusja
Warunki w jakich produkuje się rozsadę, a więc zagęszczenie roślin, obję
tość i kształt komórek mogą wpływać na wzrost rozsady w szklarni i jej przyjmo- wanie się w polu oraz plonowanie roślin (DAMATO, TROTfA 2000].
Pojemność doniczek w paletach wielokomórkowych, stosowanych w doś
wiadczeniu wpływała na wzrost i rozwój rozsady kalafiora i pomidora. Najlepiej
rozwiniętą ro;,.~adę uzyskano z doniczek dużych. Wraz ze zmniejszeniem wielkości
doniczek obniżeniu ulegały cechy biometryczne rozsady.
Do produkcji rozsady kalafiora najodpowiedniejsze były palety o małej pojemności doniczek. Palety o większych doniczkach były mniej korzystne, gdyż
rozsada łatwiej przerastała, osiągając zbytnie zaawansowanie we wzroście. Powo-
dowało to niekorzystne przyspieszenie wiązania róż, często przypadające na okres upalnej pogody, co prowadziło do tworzenia róż pośpicchowatych, o małej masie i niewielkiej wartości handlowej. Podobne wyniki uzyskano wcześniej dla rozsady
brokuła !BABIK, 2000].
W doświadczeniach innych autorów plon handlowy kapusty głowiastej IMARSH, PAUL 1988\ i kapusty pekińskiej [KRATKY, MISHIMA 1981] wzrastał wraz ze zwic;kszeniem wielkości stosowanych doniczek. Przyspieszenie plonowania broku-
łów z doniczek o dużej objętości uzyskał TERRY i in. (1991] oraz DAMATO i TR01TA [1994\. W doświadczeniach tego ostatniego autora, przeciwnie niż w doświadcze
niach BAlllK [2000], wiązało się to również z uzyskaniem wyższego plonu.
W warunkach niesprzyjających sadzeniu roślin w polu, zastosowanie doni- czek o małej objętości podłoża (25 i 16 cm3) pozwoliło na wydłużenie okresu pro- dukcji rozsady brokuła i przetrzymanie gotowej do wysadzenia rozsady przez okres kilkunastu dni, bez znacznego pogorszenia jej jakości (nadmierne przeroś
nięcie i wybieganie). Opóźnienie o 10, a nawet 20 dni terminu sadzenia rozsady
brokuła do gruntu, spowodowało wprawdzie niewielkie opóźnienie wiązania róż,
ale zwiększyło równocześnie wysokość plonu [BABIK 2000).
Dla pomidora najkorzystniejsze było zastosowanie palet o największych do- niczkach. Uzyskano z nich najlepiej rozwiniętą rozsadę, co bardzo korzystnie
wpłynęło na wczesność i wysokość plonu pomidorów. Zmniejszenie wielkości
stosowanych doniczek wpływało na pogorszenie jakości rozsady, a w efekcie na
opóźnienie plonowania i obniżenie plonu, szczególnie wczesnego.
Rozsada warzyw produkowana w paletach wielokomórkowych wymaga
24 I. Babik
uważnego stosowania nawozów ze względu na ograniczoną objętość doniczek i
duże zagęszczenie roślin [DUFAULT, WATERS 1985; WESTON 1988]. Koncentracja podstawowych składników pokarmowych w podłożu jest często niewystarczająca
dla zapewnienia właściwego wzrostu roślin w całym okresie produkcji rozsady
[GARTON, WIDDERS 1990].
Nawozy mogą być stosowane niezależnie od nawadniania lub razem z na- wadnianiem jako fertygacja. Częstotliwość nawożenia w formie fcrtygacji może być zwiększona aż do pokrycia się z każdorazową potrzebą nawadniania. Stoso- wanie fertygacji wymaga ostrożnego nawożenia, gdyż w przypadku potrA':cby częs
tego nawadniania łatwo może wystąpić nadmierna koncentracja soli w pożywce [CANTLIFFE, SOUNDY 2000].
Nawożenie azotem jest ważnym czynnikiem dla wzrostu części nadziemnej rozsad, chociaż dawka optymalna dla wzrostu części nadziemnej niekoniecznie musi być optymalną dla rozwoju korzeni [TREMBLAY, SENECAL 1988; MASON i in.
1991a; GUZMAN 1993). W doświadczeniach prowadzonych przez TREMBLAY i SENE- CAL [1988], zwiększenie zawartości azotu ze 150 do 350 mg·dm-3 w roztworze do fertygacji, stosowanej codziennie, zwiększyło powierzchnię liści i suchą masę roz- sady selera naciowego, brokuła, papryki i sałaty. Jednakże obniżyło udział suchej masy w części nadziemnej wszystkich gatunków z wyjątkiem selera oraz suchą masę korzeni i stosunek masy nadziemnej do masy korzeni u wszystkich gatun- ków. W związku z tym autorzy ci stwierdzili, że stosowanie w roztworze do fcrty- gacji 150 mg N·dm-3 zamiast 350 mg N·dm-3 było korzystniejsze dla uzyskania dobrej jakości rozsady. Podobne wyniki dla rozsady selera naciowego, sałaty, bro-
kuła i pomidora uzyskali MASSON i in. [1991a), stosując do fcrtygacji roztwory o
zawartości azotu od 100 do 400 mg·dm-3•
WIDDERS i GARI'ON [1992) stwierdzili, że dokarmianie rozsady począwszy od fazy 4 liści (przez okres 5 dni), roztworem zawierającym 300 mg N + 128 mg P
+
248 mg Kw l litrze dawało najlepszy efekt bez nadmiernie wybujałc~o wzros- tu roślin.W doświadczeniu autorki rozsada dokarmiana roztworami o wysokiej za-
wartości składników (N - 400 lub 600 mg·dm-3, EC 4,3 lub 6,5) charakteryzowała
si<, najlepszymi parametrami wzrostu. Efektem podlewania rozsady, przez cały
okres jej rozwoju, tylko wodą, była najmniejsza wysokość i masa roślin oraz obni-
żona liczba i powierzchnia liści, a także zmniejszona intensywność barwy liści.
KARCIII i in. [1992] zwracają uwagę na stosunek azotu do fosforu w roztwo- rze do nawożenia i sugerują, że wysoki poziom azotu, związany z niskim pozio- mem fosforu, ma ujemny wpływ na wzrost rozsady powodując obniżenie masy
liści, masy rośliny i powierzchni liści, natomiast GUZMAN [1993j podkreśla, że ro1.- sada sałaty uprawiana przy wysokim poziomic azotu i niskim fosforu była zbyt
duża i łatwiej ulegała uszkodzeniu w trakcie sadzenia, w wyniku czego trudniej
regenerowała wzrost. KARCHI i in. [1992J podkreślają natomiast, ze nawożenie
potasem nic wykazywało żadnego wpływu na wzrost czt;ści nadziemnej i korzeni rozsady sałaty.
Nadmierny wzrost rozsady, pogarszajć\CY jej jakość i utrudniający wszystkie prace związane z sadzeniem, może być wynikiem stosowania zbyt du:i.cj ilości roi- tworu w zabiegu fcrtygacji [FlSIIER, MACK,w 1 CJ90; LWI/\Y, SJKKI if\1;\ 1 CJ1J8 J. W d()~- wiadczcniach prowadzonych przez autorki.; wybujały wzrnsl rozsady porrndu.-:i kalaiiura uzyskano \V wyniku stosowania do codziennej fertygacji rn1.twurt\, , rnskicj zawarloi;ci składnikó\Y pokannowych (200 rng N·dm \
,:c · --
WPŁYW WIELKOŚCI DONICZKI ORAZ FERTYGACJI NA WZROST ROZSADY . 25
Widoczną korzyścią stosowania dokarmiania rozsady, w formie codziennej fcrtygacji, roztworami o wysokiej zawartości składników pokarmowych (400 i 600 mg N·dm-3, tj. EC 4,3 i 6,4) było uzyskanie roślin o lepszych parametrach wzros- tu. Rozsada kalafiora i pomidora z obiektów, gdzie stosowano fertygację tymi roztworami, zamiast niezbędnego podlewania wodą była bardziej krępa, nie wy-
biegała, miała sztywniejszą łodygę i mniej delikatne liście, dzięki czemu była
znacznie łatwiejsza do wyjęcia z palet i sadzenia w polu zarówno ręcznego, jak i mechanicznego. Stosowanie fcrtygacji roślin roztworami o wysokiej zawartości składników pokarmowych może być zabiegiem hamującym wybieganie rozsady w
końcowym okresie jej produkcji.
Nawożenie azotem w okresie produkcji rozsady może wpłynąć korzystnie na wysokość plonu i wczesność plonowania niektórych gatunków warzyw. Zasto- sowanie wysokiej zawartości azotu w roztworach do fertygacji (300 i 400 mg N·dm-3) w doświadczeniach MASSONA i in. [1991b] przyczyniło się do uzyskania wzrostu plonu selera naciowego i brokuła oraz przyspieszenia i zwiększenia plonu
sałaty, nic miało natomiast znaczącego wpływu na plon pomidora. Przyspieszenie plonowania pomidora w wyniku nawożenia rozsady azotem potwierdziły doświad
czcn ia NICOLA i BAsoccu [2000). W doświadczeniach BoOIJA (1992] nic stwierdzono
wpływu nawożenia rozsady kalafiora nie tylko na wysokość plonu, ale też na
wczesność plonowania.
W omawianych badaniach zastosowanie codziennej fertygacji lub tylko okresowego dokarmienia roślin, w porównaniu do podlewania czystą wodą, przys-
pieszyło zbiory pomidora i kalafiora, nie miało natomiast wpływu na wysokość
plonu handlowego kalafiora oraz pomidora, jeśli rozsadę produkowano w donicz- kach o większej objętości (90 i 53 cm3). W przypadku pomidora efektem przys- pieszenia plonowania na skutek dokarmiania rozsady było prawie dwukrotne
zwiększenie plonu wczesnego.
Wnioski
1. Duża objętość doniczek w paletach oraz dokarmianie rozsady, niezależnie
od sposobu jego stosowania, stymulowały wzrost rozsady, zwiększając jej
wysokość i masę oraz powierzchnię liści.
2. Stosowanie do fcrtygacji roztworów o niskiej koncentracji składników (200 mg N·dm-3 - EC 2,6) powodowało nadmiernie wybujały wzrost rozsady.
Podwyższenie zawartości składników do 400 i 600 mg N·dm-3 (EC odpo- wiednio 4,3 i 6,4) przyczyniało się do uzyskania rozsady mniejszej, o zwar- tym pokroju, co ułatwiało wyjmowanie roślin z palet i ich sadzenie.
3. W produkcji kalafiora jesiennego najkorzystniejsze, dla plonowania roślin, było stosowanie doniczek o małej objętości. W doniczkach dużych rozsada
łatwiej przerastała, osiągając zbytnie zaawansowanie we wzroście, co powo-
dowało niekorzystne przyspieszenie wiązania róż, prowadzące często do wyrastania róż pośpicchowatych, o małej masie i niskiej wartości handlowej.
4. W produkcji pomidora najkorzystniejsze było zastosowanie palet o dużej objętości doniczek, gdyż uzyskano najlepiej rozwiniętą rozsadę, co bardzo korzystnie wpłynęło na wczesność i wysokość plonu pomidorów.
26 5.
I. Babik
Dokarmianie rozsady, niezależnie od zawartości składników pokarmowych w roztworze, nie miało wpływu na wysokość plonu handlowego kalafiora i pomidora z rozsady produkowanej w dużych doniczkach, przyspieszało na- tomiast plonowanie, co w przypadku pomidora wiązało się ze znacznym wzrostem plonu wczesnego.
Literatura
BABIK I. 1997. Nowoczesne metody produkcji rozsad warzyw gruntowych, w: Nowe technologie uprawy warzyw polowych. Materiały szkoleniowe, Instytut Warzywnict- wa, Skierniewice, 18-20 XI 1997: 6 ss.
BABIK I. 2000. The influence of transplant age and method of plant raising on yield and han,est time of broccoli (Brassica oleracea L. var. italica Plenck). Acta Bort.
533: 145-151.
Boou R. 1992. Effect of nitrogen fertilization during raising of cauliflower tramplants in cellular trays on plant growth. Neth. J. of Agric. Sci. 40(1 ): 43-50.
CANTI,IFFE D.J., SoUNDY P. 2000. vegetable tramplant nutrient and water management.
Acta Hort. 533: 101-107.
DAMATO G., TROTTA L. 2000. Cell shape, transplant age, cultivars and yield in broc- coli. Acta Hart. 533: 153-160.
DAMATO G., TROTTA L., ELIA A. 1994. Cell size, transplant age and cultivar effects on timing production of broccoli (Brassica oleracea L. var. italica Plenck) for proces- sing. Acta Hart. 371: 53-60.
DVFAULT R. J., WATERS L.JR. 1985. Container size infiuences broccoli and cauliflower transplant growth but not yield. HortScience 29: 999-1001.
FISHER K.J., MAcKAY B.R. 1990. The nutrition of tomata cell tramplants. Acta Ilort.
267: 225-233.
GARTON R.W., WIDDERS I.E. 1990. Nitrogen and phmphorus preconditioning of small- plug seedlings influence processing tomato productivity. HortScience 25: 655-657.
GUZMAN V.L. 1993. Effect of rootball volume and three soluble fertilizer formula.i·
applied at the seedling stage on yields and quality of tram,planted crL1phead lettuce.
Belle Glade EREC Research Report EV-993-2: 11-17.
KARnu Z., CANTLIFFE D.J., DAGAN A. 1992. Growth of containerized lelluce tran.1plants supplemented with varying concentration of nitrogen and pho.1phorus. Acta Hort.
319: 365-370.
KRATKY B.A., MISHIMA H.Y. 1981. Lettuce seedling and yield re.1ponse to preplant and foliar fertilization during transplant production. J. Amer. Soc. Hort. Sci. I 06: 3-7.
LESCOVAR O.I., CANTLIFFE D~J- 1993. ComparLmn of plant establishment method, transplant, or direct seeding on growth and yield of bell pepper . .I. Amer. Soc. Ilort.
Sci. 118: 17-22.
LESCOVAR D.I., HEINEMAN R.R. 1994. Greenhouse irrigation .1ystem affect growth of 'TAM-Mild Jalapeno-l' pepper seedlings. HortScience 29: 1470-1474.
LIPTAY A., SIKKEMA P. 1998. Varying fertigation volume modifies growth of processing tomata transplants produced in greenhouse and affects leaching from plug trays.
Ilort'fochnology 8(3): 378-380.
WPł:VW WIELKOŚCI DONICZKI ORAZ FERIYGAC'JI NA WZROST ROZSADY 27
MARsn D.B., PAUL K.B. 1988. Influence of container type and cell size on cabbage transplant and field performance. HortScience23: 310-311.
MAssoN J., TREMBIAY N., GossELJN A. 1991a. Nitrogen fertilization and HPS supple- mentary lighting on vegetable tram,plant production. I. Transplant growth. J. Amer.
Soc. llort. Sci. 116: 594-598.
MAssoN J., TJU:MBIAY N., GossELIN A. 1991b. Nitrogen fertilization and HPS supple- mentary lighting on vegetable trnsplanl production. Il. Yield. J. Amer. Soc. Hart.
Sci. 116: 599-602.
MAYNARD E.1:, VAVRJNA C.S., Scorr W.D. 1996. Containerized muskmelon transplant.\·: Cell volume ejfects on pretransplant development and subsequent yield. HortSciencc 31:58-61.
NICOIA S., BAsoccu L. 2000. Timing of nitrogen application influence.i· lomato (Lyco- persicon esculentum MILL.) seedling nitrogen content, growth rates and biomass prti- tioning, and field fruit earliness. Acta Hart. 533: 127-134.
TERRY J.R., WESTON L.A., HARMON R. 1991. EJJ'ect of root cell size and transplant age on cole crop yields. HortScicnce 26: 688.
TREMBLAY N., SENECAL M. 1988. Nitrogen and potassium in nutrient solution influence seedling growth of Jour vegetable !>pecies. HortScience 23: 1018-1020.
WESTON L.A. 1988. Ejfect of fiat cell size, transplant age, and production sile on gro wth and yield of pepper tramplants. HortScience 23: 709-711.
WESTON L.A., ZANDSTRA U.II. 1986. f'.,jfect of root container size and location of pro- duction on growth and yield of tomato Lransplants. 1. Amer. Soc. Bort. Sci. 111:
498-501.
Wmm:Rs I.E., GARTON R.W. 1992. Effects of pretramplant nutrient conditioning on elemental accumulation in tomato seedlings. Sci. Hart. 52 (1-2): 9-17.
Słowa kluczowe: rozsada, wielkość doniczki, fertygacja, pomidor, kalafior Streszczenie
Rozsadc; kalafiora ( odm. Fremont F1) i pomidora ( odm. Rumba) uprawia- no w paletach wielokomórkowych, których objętość wahała się od 16 do 90 cm' dla kalafiora i 25 do 90 cm' dla pomidora. Do fazy 1-go liścia rośliny podlewano
wodą, a potem stosowano codzienną fertygację (0,8 dm3 na 1 paletę) roztworami
zawierającymi niezbędne składniki mineralne (makro- i mikroskładniki). W roz- tworach zawierających w 1 litrze 200, 400, i 800 mg N stosunek NPK wynosił
20 : 3 : 20, natomiast dla roztworu o 600 mg N wynosił 15 : 3 : 20. Duża objc;tość
donic;,_ki i fcrtygacja, niezależnie od zawartości składników w roztworze i często
tliwości jej stosowania, zwiększała wysokość i mas<; rozsady oraz powierzchni<;
liści. Stosowanie w codziennej fcrtygacji niskiej zawartości składników (200 N - EC 2,6) powodowało nadmierny wzrost roślin, podczas gdy wysoka koncentracja ( 400 i 600 N, EC odpowiednio 4,3 i 6,4) ograniczała niepożądaną wielkość roślin,
c1cgo efektem były mniejsze rośliny o zwartym pokroju, co ułatwiało wyjmowanie roi.sady 1. palet i jcj sadzenie. Dla kalafiora najodpowiedniejsze były doniczki o
małej ohjl,tości (25 i 16 cml). W doniczkach dużych (90 cm3) rozsada łatwo prze-
