Pr z e d i n w e s t y c y j n e b a d a n i a s o n d a ż o w e w Pn i ó w k u, p o w. Za m o ś ć, n a s t a n. 1 5
Je r z y Ku ś n ie r z, Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Stanow isko nr 15 w Pniów ku zostało odkryte jesie- n ią 1991 r. podczas badań A ZP na obszarze 89-88 przez pracow ników W ojew ódzkiego O środka A rcheologicz no-K onserw atorskiego w Zam ościu. N a pow ierzchni ok. 2 ha (ryc. 1) znaleziono fragm enty ceram iki i zgrzebło krzem ienne z wczesnej epoki brązu oraz ceram ikę w cze snośredniow ieczną, średniow ieczną i now ożytną. Sporo m ateriału określono jak o pradziejow y bez dokładniej szej przynależności chronologicznej i kulturow ej.
Północna część stanow iska, zagrożona eksploatacją piasku, położona je s t na posesji U rszuli C zerskiej-Bo- jar. W dniach 9-14 listopada 1998 roku na terenie plano wanej piaskow ni przeprow adzono badania w ykopalisko we, zakładając cztery wykopy. Wykop 1 o w ym iarach 10 x 5 m został zlokalizow any w dolnej partii stanow i ska, u podnóża w zniesienia. W ykopy 2 i 3 o w ym iarach
10 x 2 m oraz w ykop 4 o w ym iarach 3 x 4 m zostały
w ykonane na kulm inacji w zniesienia. L okalizacja w y kopów była podyktow ana w ystępow aniem skupisk za bytków na pow ierzchni w tych rejonach stanow iska oraz potrzebą rozpoznania całości zagrożonego terenu.
W w yniku prac w w ykopie 1 odkryto dwa skupiska ceramiki, które zaw ierały fragm enty czterech naczyń gli nianych kultury pucharów lejkow atych (ryc. 2: 1, 8, 9) oraz fragm ent kam iennego toporka z obuchem guziko- w atym (ryc. 2: 5) i fragm ent tygielka glinianego (ryc. 2: 6). Tygielek z zew nętrznej strony nosił ślady prażenia w wysokiej tem peraturze co spow'odow'ało, że pow łoka lekko się zeszkliw iła. B ył on praw dopodobnie używ any do w ytopu m iedzi (?). W w arstw ie ornej w ykopu zano tow ano także kilkadziesiąt drobnych fragm entów cera m iki kultury pucharów lejkow atych (ryc. 2: 7) oraz kul tury m ierzanow ickiej. O bok fragm entów ceram iki zare jestrow ano w w ykopie kilkanaście rozrzuconych kam
9 6 Je r z y Ku ś n i e r z, Jó z e f Ni e d ź w ie d ź
ni. N iektóre z nich nosiły ślady okopcenia, co sugeruje że stanow iły elem enty paleniska. W zachodniej części wykopu natrafiono na niewielki kam ienny rozcieracz. Po m imo istnienia stosunkow o dużego skupiska zabytków nie zarejestrow ano śladów żadnego obiektu, z którym m ożna by je łączyć. Praw dopodobnie duży w pływ na to miało piaszczyste podłoże, w którym rzadko zachow ują się obiekty pradziejow e.
W południow ej części w ykopu 2 zarejestrow ano obiekt, który w rzucie posiadał kształt kolisty o średnicy ok. 1 m., w profilu zarys półowalny. D no na głębokości 65 cm. W ypełnisko obiektu stanow ił szary i intensyw nie czarny piasek, w którym znaleziono pięć fragm entów naczynia kultury łużyckiej (ryc. 3: 1). W w ykopie znale ziono także jed n o całe żarno kam ienne oraz fragm enty dwu innych.
Sporo m ateriału znaleziono w w arstw ie kulturowej wykopu 3-go. N a uw agę zasługuje zw łaszcza duży frag ment misy półkulistej (ryc. 3: 4), część przydenna na czynia z ornam entem paznokciow ym (ryc. 3: 9) oraz spory wylew garnka esow atego z dookolnym ornam en tem paznokciowym poniżej w ylew u (ryc. 3: 3). N ie za notow ano żadnego w yraźnego obiektu a je d y n ie trzy
zaciem nienia pow stałe po zbutw iałych korzeniach drzew. Pochodzący z w ykopu m ateriał, poza kilkom a fragm en tam i neolitycznym i, należy datow ać na okres halsztacki i przypisać go do kultury łużyckiej.
W w arstw ie ornej w ykopu czw artego zarejestrow a no trzy fragm enty ceram iki, w tym jed en zdobiony odci skami sznura oraz stem pelkiem co pozw ala datow ać je na w czesną epokę brązu i zaliczyć do kultury m ierzano- w ickiej. B ezpośrednio pod w arstw ą orn ą zanotow ano żółty, gruboziarnisty calcow y piasek.
W trakcie badań odkryto w ięc na stanow isku ślady trzech kultur: pucharów lejkow atych, m ierzanow ickiej i łużyckiej. M ateriał kultury pucharów lejkow atych za w ierał charakterystyczne dla tej kultury zabytki, m. in. naczynie z otw oram i w dnie oraz to p o rek kam ienny z obuchem guzikow atym . K ilka odm ian naczyń z otw o ram i w dnie znanych je st m. in. z bogatej osady w G ród ku nad B ugiem oraz z Zim nego (M. G um iński 1989, 111 i ryc. 63: c; A. B ronicki, H. O chrim enko, A. Zakościel- na 1998, ryc. 10: a). Toporki z obuchem guzikow atym znane są z G ródka (M. G um iński 1989, ryc. 77: b, c, d). Pew ne w ątpliw ości co do przynależności do tej kultury budzi gliniany tygielek. Z a n ią przem aw ia jeg o lokaliza Ryc. 3. Pniówek stan. 15. Zabytki kultury łużyckiej ( 1- ob. 1; 2-7 i 9 - wyk. 3) i mierzanowickiej (8 - wyk. 4).
9 8 Je r z y Ku ś n i e r z, Jó z e f Ni e d ź w ie d ź
cja w obrębie skupiska z ceram iką kultury pucharów lej kow atych, brak w tym skupisku m ateriałów innych kul tur oraz podobne znaleziska z innych stanow isk grupy m ałopolskiej kultury pucharów lejkowatych (por. J. Gur- ba 1989, s. 228).
N iezbyt liczny m ateriał reprezentujący kulturę mie- rzanow icką został odkryty w wyk. 1 i 4. Jeden frag m ent ceram iki z wyk. 4 zdobiony je s t charakterystycz nym ornam entem (ryc. 3: 8), pozostałe fragm enty zali czono do tej k u ltury na podstaw ie typow ej dla w cze snej epoki brązu dom ieszki tłucznia kam iennego do m asy ceram icznej.
Z kulturą łużycką należy łączyć kilka sporych frag m entów ceram iki, m. in. duży fragm ent m isy półkulistej z w ylew em zagiętym do środka, część przydenna naczy nia z ornam entem p aznokciow ym , fragm ent w ylew u garnka esow atego z dookolnym ornam entem paznokcio wym poniżej w ylew u oraz fragm enty naczynia baniaste go (?) z obiektu 1. M ateriał kultury łużyckiej na podsta wie ornam entu („szczypanki”, paznokciow y) i form na czyń (misa półkulista z brzegiem zagiętym do środka) należy datow ać na okres halsztacki.
B rak trw ałych obiektów n a badanym stanow isku w sk a z u je n a o b o z o w isk o w y c h a ra k te r o s a d n ic tw a w szystkich odkrytych tu kultur.
Lit e r a t u r a
B r o n i c k i A, O c h r i m e n k o H, Z a k o ś c i e l n a A.
1998 Badania weryfikacyjno-sondażowe wyżynnej
osady neolitycznej na stanowisku „Grodzisko” w Zimnem, rej. Włodzimierz Wołyński (Ukra ina), APŚ, t. 3, s. 12-29.
Je r z y Ku ś n i e r za n d Jó z e f Ni e d ź w i a d e k
P r e - i n v e s t m e n t S o n d a g e E x c a v a t i o n s i n P n i ó w e k , Z a m o ś ć D i s t r i c t , S i t e 1 5
The site number 15 in Pniowek was discovered in 1991 during the Polish Archaeological Record (AZP) survey. The area of approximately 2 hectares yielded artefacts from the early Bronze Age, early Middle Ages and the modem times. In the northern section of the site, excavations were carried out on the area of 130 sq. m. Artifacts from three cultures were di scovered: the Funnel Beaker, Mierzanowice, and Lusatian. The materials from the Funnel Beaker culture included frag ments of characteristic spherical vessels, vessels with perfo rated bottoms, and a stone shaft-hole axe with a nodular head. A clay crucible for producing copper was also ascribed to this culture.
Relatively little material was determined as belonging to the Mierzanowice culture, for example, ceramic fragments or namented with stamp and cord imprints.
The Lusatian culture was represented by numerous po tsherds, for example, a big fragment of a hemispherical shal low bowl with an inverted rim, a base of a vessel with finger- nail-imprint ornament, a fragment of a rim of an s-shaped pot with an encircling fingernail-imprint ornament below the rim, and fragments of a spherical vessel (?). This material should be assigned to the Hallstatt period.
The absence of permanent features points to the site's uti lisation as temporary camp.
Muzeum Okręgowe w Zamościu
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Lublinie
G u m i ń s k i M.
1989 Gródek Nadbużny. Osada pucharów lejkowa
tych, Warszawa.
G u r b a J.
1989 Kultura pucharów lejkowatych, [w:] Pradzie
je ziem polskich, 1.1, cz. 1, Warszawa-Łódź, s.
