Analiza przemian przestrzennych wzgórza zamkowego w Piaskach (stan. 12) na podstawie archeologicznych badań wykopaliskowych

(1)

(2)

Rafał Niedźwiadek, Katarzyna Drewniak, )acek Tkaczyk

Analiza przemian przestrzennych wzgórza zamkowego w Piaskach (stan. 12)

na podstawie archeologicznych badań wykopaliskowych

W okresie o d m arca do czerw ca 2004 roku, p rz e p ro w adzono ratow nicze b ad an ia w ykopaliskow e, p o p rz e dzające b udow ę drogi serw isow ej n r 4, przy o b w o d n i cy w Piaskach, pow. św idnicki. P rospekcją objęto o d ci nek w granicach planow anej inwestycji, przebiegającej w niższej p artii p ó łn o cn eg o stoku w zgórza zam kow e go, na k tó ry m podczas ro zp o zn an ia pow ierzchniow e go, w listopadzie 2003 roku, zlokalizow ano ru in y h isto rycznej zabudow y m urow anej (ryc. 1). B adania w yko paliskowe p rzep ro w ad zo n o n a pow ierzchni 60 arów.

W obrębie w ykopów archeologicznych zarejestro w ano 24 sed y m en ty n a tu raln e i n aw arstw ienia a n tro pogeniczne, w tym p oziom h u m u su kopalnego, o k re ślony jako w arstw a k u ltu ro w a (jednostka n r 3). H o ry zont ch ronologiczny tego n aw arstw ienia zam ykał się w przedziale XV II-X IX w. O d k ry to rów nież 84 obiek ty archeologiczne, w k tó ry ch w y ró ż n io n o 155 warstw. O dsłonięte obiekty gru p o w a ły się w trzech skupiskach (ryc. 1). We w schodniej części zad o k u m e n to w an o ze spół obiektów gospodarczych, k tóre pow stały przed XIX w. W p a rtii środkow ej w ystąpił kolejny zespół jam gospodarczych, o ch ro n o lo g ii nie wykraczającej po za k o n iec XIX stulecia. N a z a ch o d n im o d c in k u bad an eg o o b sz a ru o d k ry to najliczniejszy zbiór obiektów , k tóre p o w stały w okresie XV III-X IX w. oraz relikty d w u iz b ow ego b u d y n k u gospodarczego z XIX stulecia. U sta lenia chronologiczne obiektów p rzep ro w a d zo n o na p o d staw ie m ateria łu zabytkow ego, k tó ry w ystępow ał przew ażnie w w arstw ach zasypiskow ych, określając jedynie term inus post quem , a także w o p arciu o p o zy  cję danej ja m y w układzie stratygraficznym . W trakcie badań p o zy sk an o w sum ie 4770 sztuk zabytków r u chom ych, z czego 50,54% (2411 fragm entów ) w y d o byto z w y p ełn isk obiektów , na to m iast p o zo stała część - 49,46% (2 359 sztuk) p o ch o d ziła z naw arstw ień k u l turow ych. M a teriał zabytkow y k o n cen tro w ał się w za chodniej części b ad a n eg o obszaru.

Piaski p o ło żo n e są w p o łu d n io w ej części P łasko w yżu Św idnickiego należącego do W yżyny Lubelskiej. M ezoregion ten znajduje się w w idłach W ieprza i By strzycy. O d zach o d u graniczy z P łaskow yżem N ałę czow skim , o d w sch o d u z O b n iżen iem D o ro h u ck im , n a to m ia st o d p o łu d n ia p rzech o d zi bez w yraźnej g ra nicy w W yniosłość Giełczewską. Płaskow yż Św idnicki - nazyw any rów nież przez in n y ch b adaczy R ów niną Łuszczow ską - jest dosyć p łaską ró w n in ą d en u d a- cyjną o p o w ierzch n i 530 k m 2, p o zb a w io n ą p o k ry w y lessowej i ścinającą m argliste w arstw y górnokredow e. Pow ierzchnia ta osiąga w części p ó łn o cn ej w ysokości o d 220 do 180 m n.p.m . Płaskow yż p rzecin a lin ia k o lejow a z L ublina do C h ełm a i Z am o ścia o raz szosa do Z am ościa (J. K ondracki 2002, s. 280,285, ryc. 43).

Pokryw ę glebow ą n a o m aw ian y m teren ie tw o rzą p rzed e w szystkim gleby płow e z u d ziałem b ru n a tn y c h w y tw o rzo n e z u tw o ró w lessow atych. N a obszarze P ła skow yżu Św idnickiego u tw o ry lessow ate zalegają n a w ysokości o d 170 do 220 m n.p.m . Są skałam i p y ło w ym i o składzie g ra n u lo m etry czn y m p o d o b n y m do lessów o raz ch arak tery zu ją się ty m , że są u tw o ram i niecałkow itym i, tzn. podścielają je w apienie, piaski lub glina. U tw o ry lessow ate p o d ścielo n e piaskiem w ystępują zazwyczaj n a terasach i zboczach dolin. N a Płaskow yżu Św idnickim i w p ó łn o cn ej części W yniosłości Giełczew skiej u tw o ry lessow ate w ystę pują na glinach, często b ard zo silnie spiaszczonych, podścielonych gezam i, a n astęp n ie m arg lam i k re d o w ym i (R. Turski, S. Uziak, S. Zaw adzki 1993, s. 40, 46, ryc. 13).

G łów ną rzeką przepływ ającą przez Piaski jest Giełczew. Jest to najw iększy ciek od w ad n iający W y niosłość Giełczewską. O d sam ych źródeł, k tóre zn aj dują się w m iejscow ości Giełczew, m a dolinę dobrze w ykształconą - stro m o ścien n ą z płaskim dnem . O d C zęstoborow ic aż do ujścia rzeka jest uregulow

(3)

a-Rafał Niedźw iadek, Katarzyna Drewniak, )acek T kaczyk

Ryc. 1. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Lokalizacja: A - obiektów historycznych (fragm ent mapy topograficznej - arkusz 136.341 Kawęczyn, skala 1:10 000; w w w .geoportal.gov.pl); В - powiększony fragm ent XlX-wiecznej (Mapy Guberni Lubelskiej z 1826 roku, w g Colberga; reprodukcja za A. Cebulak 1983) z sytuowaniem folw arku, kolorem czerwonym zaznaczono zrekonstruowany zasięg stan. 12. Legenda: a - zasięg inwestycji w granicach pasa wykupu ziemi; b - zasięg stanowiska wyznaczony w 1986 r przez

W.

Zielińskiego; с - zrekonstruowane granice stanowiska na podstawie przekazów pisanych; d - część stanowiska zniszczona przez żwirow nię, e - pas stanowiska przebadany w sezonie 2004; f - miejsca koncentracji obiektów archeologicznych; g - zidenty fikow ane na powierzchni stanowiska miejsca w ystępowania ruin zabudowy murowanej; h - przybliżona na podstawie XlX-wiecznej kartografii, lokalizacja obiektów sakralnych; i - przybliżona lokalizacja kościoła i szkoły ariańskiej z 1627-1645 r. (wg opisu A. Rekwirewicza 1912); j - lokalizacja młyna wodnego w oparciu ΧΙΧ-wieczną kartografię; к - dom niem yw ane usytuowanie pałacu na podstawie danych A. Cebulaka (1983) i w yn ików prowadzonych badań; I - „północne" koryto rzeki Sierotki ze stawami i groblam i. Rys. R. Niedźwiadek.

Fig. 1. Piaski, Świdnik district, site 12. Location: A - historical features (fragm ent o f a topo-graphic map, sheet 136.341 Kawęczyn, scale 1 :1 0 000; w w w . geoportal.gov.pl); В - enlarged fragm ent o f a 19th century Map o f the Lublin Government from 1826, after Colberg; reprint after A. Cebulak 1983) w ith the location o f the farm buildings; reconstructed perim eter o f site 12 shown in red. Legend: a - range o f the site w ith in the belt o f land bought fo r purposes of road construction; b - range o f the site determ ined by

W.

Zieliński in 1986; с - perim eter o f the site reconstructed on the basis o f w ritte n sources; d - part o f the site destroyed by a gravel works; e - belt o f the site excavated in the season o f 2004; f - place o f concentration o f archaeological objects; g - traces o f ruins o f a building indentified on the ground surface; h - approximate location o f sacral buildings determ ined on the basis o f 19th century cartography; і - approxim ate location o f an Arian school and church from 1627-1645 (after A. Rekwirewicz description from 1912); j - location o f a w ater m ill on th e basis o f 19th century cartography; к - possible location o f the palace on the basis o f data from A. Cebulak (1983) as w ell as excavation results; I - the 'northern' channel o f th e Sierotka river w ith ponds and stopbanks. Drawn by R. Niedźwiadek.

(4)

Analiza przem ian przestrzennych w zgórza zam kow ego w Piaskach

na o przebiegu p o łu d n ik o w y m , n a to m iast w Piaskach zm ienia k ie ru n e k n a zbliżony do rów noleżnikow ego. O dtąd płynie szeroką na kilkaset m e tró w doliną, k tó rej d n o w latach sześćdziesiątych p o d d a n o p raco m m elioracyjnym . Istnieją tylko dw a w iększe dopływ y Giełczwi - R adom irka, o długości 15 km i uchodząca do Giełczwi w Piaskach Sierotka o długości 8 km . O ba dopływ y są lew obrzeżne (Z. M ichalczyk, T. W ilgat 1998, s. 41-42).

Stanow isko 12 w obrębie, którego p ro w ad zo n e były b a d a n ia w ykopaliskow e, u sy tu o w an e jest na w zniesieniu, nazyw anym w dalszej części p ra cy w zgó rzem zam kow ym , znajdującym się n a p ó łn o c o d m ia sta Piaski, którego najwyższy p u n k t p o ło żo n y jest na rzędnej 190,50 m n.p.m . P o łu d n io w y i z a c h o d n i stok w zniesienia stro m o o p ad a w k ie ru n k u głów nej doliny rzeki Sierotki, co p raw d o p o d o b n ie jest w ynikiem in tensyw nej działalności erozyjnej rzeki. D o lin a ta jest stosunkow o płaska i szeroka - znajduje się n a p o z io m ie około 180,00 m n.p.m ., oraz osiąga około 300-600 m etrów szerokości. O becnie w jej biegu, praktycznie n a całej długości, u tw o rzo n e są rozległe staw y p o ro z cinane w ąskim i g ro b lam i (ryc. 2).

M ożna przypuszczać, że w p ó ź n y m średniow ieczu i początku o k resu n o w o ży tn eg o do lin a ta była rów nie szeroka ja k obecnie, a d o d atk o w o m o g ła być zabag- niona lub zatorfiona.

O d p ó łn o c y w zniesienie zam yka niew ielkie o b n i żenie terenow e będące pozostałością w ąw ozu plejsto- ceńskiego. D olinka ta znajduje się n a poziom ie około

182,00 m n.p.m . O becnie przepływ a przez nią p ó łn o cn a odnoga rzeki Sierotki. Być m oże, że jeszcze w czasach plejstoceńskich, a najpóźniej w czesnoholoceńskich, p ółnocne stoki w zgórza p o d m y w an e były przez w ody jakiegoś cieku, gdyż w p ó łn o c n y m profilu przegłębie- nia w ykonanym przy zach o d n im skraju b adanego te renu odsłonięte zostały p o ziom y piasków fłuwialnych, noszących w yraźne z n am io n a o sadzania ich z różną prędkością przez w odę. W ystępują p asm a ciem niejsze i jaśniejsze - odpow iadające różnym p o ro m ro k u i ro dzajow i niesionego przez w odę m ateriału.

K olejnym p o tw ierd zen iem n a p rzy jm o w an ie w ód przez dolinkę m ogą być w arstw y deluw ialne w ystę pujące w profilach odsłoniętych najdalej n a zachód w ysuniętej części przebadanego obszaru. A naliza to pografii oraz korelacja w arstw n atu raln y ch ze s ta n o wiska n r 6, znajdującego się n a p ó łn o cn y -za ch ó d o d stanow iska 12 oraz charakterystyka w arstw ziem nych na profilach o m aw ianego obszaru, pozw ala w ysnuć w niosek, że n a o b u stanow iskach m am y do czynienia z zam uliskiem o ch arak terze deluw ium .

Z pow yższych d anych w ynika, że p ra w d o p o d o b nie w plejstocenie, czy generalnie u schyłku epoki lo

dow cow ej, w o d a m iała stosu n k o w o łatw y przepływ przez teren p o m ięd zy w zgórzem zam kow ym a sta now iskiem 7 (Folw ark), zn ajdującym się n a p ó łn o c o d w zgórza zam kow ego. N ato m iast w czasach, kiedy g o sp o d a rk ą sw oją teren y te objął człow iek, a w ięc na p rzeło m ie n eo litu i eneolitu, krajo b raz zaczął się sto p niow o zm ieniać, a w raz z n im sto su n k i w o d n e i p ie r w o tn a m orfologia. O dlesienie obszarów ze słabo w y kształconym profilem glebow ym , często z inicjalnym i glebam i tw o rzo n y m i na u tw o rach pylastych lub lesso- p o d o b n y ch , p o w o d o w ało po stęp u jącą erozję, a w d al szej kolejności zam ulanie lokalnych d o lin ek i o bniżeń te re n u przem ieszanym m ateriałem org an iczn y m i p o chodzącym z p o d ło ż a geologicznego. To, co spływ ało przez d oliny i wąwozy, w ykształcone w układzie p o łu dnik o w y m , w okolicy stanow iska 6 zam ulało rów nież dolin k ę p o m ięd zy w zgórzem zam kow ym (stan. 12) a Folw arkiem (stan. 7).

O m aw iane tu stanow isko w p ro w ad zo n o do ew i d encji stan o w isk archeologicznych, pod czas b a d ań pow ierzch n io w y ch w 1986 roku, n a obszarze A rch e ologicznego Z djęcia Polski (AZP) n r 79-84. W takcie tych p rac n a d a n o m u n u m e r 1 n a obszarze oraz 12 - w m iejscow ości Piaski. Zasięg stanow iska określono w ów czas n a pod staw ie p o w ierzchniow ego ro z rzu tu pradziejow ego m ateriału zabytkow ego. O bejm ow ało ono tylko w ierzch n ią p a rtię w zniesienia, o p o w ie rz c h n i około 0,5 h a (W. Zieliński 1986)1. Biorąc p o d uw agę przekazy h isto ry czn e dotyczące w yniesienia, n a k tó ry m lokalizow ano początkow o zam ek z kaplicą, p ó ź niej dw ór w raz z zabudow ą gospodarczą, a także trzy kościoły p ro testan ck ie z przyległym i do n ich c m e n ta rzam i, zw eryfikow ano zasięg stanow iska n r 12 w P ia skach, obejm ując o bserw acją archeologiczną obszar całego w zgórza zam kow ego (ryc. 1).

D o g o d n e po ło żen ie topograficzne m iejsca, k tóre charakteryzow ało się n a tu ra ln y m i w aloram i o b ro n nym i, a m ianow icie: rozległe wzgórze, o to czo n e od za ch o d u i p o łu d n ia szeroką i p łaską do lin ą rzeki Sie ro tk i (daw niej zwanej rów nież Kozicą), o d p ó łn o c y dolinką, k tó rą m ógł daw niej p ły n ąć jakiś ciek wodny. W szystkie te cechy były na tyle istotne, że skłoniły lu dzi do u sy tu o w an ia tu n ajp ierw osady otw artej a n a stępnie siedziby o ch arakterze rezydencji dw orskiej z zapleczem g o sp o d arczy m i d uchow o-sakralnym .

N a pod staw ie w yników b a d a ń w ykopaliskow ych oraz ro zp o zn a n ia w zgórza zam kow ego system em AZP, a także danych historycznych, w ydzielono sześć

1 Tereny położone na zachód od stanowiska, w obrębie „G óry Kościelec”, gdzie znajdują się ruiny daw nego zboru kal w ińskiego w raz z cm entarzem , w pisano do rejestru zabytków po d n r 559.

(5)

Rafał Niedźw iadek, Katarzyna Drewniak, Jacek T kaczyk

Ryc. 2. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Lokalizacja stanowiska (fragm ent mapy topograficznej - arkusz 136.341 Kawęczyn, skala 1:10 000; w w w .geo po rtal. gov.pl. Legenda: a - zasięg inwestycji drogowej; b - współczesne granice miejscowości; с - inne stanowiska znane ze wcześniejszych badań powierzchnio wych; d - pozostałe stanowiska badane w czasie budowy obwodnicy; e - zasięg stanowiska ustalony na podstawie rozrzutu materiału powierzchniowego i przekazów pisanych; f - t e r e n stanowiska przebadany wykopaliskowo w roku 2004. Rys. R. Niedźwiadek.

Fig. 2. Piaski, Świdnik district, site 12. Location o f the site (fragm ent o f a topographic map, sheet 136.341 Kawęczyn, scale 1:10 000; w w w .geoportal.gov.pl). Key: a - range o f planned road construction works; b - present-day lim its o f the tow n; с - other sites known from earlier surface surveys; d - rem aining sites explored during construction o f the ringroad; e - range o f the site determ ined on the basis o f the distribution o f surface material and w ritte n sources; f - area o f th e site xplored in 2004. Drawn by R. Niedźwiadek.

(6)

zasadniczych faz osadniczych dla rozszerzonego te ry torium stanow iska 12 w Piaskach.

Faza I dotyczy śladów o sad n ictw a neolitycznego.

W czasie b a d a ń A ZP w 1986 ro k u znaleziono frag m en t ceram iki neolitycznej (W. Z ieliński 1986). Podczas re lacjonow anych b a d a ń w ykopaliskow ych n atrafiono n a retuszow any w ió r z k rzem ien ia św ieciechow skiego. P raw d o p o d o b n ie, m oże o n być w iązany z k u ltu rą pucharów lejkow atych. Z o stał w tórnie zdep o n o w an y w obiekcie n r 65, w w arstw ie zasypiskow ej. R ów nież w zachodniej części b adanego obszaru, położonego w niższej p a rtii dolinki, w w arstw ie deluw ium , o d kryto b ard zo d ro b n e o k ru ch y ceram iki neolitycznej. Z najdow ały się w zerodow anej w arstw ie kulturow ej, w ram ach, której m ó g ł zostać p rzetran sp o rto w an y , p o k ru szo n y m ateriał zabytkow y ze stanow iska n r 12 w Piaskach, położo n eg o n a w zniesieniu i schodzącego na stok północny. N iew ykluczone jed n ak , że o k ru c h y ceram iczne spłynęły, częściowo, w raz z pradziejow ą glebą ze stanow iska 6 w Kębłowie, u sytuow anego na p o łu d n io w y m stoku, p o drugiej stro n ie dolinki. Pow yż sze znaleziska, nasuw ają przypuszczenie, że wzgórze zam kow e było objęte p e n e tra c ją przez społeczności neolityczne. O sady k u ltu r neolitycznych o d k ry to też na stanow iskach 6 i 8 w Kębłow ie (ryc. 2).

Faza II zw iązana jest z o sad n ictw em w czesnej epoki

brązu. W 1986 roku, na stanow isku 12 znaleziono 9 frag m en tó w ceram iki o chronologii określonej og ó l nie na w czesną epokę brązu, n a p o d staw ie k tó ry ch w y ró żn io n o osadę d o m n ie m a n ą (W. Zieliński 1986). W zachodniej i środkow ej p a rtii badanego obszaru, w w arstw ie h u m u su w spółczesnego, w ystąpiły p o jedyncze u łam k i naczyń ceram icznych: frag m en t brzuśca d ato w an y n a w czesną epokę b rąz u oraz inny, p raw d o p o d o b n ie k u ltu ry m ierzanow ickiej. P u n k ty osadnicze z tego h o ry z o n tu o d k ry to n a stanow iskach 6, 8 i 9 w K ębłowie (ryc. 2).

Z je d n ą z wyżej w y różnionych faz należy łączyć retu sz o w a n ą łuszczkę z krzem ien ia narzutow ego, zn a lezio n ą w zachodniej części b ad an eg o w ycinka s ta n o w iska.

Faza III dotyczy śladów o sadnictw a w cze sn o śred n io 

w iecznego. W zachodniej części b adanego obszaru, o d k ry to trz y u łam k i naczyń z tego okresu. W p o z io m ie h u m u su w spółczesnego znajdow ał się frag m en t brzuśca o ch ro n o lo g ii przypadającej na V II-V III w. Kolejne zabytki zostały w tórnie zd ep o n o w an e w w a r stwach zasypiskow ych obiektów now ożytnych. W ja m ie n r 55 n atra fio n o n a fra g m en t brzu śca typow ego dla V III-IX stulecia, w obiekcie n r 47 w ystąpił in n y

dato w an y n a okres plem ienny. Pow yższy m a teria ł za b ytkow y św iadczy niew ątpliw ie, o jakiejś form ie a k tyw ności Słow ian n a w zgórzu zam kow ym w okresie plem ien n y m . O sady i ślady o sad n ictw a w czesn o śred niow iecznego o d k ry to n a p ó łn o c n y m stoku doliny rzeki Sierotki i G iełczw i - n a stanow iskach n r 1, 2 i 3 w Kębłow ie (ryc. 2) oraz n r 2, 3, 4 w Brzeziczkach, a także n a p o łu d n io w ej kraw ędzi doliny G iełczw i - stanow iska n r 10,11 w Piaskach i 1 w Siedliszczkach.

Faza IV w iąże się ze śladam i osad n ictw a z późnego

średniow iecza. W środkow ej p a rtii b ad an eg o o b szaru - w p o zio m ie h u m u su w spółczesnego - znajdow ały się 2 frag m en ty uchw ytów o d pokryw ek. N a w sc h o d n im o d cin k u , w w arstw ie zasypiskow ej n o w ożytnego obiek tu n r 1, n atrafio n o n a u łam ek ceram iki d ato w a nej na XIV w. Z XV w. p o c h o d z ą najstarsze przekazy historyczne, w k tó ry ch w ym ienia się najbliższe m iej scow ości, m .in. Pogorzały Staw, Piaski i Brzeziczki (A. C eb u lak 1983, s. 14-15; S. K uraś 1983, s. 73-74,176, 255). P raw d o p o d o b n ie w ty m okresie te re n w zniesie nia, n a k tó ry m zlokalizow ane jest stanow isko n r 12, m ógł być zagosp o d aro w an y w bliżej nieokreślony sposób.

Faza V o d n o si się do okresu XVI-XIX w„ w k tó ry m na

obszarze w zgórza funk cjo n o w ała rezydencja dw orska oraz obiekty zw iązane z k u ltem innow ierczym . Czasy te d o k u m e n tu ją ro zm aite przekazy h istoryczne, a ta k że o d k ry cia archeologiczne obiektów i naw arstw ień kulturow ych.

P raw d o p o d o b n ie o d XVI w. obszar w zgórza z o sta je zag o sp o d aro w an y przez dziedziców m iasta Piaski, którzy w ybrali to m iejsce n a sw oją rezydencję. N ieste ty b rak d o k ład n y ch ilustracji kartograficznych ale też g ru n to w n a X IX -w ieczna ro zb ió rk a zab u d o w ań d w o r skich, nie pozw ala n a ich precyzyjniejsze usytuow anie. Szczegółowe ro zp o zn an ie zag o sp o d aro w an ia całego w zgórza m ogłyby przynieść jed y n ie szerokopłaszczy- znow e, w ykopaliskow e b ad an ia archeologiczne.

D w ór w łaścicieli Piask - O rzechow skich i Sucho dolskich - silnie zw iązanych z ru c h a m i in n o w ierczy m i stał się je d n y m z w ażniejszych na Lubelszczyźnie o śro d k ó w reform acyjnych. W najbliższym sąsiedz tw ie d w o ru piaseckiego u lo k o w an o św iątynie p ro te stanckie oraz zabudow ania p o m o cn icze (A. C ebulak

1983, s. 42).

W zw iązku z tym , że Piaski stanow iły w XVI- -X VIII w. głów ny o śro d ek ru c h ó w innow ierczych, często figurow ały p o d nazw ą „Piaski Luterskie” (por. A. R ekw irew icz 1912, s. 4; S. R o sp o n d 1984, s. 286).

W 1569 roku w łaścicielem Piask zostaje Stanisław O rzechow ski, C h o rąży C hełm ski, a n astęp n ie P o d k o

(7)

Rafał N iedźw iadek, Katarzyna Drewniak, |acek Tkaczyk

m o rz y Lubelski. O d eg rał on p o w ażn ą rolę w ru c h u p olity czn y m i ariańskim . Z jego osobą należy wiązać sprow adzenie Braci Polskich do Piask. P raw d o p o do b n ie m usiało to nastąpić około 1570 ro k u (A. C e b u lak 1983, s. 18). O koło 1624 ro k u kolejnym dzie dzicem Piask, k tó ry zapisał się w dziejach ru ch ó w innow ierczych był A ndrzej z S uchodół Suchodolski. Z a jego czasów zb ó r ariański nadal u trzy m y w ał sw o ją znaczącą rolę. W ro k u 1627, p o głośnym tu m ulcie i w y ro k u T ry b u n ału , do Piask przenieśli się arianie lubelscy (A. C eb u lak 1983, s. 22). Dla n ich to A ndrzej Suchodolski n ieo p o d al zam ku piaseckiego w y b u d o w ał k ościół i założył szkołę, a p o n iew aż jego żo n a była kalw inką, do kaplicy zam kow ej w p ro w ad ził n a b o ż e ń stw a kalw ińskie (A. R ekw irew icz 1912, s. 4).

Po A ndrzeju, Piaski odziedziczył jego syn A dam Suchodolski, k tó ry to w ro k u 1644 przech o d zi z w yznania ariańskiego n a ew angelicko-reform ow a ne (kalw ińskie) i zakłada zbór, k tó ry działa do 1645 roku. P otem zostaje definityw nie zam k n ięty a arian ie p rzen o szą sw oje n ab o żeń stw a do pobliskich Siedlisk. P ra w d o p o d o b n ie przez kilka lat w Piaskach odbyw ały się w spólne n ab o żeń stw a ew angelików re fo rm o w a nych (kalw inów ) i augsburskich (luteran). Jak podaje A. C ebulak, zgodnie z uchw ałą sy n o d u bełżyckiego, k tó ry o d był się w 1649 roku, n ab o żeń stw a o d p ra w ian e były w kościele ew angelików reform ow anych (1983, s. 23). W sp ó ln e n ab o żeń stw a trw a ły do 1650 roku, k ied y to lu te ran ie o trzy m ali o d dziedzica A da m a S uchodolskiego przyw ilej n a założenie osobnego kościoła (A. R ekw irew icz 1912, s. 4).

Jak w y n ik a z p rzedstaw ionych pow yżej in fo rm a cji do k o ń c a X VII w. p rzy dw orze w Piaskach istniały p ra w d o p o d o b n ie dw a kościoły p ro testan ck ie - k al w iński i luterański.

P od koniec X VII w. Piaski m usiały p o siadać spore znaczenie jako siedziba protestantów , gdyż w ybrano je n a m iejsce sy n o d u kalw ińskiego, k tó ry o d b y ł się w 1695 ro k u (A. C ebulak 1983, s. 24).

N a p o c zątk u X VIII w. w Piaskach uw idacznia się kryzys z b o ró w p ro testan ck ich , czego przyczyną były nasilające się sy m p to m y n ieto leran cji ze stro n y k a to lików. M oże o ty m św iadczyć in form acja, iż w 1723 ro k u p leb an K ościoła katolickiego w ytoczył A leksan d ro w i S uchodolskiem u, ów czesnem u w łaścicielow i Piask, proces w zw iązku z n ap raw ą zborów k alw iń skiego i luterańskiego żądając ich zniesienia. T ry b u n ał Lubelski 11 m aja 1725 ro k u skazał pozw anego n a karę p ien iężn ą oraz polecił zniszczyć p o c zy n io n e p race re stauracyjne, i ty m sam ym zab ro n ił p rzep ro w ad zan ia jakiegokolw iek re m o n tu (A. C eb u lak 1983, s. 25).

Jak w ynika z pow yższych danych, obie istn ieją ce św iątynie - kalw ińska i lu terań sk a - m usiały już

wcześniej (p raw d o p o d o b n ie p o d koniec XVII w.) za cząć p o p ad ać w ru in ę, czego d o w o d em jest p ró b a ich w y rem o n to w an ia przez ów czesnego dziedzica Piask, k tó ra w yrokiem T ry b u n ału została zaniechana.

W ro k u 1756 dziedzicem Piask był T eodor Ludw ik Suchodolski, syn A leksandra i Ludw iki (L. Świetlicki 2000, s. 21). O n to w 1783 ro k u rozp o czy n a w znosze nie now ego kościoła kalw ińskiego. Jego b u d o w ę za koń czo n o w 1785 roku, o czym św iadczy d ata z n a jd u jąca się n a fasadzie zrujnow anej już św iątyni u s y tu ow anej na G órze „Kościelec” (A. C ebulak 1983, s. 28; ryc. 92). N abożeństw a w ty m zborze odpraw ian e były do 1849 roku, chociaż już o d ro k u 1819, po śm ierci ostatniego kaznodziei, nie odbyw ały się one reg u lar n ie (A. R ekw irew icz 1912, s. 4).

W iele w ażnych inform acji n a tem at p ra w d o p o d o b nego zag o sp o d aro w an ia w zgórza zam kow ego podaje A. Rekw irew icz. A utor, w swojej p racy z początków XX w. pisał: Pół wiorsty szosą ku C hełm ow i dochodzi m y do m łyna, od którego wciąż m usim y się kierować na zachód. Z araz za m łynem na pagórku spostrzegamy masę kam ieni i cegieł. Jeszcze za naszej pam ięci na tem miejscu był ogród owocowy, wśród którego były ja kieś m ury ze śladam i sklepień i piw nicam i. W tem miejscu - j a k m niem am - były właśnie szkoły ariańskie i stał ich kościół. O kilkadziesiąt kroków dalej stajem y przed zw a  liskam i zam ku, który tak Orzechowscy ja k i Suchodolscy zam ieszkiw ali (A. Rekw irew icz 1912, s. 4-5).

Z o pisu tego w ynika, że daw ny dw ór - a w łaści wie zam ek - dziedziców Piaseckich był usy tu o w an y n a w zgórzu, zn ajdującym się p o p ó łn o cn ej stronie głów nej doliny rzeki Sierotki. Pow stała w ięc sytuacja często sp o ty k an a w XV I-X V II w., kiedy rezydencja w łaścicieli m iasta pozostaje n a u b o czu org an izm u m iejskiego, chociaż w niew ielkiej o d niego odległości. N iestety b ra k jest in fo rm acji n a tem at w yglądu n aj starszego dw oru. M ożna je d n a k przypuszczać, że była to bud o w la o charakterze o b ro n n y m , o czym św iad czyć m ogą liczne w zm ianki w źró d łach historycznych, w k tó ry ch stosow any jest te rm in „zam ek”, ale także szczególne podk reślen ie g ru b o ści i solidności m u ró w ow ego o b iek tu (A. C ebulak 1983, s. 41,49).

A. Rekw irew icz opisuje rów nież stan zachow ania d w o ru oraz dalsze jego losy: ...b yła to budowla roz m iaram i niezbyt wielka i nie obronna, ale za to silnie zbudow ana, co świadczą pozostałe ściany prawie trzy- łokciowej grubości. Potężne widać niegdyś piw nice dziś praw ie wszystkie zawalone. W jed n em miejscu z p o d kupy g ru zu w idać posadzkę ceglaną; była tu zapew ne kuchnia lub łaźnia albo śpiżarnia [...]. Z am ek ten je sz cze około roku 1830 był w części zam ieszkałym , później piw nice jego były użyte na lodownię, wreszcie zaczęto go burzyć, by z m ateriału wybudow ać owczarnię, stojącą

(8)

naprzeciw zwalisk, na drugiej stronie rzeki. Znajdyw ane nieopodal ułam ki zielonych kafli, pochodzących według orzeczenia znawców, z X V I wieku - stwierdzają, że i za  mek wtenczas zbudow anym został (A. R ekw irew icz 1912, s. 5).

Z p o d an y c h w p ra c y A. R ekw irew icza inform acji m ożna rów nież odczytać, że niedaleko zam ku zn a jd o wał się k ościół luterański, p o k tó ry m p o zo stał jedynie kawał dosyć grubej ściany oraz zapadliska, które św iad czą, że p o d kościołem chowano zm arłych. Jak w sp o m in a autor, k ościół te n istn iał o d 1650 roku, a n ab o żeń stw a o dpraw ian e były w n im do 1785 roku, kiedy to z b u dow ano i w y kończono św iątynię w Lublinie. Piasecki zbór luterański, p o d o b n ie jak dw ór ro zebrano, a m a teriał z niego w ykorzystano na b u d o w ę ow czarni lub innych założeń gospodarczych folw arku (A. R ekw ire wicz 1912, s. 4-5).

Dalej, d o w iadujem y się, że n a zach ó d o d kościoła luterańskiego p raw d o p o d o b n ie stał d o m proboszcza kalw ińskiego oraz, że o ja kie 40 kroków dalej rozciąga się m łody lasek brzozowy, za którym widnieją zwaliska kościoła kalwińskiego. Lasek ten zasiany w znacznej części na daw nym cm entarzu ariańsko-kalwińsko-łute- rańskim. (A. R ekw irew icz 1912, s. 5). Kościół k alw iń  ski, o k tó ry m w sp o m in a a u to r jest jed y n y m obiektem , który w stanie ru in y zachow ał się do czasów o b ec nych. Z ostał o n w zniesiony w latach 1783-1785 przez T eodora Suchodolskiego, ów czesnego dziedzica Piask, n a to m ia st nabożeństw a o d p raw ian e były w nim do 1849 r. (ryc. 8).

Jak p o d aje L. Świetlicki, lasek brzozow y, k tó ry rósł w okół dzisiejszych ru in z b o ru kalw ińskiego, w o k re sie II w ojny św iatow ej został doszczętnie w ytrzebiony, a n a jego m iejsce w ładze g m in n e i m łodzież zasadzi ły w latach pięćdziesiątych las sosnow y. P rzykryw a on daw ny cm en ta rz ariański, kalw iński i luterański (L. Świetlicki 2000, s. 22).

D odatkow ym źró d łe m inform acji na tem at z a b u d o w a ń , k tóre p raw d o p o d o b n ie znajdow ały się n a te re n ie w zgórza zam kow ego jest Inw entarz z 23 k w iet n ia 1758 roku oraz Lustracja z 8-9 g ru d n ia 1804 roku, k tó ry c h frag m en ty zostały d ołączone w p o staci a n e k sów do p racy A. Cebulaka. Z analizy treści Inw enta rza sp o rząd zo n eg o w 1758 roku w ynika, iż niedaleko d w o ru Suchodolskich na placu zaczynającym się od sadu D ziedzica i graniczącym z drogą idącą z dworu do Kem błowa z jed n ej strony, z drugiej ze staw em ... zn aj dow ał się d o m kaznodziei ew angelickiego (A. C e b u lak 1983, s. 47, 83). N atom iast Lustracja z 1804 roku w ym ienia kościół kalw iński, w zniesiony w 1785 roku, kościół luterański, k tó ry ów cześnie służył pro b o szczo wi ew angelickiem u za m ieszkanie oraz szereg istn ie jących w tedy z ab u d o w a ń g ospodarczych i a d m in istra

cyjnych takich jak: d re w n ia n a k ancelaria parafialna, m u ro w a n a biblioteka parafialna, do m d re w n ian y dla służby, szopa d rew n ian a, stajnia i chlew (A. C ebulak 1983, s. 48-49, 85-87).

N a b ad an y m obszarze zarejestrow ano w y stęp o w a nie p o zio m u h u m u su , k tó ry zaw ierał zabytki o c h ro nologii X V II-X IX w iecznej. O d k ry to ró w n ież obiekty archeologiczne, k tóre m ieszczą się w przedziale, od co najm niej XVIII w. do XIX stulecia. Są to: jam y o fu n k cji gospodarczej (39 obiektów ), dołki p o słu p o w e (19 obiektów ) oraz row y (5 obiektów ).

W XIX w. w zniesiono i u ży tk o w an o d re w n ia n y b u d y n ek dw uizbow y (obiekty n r 32 i 42) z p iecem ch le b o w y m (ryc. 3). Całe założenie zostało p o sad o w io n e w w ykopie - określonym jako obiekt n r 52 - w cin a jącym się w nieznaczną, lokalną k u lm in ację stoku na p oziom ie 183,70 m n.p.m . Ściany b u d y n k u w ystaw io n o p rzy zastosow aniu dw óch rodzajów konstrukcji. Pom ieszczenie p o łu d n io w e - obiekt n r 42 - posiadało ściany w zniesione w k o n stru k cji m iędzysłupow ej, p o legającej n a u ło żen iu h o ry zo n taln y m belek, je d n a n ad d rugą, po m ięd zy dw om a rzęd am i słupków , w bijanych w pew nych odległościach o d siebie (por. R. Barnycz- G upieniec 2000, s. 117).

Ściany pom ieszczenia p ó łn o cn eg o - obiektu n r 32 - w zniesiono p raw d o p o d o b n ie p rzy zastosow aniu k o n stru k cji zrębow ej. M ożna ta k sądzić, gdyż nie n a trafio n o n a ślady p o słupkach stabilizujących, jak ró w nież na dołki p o słupach nośnych. Z a k o n stru k cją zrę bow ą przem aw iają także zachow ane frag m en ty d ra nic ułożonych je d n a n ad drugą, o długości około 3 m, oraz brak różnych elem entów konstru k cy jn y ch , które w ystępują p rzy innych sposobach w znoszenia ścian.

W ew nątrz pom ieszczenia p ó łn o cn eg o n atrafio n o n a p o d ło g ę ze zbutw iałych i częściow o n ad p alo n y ch desek o w ym iarach: 4 cm grubości, 30 cm szeroko ści i około 3 m długości. U łożone były b ezp o śred n io na w arstw ie w yrów naw czej z piask u zgodnie z osią p ó łn o c -p o łu d n ie (ryc. 3). W p o m ieszczeniu p o łu dn io w y m nie n atrafio n o n a p o d o b n e relikty. Z areje stro w an o n ato m iast p o ziom y użytkow e, zaw ierające p a sm a organiczne, św iadczące o w ym oszczeniu faszy- n ą lub deskam i. N a frag m en ty desek oraz belek p rzy p o m in ający ch legary, n atrafio n o w części środkow ej pom ieszczenia, co pozw ala przypuszczać, że i w ty m pom ieszczeniu, przynajm niej w pew nej jego części, w ystępow ała d re w n ia n a p o dłoga, u ło żo n a n a w ar stw ie faszyny i belek.

N iew ątpliw ie, najw ażniejszym znaleziskiem , p o zw alającym określić funkcję założenia, było odkrycie reliktów pieca gospodarczego, p raw d o p o d o b n ie ch le bow ego. W y b udow ano go w p o łu d n io w o -za ch o d n iej części o dsłoniętego założenia, p rzy zachodniej

(9)

ścia-Ryc. 3. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Poziom odkrycia podłogi i ścian w obiektach 32 i 42. Legenda: a - teren poza zasięgiem inwestycji; b — „św iadki"; с - współrzędne siatki arowej; d - obiekt starszy; e - relikty słupów podtrzymujących zadaszenie; f - wypełniska dołów posłupowych; g - paliki konstrukcji międzysłupowej; h - zachowane deski podłogi i ścian; i - w arstwa wyrównawcza pod podłogą; j - w arstwa związana z użytkowaniem pieca; к - poziom podglebia; I - podłoże geologiczne (piasek calcowy). Rys. R. Niedźwiadek.

Fig. 3. Piaski, Świdnik district, site 12. Lev-el o f the floor and walls uncovered in features 32 and 42. Key: a - area outside the range o f the planned con struction w ork; b - unexcavated fragm ents o f th e site; с - coordinates o f the are net; d - older feature; e - remains o f posts supporting the roof; f - fills o f postholes; g - pickets in the structure between the posts; h - well-preserved boards from the floor and walls; і - leveling layer under the floor; j - layer connected w ith the use o f a furnace; к - level o f subsoil; I - geological substratum (undisturbed soil sand). Drawn by R. Niedźwiadek.

(10)

Ryc. 4. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Wybrane fragm enty XVII-wiecznych kafli piecowych. Rys. Z. Jeliński.

(11)

Rafał Niedźw iadek, Katarzyna Drewniak, |acek Tkaczyk

nie, o tw o rem w sadow ym zw ró co n y m w stro n ę p ó ł n o c n ą (ryc. 3). N iew ykluczone, że piec nie w ychodził po za obręb p o łu d n io w o -za ch o d n ie g o n aro żn ik a p o m ieszczenia p o łu d n io w eg o o b iek tu n r 42. Składał się z co k o łu zb u dow anego z cegieł i ciosów w apiennych różnej w ielkości oraz k o p u ły w zniesionej z cegieł. Po zachodniej stro n ie znajdow ały się relikty zw iąza n e p ra w d o p o d o b n ie z k o n stru k c ją k an ałó w k o m in o w ych (ryc. 4). Z asto so w an y ró ż n o ro d n y b udulec sp o jo n o gliną. M ateriał budow lany, z którego w zniesio n o piec, p o c h o d z ił z rozbiórki bliżej nieokreślonych k o n stru k cji m urow anych. W w arstw ie n r 78 zw iąza nej z d estru k cją pieca - być m oże części kom inow ej - znajdow ały się elem en ty arch itek to n iczn e w stylu renesansow ym . N iew ykluczone, że d e stru k ty p o c h o dzące z ru in zam ku w ykorzystano w tórnie do bud o w y pieca. Z a tak ą in te rp re ta cją przem aw ia p rzede w szyst k im rodzaj b u d u lca oraz sposób jego obróbki. N iem al w szystkie bloki w ap ien n e były przycięte dość s ta ra n nie w reg u larn e prostopadłościany. T ru d n o p rzy p u sz czać, aby budow n iczo w ie zadali sobie tyle tru d u dla ta k precyzyjnego p rzygotow ania surow ca do w zn ie sienia założenia gospodarczego, zlokalizow anego na uboczu.

O d k ry te założenie pełn iło zapew ne funkcje b u d y n k u gospodarczego, w k tó ry m najw ażniejszym ele m e n te m był piec (chlebow y?). Z aró w n o ów obiekt, jak i budy n ek , m iały p rzeznaczenie w yłącznie utylitarne. Świadczy o ty m b ra k licow ania zew nętrznych m u ró w pieca, a także zastosow anie prostej k o n stru k cji ścian i dachu, um ożliw iające p ostaw ienie w dość szybkim czasie b u d y n k u , bez p o m o c y w ykw alifikow anych cieśli. K onstrukcja m iędzysłupow a była nietrw ała, co św iadczy o nie p rzy k ła d an iu zbyt wielkiej wagi do długow ieczności b u d y n k u . Taka p ostaw a m ogła w ynikać, nie tyle ze statu su społecznego fundatorów , co raczej z funkcji sam ego obiektu, w k tó ry m zn aj dow ał się piec gospodarczy. U żytkow anie pieca stw a rzało zagrożenie pożarow e. M iało to zapew ne w pływ n a w y b ó r n ietrw ałej i prostej k o n stru k cji b u d y n k u , a także na lokalizację założenia gospodarczego, które m usiało być o d d a lo n e o d zab u d o w ań m ieszkalnych.

P odczas b ad a ń nie n atrafio n o w obrębie b u d y n k u n a piec kuchenny, ani n a in n e ślady, k tóre w skazy w ałyby n a funkcję m ieszkalną. P raw d o p o d o b n ie oba p om ieszczenia pełn iły funkcje gospodarcze, zw iązane z p ro cesem w ypiekania pieczyw a. M ożna je podzielić n a „izbę białą” - obiekt n r 32, oraz n a „izbę czarną” - obiekt n r 42. C hoć bu d y n e k m ógł p ełn ić je d n ą funkcję, m im o że był dw uizbow y, to ten fakt oraz zastosow a nie dw óch różnych k o n stru k cji do jego w zniesienia, nakazuje m ów ić o dw óch etap ach jego w znoszenia - n ajp ierw po w stał obiekt n r 42, n astęp n ie - obiekt

n r 32. Idąc dalej m ożem y w yróżnić bardziej szczegó łow e etapy:

1. w ykopanie d o łu p o d b u d y n e k - obiekt n r 52; 2. w ystaw ienie zadaszenia w spartego n a słupach

nośnych - obiekty n r 7 4 ,7 7 ,7 9 ,8 0 ,8 1 ,8 3 ; 3. b u d o w a ścian o k o n stru k cji m iędzysłupow ej

pom ieszczenia p o łu d n io w eg o - w bicie palików obiekty n r 84 a-z, oraz ułożenie p oziom ych d ra nic;

4. b u d o w a pieca gospodarczego (chlebowego?); 5. d o b u d o w a n ie ścian o k o n stru k cji zrębow ej p o

m ieszczenia północnego; 6. p o łożenie drew nianej podłogi.

D ata w ystaw ienia b u d y n k u nie jest znana. W sp i sach in w en tarza zb o ru protestanckiego, p rz e p ro w a dzonego w 1758 i 1804 roku, p o śró d w ym ienionych zabudow ań nie o d n o to w a n o b u d y n k u g o sp o d arcze go z piecem (chlebow ym ?). N a tej p o d staw ie m o żn a przypuszczać, że o d k ry te założenie pow stało p o 1804 roku. N a uw agę zasługuje fakt, że piec zbu d o w an o z cegieł i ciosów w apiennych pocho d zący ch z ro z b ió rk i reprezentacyjnych k o n stru k cji m urow anych. N atrafiono rów nież na elem enty architektoniczne n ajp raw d o p o d o b n iej w stylu renesansow ym , k tóre zostały w ykorzystane w tórnie do bud o w y pieca go spodarczego. Jeśli założymy, że b u d u lec p o ch o d zi z rozbiórki zam ku, to należy przyjąć, iż piec w zn ie siono po 1830 roku. D o tej daty o d n o si się inform acja 0 opuszczeniu zam ku przez o statn ich w łaścicieli i p o stępującej rozbiórce, z p rzeznaczeniem pozyskanego m a te ria łu n a w zniesienie ow czarni (A. Rekw irew icz 1912, s. 5). Z późniejszym o kresem zw iązane są z n a leziska dw óch m o n et, znajdujących się obrębie o b iek tu n r 42, em itow anych w latach 1817-1841 oraz 1851. M ogą o ne św iadczyć o u żytkow aniu b u d y n k u jeszcze w drugiej połow ie XIX w.

Kres eksploatacji pieca (chlebow ego?) zw iązany b y ł z p o żarem bu d y n k u , w k tó ry m się o n znajdow ał. W ykluczyć należy całkow ite spalenie drew nianej k o n strukcji, poniew aż n atrafio n o n a m iejsca bez śladów pożogi. Podłoga z desek o b iek tu n r 32 tylko o d stro n y w n ętrz a pom ieszczenia była zw ęglona. W n aro żn ik u p o łu d n io w o -w sch o d n im tego pom ieszczenia zn aj dow ała się zbutw iała k o n stru k cja podłogi, co m oże świadczyć o p rzechow yw aniu w ty m m iejscu bliżej nieokreślonej substancji, k tó ra nie uległa spaleniu 1 ty m sam ym o ch ro n iła k o n stru k cję d rew n ian ą p rzed d ziałaniem płom ieni. Częściow o straw iona przez ogień rów nież została ściana zachodnia. W ew nętrzna, zachow ana, p o w ierzch n ia była zw ęglona, n ato m iast zew n ętrzn a - zbutw iała. O bserw acja naw arstw ień i u k ła d u reliktów k o n stru k cji ścian, pozw ala stw ier

(12)

dzić, iż dalsza d estru k c ja b u d y n k u p o pożarze za chodziła sam oistnie, przez dłuższy czas. U szkodzona konstrukcja ścian nie w y trzy m ała n a p o ru ziem i, która w darła się do w ew n ątrz założenia z k ie ru n k u w sch o d niego i południow ego. C ztery w arstw y ukazują kolej ne etapy zasypyw ania i zam ulania obiek tu n r 32 i 42, inna jest zw iązana z d estru k cją pieca.

P raw d o p o d o b n ie w okresie fu n k cjo n o w an ia b u dynku g ospodarczego (obiekty n r 32 i 42) z d e p o now ano w arstw ę niw elacyjną, k tó ra w yrów nyw ała i stabilizow ała przylegający do niego teren . N aw ar stw ienie to zaw ierało d e stru k ty k o n stru k c ji m u ro wanych, p o ch o d zący ch z rozbiórki zabudow ań p rzy kościelnych i św iątyni luterańskiej lub z ru in zam ku. W raz z g ru zem p rz e tra n sp o rto w a n o b ard z o dużą ilość zabytków , m .in. frag m en ty ceram iki artystycznej i kafli piecow ych, datow anych n a XV II-X IX w., które p o średnio św iadczą o fazach użytk o w an ia i rozw oju dw oru piaseckiego w raz z założeniam i sakralnym i.

Podczas w ykopalisk, na stan o w isk u n r 12 w P ia skach, n atrafio n o jed y n ie na trzy zabytki p o c h o d z ą ce z XVI w. F rag m en ty ceram iki z XVII w. stanow iły 14,51% (692 sztuki) w szystkich pozyskanych zbytków. Szerzej d ato w an a g ru p a, o ch ro n o lo g ii odnoszącej się do X V II-X V III stulecia stanow i 9,71% (463 egzem plarze). N ajliczniejszy zbiór m ateriału zabytkow ego, bo aż 59,03% ogółu (2815 sztuk), p o ch o d ził z X VIII w. W dalszej kolejności znajdują się zabytki z przed ziału X V III-X IX w. - 2,32% (111 egzem plarzy), oraz z XIX stulecia - 6,92% (330 fragm entów ). Przełom XIX/ XX w. reprezentow ały zabytki w niew ielkiej już liczbie - 0,33% (16 fragm entów ).

W śró d w szystkich pozyskanych zabytków ce ram icznych - 13,11% (545 egzem plarzy) stanow iły ułam ki kafli piecow ych. W ydobyte frag m en ty kafli w w iększości zdo b io n e były o rn a m e n te m reliefow ym i p o k ry te ró żn o k o lo ro w ą glazurą o następujących kolorach: jasnozielonym , zielonym , ciem nozielonym , oliw kow ym , białym z niebieskim , b iałym z g ra n a to w y m i żółtym . S pośród m o ty w ó w zdobniczych w y stęp o w ał przede w szystkim o rn a m e n t w postaci sty lizow anych wici roślinnych (ryc. 4), o rn a m e n t kon- ty n u a c y jn y skom ponow any z m o ty w ó w kw iatow ych i wstęg, o rn a m e n t geom etryczny oraz zoom orficzny (ryc. 4).

In teresu jący m znaleziskiem są frag m en ty kafli p o kryte zieloną g lazu rą z w izeru n k iem orła, n a d k tó ry m znajdują się dw a aniołki trzym ające zam k n iętą k o ro nę (ryc. 5). Kafle o takiej dekoracji znaleziono w w ielu p unktach L ublina (por. A. Rozwałka, R. N iedźw iadek 1999, s. 228, ryc. 8; A. H unicz 2004, s. 91-92, ryc. 15; R. N iedźw iadek 2007, s. 98, ryc. 19). W ystępow anie aniołów w ch arak terze trzy m aczy było konsekw encją

trw a n ia średniow iecznej d o k try n y o b o sk im p o c h o d zen iu władzy. Kafle z tego ty p u d ekoracją m o żn a d a tow ać n a koniec XVII lub po czątek X V III w. (A. H u nicz 2004, s. 93).

Tak liczne znaleziska kafli p o śre d n io po św iad cza ją fu n k cjo n o w an ie n a stanow isku n r 12 b u d y n k ó w z p iecam i kaflow ym i, k tó ry ch fu n d a to ra m i m o g ła być tylko zam o żn a część ów czesnego społeczeństw a.

W śró d 3608 frag m en tó w naczyń ceram icznych w ydobytych n a stanow isku, 329 egzem plarzy m o żn a zakw alifikow ać do tzw. ceram iki artystycznej. W jej obrębie w yróżnić m o żn a frag m en ty naczyń p ó łm a- jolikow ych - 294, co stanow i 8,14% w szystkich frag m en tó w naczyń glinianych; ceram ikę fajansow ą -26 sztu k (0,72%), 5 u łam k ó w p o rcelan y (0,13%) oraz 4 frag m en ty naczyń k am ionkow ych (0,11%).

N a szczególną uw agę zasługują frag m en ty naczyń półm ajolikow ych, k tóre z uw agi na sw ą dekoracyjność w yróżniają się w śró d pozostałej ceram iki. W yroby półm ajolikow e (inaczej m ezza-m ajoliki, półfajanse) p osiadają ciem ny czerep w yko n an y ze zwykłej gliny, p o k ry ty w arstw ą białej angoby, n a której w ykonuje się m alo w an y kolorow ym i glinkam i w zór, a n a stę p nie pow leka b ezb a rw n y m lub zab arw io n y m szkliwem (M . Supryn 1975, s. 239).

W śró d form naczyń półm ajolikow ych, p ozyska nych n a stanow isku, w ystępują p rzede w szystkim ta lerze zdo b io n e o rn a m e n te m ro ślin n y m i geom etrycz- n o -ro ślin n y m (ryc. 6). O rn a m e n t na n aczyniach w y ko n an y jest głów nie w kolorze b rązow ym (ciem nym i jasnym ), różnych o d cieniach zieleni, jak rów nież p o m arań c zo w y m czy w iśniow ym .

W ystępow anie ceram iki artystycznej n a sta n o w i sku św iadczyć m oże o sto so w an iu n a ty m teren ie b o gatego a so rty m e n tu ceram iki stołow ej.

S pośród w szystkich frag m en tó w naczyń g linia nych w yróżniają się naczynia, k tó re p o siad ają z d o b ien ia w po staci o rn a m e n tó w rytych, ró żn o k o lo ro wej glazu ry czy w yśw iecaną pow ierzchnię. N ajczęś ciej używ ane k o lo ry glazur to ró żn e o d cienie brązu, zieleni, żółci, m iodow ego. C zęsto sp o ty k an y m otyw zdobniczy n a naczyniach glazurow anych to o rn a m e n t „rybiej łuski” czy „kratki ro m b o id aln ej”, w ystępujący w górnej p a rtii b rzu śca (p o d w ylew em ), w p o łącze n iu z lin iam i ry ty m i opasującym i n aczynie w m ak sy m alnej w ydętości brzuśca. N ato m iast n a frag m en tach ceram iki siwej w ystępuje zdobienie naczyń w p o staci w yśw ieconych (polerow anych), falistych, pionow ych czy ukośnych linii.

W śró d g ru p y w y ro b ó w ceram icznych n a w y ró żn ie nie zasługują trz y frag m en ty fajek glinianych (ryc. 7). Jeden z n ic h został w yko n an y z białej glinki kaolini- tow ej i p o k ry ty zieloną glazurą. Z abytek te n p o ch o d zi

(13)

Rafał N iedźw iadek, Katarzyna Drewniak, Jacek T kaczyk

Ryc. 5. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Rekonstrukcja m otyw u zdobniczego XVII-wiecznych kafli piecowych: A - kafel narożny; В, С — kafle wypełniające środkowe. Rys. R. Niedźwiadek.

Fig. 5. Piaski, Świdnik district, site 12. Reconstructed ornam ent o f 17th century furnace tiles: A - corner tile; В, С - middle tiles. Drawn by R. Niedźwiadek.

(14)

Ryc. 6. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Wybrane fragm enty talerzy półm ajolikowych z XVII i XVIII w. Rys. R. Niedźwiadek.

(15)

Rafał N iedźw iadek, Katarzyna D rew niak, )acek T kaczyk

Ryc. 7. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Wybrane fragm enty fajek glinianych z XVII i XVIII w. Rys. R. Niedźwiadek.

Fig. 7. Piaski, Świdnik district, site 12. Selected fragm ents o f clay pipes from th e 17th and 18th centuries. Drawn by R. Niedźwiadek.

(16)

z XVII w. K olejna głów ka fajki w y k o n an a jest z gliny żelazistej bogato zd o b io n a o rn a m e n te m stem p elk o w ym - w ydatow ana została n a X V II-X V III w. Trzecia główka fajki p o c h o d z i z obiek tu n r 42. Z abytek ten został w ykonany z gliny żelazistej i p o k ry ty zieloną glazurą. Jego ch ro n o lo g ię określono n a XVIII w.

Spośród w y ro b ó w w ykonanych z m etali n a szcze gólną uw agę zasługują znaleziska num izm atów . N a te renie b ad an eg o o b szaru p ozyskano 17 sztu k m o n et. W w iększości są to m o n e ty Jana K azim ierza - szelągi k oronne i litew skie, tzw. b o raty n k i, p o ch o d zące z lat sześćdziesiątych XVII w. (12 sztuk). N ajstarszą zn ale zioną m o n e tą jest szeląg k o ro n n y z 1660 roku. Kolej nym i są szelągi litew skie - jed en z 1663 r. i dw a z 1665 i 1666 r. P o n ad to znaleziono dw a szelągi k o ro n n e z 1664 r. Pozostałe b o ra ty n k i Jana K azim ierza to dw a blankiety datow ane n a lata 1659-1668 oraz trz y szelą gi, z uw agi n a nieczytelną datę, określone ogólnie na lata sześćdziesiąte XVII w.

O prócz w y m ienionych pow yżej b o raty n ek , n a b a danym obszarze znaleziono rów nież szeląg A ugusta III z nieczytelną datą - w ykazuje cechy m o n e ty bitej przed 1755 rokiem , oraz pó łg ro sz Stanisław a A u g u sta Poniatow skiego z 1767 roku. N ajm łodszą m o n etą pozyskaną w trak cie b a d a ń w ykopaliskow ych jest tr o jak z lat 1817-1841. Z n alezio n o rów nież dw ie m o n ety obce: k rajcar F ranciszka II, króla A ustro-W ęgier, bity w 1800 ro k u oraz rosyjską kopiejkę z 1851 roku.

W szystkie m o n e ty zostały w ydobyte w zachodniej części badanego obszaru. W iększość n u m izm ató w w ystępow ała w h u m u sie w spółczesnym i w arstw ie d estrukcyjnej. P onadto, szeląg A ugusta III został o d kryty w obiekcie 32, w w arstw ie z p o d ło g ą drew n ian ą, natom iast - tro jak z lat 1817-1841, k rajcar Franciszka II oraz kopiejka rosyjska - w obiekcie 42. R ów nież w zachodniej części ro zp o zn an eg o pasa stanow iska, w zasypiaskch now oży tn y ch ja m gospodarczych, o d k ry to dw a szelągi k o ro n n e Jana K azim ierza z lat sześć dziesiątych XVII w.

Faza VI o d n o si się do u żytkow ania w zgórza zam k o w ego w okresie XX w. W ty m czasie p rz e p ro w a d zo no działania destru k cy jn e n a znacznej pow ierzchni stanow iska. P raw d o p o d o b n ie jeszcze n a p o czą tk u lat pięćdziesiątych XX w. dzisiejsze w zgórze zam kow e wraz z ta k zw aną „G órą Kościelec”, n a której zn ajdują się ru in y kościo ła kalw ińskiego, tw orzyły je d n ą form ę terenow ą. W n astęp n y ch dziesięcioleciach ob szar na w schód o d „Kościelca” ulegał przekształceniom - a d o kładniej m ó w iąc zniszczeniom - d o k o n a n y m przez człowieka. P rzykładem n a to jest m ap a to p o g raficz na w skali 1 :1 0 000, sp o rząd zo n a w latach sześćdzie siątych ubiegłego w ieku, gdzie n a w schód o d „G óry

Kościelec” w idnieje żw irow nia. Zajęła o n a około 1/4 p o w ierzch n i w zgórza zam kow ego, w środkow ej czę ści stanow iska archeologicznego. W raz z w y bieraniem piasku, przeznaczonego n a cele bud o w lan e, b e z p o w ro tn ie zlikw idow ano naw arstw ienia k u ltu ro w e oraz relikty historycznej zabudow y. W zniesienie w tym m iejscu zniw elow ano aż do p o zio m u d n a doliny, to jest około 10 m. O becnie żw irow nia nie funkcjonuje, a w po w stały m w yrobisku u sy tu o w an o stad io n sp o r to w y (ryc. 1,2, 8).

W o m aw ianym okresie te re n stanow iska był u żytkow any rów nież rolniczo, co spow odow ało z in tensyfikow anie erozji stokow ej w zgórza zam kow ego. Z astosow anie pługa n a g ru n ta c h rolnych, położonych na stoku, przyczyniło się do d estru k cji stratygrafii stanow iska. W m iejscach wyżej położonych, głów nie w zachodniej części b ad an eg o obszaru, zao b serw o w a n o zniszczenia stro p ó w obiektów i naw arstw ień k u l turow ych.

O becnie obszar g ru n tó w o rn y ch w w iększości za stąpiły nieużytki, co znacznie spow alnia erozję stoku, a zarazem niszczenie u k ład u naw arstw ień w obrębie stanow iska.

P rzep ro w ad zo n e b a d an ia w ykopaliskow e na sta n o w isk u 12 w Piaskach objęły tylko p ó łn o c n ą , niew iel ką część stoku w zgórza zam kow ego, p o ło ż o n ą skraj nie w sto su n k u do głów nych b u d o w li tego teren u . Jednakże w yniki p rac stały się in sp iracją do p o sz u k i w an ia szerszego ko n tek stu , łącznie z k ry ty czn ą an ali zą starszych o p raco w ań i zam ieszczonych ta m p rz e kazów pisanych oraz źró d eł kartograficznych. W tym św ietle p ierw szorzędnego znaczenia nabiera, w m ia rę precyzyjne, w skazanie lokalizacji siedziby ro d ó w O rzechow skich i S uchodolskich, jako głów nego i d o m inującego założenia w obrębie w zgórza zam kow ego w Piaskach. Z aznaczyć należy jednocześnie, że było to najstarsze założenie m u ro w an e n a o m aw ian y m te renie. C hoć, tego ty p u d o ciek an ia nieco w ykraczają p o za p ro g ram przep ro w ad zo n y ch b a d ań w ykopali skow ych, wydaje się, że m ogą m ieć duże znaczenie dla przyszłych posu n ięć badaw czych oraz sp o so b u i za k resu o c h ro n y konserw atorskiej.

W niniejszym tekście przychylono się raczej do k o ncepcji A. R ekw irew icza (1912, s. 5), k tó ry m iał okazję d o konać „niem al wizji lokalnej” stanow iska i zam ieścił obszerny opis sw oich p eregrynacji. Z tego zapisu w ynika, że w szystkie zab u d o w an ia rezydencjo- nalne, sakralne oraz gospo d arcze k o n cen tro w ały się na ku lm in acji w zniesienia, p o śró d zdziczałych d rzew ow ocow ych. Relacja ta pozostaje w zgodzie ze w cześ niejszym Inw entarzem z 1758 r. oraz Lustracją z 1804 r., k tóre także sytuują zab u d o w an ia p o śró d sadów, a to dw orskich, a to p rotestanckich. Z g o d n ie z ty m i

(17)

opi-Ryc. 8. Piaski, pow. świdnicki, stan. 12. Lokalizacja: A - Mapa obrazująca stan probostwa Piaseckiego wraz z prebendą z 1799 r. (reprodukcja za A. Cebulak 1983, ryc. 5), na której zaznaczono lokalizację XVIII-wiecznego dw oru/pałacu; В - powiększony fragm ent mapy topograficznej (arkusz 136.341 Kawęczyn, skala 1:10 000; w w w .geoportal.gov.pl) z lokalizacją obiektów historycznych stanowiska (legenda - patrz ryc. 1).

Fig. 8. Piaski, Świdnik district, site 12. Location: A - Map showing the Piaski rectory w ith the prebend from 1799 (reprint after A. Cebulak 1983, Fig. 5), on w hich the location o f the 18th century manor house/palace is marked; В - enlarged fragm ent o f a topographic map (sheet 136.341 Kawęczyn, scale 1:10 000; w w w .geoportal.gov.pl), w ith the location o f the historical features o f the site (Legend - see Fig 1 ).

sam i p rzy g o to w an o także p rezen to w an e wyżej ryciny (ryc. 1,8).

Bliższego p o z n a n ia w y m aga ró w n ież h isto ria c m en tarzy sk a, p o ło żo n e g o n a za c h o d n im k ra ń c u w zgórza zam kow ego. W edług cy tow anego wyżej a u to ra zn ajd o w ały się ta m p o c h ó w k i ariańskie, k a lw iń skie i lu terań sk ie (A. R ekw irew icz 1912, s. 4). L. Św iet licki p o d a je liczbę 50 p ły t n ag ro b n y ch , w yko n an y ch z p iaskow ca i m a rm u ru . N a d m o g iłą L ubom irskiego m iała w id n ieć d a ta M D C C (L. Św ietlicki 2000, s. 22). W o p a rc iu o te d a n e m o ż n a stw ierdzić, że c m e n ta rz fu n k c jo n o w a ł p rzy p u szczaln ie ju ż w 1700 roku, a jego u ży tk o w an ie ro z p o czę to w latach 1627-1645, k ied y fu n k c jo n o w a ł z b ó r ariański, lokalizow any n a w sc h o d n im k ra ń c u w zgórza zam kow ego. Po arian ach , w 1645 roku, b u d y n e k św iątyni m ieli przejąć kalw ini. N ie m a p recyzyjnych danych, czy w 1649 ro k u k a l

w in i pośw ięcili kościół p o ariań sk i, czy też w y b u d o wali nowy. Z akładając, że pośw ięco n o n o w o p o w stałą św iątynię, zasad n y m w ydaje się poszukiw ać jej n a „G órze K ościelec”. N iew ykluczone też, że lokalizacja kościo ła ariańskiego, p o d a n a p rzez A. R ekw irew icza jest b łęd n a. D la w yjaśnienia tej kw estii n ie zb ę d n e jest ro zp a trzen ie , n a ile p o p ra w n e są in fo rm acje d o ty czą ce c m e n tarza ariań sk o -k alw iń sk o -lu terań sk ieg o za w arte w p ra c y A. R ekw irew icza - w m iejscow ej tr a dycji ustnej w yznanie kalw ińskie i lu terań sk ie było sto so w an e zam ien n ie (1912, s. 4). Jeśli był założony jed en , o d izo lo w an y cm en tarz, to zastanaw iające jest, czy p rz y kościo łach też g rzeb an o zm arłych? M ożna zadaw ać kolejne p y ta n ia, np. kogo i gdzie chow ano (p rzy kościele czy n a „G órze Kościelec”?) i co o ty m decydow ało? W szystkie p o staw io n e p y ta n ia p o w in n y znaleźć sto so w n e rozw iązanie w przyszłych o p ra

(18)

cow aniach h isto ry c z n o -k o n se rw ato rsk ich , a także w b ad an iach w ykopaliskow ych na w zgórzu z a m k o wym.

Do analizy p o c h ó w k ó w z cm en tarza n a „G órze Kościelec” należałoby także włączyć dw a groby o d słonięte n a stan o w isk u 8 w Kębłowie. Przypom nijm y,

że p rzy je d n y m z nich znalezione były m o n e ty Zyg m u n ta III Wazy, z połyskiem m en n iczn y m , em ito w a n e w 1619 i 1622 roku (R. N iedźw iadek, J. Sim 2007). D aty zbliżają te g ro b y do czasu fu n k c jo n o w an ia z b o rów innow ierczych, choć w opozycji pozostaje ich re lacja p rzestrzen n a.

Literatura

B a r n y c z - G u p i e n i e c Rom ana

2000 Studia nad drewnianym budownictwem w śred niowiecznej Polsce na tle porównawczym . Łowicz.

C e b u l a k A ndrzej

1983 Piaski koło Lublina. Studium historyczno-urbani- styczne. Lublin (m aszynopis w posiadaniu archi

w um W ojewódzkiego U rzędu O chrony Z abyt ków w Lublinie).

H u n i c z Andrzej

2004 W cieniu m uru obronnego. W: Lublin przez wieki.

Szkice z badań archeologicznych, red. E. Banasie wicz-Szykuła, A. Stachyra, B. G osik-Tytuła. Lub lin, s. 81-94. Skarby z Przeszłości [6].

K o n d r a c k i Jerzy

2002 Geografia regionalna Polski. Warszawa.

K u r a ś Stanisław

1983 Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. Warszawa. Dzieje

Lubelszczyzny. Tom 3. M i c h a l c z y k Zdzisław, W i 1 g a t Tadeusz

1988 Stosunki wodne Lubelszczyzny. Lublin.

N i e d ź w i a d e k Rafał

2007 Cztery zespoły kafli lubelskich z okresu od p o  czątku X V I do połowy X V II w. W: Średniowiecze

i now ożytne kafle. R egionalizm y - Podobieństw a - Różnice, red. M. D ąbrowska, H. Karwowska. Białystok, s. 87-99.

N i e d ź w i a d e k R a fa ł.S im Jarosław

2007 Katalog zabytków num izm atycznych pozyskanych podczas archeologicznych badań wykopaliskowych w pasie drogi krajowej S 12 (stanowisko nr 12/1 w Piaskach oraz stanowiska nr 7/18 i 8/19 w Pia

skach Wielkich, gm. Piaski, pow. Świdnik, woj. lu belskie). Lublin (w druku).

R e k w i r e w i c z A dam

1912 Opis miasteczka Piaski Luterskiemi zwanych. Zie

m ia Lubelska, n r 354, s. 4-5 (m ikrofilm w posia daniu W ojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie).

R o s p o n d Stanisław

1984 Słownik etymologiczny m iast i gm in PRL [Polskiej

Rzeczypospolitej Ludowej]. Wrocław. R o z w a ł k a Andrzej

1997 Lubelskie wzgórze staromiejskie w procesie fo rm o  wania średniowiecznego miasta. Lublin.

R o z w a ł k a A n d r z e j , N i e d ź w i a d e k Rafał

1999 Dzieje ulicy Krakowskie Przedmieście w Lublinie w świetle analizy stratygrafii kulturowej. A rcheo

logia Polski Środkow ow schodniej 4, s. 215-231. S u p r y n M aria

1975 Półmajolikowa ceramika z Jarosławia. W iadom o

ści A rcheologiczne 40: 2, s. 239-264. Ś w i e t l i c k i Lucjan

2002 Spojrzenie w przeszłość. W: Piaski we w spom nie

niach, red. L. Świetlicki. Piaski, s. 19-23. T u r s k i Ryszard, U z i а к Stanisław, Z a w a d z k i Saturnin

1993 Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny. Gleby.

Lublin. Z i e l i ń s k i W łodzim ierz

1986 Dokumentacja badań powierzchniowych obszaru A Z P 79-84. Lublin (m aszynopis w posiadaniu

archiw um W ojewódzkiego U rzędu O chrony Z a bytków w Lublinie).

Analysis of the spatial development of the castle hill in Piaski (site 12)

in the light of archaeological excavations

/s u m m a ry / In the p erio d betw een M arch and June 2004 salvage excava tion w ork was carried out on the area o f the planned service road N o 4 along the ringroad o f Piaski. The w ork covered the section w ithin the p lan n ed construction work, ru n n in g in the lower p a rt o f th e n o rth e rn slope o f the castle hill, w here during field walks (N ovem ber 2003) were found th e ruins o f a h isto ri cal building. The archaeological excavations covered the area o f 60 ares.

W ithin the trenches w ere found 24 natural sedim ents and anthropogenic deposits, including a layer o f historical h u

m ous, referred to as a cultural layer. The chronological horizon connected w ith the deposits was determ ined as th e 17th-19th centuries. 84 arc-haeological features were also discovered in the area, in w hich 155 layers were distin-guished. The features form ed three clusters. The features in the eastern p a rt o f the area in question were identified as farm features from before the 19th century. The ones in th e central p a rt were dom estic pits from before th e en d o f the 19th century. In the w estern p a rt was discovered the m ost num erous set o f features w hich com e from the 18th an d 19th centuries as well as th e rem ains of

(19)

Rafał N iedźw iadek, Katarzyna Drewniak, |acek T kaczyk

a tw o-cham ber farm building from the 19th century. The d a t ing o f the features was done on th e basis o f the artefacts found m ainly in the covering up layers, determ ining only term inus p o st quem as well as on the position o f a given feature in the stratification o f the place. The excavations yielded 4,770 pieces o f m ovable m onum ents, out o f w hich 50.54% (2,411 pieces) cam e from the back-fills o f the features while the rem aining part, 49.46% (2,359 pieces) were found in th e cultural layers. M ost o f the m aterial w as dis-covered in the w estern p a rt o f the investigated area.

The results o f th e archaeological excavations an d th e sur vey o f the castle hill done as p a rt o f the AZP program m e, as well as historical data p o in t to six basic settlem ent stages for the extended site 12 in Piaski.

Stage I is N eolithic settlem ent. Stage II is connected w ith settlem ent from the Early Bronze Age. Stage III shows evidence o f settlem ent from the Early M iddle Ages, w hile stage IV - Late M iddle Ages. Stage V refers to th e p erio d betw een the 16th and 19th centuries, w hen the castle hill was a place o f residence o f local sovereigns as well as objects o f cult connected w ith reli

gions o th er th an Rom an Catholicism . It is this p erio d th at the know n historical sources an d the discoveries o f archaeological features an d cultural layers refer to. Stage VI is connected with the history o f the castle hill in the 20th century, w hen large sec tions o f the present-day site were destroyed.

The archaeological excavations on site 12 have covered only the n o rth e rn , small p art o f the slope o f the hill, located furthest from the m ain buildings o f this area. However, the results have inspired a search for a w ider context, including a critical analysis o f older w orks and w ritten reports on the subject found in them as well as cartographic sources. In this light it is o f p a ram o u n t im portance to determ ine precisely the location o f the seat o f the Orzechowski an d Suchodolski fam i lies as the m ain and dom inant architectural object w ithin the area o f the castle hill in Piaski. A lthough this kin d o f research w ould go beyond the scope o f archaeological w ork conducted here, it seems th at its results m ight be significant for future investigations as well as the choice o f the m eth o d an d scope o f conservatory protection. M g r R a fa ł N ie d ź w ia d e k M g r K a ta r z y n a D r e w n ia k M g r la c e k T k a c z y k „ A R C H E E " - B a d a n ia i N a d z o r y A r c h e o lo g i c z n e Ul. K r ó le w s k a 6 m . 5 C 2 0 - 1 0 9 L u b lin archee@ plusnet.pl