Jan M ik o ła jczyk
*REW ITALIZACJA H A N D L U W CENTRACH D U Ż Y C H O ŚR O D K Ó W M IE JSK IC H NA PRZYK ŁADZIE P O Z N A N IA
1. Wstęp
Procesy cyw ilizacyjne pow o d u ją, że zm ieniają się funkcje centrów m iast. 2 p o w o d u w ysokich kosztów i w ym ogów ochrony środow iska znikają z nich zakłady przem ysłow e. W yprow adzają się także m ieszkańcy, poszukujący na Przedm ieściach lub p o za m iastem lepszych w a ru n k ó w życia. D lateg o centra m iast p ustoszeją, p ro b lem ten dotyczy większości polskich m iast, w tym także P oznania.
Z a jeden z najistotniejszych czynników w arunkujących praw idłow y rozwój 0 rganizm u m iejskiego należy uw ażać po siad an ie atrakcyjnego i aktyw nego gospodarczo centrum . Ja k p o kazują przykłady m iast zachodnioeuropejskich, bezpieczne i łatw o dostępne centrum , oferujące ró ż n o ro d n e i ciekawe sposoby sP ędzania w olnego czasu w form ie zakupów , p o b y tu w restauracji, teatrze, galerii sztuki czy w lokalu rozryw kow ym je st p otężnym m agnesem przycią-gającym nie tylko liczne grupy m ieszkańców z różnych dzielnic m iasta, ale Przede w szystkim turystów . O kazuje się bowiem , że tradycyjne form y handlu, usług i gastro n o m ii, p ro p o n o w a n e w n atu ra ln y ch w a ru n k ach śródm iejskich s3 w stanie skutecznie k o n k u ro w ać o klienta ze sztucznie w ykreow anym i, 'zolow anym i i pozbaw ionym i indyw idualnego c h a ra k te ru wielkimi obiektam i handlow ym i1.
Celem a rty k u łu je st przedstaw ienie podstaw ow ych pojęć zw iązanych z rewitalizacją handlu w centrach miast, diagnoza zachodzących zm ian w stanie 1 stru k tu rze h an d lu , w szczególności h an d lu detalicznego (którego głów ną Cechą je s t w zrost udziału obiektów w ielkopow ierzchniow ych i obum ieranie centrów m iast) o ra z zap ro p o n o w an ie działań w form ie p lan u , k tó re m ają
* Г)г, K a te d ra P rzed sięb io rstw H an d lo w y ch , A k ad em ia E k o n o m ic zn a w P o zn an iu . 1 P. K o łodziejczyk, P o czą tek wielkiej rewitalizacji, „ M ia s to ” 2003, n r 2, s. 12.
um ożliw ić p o n o w n e ożyw ienie centrum m iasta. P ozn ań , ja k o m iasto o historycznie ukształto w an y m , zabytkow ym i ciekaw ym pod w zględem arch itek -tonicznym centrum , m a w tej dziedzinie duże potencjalne m ożliwości rozwoju.
2. Pojęcie rewitalizacji
R ew italizacja jest system em działań m ających n a celu p rzyw racanie do życia i zrów now ażonego rozw oju dzielnic m iast, ich funkcji m ieszkaniow ej, ekonomicznej i społecznej. Zgodnie z nazewnictwem przyjętym w środowiskach technicznych i ekonom icznych rozróżnia się n astępujące p o jęcia2:
1. R em o n ty - to przyw rócenie takiego stan u b u d y n k u , ja k i istniał na p o c z ą tk u p o p rzedniego cyklu jego eksploatacji.
2. M o d ern iz acja - to rem onty uzupełnione w prow adzeniem now ych, lepszych, spraw niejszych lub naw et dodatk o w y ch elem entów w yposażenia p o d n oszących k om fort.
3. R ew aloryzacja - to przyw racanie w artości, czyli re m o n t lub m o d er-nizacja o biektów o szczególnej w artości zabytkow ej. W ym aga dodatk o w y ch p ra c badaw czych i realizacyjnych m ających na celu w yeksponow anie tych w artości zabytkow ych.
4. R ew italizacja - to pojęcie obejm ujące w szystkie pow yższe zakresy, odnoszące się do kom pleksow ych akcji podejm ow anych w o b sza rac h m iasta, szczególnie w starych, zdegradow anych dzielnicach, w iążące d ziałania p o -p rzednio w ym ienione z działaniam i zm ierzającym i d o ożyw ienia s-połecznego i gospodarczego.
M o żn a zatem stw ierdzić, że rew italizacja to p roces p rzem ian stru k tu ry fu n kcjonalno-przestrzennej terenów , k tó re na skutek różnych u w a ru n k o w ań przechodziły p o w ażny kryzys i nie są w stanie u trzym ać sw ojego d o ty ch -czasow ego przeznaczenia. Jest to sekw encja plano w an y ch działań m ających n a celu ożyw ienie gospodarcze o raz zm ianę stru k tu ry przestrzennej i fu n k -cjonalnej zd egradow anych obszarów m ia sta 3.
R ew italizacja han d lu w centrach w ielkich m iast je st zatem procesem ponow nego ożyw iania działalności handlow ej, k tó ra pełni p o d staw o w ą rolę w praw idłow ym rozw oju centrum . P onow ne ożyw ienie h a n d lu w śródm ieściu m oże n astąp ić poprzez właściwe działania w zakresie praw idłow ego d o b o ru liczby, ro d zaju i jak o ści św iadczonych usług handlow ych.
Z. Z io b ro w sk i, D . P ta sz y c k a -Ja c k o w sk a , A. R ę b o w sk a , A . G eisslcr, R ew ita liza cja
R ehabilitacja. R estru ktu ryza cja . O dnow a M ia st, IG P iK , K ra k ó w 2000, s. 33.
3. Handel detaliczny w rozwoju miasta i regionu
H an d el detaliczny odgryw ał w historii bardzo w ażną rolę w rozw oju miast. T akże obecnie, m im o zm ieniających się w arunków (głównie społeczno- ek o n o m icz n y ch ), handel pozostaje jednym z najw ażniejszych czynników w aru n k u jący ch p ra w id ło w y (zrów now ażony) rozw ój m iast. Z ac h o d ząc e w o statn ich latac h procesy zam ierania działalności handlow ej w centrach m iast d oprow adziły tu do znacznej degradacji dotychczasow ej roli h andlu. Z am ieranie działalności handlow ej w centrum n astąpiło głów nie na skutek w yprow adzania jej p o za m iasto, zwłaszcza do podm iejskich centrów h a n d -lowych, z reguły z hiperm ark etem ja k o podstaw ow ym „m agnesem ” przy-le g a ją c y m klientów z całego m iasta. W efekcie cen tra m iast zam ierają, bowiem ludzie p o p racy ja d ą n a duże zakupy d o podm iejskiego centrum handlow ego, gdzie p o nabyciu niezbędnych p ro d u k tó w , m ogą także m iło sPędzić czas w barze, restauracji lub kinie, a z m ałym i dziećm i pobaw ić się (za d arm o ) zabaw kam i, k tóre oczywiście później m ogą także kupić (np. w Ikei).
N iew ątpliw ie w o statnich latach w większości dużych m iast polskich nastąpiło zachw ianie funkcji, jakie pełniło tradycyjnie centrum (praca, zamiesz-kanie, ochro n a zdrow ia, handel, oświata, rozrywka). Miejsce ich udostępniania Przesunęło się n a zew nątrz centrum i nadal przesuw a się dalej, poza m iasto.
Śródm ieście, aby było atrakcyjne dla klientów , m usi m ieć nie tylko °k re ślo n ą w ielkość pow ierzchni sprzedaży, ale rów nież charak tery zo w ać się odpow iednim zróżnicow aniem pod względem branż. Przy plan o w an iu handlu detalicznego dla całego m iasta m ożna przyjąć n astęp u jącą zasad ę4:
- m inim um 1/3 powierzchni sprzedaży pow inna przypadać na śródmieście, ~ 1/3 pow ierzchni sprzedaży pow inna zapew niać zao p atrzen ie w pobliżu klienta - n a osiedlach m ieszkaniow ych (w szczególności dotyczy to branży spożywczej),
- 1/3 pow ierzchni sprzedaży m oże zostać um iejscow iona n a peryferiach m iasta, jeśli nie przew iduje się, że będzie m iało to negatyw ny wpływ na handel w śródm ieściu.
T akie rozdzielenie pow ierzchni sprzedaży n a trzy części jest tylko punktem Wyjściowym. A by śródm ieście przyciągało konsum entów , należy zadbać 0 o d p o w ied n ią atm o sferę za kupów , n a k tó rą sk ła d a się o d p o w ied n ia ’-m ieszanka” różnych b ra n ż oraz m ałych, średnich i dużych przedsiębiorstw handlowych. P róbę opracow ania koncepcji zrów now ażonego rozw oju centrum miasta, której istotnym elem entem jest rew italizacja h an d lu w śródm ieściu, P °djęto także w P oznaniu.
4 T a k się czyni np. w N iem czech; por.: D . Fic, K . W enzel, H andel detaliczny a rozw ój
4. Plan rewitalizacji gospodarczej centrum miasta Poznania
G o sp o d arcze ożyw ienie centrum P ozn an ia, z uw agi n a kum ulację n a tym obszarze różnych p roblem ów i zjaw isk zw iązanych z funkcjonow aniem złożonych u k ła d ó w p rz estrzen n y ch (p rzestarzały u k ład k o m u n ik acy jn y ), społecznych (skom plikow ane stosunki w łasnościow e) i g ospodarczych (nie-ustabilizow ana s tru k tu ra h an d lu i usług), w ym aga o p ra co w an ia specjalnej - kom pleksow ej i w ielosektorow ej - strategii rozw oju zw iązanej ściśle z jego obszarem . P o w in n a o n a zap ro p o n o w ać w ig ę przyszłego rozw oju śródm ieścia, k tó ra m ogłaby n astępnie uzyskać pow szechną a p ro b a tę w szystkich zainte-resow anych środow isk i p odm iotów . W strategii należy uw zględnić takie cele, j a k 5:
1. D o sk o n a le n ie in fra s tru k tu ry technicznej sprzyjającej inw estycjom i rozw ojow i biznesu (np. rozwój sieci św iatłow odow ej).
2. W łaściwe zagospodarow anie zasobów m ajątkow ych - budynków i gruntu (np. za g o sp o d aro w a n ie terenu u zbiegu ulic św. M a rc in a i al. M arcin k o w -skiego, zajm ow anego przez tym czasow y pasaż handlow y W Z H iU , zab u d o w a placu przed T eatrem P olskim , zab u d o w a działki o b o k E M P iK -u ).
3. P opraw ę dostępności, poprzez budow ę parkingów n a obrzeżach centrum (np. podziem ny p a rk in g pod placem W olności) przy jednoczesnym ogran i-czaniu ru ch u sam ochodow ego w ew nątrz jego obszaru n a rzecz kom unikacji miejskiej (np. w yłączenie ul. 27 G ru d n ia z ruch u sam ochodow ego n a rzecz tram w ajów ).
4. W spieranie rozw oju atrakcyjnych form han d lu i usług, w zajem nie się uzupełniających i tworzących zw arty obszarow o kom pleks usługow o-handlow o- -rozryw kow y.
5. T w orzenie przyjaznego i czystego środow iska m iejskiego w centrum (ro zb u d o w a ciągów dla pieszych, d ró g row erow ych, likw idacja b arie r dla osób niepełnospraw nych, dbałość o właściwy stan techniczny i czystość ośw ietlenia, ław ek, toalet, chodników , elewacji, skw erów ).
6. P opraw ę stanu bezpieczeństwa (włączenie obszaru centrum d o p rogram u „B ezpieczne m ia sto ” , rozw ijanie system u m o n ito rin g u telewizyjnego).
S trategia rozw oju centrum , p rócz zadań przew idzianych dla w ładz i służb m iejskich, p o w in n a w znacznym stopniu uw zględniać rów nież rolę inwestycji i działań różnych użytkow ników , których aktyw ność i k ap itały m o g ą zostać u ru c h o m io n e w w yniku u zg o d n ien ia w spólnych d ziała ń p rzew idzianych w strategii. N a stą p i to w tedy, gdy użytkow nicy i właściciele poszczególnych obiektów p rz e k o n a ją się, że w skutek przem yślanej p olityki p o p ra w ia się atrakcyjność i jakość centrum m iasta oraz zwiększają się możliwości handlow e.
5 Z a r y s koncepcji rew italizacji gospodarczej centrum m iasta P oznania, W ydział G o sp o d arczy
Proponuje się, aby działania zmierzające do rewitalizacji centrum miały charakter etapow y i skoncentrow ały się zwłaszcza na obszarze m iasta obejmującym:
- ciąg ulicy Półwiejskiej od Placu A ndersa w raz z Placem W iosny Ludów , - o b szar S tarego R y nku (strefa ruchu pieszego i row erow ego) z ulicam i W rocław ską, S zkolną, K ozią, M u rn ą i Paderew skiego,
- o b sza r ograniczony ulicam i al. M arcinkow skiego od ul. Paderew skiego, 27 G ru d n ia z pl. W olności, G w arn ą, św. M arcina, R atajczak a, O grodow ą Wfaz z p ark ie m J. H . D ąbrow skiego i P o dgórną.
W ydaje się, że w skazany o b szar to potencjalnie najlepsze w arunki do skoncen tro w an ia w jego obrębie różnych atrakcyjnych form h an d lu , gast-ronom ii i rozryw ki w form ie kom pleksu zdolnego d o w ytw orzenia oferty konkurencyjnej dla w ielkich obiektów handlow ych. Przyjęto założenie, że Prace n ad ożyw ieniem C entrum , z uwagi na ich szeroki zakres, przebiegać Pow inny w trzech, następujących po sobie etapach.
W e t a p i e I p ro p o n u je się działania zw iązane z rew italizacją obszaru uhcy Półwiejskiej. P ow inny one zm ierzać do przekształcenia jej we wzorcowy, ^ P re z e n ta c y jn y p asa ż h an d lo w o -u słu g o w o -ro zry w k o w y łączący ce n tru m finansow e i h otele n a Placu A ndersa z Placem W iosny L udów (galeria han d lo w a spółki „K u p iec P o zn ań sk i”) oraz strefą w okół S tarego R ynku. W ybór ulicy Półwiejskiej do rewitalizacji w początkow ej fazie p ro jek tu został P odyktow any przede w szystkim jej kluczow ą lokalizacją (pełni rolę łącznika między najbardziej atrakcyjnym i obszaram i centrum ); stosunkow o m ałym obszarem , w obrębie którego znajdują się liczne atrak cje (butiki, puby, restauracje) o ra z gdzie d okonuje się now ych inwestycji (renow acja Starego Browaru, kom pleks A tanera); a także w znacznym ju ż stopniu wykształconym c h a ra k te re m p asa żu handlow o -ro zry w k o w eg o . D alsze jej u d o sk o n alen ie wym agać będzie w zw iązku z tym odpow iednio m niejszych nakładów . U lica Półw iejska tra k to w a n a będzie ja k o swoisty poligon, a zdobyte dośw iadczenia zostaną w ykorzystane w trakcie rewitalizacji kolejnych obszarów C entrum .
W e t a p i e II plan u je się rewitalizację obszarów bezpośrednio przyle-gających d o ulicy Półwiejskiej, m ogących stosunkow o szybko n a b ra ć po d o b - nego co o n a k lim atu i charak teru . E tap obejm ow ałby zatem sąsiadujące ulice K rysiew icza, Szym ańskiego, D ługą d o ul. P iekary, W ysoką, Piekary, pasaż A pollo, R ata jc z a k a d o ul. św. M arcin a o ra z św. M arcin a do Placu W iosny L udów .
W e t a p i e III rewitalizacją zostałaby objęta pozostała, odm ienna w cha-rakterze, ale niezwykle ważna część obszaru centrum , w obrębie ulic Podgórnej, sw. M arcina, G w arnej, 27 G ru d n ia, Placu W olności, K a n ta k a , R atajczak a od Pasażu A pollo d o Placu W olności, al. M arcinkowskiego od Placu Wolności do ul- św. M arcin a, Paderew skiego, Szkolnej, W rocław skiej, M u rn ej, Koziej, Jaskółczej, Gołębiej oraz otoczenie Starego Rynku w niezbędnym tego zakresie.
N ależy w tym m iejscu podkreślić, że pro p o zy cja d o ty czą ca wielkości obszarów cen tru m , k tó re m iałyby zostać objęte działaniam i aktyw izującym i w drugim i w trzecim etapie, m a c h a ra k te r otw arty.
W a ru n k iem efektyw nej realizacji poszczególnych etap ó w ożyw ienia gos-podarczego cen tru m P o zn an ia będzie m .in. odpow iednio zorganizow ana w spółpraca w szystkich p artn e ró w zaangażow anych w przedsięwzięcie. W tym celu k o rz y sta ją c z p ra k ty c zn y ch osiągnięć m ia sta N o ttin g h a m (m iasto p artnerskie P oznania), prop o n u je się utw orzenie dw óch stru k tu r, bezpośrednio odpow iedzialnych za realizację projektu:
- społecznego kom itetu sterującego działaniam i zmierzającymi do ożywienia cen tru m m iasta, p o d nazw ą R ad a R ozw oju C en tru m (organ opiniodaw czo- konsultacyjny),
spółki k ap itało w ej p o d nazw ą P o z n a ń C e n tru m sp. z o.o. o d -pow iedzialnej za p ra k ty c zn ą realizację zad ań zm ierzających d o ożyw ienia o bszaru cen tru m m iasta.
P o dejm ow ane d ziałan ia prak ty czn e w zakresie p o n o w n eg o ożyw ienia śródm ieścia dotyczyłyby następujących dziedzin:
- uspraw nień w organizacji ru ch u drogow ego (w tym zam knięcia części ulic dla ru ch u kołow ego, lokalizacji i budow y p ark in g ó w , um iejscow ienia p rzystanków ),
- rozb u d o w y szlaków kom unikacyjnych dla pieszych i row erzystów oraz w prow adzenia ułatw ień dla osób niepełnospraw nych (np. poszerzenie ch o d -ników przy ul. 27 G ru d n ia i św. M arcin a - na w zór N ow ego Św iatu w W arszaw ie),
- p o p raw y o zn ak o w ań d ró g dla pieszych i pojazdów , - konserw acji chodników , ulic, sygnalizacji świetlnej,
- rozbudow y i m odernizacji urządzeń in fra stru k tu ry technicznej, niezbęd-nych dla praw idłow ego fu nkcjonow ania centrum ,
- właściwego zagospodarow ania (zbycia, m odernizacji lub wydzierżawienia) nieruchom ości lub lokali,
- za p o b ieg an ia przestępczości, popraw y bezpieczeństw a obyw ateli i firm działających w ce n tru m (np. przez czynienie sta ra ń o zainstalow anie now ego ośw ietlenia, inicjow anie w spółpracy m iędzy dozorcam i, agencjam i ochrony, obsługą p ark in g ó w a policją),
- czystości i estetyki centrum (w ym iana lub zainstalo w an ie koszy na śmieci, ław ek, tablic inform acyjnych i reklam , określenie zasad w spół-pracy z w łaścicielam i, użytkow nikam i i dozorcam i poszczególnych posesji w zakresie sp rz ą ta n ia i utrzym yw ania estetycznego w yglądu ich obiek-tów ),
- konserw acji lub renow acji terenów zieleni i u rząd zeń rekreacyjnych, - ochrony i konserwacji zabytków historycznych i kulturow ych, pom ników i m iejsc pam ięci o raz ich eksponow ania.
W p o d an y c h dziedzinach aktyw ność spółki polegałaby n a inspirow aniu działań właściwych służb poprzez zgłaszanie stosownych propozycji i projektów lub na o rg anizow aniu ich w spółpracy w k o n k retn y ch spraw ach. N a to m iast w dziedzinie p rom ocji, spółka podejm ow ałaby głów nie d ziałan ia własne, Jak np.:
- przygotow anie, p u blikacja i dystrybucja wspólnej oferty placów ek handlow ych i gastronom icznych w form ie in fo rm ato ró w handlow ych i prze-w odnikóprze-w g astronom icznych oraz innych m ateriałóprze-w dotyczących atrakcji i usług oferow anych w centrum ,
- o rg a n iz o w an ie akcji prom o cy jn y ch w zakresie ofero w an y ch usług 1 rozryw ek (np. D ni Świętego M arcina, A kcje Z ak u p ó w Świątecznych), zachęcających klientów do robienia zakupów i spędzania czasu w centrum (wystrój i ilum inacje ulic oraz w ystaw itp.),
- d y stry b u cja k arty rabatow ej P o zn ań C ity w celu trw ałego zw iązania 2 C en tru m ja k największej liczby klientów .
P ropozycja p o w o łan ia spółki p ra w a handlow ego z udziałem funduszy kom unalnych i k ap itału pryw atnego w celu realizacji przedstaw ionych tu zadań je st w zo ro w an a n a praktyce stosow anej z pow odzeniem w m iastach brytyjskich. W ydaje się, że przyjęcie takiego rozw iązania m a wiele praktycz- nych zalet, a je d n ą z podstaw ow ych jest realna szansa odnow y i w yraźnego °żyw ienia ce n tru m m iasta Poznania.
Jan M iko ła jczyk
R E T A IL IN G R E V IT A L IS A T IO N IN C IT IE S , C A S E O F P O Z N A N
T h e p a p e r deals w ith the process o f retailing rev italisatio n in the city centres. P o zn ań is 0ne o f th e cities, w here the a u th o rities are p re p arin g plan o f w ide ran g e o f activities, w hich °bjective is to increase the city-centre attractiv en ess (rev italisatio n o f retailing is one o f the m ost im p o rta n t w ay to achieve successfully this objective). T h e article p resen ts the m ain ^ s u m p tio n s o f strateg y o f retailin g revitalisation in P o zn ań (in sh o rt m ed iu m an d lo n g term s).
