R E C E N Z J E
- R E V I E W
T uryzm 2 0 0 4 , 1 4 /2Marin Bachvarov Katedra Geografii Miast i Turyzmu
Uniwersytetu Łódzkiego ul. Kopcińskiego 31
9 0 -1 4 2 Łódź bachvar@geo.uni.lodz.pl
Walory turystyczne
(Turistićeski
resursy), N aiden A postołow,
Wyd. U niw ersytetu E konom icznego
w Warnie, 2 0 0 3 , 3 8 7 ss.
Tourism Resources ( Turisticeski resursy
) by Naiden Apostolow,
published by th e U niversity of
E con om ics in Varna, 2 0 0 3 , 3 8 7 pp.
B ułgarska geografia turyzm u, która w latach 70. i X0. XX w. należała do bardziej zaaw ansow anych (patrz artykuł S. Liszew skiego: „Turyzm ” , z. 2, 1986, s. 5 -2 3 ), ostatnio ponow nie się uaktywniła. Przykładem tego jest opublikow anie kilku intere sujących m onografii i podręczników , nie mówiąc o serii artykułów naukow ych, drukow anych prze ważnie w w ydaw nictw ach uniw ersytetu sofijskie- go, gdzie funkcjonuje K atedra Turystyki przy W y dziale G eologiczno-G eograficznym i Zakład M ar ketingu Turystycznego na W ydziale Ekonom icz nym. R ów nież w W arnie, która je st pierw szym ośrodkiem dydaktyki i badań nad turystyką po wstałym jeszcze w latach 60. XX w., uaktywnili się geografow ie turyzmu.
W arto tu zw rócić uw agę na kilka pozycji książ kowych, które ukazały się po roku 1999. Prze de wszystkim należy w ym ienić m onografię W a- sila M arinow a i zespołu pt. M onitoring popytu
turystycznego, zrealizow aną z pom ocą British
Council na podstaw ie badań gm iny B ańsko (Wyd. U niw ersytetu w Sofii, 1999), m onografię M arii W odenskiej, zatytułow aną W pływy gospodarcze,
społeczne i przyrodnicze turystyki (W yd. U niw er
sytetu w Sofii, 2001), książkę Enczo Kostow a
Turystyka kulturow a (W yd. U niw ersytetu G ospo
darki Światowej w Sofii), ja k i w ydaną w roku 2000 w W arnie pracę pt. H otelarstw o w Europie -
kategorie, lokalizacje, rozw ój, autorstw a Tani
D ybewej, N aidena A postołow a i G eorginy Łuka- now ej.
B ulgarian to u rism geography, am ong the m ost advanced in th e 1970s a n d 8 0s (see article by Liszewski in ‘T u ry zm ”, vol. 2, 1986, pp. 2-23), seem s to be reviving. Several in te re stin g m onographs a n d textbooks have b e en published, not to m ention a n u m b e r of academ ic articles, m ostly p u b lish ed by th e T ourism D ept of th e Geology a n d G eography Faculty a t Sofia University, a s well a s the Tourism M arketing D ept a t th e of Econom ics Faculty. In V arna too, th e first centre of to u rism ed u catio n a n d re search set u p in th e 1960s, to u rism geographers have becom e active again.
Several books w hich have appeared since 1999 are w orth looking a t and above all a m onograph by Vasil Marinov and his team , entitled Monitoring Tourism Demand, (published w ith th e help of th e British Council) an d b ased on research into the
gm ina of B ansko (published by Sofia
University, 1999), a m onograph by Maria W odenska, entitled Economic, Social and
Natural Influences on Tourism (published by
Sofia University, 2001), a s well a s Cultural
Tourism a book by Enczo Rostov (published
by th e U niversity of th e Global Economy in Sofia), a n d The Hotel Industry in Europe:
categories, locations, developm ent by Tania
Dybewa, Naiden Apostolov an d Georgina Lukanova (p u b lish e d in V a rn a in 2000).
N ajnow szą i w artościow ą p ozycją z dziedziny turystyki je st publikacja W alory turystyczne (bułg.
Turistićeski resursy), pióra doc. dr. N aidena Apo-
stołowa, w ieloletniego w ykładow cy z U niw ersyte tu Ekonom icznego w W arnie.
W książce przedstawiono monograficzne i kom pleksow e badanie w alorów turystycznych jako podstaw ow ego przedm iotu geografii turyzmu.
Część pierw sza om aw ianej publikacji, zatytuło wana: „Teoretyczne aspekty badań walorów tury stycznych”, zaw iera rozdziały: I. „Istota, zadania i znaczenie wiedzy turystyczno-geograficznej i w a lorów turystycznych”, II. „Rozwój i osiągnięcia w badaniach walorów turystycznych” , III. „K lasy fikacja walorów turystycznych”.
C zęść druga, pt. „W alory przyrodniczo-tury- styczne”, obejm uje rozdziały: IV. „Cechy walorów przyrodniczo-turystycznych”, V. „Rzeźba”, VI. „Kli m at”, VII. „W ody”, VIII. „R oślinność i świat zw ie rzęcy” .
Część trzecia dotyczy walorów antropoge nicznych, a poszczególne rozdziały to: IX. „Cechy walorów antropogenicznych”, X. „W alory histo- ryczno-archeologiczne”, XI. „W alory architekto- niczno-etnograficzne i pielgrzym kow e” , XII. „Par ki rozryw kow e”, XIII. „W alory biznesow e, kultu rowe i sportow e” .
Część czw arta pośw ięcona je st analizie ochrony walorów turystycznych, zawartej w dwóch roz działach: XIV. „N egatyw ne w pływ y na walory turystyczne” i XV. „O chrona walorów turystycz nych” .
C zęść piąta przedstaw ia terytoria i regiony tury styczne w rozdziałach: XVI. „Istota, rozwój i kla syfikacja terytoriów turystycznych” i XVII. „R e giony turystyczne” .
Jak wynika z przeglądu spisu treści, plan opra cow ania je st tradycyjny, lecz w poszczególnych rozdziałach d om inują w artościow e i głębokie ana lizy, konfrontuje się różne stanow iska i podejm uje dyskusję, proponow ane s ą innow acyjne rozw iąza nia. Zatem pow stała praca w szechstronna, rzetel na, uw zględniająca dużą część dorobku naukow e go w dziedzinie geografii turystycznej. W pracy nie ma m odnych ostatnio studiów przypadków , ale nie stanowi to niedostatku. Biorąc pod uwagę bar dzo szeroki tem at, nie byłoby m ożliw e zilustrow a nie w szystkich elem entów w alorów turystycznych na konkretnych przykładach studiów przypadków. M yślę, że spraw dza się tu podejście dedukcyjne - od przyjętej z góry syntezy (uzasadnionej w ielom a pozycjami w literaturze naukow ej) do analizy po szczególnych elem entów i aspektów .
T he m o st recent, boo k on to u rism is
Tourism R eso u rces (Bulg. Turisticeski resursy) by D r Naiden Apostolov, a long
stan d in g le ctu rer a t the University of Econom ics in V arna. His book p resen ts a m onographic a n d com prehensive stu d y of to u rism reso u rces a s a basic them e of the geography of tourism . It co n sists of a preface a n d five p arts.
P art I - ‘T heoretical A spects of Studying Tourism R esources” co n tain s th e following chapters: I - “The Basis, Objectives and Significance of Tourism Geography an d T ourism R esources”, II - “D evelopm ent and A chievem ents in th e S tu d y of Tourism Resources", III - “Classification of Tourism R esources”.
Part II - “N atural R esources” includes: IV - “F e a tu re s of N atural R esources”, V - “L andscape”, VI - “C lim ate”, VII - “W ater reso u rces”, VIII - “Flora a n d F a u n a ”.
P a rt III - c o n sid e rs an th ro p o g en ic re s o u rc e s a n d is divided into: IX - “F eatu res of A nthropogenic R esources”, X - “Historical an d Archaeological R esources”, XI - “A rchitectural, E thnographic an d Pil grim age R esources”, XII - “A m usem ent Parks", XIII - “B usiness, C ultural an d Sports R esources”.
P art IV - is devoted to th e analysis of tourism resource protection: XIV - “Negative influences on Tourism R esources” an d XV - ‘T o u rism R esource Protection”.
Part V - p re se n ts to u rism areas an d regions: XVI - “The B asis, Developm ent and Classification of Tourism A reas” an d XVII - ‘T o u rism Regions”.
As seen from th e co n ten ts, th e stru c tu re of th e book is traditional b u t individual c h ap ters are m ark ed by valuable and thorough analyses, different approaches are set against one another, while discussion and innovative solutions are suggested. The book is b ased on the solid ground of academ ic achievem ent in th e geography of tourism . A lthough it does no t include the case studies so fashionable recentiy, this is n o t a draw back. Considering the very wide range of th e them e it would have been impossible to illustrate all elem ents of to u rism re so u rc e s th ro u g h p a rtic u la r exam ples. I th in k the didactic approach proves effective here - moving from general
Praca Apostołowa jest oparta na bardzo sze rokim rozeznaniu w światowej literaturze nauko wej. W spisie podano 321 źródeł bibliograficz nych cytowanych najczęściej wielokrotnie w tek ście. Należy zaznaczyć, że Autor korzysta z wie lu polskich publikacji - od prac S. Leszczyckie- go z lat 30. do Geografii turyzmu A. Kowalczyka z roku 2000.
Treść ilustracji nie budzi na ogól wątpliwości, go rzej z ich jakością. Stosunkowo słabiej przedsta wiono nowsze pozycje z literatury anglojęzycznej. Za to bardzo dobre jest rozeznanie literatury na ukowej krajów Środkowo- i Wschodnio-Europej- skich.
Pomijając to, że w literaturze naukowej jest niewiele monografii poświęconych komplekso wemu ujęciu walorów turystycznych, główną za letą recenzowanej pozycji jest wszechstronna analiza niemal wszystkich istotnych aspektów na ukowych i aplikacyjnych związanych z szeroko pojętymi walorami turystycznymi. Poziom nau kowy, tradycyjne, a zarazem innowacyjne myśle nie sprawia, że Czytelnik odbiera pracę Aposto łowa jako wydarzenie w geografii turystycznej. Świadczy to o tym, iż w nauce małe wspólnoty językowe nie są z góry na straconej pozycji, pod warunkiem że nastąpi promocja ich dorob ku na arenie międzynarodowej.
Szczególnie interesujący i mający moim zda niem szersze znaczenie jest rozdział II. „Rozwój i osiągnięcia badań nad walorami turystyczny mi”, gdyż stanowi spójną wizję dotychczasowego rozwoju całej geografii turyzmu, z wytyczeniem jej zadań na przyszłość.
W książce są drobne potknięcia stylistyczne i nieścisłości, a jakość poligraficzna wydawnictwa nie jest najwyższa.
Co do meritum opracowania, mam jedną za to poważną, uwagę krytyczną - brakuje w pra cy opisu mechanizmu powstania produktu tury stycznego - od sprzyjających warunków otoczenia, przez potencjalne walory turystyczne, przez pro ces powstania walorów (za pomocą nakładów pracy i środków) do zaistnienia na rynku tury stycznym, jako określony i rozpoznawalny pro dukt ze swoimi parametrami marketingowymi (miejsce, sezon, organizacja podróży, usługi, cena, promocja). Jest to przykład, że nawet w naj lepszych pracach geograficzno-turystycznych w dalszym ciągu niedoceniany jest jakże geogra ficzny - marketing miejsca.
assu m p tio n s b ased on th e existing literature, tow ards a n an aly sis of individual elem ents an d asp ects.
Apostolov’s w ork is b a se d on his v ast knowledge of literatu re th ro u g h o u t th e world on th e su b jec t a n d th e bibliography includes 321 references som e of them cited m any tim es in th e text. It sh ould be noted th a t th e a u th o r refers to m any Polish publications - from Leszczycki’s w orks from th e 1930s to Geografia turyzm u by Kowal czyk from 2000. The illu stratio n s raise no d o u b ts a s to th e ir quality. The presen tatio n of th e la te st literatu re p u b lish ed in English is relatively w eaker b u t knowledge of the literatu re of C entral a n d E a st E uropean countries is impressive.
A part from th e fact th a t there are very few m onographs devoted to a com prehensive stu d y of to u rism resources, the m ain advantage of th is book is its detailed analysis of alm ost all significant theoretical and applied aspects. The stan d ard of the work, as well a s the traditional yet inno vative thinking, m ean th e reader will find Apostolov’s book a revelation in the geo graphy of tourism . It show s th a t minority languages stan d a very good chance academically provided th eir achievem ents are prom oted internationally.
C hapter II (“The Development and Achievements in the Study of Tourism R esources”) is particularly interesting a s it p resen ts a coherent picture of the develop m ent of th e geography of tourism until the present, an d points to its future tasks. There are however som e sm all stylistic in accuracies an d in addition the printing quality is no t very high.
I have one serious reservation regarding th e content w hich is th e absence of a presentation of th e m echanism of tourism product creation, startin g from favourable su rro u n d in g conditions, through potential tourism resources, th e process of resource creation (by th e in p u t of labour and finance), to em ergence on th e tourism m arket a s a defined an d recognisable product with m arketing param eters (place, season, organisation of travel, services, promotion). It is a n example w hich show s th a t even the au th o rs of th e b e st publications in tourism geography still underestim ate the m arketing of tourism destinations.
