O Heideggerze raz jeszcze

Krzysztof Piątek

O Heideggerze raz jeszcze

Humanistyka i Przyrodoznawstwo 21, 437-440

H U M A N I S T Y K A I P R Z Y R O D O Z N A W S T W O 2 1 O l s z t y n 2 0 1 5

O HEIDEGGERZE RAZ JESZCZE

Jan G a la r e w ic z ,

Martin Heidegger.

Genialny myśli­

ciel czy szaman?, W A M , K r a k ó w 2 0 1 4 , s s . 2 5 2 .

N a p r z e s t r z e n i la t w P o ls c e u k a z a ła s i ę z n a c z n a li c z b a k s ią ż e k i a r ty k u łó w p o ś w i ę c o n y c h m y ś l i M a r tin a H e id e g g e r a . S p o g lą d a j ą c w s t e c z , n ie u le g a w ą t p li­ w o ś c i , ż e z a r ó w n o h e r m e t y c z n a t e r m in o lo g ia , j a k i z ło ż o n a tr e ś ć H e i d e g g e r o w - s k ic h d z ie ł z o s t a ła w n a s z y m k ra ju p r z y s w o j o n a w d o ś ć w y s o k i m s to p n iu . M e ­ r y t o r y c z n y p o z i o m w i e l u p o l s k i c h p r a c p o ś w i ę c o n y c h f i l o z o f i i H e i d e g g e r a z d e c y d o w a n ie p r z e ła m a ł s t e r e o ty p w y r a ż o n y w z d a w k o w e j o p in ii W ła d y s ła w a T a ta r k ie w ic z a , g ł o s z ą c e g o n a ła m a c h

Historii filozofii

Heidegger i filozofia współczesna2

1 W. Tatarkiewicz, H istoria filozofii. F ilozofia X I X wieku i współczesna, PWN, Warszawa 2007, s. 396.

2 K. Michalski, H eidegger i filo zo fia współczesna, PIW, Warszawa 1998. 3 B. Baran, Saga H eideggera, Inter Esse, Kraków 1990.

4 C. Wodziński, H eidegger i problem zła, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2007. 5 C. Woźniak, M artina H eideggera m yślenie sztuki, Wydawnictwo A, Kraków 2004. 6 W. Rymkiewicz, K toś i nikt. W prowadzenie do lektury H eideggera, Wydawnictwo U ni­ wersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002.

7 O. Poggeler, D roga myślowa M artina H eideggera, Czytelnik, Warszawa 2002. 8 H. Ott, M artin Heidegger. W drodze do biografii, Aletheia, Warszawa 2003.

438

m u życia na choćby pobieżne przejrzenie wszystkich tekstów Heideggera (pla­

nowany zbiór dzieł zebranych liczy sto tomów) i o Heideggerze. W związku

z zaprezentowaną sytuacją zasadne wydaje się pytanie: czy pisanie i wydawanie

recenzowanej pozycji ma sens? Odpowiedź, jakkolwiek zaskakująca, brzmi: tak.

Autorzy piszący o Heideggerze często zdają się cierpieć na syndrom, który

trafnie zdiagnozował Etienne Gilson: „Szczęśliwi ci, którzy dzięki długotrwałe­

mu obcowaniu z dziełem tak dobrze przyswoili sobie język, że posługują się nim

tak, jakby to był ich własny język. Gdy słuchamy tych wirtuozów, niekiedy tyl­

ko nasuwa się nam pytanie, czy przypadkiem nie biorą oni za zrozumienie dok­

tryny tego, co jest jedynie łatw ością m ówienia o niej”9. Poza takim powierz­

chownym podejściem do filozofii, istnieje jednak inna szkodliw a tendencja

- wyrażająca się w braku empatii dla czytelnika. Autor, który spędził lata na stu­

diowaniu trudnych tekstów filozofa, teraz wydaje się lekceważyć odbiorcę, sta­

rając się pisać w jeszcze trudniejszym i gęstym od „bezgruntów”, „istoczeń”

i „nicościowań” języku, tak jakby adresatem tekstu m iała być jedynie elitarna

i hermetyczna grupa znawców Heideggera. Mimo iż trudno wyobrazić sobie cał­

kowitą rezygnację z bogatego Heideggerowskiego słownika, podejście to tworzy

podatny grunt do wzmacniania krzywdzącego wyroku neopozytywistów, to jest

uznania filozofii Heideggera za zbiór zdań bezsensownych. N ie idzie zatem

o samo korzystanie z terminologii, co o ustanowienie stosownej proporcji m ię­

dzy stosowaniem tych osobliwych terminów a prezentowaniem żywej filozoficz­

nej treści, jaka się za nimi kryje.

Autorowi recenzowanej monografii szczęśliwie nie udzielił się wspomniany

styl i patos. Jan Galarewicz jaw i się na stronach nie tylko jako wybitny specjali­

sta i znawca Heideggera, ale raczej jako poszukujący i pytający. Jak sam infor­

muje, książka to efekt jego młodzieńczej fascynacji m yślą fryburskiego filozofa.

Po latach nieobecności Heideggera w swoim intelektualnym życiu powrócił do

lektury powodowany nurtującym go pytaniem: czy Heidegger to genialny m yśli­

ciel, zasłużenie noszący tytuł filozofa w ybitnego, najw ybitniejszego m oże

w ubiegłym stuleciu, czy też szaman zwodzący nas na manowce sw ą kuglarską

retoryką? Dzięki tej ciekawości poznawczej praca wnosi pew ną świeżość - przy­

pomina filozoficzne śledztwo, w czasie którego autor nie feruje jednoznacznych

wyroków, oferuje natomiast mnogość znaczeń i interpretacji. Zamiast autorytar­

nego przewodnika, m am y do czynienia z dobrze poinformowanym turystą, dla

którego w wyprawie wciąż tkwi element odkrywania.

Pracę rozpoczyna rozdział poświęcony życiu Heideggera. Mimo iż ten bio­

graficzny kom ponent jaw nie godzi w słowa samego filozofa, podkreślającego

nieistotność własnej historii wobec sfery idei, zabieg ten jest doskonałym posu­

nięciem. Prezentując najistotniejsze wydarzenia z życia autora Przyczynków do

O H eideggerze raz jeszcze

439

filo zo fii, G a l a r e w i c z z a d a j e j e d n o c z e ś n i e k ła m p r z e k o n a n iu , j a k o b y c a łe j e g o

curriculum vitae

Byciu i czasie

Byciu i czasie

Przyczynkach do filozofii

S a m ty t u ł p r a c y u w a ż a m z a d o ś ć m y lą c y . M im o i ż t y t u ło w e p y ta n ie s t a n o w i­ ł o w e d łu g a u to ra g ł ó w n ą p r z y c z y n ę p o w s t a n ia k s ią ż k i, n ie p r z e k ła d a s i ę o n o p r o ­ p o r c j o n a ln ie n a t r e ś ć s a m e j p ra cy . C z ę ś ć s t a n o w ią c a p r ó b ę o d p o w ie d z i n a p y t a ­ n ie : c z y H e i d e g g e r b y ł g e n ia l n y m m y ś li c i e l e m , c z y s z a m a n e m ? n ie j e s t n a t y le r o z w in ię t a i r o z b u d o w a n a , a b y p e łn i ć f u n k c j ę r e p r e z e n ta t y w n ą . W k s i ą ż c e d o ­ m in u j e p r z e d e w s z y s t k i m r e f e r o w a n ie p o g lą d ó w f i lo z o f a , p o d p ie r a n e w ie lo m a c y ta t a m i z p r a c p o ś w i ę c o n y c h a u to r o w i

Bycia i czasu.

440

tora w wielu przypadkach mogłoby zostać odebrane jako atut. Dzięki określonej

tożsamości pisarz uobecnia się w tekście, wychodząc tym samym z pozycji nie-

zaangażowanej narracji. Jednocześnie wartościowanie poglądów filozofa w opar­

ciu o ugruntowane religijnie przekonania uważam za nietrafione. Dlaczego bo­

wiem mielibyśmy uznać nieobecność dialogu pomiędzy Bogiem a człowiekiem

za defekt czy też brak w filozofii Heideggera? (s. 234-235) Ilustracją tej tenden­

cji jest zdanie: „Trudno również zgodzić się z Heideggerem, który uważa bycie

za coś najważniejszego. Najważniejszy jest, jeśli jest Bóg [...]. Gdyby Bóg nie

istniał, co miałoby być źródłem bycia?” (s. 229). Zdaje się także, że cytat ten

zawiera w ątpliwą intuicję. Odnoszę wrażenie, że Heidegger traktował zagadnie­

nie bycia priorytetowo, bez względu na spór między teizmem i ateizmem. N ie­

zależnie bowiem, czy przyjmiemy opcje istnienia pewnej supranaturalnej istno-

ści, czy też zwrócimy się w kierunku opcji ateistycznej, pierwotne oszołomienie,

krystalizujące się w pytaniu „dlaczego jest raczej coś niż nic?”, nie traci na swej

sile. Ujęcie Boga jako dawcy bycia wchodzi poza tym w rejony myślenia scho-

lastycznego, obcego i niewspółmiernego dla takiego doświadczenia. Autentycz­

ne doświadczenie „dziwności” istnienia zaciera różnicę między bytami, ponie­

waż to nie żaden partykularny obiekt rodzi owe osobliwe przeżycie. Istnienie

Boga, drzewa czy kota nie może być rozwiązaniem zagadki bycia.

W części krytycznej pracy Galarewicz formułuje pod adresem filozofii He­

ideggera istotny zarzut, który w art byłby rozw inięcia i szerszego omówienia.

Zawiera się on w pytaniu: „Może zatem zamiast poszukiwać go [bycia - przyp.

K.P.] u presokratyków, należy próbować je dostrzec tu i teraz?” (s. 228). Ujęcie

to wyznacza trop o istotnych walorach heurystycznych. Poza dziejami jest prze­

cież także życie jednostki, poza historią kultury Zachodu - nasza własna biogra­

fia. Zdaje się, że Heidegger, pisząc o zapomnieniu bycia, absolutyzuje perspek­

tyw ę dziejow ą, zbyt ubogo eksponując w ym iar indywidualny. Podejście to

przyczynia się do mitologizacji i fetyszyzacji pojęcia „bycia” - jego następstwem

jest wizja presokratycznej idylli przeciwstawionej współczesnej cywilizacji na­

ukowo-technicznej.

Mimo zaprezentowanych zastrzeżeń uważam pracę Martin Heidegger. Ge­

nialny myśliciel czy szaman? za godną polecenia, szczególnie ze względu na jej

wysoki potencjał popularyzatorski. Problem Heideggerowskiego „zwrotu”, cywi­

lizacji technicznej czy różnicy ontologicznej zyskuje w książce na niezwykłej

czytelności. Niełatwo jest pisać o trudnej filozofii w sposób prosty. A z tego za­

dania Galarowicz wywiązał się znakomicie.