Mariusz J. Tuszyński,Olgierd W.
Brzeski,Zofia Kurnatowska
Grzybowo, gm. Września, woj.
poznańskie, St. 1, 2, AZP 53-34/30, 31
Informator Archeologiczny : badania 24, 75-76
Informator Archeologiczny 1990 75
Stanow isko 2 — o sa d a podgrodowa. Założono 61 wykopów badawczych, obejm ujących około 200 шг powierzchni stanow iska. Odkryto kolejnych 4 0 obiektów kulturow ych o zróżni cowanej chronologii i funkcji (m.in. jam y dziegciarskle i wędzarskie). Na uwagę zasługuje tu zw łaszcza odsłonięcie pieca garncarskiego (?) Jednokomorowego z poziomym ciągiem ognia, w kopanego około im w piaszczysty calec (obiekt 94).
Na stanow isku odkryto kilka tysięcy fragmentów ceram iki naczyniowej, fragm ent kam ien nego żarna, przęślikl gliniane, szydła kościane, k abłączek skroniowy oraz liczne kości zwierzęce.
M ateriały zabytkowe zn ajdują się w Instytucie Archeologii i Etnografii UMK w T oruniu. Ponadto n a stanow isku i w najbliższej okolicy przeprowadzono b ad a n ia paleogeograflczne i paleoprzyrodnicze (m.in. wykonano, datow any radiowęglowo, profil palinotogiczny obejm ują cy osady z o kresu subatlantyckiego).
Badania powinny być kontynuowane.
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk Komisja Archeologiczna
B adania prowadził mgr M ariusz J . Tuszyński (autor spraw ozdania), we współpracy z dr. Olgierdem W. Brzeskim (Kanada), pod kierunkiem prof, d r hab. Zofii K urnatowskiej, Finansow ał d r Olgierd W. Brzeski za po średnictw em Komisji Archeologicznej FTPN. ńerw szy sezon badań. Zespół osadniczy (X-XI wieku), ślady osadnictw a starszego (m.in, neo litycznego).
Zespół osadniczy sk ład a się z grodziska oraz osad usytuow anych po Jego wschodniej ! południowej stronie. Grodzisko leży n a lewym brzegu rzeczki Strugi, ok. 400 m od Szkoły Podstawowej (dawnego dworku Lutomskich).
Stanow isko 1 — grodzisko wklęsłe zbliżone do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, o powierzchni w nętrza ok. 2,5 h a i bardzo dobrze zachowanych w alach (do wysokości 9 mj zw łaszcza w partii w schodniej. Od w schodu, mniej więcej w połowie, głębokie wklęśnięcie — ślad po bram ie?, od północy ram iona wałów, mniej więcej w połowie tego odcinka m ijają się: być może w tym miejscu także znajdow ała się bram a. O becna droga n a m ajdan grodziska (pole upraw ne), przecinająca wał w części zachodniej była, ja k się wydaje, przeprow adzona w okre sie nowożytnym. Grodzisko otoczone Jest fosą połączoną z rzeczką płynącą po jego zachodniej stronie. W północno-w schodnim narożniku m ajdanu znajduje się staw ek o powierzchni 2-3 arów. B a d an ia w ykopaliskow e poprzedziły w iercenia zrealizow ane w ro k u poprzednim . W oparciu o w stępną analizę wyników wierceń wytyczono ciąg wykopów przecinających m aj d an w k ierunku południe-północ. Zlokalizowano także jed en wykop n a wale, w m iejscu, w k tó rym przecina go droga prowadząca do grodziska.
Majdan — wytyczono 4 wykopy o w ym iarach 3 x 5 m (wykop 2 poszerzono 1 x 2 m). W w ykopach 1 i 2 uchwycono warstwy kulturow e o miąższości do 0,7 tn, w o statn im wykopie (wykop 4) ponad 2 m. W w ykopach 1, 2 i 3 uchwycono 7 obiektów, tylko 2 z nich wyeksploro- w ano niem al w całości (pozostałe wchodzą w profile), W stropie ich plany były zbliżone do prostokątów o wym iarach: n r 4 — 2 x 3,4 m, n r 3 — 1.8 x 2,8 m, ich zagłębienie sięgało do 0,6 m. W ypeiniska obiektów stanow iła czarn o -b ru n a tn a próchnica, przy dnie i obrzeżach bardzo przesycona zwęglonym drew nem . W obu obiektach występowały kam ienie, które nie tworzyły czytelnych układów, a także liczne kości zwierzęce. Z obiektów tych wydobyto kilka tysięcy ułam ków ceram iki. 7 szydeł kościanych, 2 noże żelazne, przęślik gliniany oraz leżące n a w tórnym złożu narzędzia krzem ienne. Oba obiekty są, ja k się wydaje, pozostałościam i budowli m ieszkalnych. Na podstaw ie analizy wyników b adań w iertniczych stwierdzono, że na znacznej powierzchni w północno-zachodniej części m ajdanu (ok. 1 /4 całości) znajduje się niecka, w której calec zalega 2 m poniżej calca n a pozostałej części m ajdanu. W w ykopach 3 i 4 uchwycono południow ą krawędź tej niecki w postaci w arstw kulturow ych o znacznej m iąższoś ci ze śladam i konstrukcji drew nianych o niejasnym charakterze.
Wal — w stępnie rozpoznano jego naw arstw ienia dzięki w ybraniu śm ietniska założonego w m iejscu gdzie usytuow ano, praw dopodobnie w okresie międzywojennym, zagłębioną piw niczkę. Uzyskano dzięki temu część jego profilu, n a podstaw ie którego m ożna stwierdzić, że wal n a tym odcinku był co najm niej dwufazowy. W jąd rze w alu pierwszej fazy nie stw ierdzono śladów konstrukcji drew nianych, w Jego poszerzeniu (faza И) uchwycono przy spągu ślady konstrukcji drew nianych — praw dopodobnie rusztowych. Z grodziska pochodzi kilkanaście tysięcy ułam ków ceram iki i tak: w obiekcie n r 4 23% ułam ków pochodzi z naczyń obtaczanych całkowicie, pozostałe z naczyń grubej roboty; w w ypełnlsku niecki 42% ul. pochodzi z naczyń obtaczanych całkowicie, pozostałe z naczyń grubej roboty; w arstw y zalegającej n a zboczu I fazy w ału 90% ułam ków pochodzi z naczyń obtaczanych całkowicie, pozostałe z naczyń grubej roboty. W śród ponad 70 zabytków wydzielonych nallcznlejszą grupę stanowiły zabytki krze m ienne które znajdow ano we w szystkich w arstw ach a naw et obiektach, n astęp n ie szydła (1 2 ), fr. przedmiotów żelaznych (14), 3 przęślikl. 2 noże żel., 2 osełki.
Stanow isko 2 — po południowej stronie grodziska. Podczas pogłębiania rowu m elioracyjne Grzybowo, gm . W rześnia woj.
pozn ańsk ie S t. 1, 2 AZP 53- 3 4 /3 0 . 31__________________
76 Wczesne średniowiecze go biegnącego zachodnim skrajem stanow iska n atknięto się n a obiekty archeologiczne, w związku z czym przeprow adzono w stępne b ad a n ia ratunkow e. Z adokum entow ano 80 ni profilu przy czym uchw ycono fragm enty 6 obiektów. Wydobyto duże ilości ceram iki, w tym jedno cale naczynie oraz kości zwierzęce.
Na podstaw ie w stępnej analizy m ateriałów ceram icznych m ożna ten zespól osadniczy datow ać n a X-XI w. Chronologia i ch a rak te r osadnictw a pradziejowego, którego ślady zostały bardzo zniszczone przez osadnictwo wczesnośredniowieczne są n a obecnym etapie b adań niejasne.
Badania na obu stanow iskach będą kontynuowane.
H a ć k i, gm . B ielsk P o d la sk i Polska A kadem ia N auk In sty tu t Hi-woj. b ia ło s to c k ie storii i K ultury M aterialnej Zakład
I s t. 1C AZP 4 3 - 8 7 /5 ________________ Epoki Metali w W arszawie_______ B adania prowadzili d r Zbigniew Kobyliński I m gr D ariusz K rasnodębski (autor sprawozdania). Finansowa! WKZ w Białym stoku i IHKM PAN. Drugi sezon b ad a ń piąty dla całego stanow iska. O sadnictw o w czesno średniowieczne i z okresu lateńskiego.
Postaw iono sobie za cel w stępne rozpoznanie osady oznaczonej num erem IC (wg. oznaczeń AZP nr. 5), zlokalizowanej n a południowy-wschód od grodziska w H aćkach, oddzielonej od niego podm okłą łąką, na północnym, stoku I kulum inacjl cypla wysoczyzny. Założono ogółem 7 wykopów o powierzchni łącznej ok. 90 m
B adania ratownicze w 1989 r. doprowadziły do odkiycia centralnej (?) partii stanow iska dość dobrze zachow anej w arstw y kulturowej o miąższości ok. 0.5 m. pozbawionej jednakże wyraźnych śladów obiektów osadniczych (o Ile nie liczyć kilku dołów poslupow ych, których in te rp re tac ja je s t dość trudna). Celem badań było więc ustalenie relacji pomiędzy w arstw am i kulturow ym i osady, a w arstw am i naturalnym i utworzonymi w znajdującym się u podnóża grodziska bagienku oraz ratownicze b ad an ia obiektów niszczonych orką.
W zw iązku z sygnałam i od miejscowych rolników o znajdywaniu n a polu przepalonych kam ieni oraz fragmentów ceram iki, zdecydowano się na otwarcie wykopu o pow. ok. 2 5 m 3, we w skazanym przez Jednego z gospodarzy miejscu, ok. 100m n a poi u dniowy-wschód od wykopu z 1989 r. W wykopie tym natrafiono n a pozostałości 4 obiektów. Dwa z nich były paleniskam i 0 w ym iarach ok. Im x Im l głębokości ok, 20 cm. Jeden byt Jam ą zasobową o średnicy ok. Im 1 głębokości lm . n a dnie której znaleziono liczne fragm enty ceram iki, je d e n zaś resztkam i obiektu m ieszkalnego o w ym iarach ok. 5m x 2m i głębokości ok. 0.5m . P aleniska pochodzą najpraw dopodobniej z wczesnego średniowiecza, podobnie w ydatowany może zostać obiekt m ieszkalny (wczesne fazy). Chronologia jam y zasobowej może zostać określona w stępnie n a późny okres lateński.
Na w schód od tego wykopu w odległości ok. 100-150m od niego, zaobserw ow ano n a powierzchni pozostałości Jeszcze 4 niszczonych obiektów. Przebadanie ich wykazało, że zostały one zniszczone całkowicie przez orkę tak, że w trakcie w ykopalisk możliwe było zarejestrow anie jedynie ich spągu w postaci przepalonej ziemi. Nie znaleziono w nich żadnego m ateriału zabytkowego, b rak więc Jakiejkolwiek możliwości ich datow ania. Być może zbliżone je s t do wczesnośredniowiecznych p alenisk opisanych wyżej (]ak się wydaje miały pierwotnie podobny kształt). Dzięki nim uzyskaliśm y je d n a k bardzo w ażną inform ację o zsięgu osady w Jednej z faz jej użytkow ania.
W kolejnym wykopie (o rozm iarach 2m x 40m. z czego przebadano ok. 40 m 2) założonym n a południow ym sto k u dolinki i ja k się wydaje wchodzącym n a północną kraw ędź osady przylega ją c ą do w spółczesnego cieku wodnego, zaobserwowano bardzo ciekawe układy stratygraficzne. W północnej jego części, sięgającej do d n a dolinki w ystępują warstwy, których m iąższość osiąga m iejscam i grubość 1.5-2.0m. przy czym naw arstw ienia najniższe z okresu lateńskiego (?) znalezione zostały in situ. W kieru n k u południowym, w części wyżej położonej, w arstw y te zanikają i po przerwie ok. lOm. gdy pod hum usem w ystępuje bezpośrednio piaszczysty calec, rozpoczyna się stosunkow o płytki (ok. 1.3-1,5m) układ z w arstwam i wczesnośredniowiecznymi oraz lateńskim i (?).
Bardzo niskie zaleganie w arstw w północnej części wykopu zm usza do szu k an ia odpowiedzi n a pytanie o sto su n k i wodne w dolince otaczającej grodzisko, podczas kolejnych faz użytkow a nia kom pleksu osadniczego w Haćkach.
O statni z wykopów, rów o w ym iarach 13m x lm , założony został u podnóża grodziska, od stro n y zachodniej n a odcinku, gdzie dystans pomiędzy nim a kraw ędzią wysoczyzny je s t najm niejszy. Celem jego wytyczenia było spraw dzenie czy. i w jakim stopniu niewielkie podnie sienie terenu u podnóża grodziska powstało w sposób n atu ra ln y w w yniku spływów ze stoku kem u, a w jakim w rezultacie odkładania się w arstw osadniczych. Obie te możliwości zostały zasugerow ane przez wyniki w ierceń przeprowadzonych przez doc. E. S tupnicką. J a k wykazały b ad a n ia archeologiczne, w odległości ok. 5-8m od początku stoku grodziska uchw ytnych Jest kilkanaście wartewek, których układ wskazuje, że powstały Jako spływy ze stoków. Pod nimi je d n a k , n a głębokości ok, 1.5-2.Om od obecnego poziomu g ru n tu w ystępuje bardzo dobrze
