Sprawozdanie z Warsztatów Reportażu Radiowego (9 kwietnia 2011 roku)

(1)

Magdalena Szydłowska

Sprawozdanie z Warsztatów

Reportażu Radiowego (9 kwietnia

2011 roku)

Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 7, 286-289

2011

(2)

Sprawozdanie z Warsztatów

Reportażu Radiowego (9 kwietnia 2011 roku)

S łow a kluczow e: dzien n ik a rstw o rad io w e, rep o rta ż rad io w y , d o k u m e n t rad io w y , repor-

taży sta

K ey words: ra d io jou rn alism , ra d io fea tu re , ra d io d o cu m en ta ry , rep o rter

Po ra z p ie rw sz y w h is to rii O gólnopolskiego K o n k u rs R e p o rta ż y stó w u ro czyste w rę cze n ie n a g ró d m iało m iejsce w O lszty n ie. G a la „M elchiory 20 1 0 ” od b y ła się 9 k w ie tn ia 2011 ro k u w nowo w y b u d o w an ej sied zib ie F ilh a rm o n ii W a rm iń sk o -M a z u rsk ie j. S ie d m io le tn ia h is to r ia k o n k u rs u i jego r a n g a dow odzą z n a k o m ite j form y polsk iego re p o rta ż u i d o k u m e n tu , szczegól n ie radio w ego. Id e a „M elchiorów ” się g a je d n a k nieco głębiej. K o n k u rs je s t p re te k s te m do s p o tk a ń re p o rta ż y stó w , k o n so lid acji środow iskow ej, a ta k ż e w zajem n eg o in s p iro w a n ia tw órców tego szla c h e tn e g o g a tu n k u .

O rg a n iz a to rz y - S tu d io R e p o rta ż u i D o k u m e n tu P o lskiego R a d ia - n ie przy p ad k o w o n a sw ego p a tr o n a o b ra li M elch io ra W ańk ow icza. Z d a n ie m I r e n y P iła to w sk ie j-M ą d ry , p rzew odniczącej ju ry , j e s t to b e z p o śre d n ie n a w ią z a n ie do w sp a n ia łe j tra d y c ji polskiego re p o rta ż u , do m istrzo w sk ieg o w a r s z ta tu i s ty lu pracy . S tą d też b e z p o śre d n ie odw ołanie do słów W ańkow icza:

Reportaż tkwi filozoficznie w naturze ludzkiej. Jeżeli nie przychodził natłok zdarzeń, zawsze zaczynał zahaczać o literaturę piękną, żeby oddać nie tylko dwuwymiarowo ść świata, ale jego kolor, jego zapach, jego dźwięk. Wszystko to w poszukiwaniu prawdy o człowieku1.

Tej p ra w d y p o s z u k u ją rów n ież w sp ó łcześn i re p o rta ż y śc i, s ta le p y ta ją c o kon dycję człow ieka, z a p is u ją c dźw iękow o o taczający , n ie u s ta n n ie z m ie n ia ją c y się św ia t. N a jle p si z n ich p rz y je c h a li do O lsz ty n a . P rz y o k az ji g a li n a

U n iw e rsy te c ie W a rm iń sk o -M a z u rs k im odbyły się W a rs z ta ty R e p o rta ż u R a diowego d la s tu d e n tó w I n s t y t u t u D z ie n n ik a rs tw a i K o m u n ik a c ji Społecznej, k tó re p o p ro w a d zili m istrz o w ie g a tu n k u z całej P olsk i. W a rto n a d m ie n ić , że było to pięć ró ż n o ro d n y ch te m a ty c z n ie s p o tk a ń . R e p o rta ż y śc i s a m i p ro p o n o w a li p ro b le m a ty k ę k o re s p o n d u ją c ą z ich z a in te re s o w a n ia m i i dorobkiem .

W a rs z ta ty rozpo częła A n n a K aczkow ska, z n a k o m ita r e p o rta ż y s tk a R a d ia L u b lin , od l a t p ro w a d z ą c a R ed ak cję R e p o rta ż u . D z ie n n ik a rk a z o s ta ła R ad io w ą R e p o rta ż y s tk ą R o k u 2005. Swój w y k ła d p o św ięciła re p o rta ż o w i in te rw e n c y jn e m u z w ą tk a m i sądow o-śledczym i. A n a lizę p rz e p ro w a d z iła

1 Zob. Ogólnopolski Konkurs Reportażystów „Melchiory 2010”. Katalog, Warszawa 2011, s. 3-4.

(3)

S p ra w o z d a n ie z W a rs z ta tó w R e p o rta ż u R ad io w eg o 2 8 7

w o p a rc iu o a u to r s k i re p o rta ż N ie m a k a r y d la „ P rezyd en ta ”. D z ie n n ik a r k a m ó w iła o p rz e ła m y w a n iu b a r ie r fo rm a ln o -p raw n y ch , a ta k ż e o in n y ch u tru d n ie n ia c h , k tó re m ogą w y stą p ić podczas z b ie r a n ia m a te r ia łu . W s k a z y w a ła n a konieczność b u d o w a n ia i p o sz u k iw a n ia p rz e jrz y s te j k o n s tru k c ji n a r r a c ji i k o n c e n tro w a n iu się n a głów ny m w ą tk u re p o rta ż u . P rz e s tr z e g a ła p rz e d n a d m ie rn y m u a tra k c y jn ia n ie m form y, k tó r a m oże za ch w iać k o n s tru k c ją . A n n a K aczkow ska, o b d a rz o n a n ie z w y k łą c h a ry z m ą , a je d n o c z e ś n ie p okorą, zw ró ciła ta k ż e u w a g ę n a k w e stie m o ra ln e i c ię ż a r a u to rs k ie j od pow iedzialności. P o d k re ś la ła , że a u to rz y często s ta ją p rz e d d y le m a te m dotyczącym g ra n ic ety czn y ch sam eg o p rz e k a z u i tre ś c i w p ro w a d z a n y c h do re p o rta ż u , tego, co n a le ż y um ieścić, a czego nie. N a p o d sta w ie w ła sn y c h do św iad czeń m ó w iła o w z ajem n y ch re la c ja c h d z ie n n ik a rz y i ich b o h a te ró w i o o dpow ied zialn o ści z a d alsze ich losy. W sk a zy w ała , że r e p o r ta ż y s ta n ie m oże sta w a ć się try b u n e m , n ie m oże o sąd zać, p iętn o w ać. M oże je d y n ie po móc w d o s trz e g a n iu i z ro z u m ie n iu zjaw isk , k o n te k stó w .

K o lejn ą p re le g e n tk ą b y ła A licja G rem bow icz ze S tu d ia R e p o rta ż u i Do k u m e n tu P olskiego R a d ia - R ad io w a R e p o rta ż y s tk a R o k u 2007. J e j w y k ła d n o sił ty tu ł R o la d o k u m e n ta c ji a k o n s tr u k c ja rep o rta żu , i z o s ta ł o p a rty n a p rz y k ła d z ie m ięd zy in n y m i re p o rta ż u S n a jp e r L u is . To w ła ś n ie d z ię k i tej p ra c y A. G rem bow icz z o s ta ła n a g ro d z o n a c z te ry l a t a te m u . W re p o rta ż u p o d n io sła k w e stię o w ie lk im z n a c z e n iu - p ró b o w a ła dociec, dlaczego lu d zie z a b ija ją . Choć w p rz y p a d k u o m aw ian eg o re p o rta ż u m a m y do c z y n ie n ia z lo sa m i je d n o stk i, to k o n te k s t z a g a d n ie n ia j e s t dużo szerszy , p o n ad jed - n o stk o w y i ponadczasow y. W sw oim w y s tą p ie n iu r e p o rta ż y s tk a w s k a z y w a ła n a k onieczno ść g ru n to w n e j a n a liz y o pracow yw aneg o z a g a d n ie n ia , n ie z b ę d nej do re a liz a c ji re p o rta ż u . S poro m ie jsc a po św ięciła źró d ło m in s p ira c ji i ko nieczn o ści d b ało ści o form ę i w a rs tw ę d o k u m e n ta ln ą m a te r ia łu . M ów iła o odp ow ied zialn o ści z a tre ś ć re p o rta ż u i o ty m , że n a d z ie n n ik a rz a czy h a m nóstw o n ie sp o d z ia n e k podczas sam ej re a liz a c ji. P o d k re ś liła konieczn ość św iadom ego p ro w a d z e n ia sam eg o n a g r a n ia , p on iew aż w p rz y p a d k u d z ie n n ik a rz y ra d io w y ch n a le ż y k o n iecz n ie u w z g lę d n ia ć ta k ż e k w e stie tech n ic zn e, sta n o w ią c e in te g ra ln y e le m e n t z a p is u . D z ie n n ik a rk a ja k o p rz y k ła d p o d a ła p ra c ę n a d re p o rta ż e m S n a jp e r L u is . Po n a g r a n iu o k az ało się, że tre ś ć n ie z o s ta ła z a r e je s tro w a n a i k o n iecz n y by ł p o w tó rn y za p is. W ty m p rz y p a d k u po now ne n a g r a n ie n ie w ypaczyło a n i s e n su , a n i n ie zm niejszy ło ła d u n k u em ocjonalnego, w ręcz przeciw n ie, po p ro w ad zo n e z o sta ły now e w ą tk i, k o rz y s tn ie w p ły w ające n a o sta te c z n y k s z ta ł t m a te r ia łu . G rem bow icz p o d k re śliła, że c z a sa m i je d n a k ponow ne n a g ry w a n ie n ie j e s t m ożliw e.

S tu d e n c i z d u ży m z a in te re s o w a n ie m p rz y słu c h iw a li się ta k ż e w yk ład o w i K a ta rz y n y B łaszczyk, rów n ież ze S tu d ia R e p o rta ż u i D o k u m e n tu P olskiego R ad ia. I nic w ty m dziw nego, poniew aż K. B łaszczy k z a ty tu ło w a ła sw oje w y s tą p ie n ia S z a n s e d la m ło d y c h a d ep tó w rep o rta żu radiow ego. D z ie n n ik a r k a m ó w iła o m ożliw ościach stojących p rz e d p o c z ą tk u ją c y m i re p o rta ż y s ta m i, o m iejscach, w k tó ry c h m o ż n a d o sk o n alić w a r s z t a t i k o n fro n to w ać sw o je u m ie ję tn o śc i z u m ie ję tn o ś c ia m i kolegów . P rz y k ła d e m m oże być choćby

(4)

S zk o ła M istrzów , d z ia ła ją c a pod p a tr o n a te m E u ro p e a n B ro a d c a s tin g U nion . R e p o rte rk a w sk a z y w a ła ta k ż e k o n k u rs y sp ro filo w a n e pod k ą te m n a jm ło d szych ra d io w y ch re p o rta ż y stó w , m ięd zy in n y m i K o n k u rs S ty p e n d ia ln y im . J a c k a S tw ory.

N a stę p n y m w y k ład o w cą b y ł C e z a ry G a le k z R a d ia Z achód z Zielonej G óry, n a g ro d z o n y ty tu łe m R e p o rta ż y s ta R o k u 2008. D z ie n n ik a rz w m i strz o w sk i sposób p o tra fi łączyć słowo z m u zy k ą. G a le k m ów ił o M u zyce w rep o rta żu ja k o o w yra zie in d y w id u a ln e j eksp resji a u to ra , a czyn ił to n a p rz y k ła d a c h w łasn y c h , b a rd z o ró ż n o ro d n y ch te m a ty c z n ie re p o rta ż y . B yły to: P iekło-niebo, L ekc ja a n a to m ii d o kto ra H a g e n sa oraz R o k czarnego słońca. G a le k w sk a z y w a ł n a rolę, j a k ą m u z y k a m oże p ełn ić w re p o rta ż u . M oże być łącz n ik ie m , p rz e ry w n ik ie m , k o m e n ta rz e m , a w n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h n e w ra lg ic z n ą częścią kom pozycji. Z a p re z e n to w a n e w n iew ielk ich fra g m e n ta c h re p o rta ż e w w yczerpujący sposób obrazo w ały w ym ien io n e funkcje. D z ie n n i k a rz j e s t o b d arzo n y n iezw y k łą osobowością, k tó r a pozw oliła n a z n a k o m ity k o n ta k t ze s tu d e n ta m i. N ie obyło się je d n a k bez pew nych k o n tro w e rsji ze s tro n y słuchaczy. D y sk u sja d o ty k a ła k w e s tii estety czn y ch , tego, czy rzeczy w iście m u z y k a p o w in n a być aż t a k is to tn y m e le m e n te m d z ia ła ń re p o rta ż y stów . P o le m ik a w ty m p rz y p a d k u s ta ła się p o tw ie rd z e n ie m tezy, że re p o rta ż ra d io w y po w in ien z m u sza ć do a n a liz y n ie ty lk o sam ej fabuły, ale ta k ż e k o m pozycji, a u to r z a ś m a p raw o do n ieza leżn e j w izji i au to n o m iczn ej k reacji.

O s ta tn ie sp o tk a n ie podczas w a rs z ta tó w p o p ro w a d ziła A n n a S ekudew icz z R a d ia K atow ice, je d n a z n a jb a rd z ie j dośw iadczonych i u ty tu ło w a n y c h pol sk ich re p o rta ż y ste k , la u r e a tk a k ilk u d z ie się c iu n ag ró d , m iędzy in n y m i P rix I ta lia w 2004 ro k u . D z ie n n ik a rk a b y ła cz ło n k in ią ju r y ogólnopolskiego K o n k u r s u R ep o rtaż y stó w „M elchiory 20 1 0 ”. N a to sp o tk a n ie w a rto było poczekać cały dzień. W y k ład dotyczył R e p o rta żu śledczego, czyli j a k o d kry w a ć ta je m  nice i ro zw ią zy w a ć sk o m p lik o w a n e z a g a d k i za p o m o cą rep o rta żu radiow ego. W ciąg u godziny w b ard zo k o m p e te n tn y sposób A. S ekudew icz p o d zieliła się w ied z ą n a te m a t n iezw ykle złożonego g a tu n k u d z ie n n ik a rsk ieg o , ja k im je s t re p o rta ż śledczy. P oczątkow o p o sta w iła rów nież p y ta n ie , czy tego ro d z a ju fo rm a rzeczyw iście istn ie je . O dpow iedzią b y ła a n a liz a g a tu n k u i w sk a z a n ie jego n a jisto tn ie jsz y c h cech n a p o d sta w ie frag m en tó w trz e c h re p o rta ż y : K a 

tyń. J e d n a h isto ria , P ra w d a odw rócona i C ena pra cy. W y b ran e p rz y k ła d y p o k az ały rów nież, ja k ró ż n o ro d n a p ro b le m a ty k a m oże zn a le źć się w r e p o rta ż u radiow ym . P ie rw sz e z w ym ien io n y ch n a g r a ń d o ty k a w sz a k b ard zo od le głej p rz e strz e n i, a re p o rta ż y s ta , tro p ią c m in io n e dzieje, o d n ajd u je ich ślad y we w sp ółczesnym św iecie. W te n sposób w p ew n y m se n sie d op isu je dalszy ich ciąg. P o zo stałe p ra c e to ta k z w an e re p o rta ż e to w arzy szące; w ty m p rz y p a d k u d z ie n n ik a rz u cz estn iczy w w y d a rz e n ia c h , a jego n a r r a c ja j e s t re la c ją naocznego św iad k a . S ekudew icz n ie p o p rz e s ta ła je d y n ie n a o m ów ien iu s a m ych re alizacji, p o k a z a ła rów nież, ja k ie n a s tę p s tw a , w p rz y p a d k u w s k a z a n ych re p o rta ż y , m ia ła p ra c a d z ie n n ik a rz a i ja k i p o z a a n te n o w y s k u te k owe d z ia ła n ia odniosły. W rzeczow y, u zu p e łn io n y u w a g a m i p r a k ty k a sposób m ó w iła rów nież o ro li re p o rta ż u radiow ego i jego w spółczesnej recepcji.

(5)

S p ra w o z d a n ie z W a rs z ta tó w R e p o rta ż u R ad io w eg o 2 8 9

W a rs z ta ty R e p o rta ż u R adiow ego były c e n n y m d o św iad c zen iem d la w sz y stk ic h u cz estn ik ó w . D z ięk i p re le g e n to m ad e p ci d z ie n n ik a rs tw a głębiej p o z n a li rolę i ra n g ę tego ro d z a ju re p o rta ż u . Z a p ro sz e n i goście u zm y sło w i li słu chaczom , ja k j e s t w a żn e dźw iękow e z a p is y w a n ie codzienności, sp ra w u m y k ając y ch , często tru d n o d o strz e g a ln y c h , ale n ig d y n iew a żn y ch . R epor- ta ż y śc i ra d io w i sw ym i d z ia ła n ia m i od l a t w p isu ją się w m isję r a d ia - d a w a n ie św ia d e c tw a o o tacz ając y m n a s św iecie. M ając do dyspozycji w y łączn ie z a p is dźw iękow y, b u d u ją a rty s ty c z n ie w y p e łn io n e p rz e s trz e n ie z m u sz a ją c e słu ch ac zy do re fle k sji - a przecież w ła śn ie o to chodzi w d z ia ła n ia c h d z ie n n ik a rs k ic h .

P o d czas w ieczornej g a li p rz y z n a n o n a s tę p u ją c e n ag ro d y i w y ró ż n ie n ia: R ad io w ym R e p o rta ż y s tą R o k u 2010 z o s ta ł J a n S m y k z R a d ia B ia ły stok. D z ie n n ik a rz a nag ro d zo n o z a re p o rta ż H oło do m o r, pośw ięcony h is to  rii za p o m n ia n e j, choć w czasie n ie ta k b a rd z o odległej. R e p o rta ż y s ta o p isał sk o m p lik o w an e losy lu d n o ści za m ie sz k u ją c e j K resy . N a r r a to r k ą re p o rta ż u j e s t P o lk a , k tó r a p r z e trw a ła i jed n o c z e śn ie s ta ła się św ia d k ie m m in io n y ch z d a rz e ń . Co ciekaw e, w ty m p rz y p a d k u losy je d n o s tk i m o ż n a p rz e n ie ść n a d o św iad czen ie całej g en e rac ji, co z o stało d o strze żo n e i docenione p rzez ju r y k o n k u rs u .

W k a te g o rii P re m ie ra R o k u n a g ro d ę „S reb rn eg o M elch io ra” o trz y m a li ex aequo A g n ie sz k a C z y ż e w sk a -J a c q u e m e t z R a d ia L u b lin z a re p o rta ż O sta tn i lo t i M a łg o rz a ta Ż erw e z R a d ia G d a ń sk w sp ó ln ie D a v id e m M a iro w itz e m z a p ra c ę L u d z io m i zw ie rzęto m . W k a te g o rii In s p ira c ja R o k u 2010 nag ro d zo n o d z ie n n ik a rk ę n ie z a le ż n ą H e le n ę K o w a lik -C ie m iń sk ą z a cy kl re p o rta ż y s ą dow ych W a rsza w a k r y m in a ln a . N a g ro d ę S p e c ja ln ą S tu d ia R e p o rta ż u i Do k u m e n tu P olskiego R a d ia z a ro lę A n io ła S tró ż a R e p o rta ż u o trz y m a ł J a n u s z K u k u ła , d y re k to r T e a tr u P o lskiego R ad ia.

O rg a n iz a to ra m i O gólnopolskiego K o n k u rs u R e p o rta ż y stó w R adiow ych „M elchiory 2 0 1 0 ”, a ta k ż e W a rs z ta tó w R e p o rta ż u R adiow ego byli: P o lsk ie R adio, S tu d io R e p o rta ż u i D o k u m e n tu P o lskiego R a d ia o raz R ad io O lsztyn. W a rs z ta ty odbyły się d zięk i u p rz ejm o śc i w ład z W y d z ia łu H u m a n is ty c z n e go U n iw e rs y te tu W a rm iń sk o -M a z u rsk ie g o , p rz y w sp ó łp ra cy p rz e d sta w ic ie li I n s ty t u t u D z ie n n ik a rs tw a i K o m u n ik a c ji Społecznej.